Zarządzanie kosztami i wynikami - Kłodzko

Zarządzanie kosztami i wynikami
Prowadzący:
dr Robert Piechota
Literatura
1. A. Jarugowa, W.A. Nowak, A. Szychta:
Rachunkowość zarządcza. Koncepcje i
zastosowania. Wyd. Absolwent, Łódź 2001.
2. R. Piechota: Projektowanie rachunku kosztów
działań, DIFIN, 2005.
3. E. Nowak, R. Piechota, M. Wierzbiński: Rachunek
kosztów w przedsiębiorstwie, PWE 2004.
Organizacja wykładu
1. 15 godzin wykładu
2. Egzamin – test teoretyczno-praktyczny – 15 pytań
oraz 3 zadania.
Wykład I:
Rachunek kosztów i systemy rachunku
kosztów
Cel: zrozumienie problematyki kosztów i
rachunku kosztów
a) podstawowe pojęcia,
b) systematyka kosztów na potrzeby zarządzania,
c) systemy rachunku kosztów.
Podstawowe pojęcia
1. Nakład – celowe zużycie zasobów jednostki
wyrażone w jednostkach naturalnych
2. Koszt – celowe zużycie zasobów wyrażone
w pieniądzu
3. Wydatek – rozchód środków pieniężnych,
bez względu na cel
4. Strata nadzwyczajna – zużycie zasobów nie
przynoszące korzyści ekonomicznych
Koszty a działalność przedsiębiorstwa
1. Działalność operacyjna
2. Działalność inwestycyjna
3. Działalność finansowa
Pojęcie kosztów
Wyrażone w pieniądzu celowe zużycie środków
trwałych, materiałów, paliwa, energii, usług, czasu
pracy pracowników oraz niektóre wydatki nie
odzwierciedlające zużycia czynników produkcji,
poniesione w związku z normalną działalnością
przedsiębiorstwa w pewnym okresie, których
rezultatem są użyteczne produkty i (lub) usługi.
Do kosztów nie wyrażających zużycia czynników
produkcji zalicza się np.: ubezpieczenia społeczne
pracowników, ubezpieczenia majątku rzeczowego,
odsetki od kredytów bankowych.
Podstawowe klasyfikacje kosztów do celów
decyzyjnych
1. Kryterium możliwości odniesienia na jednostkę
kalkulacyjną – Koszty bezpośrednie i pośrednie
2. Reakcja na zmianę wielkości produkcji - Koszty stałe
i koszty zmienne
3. Wpływ na decyzje - Koszty istotne i koszty nieistotne
4. Stan dokonania – Koszty przesądzone i koszty nie
przesądzone
Koszty bezpośrednie
Koszty, które są ściśle związane z wytworzeniem
konkretnych wyrobów, czyli na podstawie
dokumentacji źródłowej, bez żadnego dodatkowego
przeliczania.
Zwykle są to koszty materiałów bezpośrednich, płac
bezpośrednich i innych kosztów bezpośrednich.
Koszty pośrednie
Koszty pośrednie są tymi kosztami których nie można
na podstawie dokumentów źródłowych odnieść
wprost do określonych jednostek kalkulacyjnych lub
których ustalanie w danych warunkach jest
nieopłacalne z powodu dużej pracochłonności czy
nieistotne ze względu na małą ich kwotę. Koszty
pośrednie rozlicza się więc na poszczególne
jednostki kalkulacyjne za pomocą kluczy
podziałowych
Do kosztów pośrednich zalicza się koszty wydziałowe,
koszty ogólnozakładowe (koszty zarządu), koszty
zakupu i koszty sprzedaży.
Koszty stałe i zmienne
Podstawowym kryterium podziału kosztów w procesie
decyzyjnym jest zachowanie się kosztów względem
rozmiarów działalności przedsiębiorstwa.
Za miernik rozmiarów działalności przyjmuje się
najczęściej wielkość produkcji, ale może być nim
również np. liczba godzin czasu pracy, liczba
przejechanych kilometrów. Te rodzaje kosztów, które
wykazują korelację z rozmiarami działalności
przedsiębiorstwa, nazywamy kosztami zmiennymi,
natomiast koszty niezależne od rozmiarów
działalności przedsiębiorstwa są kosztami stałymi.
Koszty stałe
W obrębie kosztów stałych wyróżnia się:
- koszty bezwzględnie stałe,
- koszty skokowo (względnie) stałe.
Koszty bezwzględnie stałe są całkowicie niezależne
od skali produkcji. W praktyce kosztów bezwzględnie
stałych jest niewiele; przykładem jest koszt
amortyzacji ustalony metodą liniową.
Koszty skokowo stałe zachowują jednakowy poziom
tylko w pewnym przedziale wielkości produkcji, po
przekroczeniu którego następuje ich skok na wyższy
poziom, na którym znowu występuje pewna ich
stabilizacja do określonej wielkości produkcji. Takim
kosztem jest koszt wynajmu pomieszczeń
produkcyjnych.
Koszty zmienne
W obrębie kosztów zmiennych wyróżnia się najczęściej:
• koszty zmienne proporcjonalne,
• koszty zmienne progresywne,
• koszty zmienne degresywne.
Z kosztami zmiennymi proporcjonalnymi mamy do
czynienia wówczas, gdy wzrostowi wielkości
produkcji towarzyszy proporcjonalny wzrost kosztów.
Koszty zmienne progresywne rosną szybciej od
wzrostu wielkości produkcji.
Koszty zmienne degresywne występują wtedy, kiedy
wraz ze wzrostem wielkości produkcji następuje
przyrost kosztów, ale w stopniu wolniejszym od
przyrostu produkcji.
Systemy rachunku kosztów
Rachunek kosztów pełnych
Rachunek kosztów rozwijał się i doskonalił wraz ze
zmianą istoty i charakteru przedsiębiorstwa oraz
warunków, w jakich ono funkcjonowało. Początki
rachunku kosztów sięgają starożytności.
Pomijając czasy odległe, należy stwierdzić, iż pierwszą
dopracowaną koncepcją rachunku kosztów był
rachunek kosztów pełnych. Ukształtował się on w
okresie produkcji na skalę masową, czyli w końcu
XIX i na początku XX w.
Rachunek kosztów pełnych
Rachunek kosztów pełnych powstał w okresie produkcyjnej
orientacji przedsiębiorstw, kiedy głównym zadaniem
przedsiębiorstwa była nie sprzedaż wyrobów, lecz
produkcja.
Podstawową cechą tego rachunku było ustalenie
rzeczywistego kosztu jednostkowego wyrobu,
uwzględniającego wszystkie poniesione w
przedsiębiorstwie koszty.
Taki rachunek kosztów miał charakter informacyjnokontrolny. Dostarczał danych o wysokości poniesionych
kosztów w celu ich minimalizacji. Z charakteru i zadań
tego rachunku wynika, iż był on bardziej związany z
rachunkowością finansową niż zarządczą.
MODEL RACHUNKU KOSZTÓW PEŁNYCH
Koszty
Koszty produkcyjne
Koszty
bezpośrednie
Koszty nieprodukcyjne
Koszty
pośrednie
Materiały
Koszty okresu
Koszty
zarządu
Koszty
wydziałowe
Koszty
sprzedaży
Płace
Inne koszty
sprzedane
Produkcja
w toku
Produkty
gotowe
Rachunek wyników
niesprzedane
Bilans
Funkcja kosztów w rachunku kosztów pełnych
K  k jp  Q
Funkcja wyniku w rachunku kosztów pełnych
WF  p  Q  k j p  Q  Q ( p  k j p )
Zastosowania rachunku kosztów pełnych
a) sprawozdawczość finansowa; pozwala on
odpowiedzieć na pytanie:
ILE KOSZTOWAŁO WYPRODUKOWANIE
JEDNOSTKI WYROBU ? lub JAKI OSIĄGNĘLIŚMY
ZYSK Z DZIAŁALNOŚCI ?
b) analiza rentowności różnych form i rodzajów
działalności;
c) tworzenie cen (transakcyjnych, transferowych) przy
wykorzystaniu formuły cenowej "koszt plus..." i "koszt
plus zysk od kapitału"
Wady rachunku kosztów pełnych
Rachunek kosztów oparty na kosztach pełnych okazał się w
warunkach orientacji rynkowej mało przydatny w zarządzaniu
przedsiębiorstwem, ponieważ :
1) nie dostarczał informacji o kształtowaniu się kosztów i wyników
pod wpływem zmian rynkowych i zmian stopnia wykorzystania
zdolności produkcyjnych,
2) nie uwzględniał warunków rynkowych w kształtowaniu cen,
przez co traciły one na konkurencyjności względem innych
wyrobów, z powodu ustalania ich na podstawie pełnych kosztów
jednostkowych,
3) nie był w pełni przydatny do podejmowania decyzji
inwestycyjnych.
Zmiana orientacji z produkcyjnej na rynkową
Nowe wyzwania przedsiębiorstw:
• przewartościowanie struktury celów przedsiębiorstwa,
• koncentrowanie sił i środków nie na tym, co można
wytworzyć, a na tym, co można sprzedać,
• dążenie do sprostania coraz to nowym wymaganiom rynku,
• uznanie rynku i jego wymogów, a nie tylko produkcji, za
główne źródła sukcesu przedsiębiorstwa,
• przestawienie się z koncepcji przedsiębiorstwa jako systemu
zamkniętego na koncepcję przedsiębiorstwa otwartego na
potrzeby otoczenia,
• przesunięcie głównych zainteresowań przedsiębiorstwa z
bieżącej produkcji i bieżącego zysku na rozwój produkcji
mogącej sprostać przyszłym potrzebom i osiągnięciu przyszłego
zysku.
Rachunek kosztów zmiennych
Polega na podziale kosztów na koszty stałe i koszty
zmienne oraz na wliczaniu do kosztu jednostkowego
wyrobu tylko kosztów zmiennych, czyli bezpośrednio
zależnych od wielkości produkcji.
Natomiast koszty stałe są wyeliminowane z kosztu
jednostkowego. Nie oznacza to, że zostały całkowicie
pominięte. Odnosi się je w całości wprost do wyniku
finansowego, ponieważ zawsze występowały
trudności w idealnym ich podziale pomiędzy
poszczególne wyroby.
MODEL RACHUNKU KOSZTÓW ZMIENNYCH
Koszty
Koszty produkcyjne
Koszty
bezpośrednie
Koszty nieprodukcyjne
Koszty
pośrednie
Materiały
Koszty okresu
Koszty
zarządu
Koszty
wydziałowe
Koszty
sprzedaży
Płace
Zmienne
Stałe
Inne koszty
sprzedane
Produkcja
w toku
Produkty
gotowe
Rachunek wyników
niesprzedane
Bilans
Funkcja kosztów w rachunku kosztów zmiennych
K  kz  Q  Ks
Funkcja wyniku brutto w rachunku kosztów zmiennych
(marża brutto)
WF B  p  Q  k z  Q  Q ( p  k z )
Funkcja wyniku netto w rachunku kosztów zmiennych
WF  p  Q  k  Q  K  Q ( p  k )  K
z
s
z
s
Zastosowanie rachunku kosztów zmiennych
1. Wspomaganie podejmowania decyzji w krótkim
horyzoncie czasu
2. Rachunki efektywności
• analiza progu rentowności
• rachunki kosztów: relewantnych (istotnych) i
utraconych korzyści
• ustalanie cen według formuły cenowej opartej o
marżę brutto
• planowanie elastyczne kosztów itp.
Znaczenie kosztów zmiennych
Ranga kosztów zmiennych w podejmowaniu decyzji i w
zarządzaniu przedsiębiorstwem systematycznie
wzrasta.
Ten fakt sprawia, że następuje ciągły rozwój rachunku
kosztów zmiennych. Rozwijają się rachunki
problemowe dotyczące gospodarowania
poszczególnymi czynnikami produkcji, np. rachunek
kosztów pracy, czy też odnoszące się do
rozwiązywania określonych problemów, np. rachunek
kosztów jakości.
Koszty produkcji
Koszty okresu
Wynik finans.
amo. ST wydziału,
energia oświetl. i
grzewcza, czynsze,
dzierżawy, k. remont.
budynków i budowli
płace zarządu i administr.
amo. ST nieprodukcyjnych
k. marketingu, sprzedaży,
Wynik finansowy
Koszty
ogólnozakł.,
Koszty
sprzedaży
energia napędowa
maszyn i urządzeń,
amortyzacja narzędzi,
koszty konserw. i
remontów maszyn i
urządzeń
Wyroby got., prod. w toku
Koszty
pośrednie
(koszty
wydziałowe)
materiały bezp.
robocizna bezp.
obróbka obca
Koszty stałe
Koszty
bezpośrednie
(produkcja
podstawowa)
Rachunek kosztów zmiennych:
Koszty zmienne
Wyroby gotowe, produkcja w toku
Rachunek kosztów pełnych: