04. Aleksytymia

Agata Pietras
Agnieszka Rapacz
31.03.2008
Aleksytymia – współczesna bajka o Królowej Śniegu?
„Osoby, które normalnie postrzegają kolory, uważają to za rzecz naturalną. Natomiast ludzie,
którzy nie rozróżniają barw, zupełnie nie zdają sobie sprawy ze swej ułomności (...), ponieważ
nie można odczuwać braku tego, czego się nigdy nie doświadczyło. (...) Osoba ślepa na
kolory wie, że istnieją takie słowa, jak ‘czerwony’, ‘żółty’, ‘zielony’, i doskonale potrafi
używać tych słów w zdaniach, chociaż nigdy tych kolorów nie widziała i nie doświadczyła.”/
Lynch „The language of the heart”
*Termin aleksytymia został wprowadzony do literatury psychologicznej w 1970 roku, przez
profesora psychiatrii Petera Sifneosa.
*Definicja:
Etymologicznie aleksytymia oznacza brak słów dla emocji. Jak pokazują badania
(Maruszewski, Ścigała, 1998) jest to jednak złożony syndrom osobowości. W jego skład
wchodzą zaburzenia w orientacji we własnym życiu emocjonalnym, przy jednoczesnej
poprawnej orientacji w życiu emocjonalnym innych ludzi. Zaburzenia te dotyczą głównie
złożonych emocji wtórnych, natomiast orientacja w zakresie emocji pierwotnych jest zwykle
prawidłowa lub tylko nieznacznie obniżona.
* cztery charakterystyczne cechy:
- niezdolność do nazywania emocji
- niezdolność odróżnienia pobudzenia fizjologicznego od emocji
- ubóstwo życia wyobrażeniowego
- operacyjny styl myślenia
*Źródła:
Do tej pory nie ma jednoznacznej odpowiedzi co jest przyczyną powstawania
aleksytymii. Najczęściej podawane wyjaśnienia to:
-uszkodzenia mózgu (mniejsza aktywność w obszarach skroniowych prawej półkuli,
utrudnione przekazywanie impulsów przez ciało modzelowate, mniejsza aktywność w
ośrodkach mowy Broca i Wernickiego, podwyższona aktywacja okolic
ciemieniowych).
-doświadczenia z dzieciństwa (sytuacje traumatyczne i związane z relacjami
afektywnymi z innymi ludźmi, głównie z matką
* Do najczęściej wymienianych cech osobowości aleksytymicznej należą:
•
•
•
•
niedorozwój poznawczej reprezentacji emocji;
brak umiejętności rozpoznawania swoich różnych stanów emocjonalnych;
trudności w odczuwaniu, przeżywaniu, rozumieniu, rozróżnianiu i werbalizacji
własnych uczuć i emocji oraz niezdolność odróżniania emocji od zmian
fizjologicznych organizmu (np. objawów wegetatywnych), co w sumie oznacza
zmniejszoną samoświadomość stanów uczuciowo-emocjonalnych;
niezdolność modulacji emocji przez procesy poznawcze;
1
•
•
•
•
•
•
•
•
•
wysokie natężenie emocji negatywnych, a niskie - pozytywnych;
koncentracja na doznaniach somatycznych;
odreagowywanie napięcia psychicznego jedynie poprzez zachowania nawykowe (np.
objadanie się lub głodzenie, nadużywanie alkoholu, leków bądź środków
psychoaktywnych);
brak zdolności do marzeń i fantazji (uboga wyobraźnia);
nadmiernie operacyjny (konkretny) sposób myślenia;
ekstrawertywny styl poznawczy;
tendencja do nastroju depresyjnego i lęku;
unikanie sytuacji trudnych za pomocą uruchamiania różnych nieadekwatnych
("pozorujących") zachowań;
niezdolność radzenia sobie ze stresem przy jednoczesnym braku motywacji do
szukania i korzystania ze wsparcia innych osób.
*Metody badawcze:
Próbowano zaadaptować testy projekcyjne (TAT, Rorschacha) oraz MMPI. Bez
powodzenia.
- kwestionariusze: APRQ i BIPQ
- skale: Skala Schalling-Sifneosa (SSS) lub ALEX-40 wraz z jej skróconą wersją Amsterdamską Skalą Aleksytymii (AAS), Torontowska Skala Aleksytymii (TAS20)
TAS-20 najbardziej rzetelna i trafna.
bada trzy czynniki:
-trudności w identyfikowaniu uczuć (TIU),
-trudności w komunikowaniu uczuć innym (TOU),
-operacyjny styl myślenia (OSM).
*Sposoby leczenia:
- psychoanaliza: skuteczność niepotwierdzona
- psychoterapia rozwojowa (zakłada komunikację na poziomie dostępnym dla
pacjenta. Możemy rozmawiać o stanach fizycznych, na przykład zmęczeniu albo
potrzebie dotyku i od nich przechodzić do psychiki. W początkowej fazie terapeuta
bierze całkowitą odpowiedzialność za myślenie o emocjach. To on nazywa uczucia i
intencje, kreuje u chorego proces zainteresowania własnym umysłem. Skuteczną
formą komunikacji mogą być symbole, metafory; czasem, także w postępowaniu z
dorosłymi, rysunek)
*Aleksytymia a pamięć autobiograficzna alkoholików
- artykuł Maruszewskiego i Hebenstreit
- nasza pamięć po pewnym czasie ulega modyfikacji, emocje towarzyszące
przeżywanym wydarzeniom zacierają się
- naszą pamięć może zmieniać świadomość tego, iż należymy do grupy
nieakceptowanej społecznie (alkoholicy),
- metafora kropli mleka w szklance wody Loftus i Ketcham, dotyczy zarówno osób
zdrowych jak i alkoholików:
-przy odtwarzaniu pewnych informacji dolewamy do czystej wody, jaką jest
nasza pierwotna pamięć, odrobinę mleka, która co prawda nie zmieni
właściwości znajdującej się w szklance cieczy, ale spowoduje, że zmieni się
nieco jej zabarwienie i skład chemiczny
2
- badania pokazują, że alkoholicy i trzeźwiejący alkoholicy cechują się znacznie
podwyższonym poziomem aleksytymii
- pamięć aleksytymików wypełniona jest głównie zapisami zdarzeń, które traktują jako
emocjonalnie neutralne lub obojętne. Można zatem oczekiwać iż będą mieć większe
trudności z przywoływaniem zdarzeń z własnej biografii.
- badania przeprowadzone przez autorów artykułu pokazują, że aleksytymicy nie mają
większych problemów z przypominaniem sobie zdarzeń z własnej przeszłości, robią to
natomiast w odmienny od reszty sposób:
- przy przypominaniu sobie zdarzeń oznakowanych pozytywnie i negatywnie
wykorzystywali znacznie rzadziej do ich opisu słowa nacechowane
emocjonalnie.
-wykorzystywali także znacznie mniej przymiotników oraz zdań w pierwszej
osobie.
-można powiedzieć, że przypominali oni swoje życie jak film, w którym
główną rolę gra jakaś inna osoba.
*Aleksytymia a schizofrenia
Badania Małgorzaty Dąbkowskiej. Grupa 39 chorych na schizofrenię, 18 kobiet, 21
mężczyzn.
Użyte narzędzia:
-do oceny nasilenia aleksytymii: skala Schalling - Sifneos Personality Scale
(SSPS)
-do oceny psychometrycznej objawów schizofrenii: skala BPRS –Brief
Psychiatrie Rating Scale
Wyniki:
- aleksytymię stwierdzono u 22 osób, czyli 56,4% badanych
- wyniki oscylujące w granicach 40-60 (maksymalnie 80, 50 lub mniejaleksytymia)
- u 76% mężczyzn oraz 33% kobiet wyniki wskazujące na aleksytymię
- nasilenie objawów choroby nie korelowało z nasileniem cechy aleksytymii
- zaobserwowano zależność między nasileniem cechy a wykształceniem
badanych: większe nasilenie w grupie z niższym wykształceniem
(podstawowym lub zawodowym)
- obecność aleksytymii u chorych na schizofrenię nie wiązała się z przebiegiem
choroby (wiekiem zachorowania, czasem trwania, nasileniem objawów,
przewlekłością zespołu).
3
Bibliografia:
Jakubik, A. (2002), Osobowość aleksytymiczna, w: Grochowska, A., Wokół psychologii
osobowości". UKSW, Warszawa
Tylka, J. (2000), Psychosomatyka., UKSW, Warszawa
Sheridan CH., Radmacher S. A. (1998) Psychologia zdrowia. Wyzwanie dla
biomedycznego modelu zdrowia. Warszawa, Instytut Psychologii Zdrowia PTP.
Doliska-Zygmunt G. (1996) Elementy psychologii zdrowia. Wrocław, Wydawnictwo
Uniwersytetu Wrocławskiego.
Bishop, G.D. (2000) Psychologia zdrowia. Wrocław, Astrum.
Maruszewski, T., Hebenstreit, A. (2001), Pamięć autobiograficzna a aleksytymia, w: Terapia
Uzależnienia i Współuzależnienia, Bełchatów
Dąbkowska, M. (1999),Aleksytymia u chorych na schizofrenię. Katedra i Klinika AM w
Bydgoszczy
Praca zbiorowa, (1997-2002), Czym jest psychologia., Charaktery
Kośmiński, P. (2006), Aleksytymia- współczesna bajka o Królowej Śniegu?,
http://www.igf.waw.pl/2006/09/20/echo-dnia-aleksytymia-%E2%80%93-wspolczesna-bajkao-krolowej-sniegu/
Podgórska, J. (2007). Emocje: Co czuję. Rozmowa z prof. Anną Matczak – o aleksytymii,
czyli emocjonalnym analfabetyzmie,
http://www.polityka.pl/polityka/index.jsp?place=Lead30&news_cat_id=1152&news_id=2110
79&layout=18&forum_id=8582&fpage=Threads&page=text
Olszewska, K. (2006). Leczenie aleksytymii, czyli co czuł mały Kaj kiedy był u Królowej
Śniegu,
http://www.eduskrypt.pl/leczenie_aleksytymii_czyli_co_czul_maly_kaj_kiedy_byl_u_krolow
ej_sniegu-info-2819.html
Morgalla, S. (2007), W krainie Królowej Śniegu, czyli o analfabetach emocjonalnych,
http://wiadomosci.onet.pl/1436584,242,1,kioskart.html
4