Kontrakty z dziećmi i ponoszenie przez nie konsekwencji

Kontrakty z dziećmi i ponoszenie przez nie konsekwencji jako propozycja oddziaływań
wychowawczych i redukowania niewłaściwych zachowań.
O wychowywaniu można powiedzieć, że jest sztuką i procesem poszukiwania, błądzenia,
eksperymentowania, odkrywania, itp. Ma on doprowadzić do ukształtowania dziecka, które będzie
dobrze kierowało swoim życiem.
Zanim to jednak w pełni nastąpi wielu z rodziców doświadcza niepokoju, zmartwień, bezradności,
przeżywa rozczarowania i poczucie niezadowolenia. Ich dzieci bowiem zachowują się w sposób
trudny do zaakceptowania bądź ryzykowny. Zdarza się, że odmawiają one wykonywania różnych
domowych obowiązków, nie przychodzą na czas do domu, kłamią, nie dostosowują się do różnych
poleceń czy próśb rodziców, nie odrabiają prac domowych i nie dbają o systematyczną naukę,
bardzo dużo czasu spędzają przy komputerze, wagarują, piją alkohol, palą papierosy, zażywają
narkotyki, zachowują się agresywnie wobec rodzeństwa czy kolegów, źle zachowują się w szkole,
itp.
Sytuacje takie na pewno nie są dla rodzica obojętne i stanowią określone wyzwanie. Nakładają na
niego obowiązek szybkiego reagowania. Od jakości jego reakcji zależy to, czy trudne do
zaakceptowania zachowania dzieci zostaną zaniechane czy będą się nasilały.
Wielu rodziców zapewne stawia sobie pytanie o to, jakie powinny więc być ich działania, by
sprzyjały zatrzymywaniu negatywnych zachowań dzieci.
Wywieranie wpływu wychowawczego wielu rodzicom kojarzy się z systemem stosowanych
kar i nagród.
Jakie znaczenie ma więc kara?
Jest reakcją na niepożądane, nieakceptowane przez rodzica zachowanie dziecka, pojawia się bez
uprzedzenia, zawiera w sobie „emocjonalny ładunek” osoby wymierzającej karę, zależy od jej
nastroju, działa odstraszająco, zatrzymuje negatywne zachowanie, pokazuje czego nie wolno robić
(ale nie zawsze pokazuje, jak i co robić lepiej).
Kara często wyzwala opór dziecka oraz zdejmuje z niego odpowiedzialność za niewłaściwe
postępowanie i nie zawsze przynosi oczekiwany efekt.
Jakie więc oddziaływania mogą być bardziej skuteczne, lepiej sprzyjać dobrym zachowaniom i
bardziej kształtować odpowiedzialność dziecka i rozwój jego samodyscypliny?
Dla rodziców, którzy stawiają dzieciom konkretne wymagania oraz nie tolerują ich trudnych
czy ryzykownych zachowań, pomocne może okazać się zastosowanie kontraktów na
przestrzeganie zasad, obowiązków i pożądane zachowania.
Żeby mogło to nastąpić, rodzice muszą wyraźnie określić i zakomunikować dziecku, co w
wychowywaniu jest dla nich ważne, na czym im zależy, co chcą osiągnąć, na co się nie zgadzają.
Dzieci powinny wiedzieć, jakich zachowań oczekują od nich rodzice, w przeciwnym razie błądzą.
Czym więc w procesie wychowawczym jest kontrakt?
Jest wspólnie z dzieckiem opracowanym spisem najważniejszych norm i zasad, oczekiwań
wobec niego, wytyczonych granic oraz spisem obowiązków.
Zasady czy określone dziecku granice mogą być kontrakcie sformułowane następująco:
 Wykonuję prośby/polecenia rodzica;
 Utrzymuję porządek w swoim pokoju;
 Wracam do domu bezpośrednio po zajęciach szkolnych;
 Systematycznie uczęszczam do szkoły;
 Systematycznie się uczę;
 Mówię prawdę o sobie;
 Uprzejmie odnoszę się do rodziców;
 Uprzejmie odnoszę się do rodzeństwa;
 Lekcje odrabiam po krótkiej przerwie od powrotu ze szkoły;
 Wywiązuję się ze swoich obowiązków domowych;
 W szkole przestrzegam wszystkich ustaleń obowiązującego tam regulaminu;
 Kontroluję swoje zachowanie;

Zachowuję abstynencję od używek;
Łatwo jest zorientować się, że tak sformułowane zasady stanowią alternatywę
i przeciwwagę dla trudnych zachowań dzieci i pozwalają ukierunkować pracę nad
wypracowywaniem ponoszonych konsekwencji - w przypadku ich złamania.
Istotą kontraktu jest to, że jest przyjmowany przez obie jego strony oraz podpisywany
zarówno przez dziecko, jak i przez rodzica. Ma sens wtedy, gdy rodzic ma zaufanie do dziecka i
wierzy w to, że zostanie on przez niego dotrzymany.
Kontrakt spełnia określone funkcje. Uczy bowiem dziecko podejmowania decyzji,
odpowiedzialności za własne wybory, pozwala zapoznać się z prawem przyczyny i skutku oraz
przygotowuje do życia w świecie dorosłych, opartym na różnych umowach. Jednocześnie pomaga
dziecku radzić sobie z codziennymi obowiązkami, sprawami i dbać o ich wypełnianie, sprzyja
usamodzielnianiu.
Ponadto uczy, że wolność, to nie życie bez ograniczeń, lecz świadome dokonywanie wyborów.
Kontrakt zobowiązuje, daje rodzicom możliwość współpracy z dzieckiem i wspólnego z nim
opracowania spisu jednoznacznych, stopniowalnych, narastających i adekwatnych do wykroczenia
konsekwencji, jakie będą ponoszone na skutek złamania przyjętych ustaleń. Opracowanie dobrego
kontraktu wymaga czasu.
Przestrzeganie umowy przynosi stronom określone korzyści. W kontakcie z dzieckiem
warto to mocno wyartykułować.
Nie przestrzeganie ustaleń nie opłaca się i jednocześnie pociąga za sobą określone konsekwencje,
np. utrata posiadanych przywilejów.
Spis konsekwencji winien być w domu wyeksponowany. Dzieci, śledząc zapisy, mają możliwość
wykorzystania wiedzy o tym, jakie jest ryzyko łamania przyjętych zasad, pozwala im to analizować,
co się opłaca a co nie oraz pozwala podejmować im odpowiednie decyzje.
Znajomość konsekwencji, ich przestrzeganie uczy samokontroli, samodyscypliny oraz rozwija u
dziecka poczucie odpowiedzialności za własne zachowanie.
Rodzic, reagując na określone zachowanie łamiące przyjęte ustalenia, dysponuje planami
postępowania, wie jakie kolejne kroki może podejmować, zachowuje spokój, nie działa pod
wpływem stresu, jego reakcje nie zależą od nastawienia wobec dziecka, od humoru czy
samopoczucia.
Podsumowując, warto wspomnieć, iż w opracowywaniu każdego kontraktu i
konsekwencji, jakie trzeba będzie ponieść na skutek jego nieprzestrzegania ważne będzie:

nazwanie zachowania, którego rodzic nie akceptuje, które przekracza zasady i ustalone
granice,

wspólne przeanalizowanie, jakie są skutki, jaki jest wpływ tego zachowania na dziecko
oraz na rodzica

nazwanie, czego rodzic oczekuje od dziecka

wspólnie z dzieckiem nazwanie korzyści, jakie przyniesie jemu i rodzicowi przestrzeganie
przyjętej zasady

wspólne ustalenie konsekwencji, jakie dziecko będzie ponosiło w przypadku łamania
umowy (konsekwencje muszą być stopniowalne – im większe przewinienie, tym dotkliwsze
dla dziecka konsekwencje)

zgodnie z potrzebami i preferencjami rodzica ustalenie systemu nagród za wypełnianie
kontraktu.
Mam świadomość, że przy obecnym tempie życia może nie być łatwo znaleźć czas na
wdrożenie w/w propozycji oddziaływań. Mimo wszystko zachęcam do ich podjęcia.
Korzyści z jej stosowania na pewno będą zauważalne.
Powodzenia.
Dla ułatwienia współpracy rodzica z dzieckiem w wypracowywaniu opisywanego kontraktu
zamieszczam poniżej, do ewentualnego wykorzystywania, jego wersję graficzną.
Małgorzata Charuba – psycholog.
Załącznik do tekstu.
Kontrakty i konsekwencje.
Zachowanie dziecka utrudniające, przeszkadzające, niewłaściwe
Wpływ tego zachowania na:
dziecko
rodzica
Przyjęta zasada stanowiąca alternatywę dla trudnych zachowań:
Spodziewane korzyści przestrzegania zasady dla:
dziecka
rodzica
Konsekwencje wypływające z nieprzestrzegania przyjętej zasady:
System nagród za wypełnianie kontraktu.
Opracowanie – Małgorzata Charuba- Poradnia Psychologiczno - Pedagogiczna w Poddębicach