NPDN PROTOTO we Wrocławiu – D. Gałecka – Owczarek

NPDN PROTOTO we Wrocławiu – D. Gałecka – Owczarek
Elementy logopedii- materiały z 06.10.2012
Elementy logopedii i fonetyki z metodyką terapii
zaburzeń mowy
1. Klasyfikacja zaburzeń mowy. Diagnoza przyczynowa. Przyczyny,
objawy i terapia zaburzonego rozwoju mowy. Opóźniony rozwój
mowy, alalia, autyzm, afazje dziecięce.
Zaburzenia mowy w oparciu o kryterium przyczynowe.
Przy zaburzeniach mowy pochodzenia egzogennego nie stwierdza się defektów
anatomicznych czy psychoneurologicznych, które można by uznać za ich przyczynę.
Podłożem zaburzęń są ujemne wpływy środowiska w postaci: złych wzorców językowych,
nieprawidłowych postaw, niewłaściwej atmosfery i stylu wychowawczego.
1.
Postawy. Mogą być:
- stymulujące- akceptacja kochająca związana z ciepłem uczuciowym. Są
najbardziej sprzyjające procesowi rozwojowemu, wyrażające się
zainteresowaniem mową dziecka, inspirowaniem i wyzwalaniem chęci
powiadamiania, budzeniem tak zwanej radości mówienia.
- obojętne- obojętność zaniedbywanie, przejawiające się brakiem świadomych
oddziaływań
- hamujące- nadmierna opiekuńczość- czyli mowa nianiek, tolerancję, akceptację
przypadkową, niechęć, odrzucanie, unikanie, nadmierne wymagania ( B.Sawa). Są
niekorzystne, gdyż wywołują u dziecka reakcję obronną w formie niechęci do
mówienia, a w krańcowych wypadkach mogą prowadzić do poważnego
opóźnienia rozwoju mowy.
2.
Styl wychowawczy. Jednolity styl wychowawczy korzystnie wpływa na rozwój dziecka
( w tym i jego mowy). Brak jednomyślności może spowodować zachwianie równowagi
emocjonalnej, objawy nadpobudliwości lub zahamowania.
 wychowanie zbyt surowe- przyczynia się do powstawania lęku, buntu, czy agresji, co
może prowadzić do jąkania.
 Wychowanie zbyt troskliwe- sprzyja postawie lekceważącej wobec otoczenia. U tych
dzieci obserwuje się mowę niestaranną, niedbałą, bywa przedłużony okres swoistej
wymowy dziecięcej, czyli opóźnia się proces rozwoju mowy.
 Wychowanie niekonsekwentne- wytwarza niepewność, zmienność nastrojów, czego
rezultatem mogą być zaburzenia tempa i rytmu mowy sprzyjające powstawaniu
jąkania.
3.
Atmosfera wychowawcza. Cierpliwość i zainteresowanie rodziców osiągnięciami
dziecka aktywizuje je do mówienia, zachęca do relacjonowania swoich przeżyć, inspiruje
do formułowania myśli i przekazywania ich, stanowiąc cenne ćwiczenia językowe.
NPDN PROTOTO we Wrocławiu – D. Gałecka – Owczarek
4.
Wzorzec językowy. Najważniejsze jest otoczenie i to ono wpływa na język dziecka.
Niedobory dziecka mogą być spwodowane niedbałą, bądź wadliwą wymową dorosłych,
które z czasem- przy braku odpowiedniej opieki mogą się utrwalić.
Do zaburzeń mowy pochodzenia endogennego zalicza się:










Dysglosję- to jest zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania
na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy bądź obniżenia słyszalności.
Afazję- czyli częściową lub całkowitą utratę znajomości języka bądź jego rozumienia
na skutek uszkodzenia struktur korowych.
Dyslalię ( alalię)- rozumiane jako opóźnienie w przyswajaniu sobie języka,
wynikające z uszkodzenia struktur korowych lub wolniejszego wykształcania się
funkcji pewnych struktur mózgowych.
Dysartrię ( anartrię)- polegające na zniekształceniu dźwięków mowy lub
niemożności ich wytwarzania w wyniku uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających
narządy mowne ( artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe)
Oligofazję, dysglosję- wynikające z niedokształcenia mowy na skutek upośledzenia
umysłowego
Jąkanie- czyli zaburzenia płynności mowy
Logonurozy – ( nerwice mowy: mutyzm, afonia) polegające na zaburzeniach tempa
mowy, modulacji, siły czy wysokości głosu charakterystyczne u osób cierpiących na
nerwice.
Schizofazję- mowę osób, u których występują zaburzenia myślenia wynikające z
zaburzeń psychicznych.
Dysfemię- wady mowy u osób z zaburzeniami sfery emocjonalnej
Dysfrazję- wady mowy wywołane zaburzeniami osobowości.
Opóźnienia w rozwoju mowy
Termin „opóźniony rozwój mowy” stosowany jest najczęściej w wypadku, gdy określony etap
rozwoju mowy dziecka nie pojawił się w czasie powszechnie uznanym za właściwy, tj.
wystąpił później niż u rówieśników. Zjawisko to może być wywołane różnymi przyczynami.
Wyodrębnia się dwie postacie opóźnionego rozwoju mowy: proste opóźnienie rozwoju mowy
(syn. alalia prolongata, zwykłe opóźnienie rozwoju mowy, samoistne opóźnienie rozwoju
mowy – SORM) oraz opóźnienie rozwoju mowy (syn. opóźniony rozwój mowy, niesamoistne
opóźnienie rozwoju mowy – NORM). Samoistne opóźnienie rozwoju mowy jest następstwem
zakłóceń procesu rozwojowego, natomiast niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy – jego
zaburzeń. Najistotniejszą różnicą między samoistnym opóźnieniem rozwoju mowy a
niesamoistnym opóźnionym rozwojem mowy jest to, że SORM nie jest zjawiskiem
patologicznym, odnosi się bowiem do tych postaci opóźnień, które są przejawem dysharmonii
rozwoju, trudności wieku dziecięcego, wolniejszego tempa dojrzewania układu nerwowego
bądź niekorzystnego wpływu środowiska. Zjawiska te są przejściowymi formami zakłóceń
procesu rozwojowego, które nie prowadzą do trwałych zamian (zaburzeń mowy) ani do
poważnych konsekwencji rzutujących na proces rozwojowy. Niesamoistny opóźnienia
rozwoju mowy, jest konsekwencją określonych lub bliżej nieokreślonych schorzeń i wad
rozwojowych, które zastały wywołane przez patogenne (biologiczne lub psychospołeczne)
czynniki działające na organizm dziecka w różnych okresach rozwojowych (prenatalnym,
perinatalnym, postnatalnym). Czynniki patogenne hamują całkowicie rozwój mowy, albo
powodują, że jest on bardzo wolny, bądź przebiega w sposób nieprawidłowy. Czynniki te
NPDN PROTOTO we Wrocławiu – D. Gałecka – Owczarek
mogą spowodować: uszkodzenie OUN, obwodowego narządu mowy, upośledzenie
umysłowe, zaburzenia psychiczne, emocjonalne
W przypadku gdy mamy do czynienia z dzieckiem, które ma SORM lub NORM, ale trudno
ustalić jego etiologię zaleca się przede wszystkim stymulowanie rozwoju mowy dziecka –
stymulowanie oznacza w tym przypadku odpowiednie wzorce językowe, postawy, styl i
atmosferę wychowawczą. Wszystkie te czynniki mają pomóc w wytworzeniu optymalnych
warunków dla rozwoju mowy dziecka. Według U. Parol terapia mowy dziecka powinna
przebiegać zarówno w domu jak i w szkole.
Powinna obejmować:
1. Rozumienie mowy.
2. Rozwijanie i wzbogacania słownictwa.
3. Stosowanie adekwatnych form gramatycznych.
4. Sprawność językowa (w obszarach: ja, rodzina, dom, podwórko, ulica, sklep).
5. Słuch muzyczny i fonematyczny.
Alalia - przyczyny i rozpoznanie.
Jeśli uszkodzenie korowych struktur nastąpiło jeszcze przed początkiem mowy dziecka,
mamy do czynienia nie z afazją, lecz z alalią. Odróżnienie alalii od afazji może być trudne i
wymaga przeprowadzenia dokładnej anamnezy i badania neurologicznego, a czasem dłuższej
obserwacji logopedycznej dziecka. Alalia, zwana też niemotą, słuchoniemotą (audimutitas)
tym się różni od afazji, że następuje jeszcze przed rozwojem mowy. Charakteryzuje ją zwykle
dostateczny rozwój umysłowy, dobra ruchomość narządów mowy oraz prawidłowy słuch
fizjologiczny. Ale dziecko nie mówi w ogóle, posługuje się gestami, krzykami i
onomatopejami lub kilkoma wyrazami z własnego słownika, zrozumiałymi tylko dla
najbliższego otoczenia. Dziecko nie jest w stanie także powtarzać.
Trudne jest określenie przyczyn alalii. Przypuszcza się, że mogą to być: uszkodzenia mózgu
spowodowane urazem porodowym, zapaleniem mózgu i opon mózgowych, zatrzymaniem się
w rozwoju pewnych struktur korowych, urazy czaszki, przed rozwojem mowy.
Postępowanie logopedyczne w alalii:




Indywidualne zajęcia rozwojowe w celu przyspieszenia rozwoju poszczególnych
funkcji psychicznych dzieci:
- uwagi, pamięci, spostrzegawczości, myślenia,
- naukę mówienia i rozumienia,
- naukę czytania, pisania i liczenia,
- gimnastykę i rytmikę,
- zajęcia artystyczno - techniczne.
Nawiązanie kontaktu z dzieckiem pełnego życzliwości, zaufania, wytworzenie tej
atmosfery również w przedszkolu i domu.
Częste przebywanie dziecka z rówieśnikami.
Metody należy dostosować do możliwości psychofizycznych dziecka
NPDN PROTOTO we Wrocławiu – D. Gałecka – Owczarek
Afazje dziecięce
Terminem afazja dziecięca określa się pierwotne zaburzenia zachowania językowego
wynikające z patologii mózgowej, które nie są rezultatem głuchoty, niedorozwoju
umysłowego lub zaburzeń emocjonalnych.
W neuropsychologii wymienia się dwie postacie kliniczne afazji dziecięcej:
1. afazja rozwojowa (określana też jako: dysfazja rozwojowa, afazja wrodzona) - są
to specyficzne zaburzenia rozwoju mowy w wyniku wrodzonej, okołoporodowej
lub występującej w pierwszych miesiącach życia dziecka patologii mózgowej; mowa
dziecka nigdy nie rozwijała się normalnie; jednocześnie termin „specyfczne” oznacza,
że zaburzenia mowy nie są wtórną konsekwencją innych zaburzeń wynikających
z dysfunkcji mózgu;
2. afazja nabyta - to zaburzenia językowego rozwoju wywołane dysfunkcją mózgową
nabytą najwcześniej w 2. r. ż. (i później). W ocenie afazji nabytej ważne jest
stwierdzenie, że do momentu uszkodzenia mózgu, rozwój mowy dziecka przebiegał
normalnie.
Objawy afazji wrodzonej
Można wydzielić przynajmniej dwie grupy zaburzeń, gdzie w pierwszej dominują objawy
trudności w ekspresji werbalnej a zaburzenia rozumienia są mniejsze {są to zaburzenia
ekspresyjno-receptywne), a w drugiej dominują zaburzenia rozumienia, zaś trudności
w ekspresji są mniejsze (są to zaburzenia receptywno-ekspresyjne).
NPDN PROTOTO we Wrocławiu – D. Gałecka – Owczarek
Przyczyny i objawy jąkania. Podstawowe zasady postępowania w
przypadku zaburzeń płynności mowy.
Jąkanie: (wg. I. Styczek) jest wadą mowy przejawiającą się zaburzeniem płynności mowy na
skutek występowania skurczów mięśni biorących udział w mowie. W przypadku jąkania
ważne są towarzyszące mu pewne zmiany psychiczne takie jak: lęk przed mówieniem i
unikanie kontaktów werbalnych.
Przyczyny jąkania:
- teoria rozwojowa- jąkanie powstaje w okresie kształtowania się mowy w skutek wielu
czynników działających na dziecko np.stres, nadmierne wymagania rodziców
- teoria organiczna- schorzenie anatomiczne na poziomie mózgowym w następstwie
różnych chorób,
- teoria neurotyczna- jąknie jako objaw nerwicy
- teoria psychologiczna-jąknie jest reakcją nabytą. W wyniku zaburzeń emocjonalnych
oraz zmian w osobowości dziecka. To poczucie niepewności dziecka oraz zmian w
osobowości dziecka powoduje nadmierną kontrolę mówienia co jest niekorzystne.
Objawy: w mowie jąkającego się występują zaburzenia koordynacji pracy mięśni: narządu
oddechowego, artykulacyjnego, fonacyjnego. Ponadto występuje wzmożone napięcie mięśni
biorących bezpośredni lub pośredni udział w akcie mowy. Prowadzi do powstawania
skurczów trwających od 0,2 do 15 sekund.
Zasady postępowania:
Nie wolno zwracać uwagi!!!!
Mówienie rytmiczne - pobieranie spontanicznej mowy i nagrywanie jej na taśmie
magnetofonowej.
Pobieranie jej przed terapią i po terapii – terapia indywidualna dostosowana do każdego
dziecka
(wymawianie wyrazów wielosylabowych zgodnie z tempem metronomu od 80 do 120
uderzeń, ćwiczenia z trzysylabowymi wyrażeniami i zdaniami przedstawianymi na obrazkach
albo za pomocą list słów, ćwiczenia ze zdaniami liczącymi od 4 do 6 sylab, ćwiczenia
konwersacji wprowadzane za pomocą pytań, stopniowe odstawianie metronu podczas
ostatnich spotkać terapeutycznych).Ważne jest aby osoba nie koncentrowała się na tym co
robi i lepiej czyta tekst znany.
Metoda cienia polega na tym, że terapeuta czyta lub mówi tekst liczący od 100- 300
wyrazów, a jąkający się niezwłocznie go powtarza z maksymalnym opóźnieniem (1-2
wyrazy). Początkowo ich tempo mówienia jest wolne później przyśpieszone przy
zmieniającej się intonacji. Do tego metoda ta jest w formie teatrzyku kukiełkowego (teatralne
scenki były powtarzane w domu, w czasie zabawy matki (suflera) z dzieckiem (aktorem). W
ten sposób prowadzone były codziennie po 15-30 minut ćwiczenia.