4f. UDZIAŁ OBYWATELI W ŻYCIU PUBLICZNYM

4. Rzeczpospolita
Polska
1.
2.
3.
4.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.
Konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej
Zasady wyborów organów władzy państwowej i samorządowej w RP
Katalog konstytucyjnych obowiązków, praw i wolności człowieka i
obywatela w RP
5. Organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sadowniczej;
kompetencje
6. Samorząd terytorialny; ustrój, zadania, organy stanowiąco – kontrolne
i wykonawcze
7. Udział obywateli w Ŝyciu publicznym
stowarzyszenia, fundacje, związki zawodowe, partie polityczne –
cechy, funkcje, rodzaje, przykłady, formy działania
przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz
państwowych i samorządowych w Polsce
7. Udział obywateli w Ŝyciu publicznym
Organizacje pozarządowe – organizacje niezaleŜne od administracji publicznej, które nie działają w
celu osiągnięcia zysku.
Organizacje poŜytku publicznego – organizacja pozarządowa prowadząca działalność w jednym z
obszarów poŜytku publicznego określonego w ustawie.
Wolontariat – dobrowolna, bezpłatna i systematyczna działalność na rzecz innych lub całego
społeczeństwa.
OBSZARY DZIAŁANIA ORGANIZACJI POśYTKU PUBLICZNEGO
działalność charytatywna
działalność edukacyjna – np. prowadzenie szkół
działalność naukowa
działalność kulturalna
pomoc społeczna
działalność na rzecz mniejszości narodowych
ochrona zdrowia
wspieranie rozwoju spo9łeczności lokalnych
upowszechnianie kultury fizycznej i sportu
ochrony tradycji
ekologii
przeciwdziałanie patologiom społecznym
ochrony wolności i praw człowieka
działania wspomagające rozwój demokracji
pomoc ofiarom katastrof, klęsk Ŝywiołowych
ochrony praw konsumentów
FORMY DZIAŁANIA:
tworzenie centrów leczenia, tworzenie sieci punktów konsultacyjnych, zakładanie schronisk
oraz prowadzenie – Monar
zbiórki odzieŜy, Ŝywności, róŜnego rodzaju darów dla ludzi biednych, domów dziecka,
bezdomnych, schronisk dla zwierząt itp.
organizacja akcji, reklama w środkach masowego przekazu – działalność profilaktyczna i
informacyjna
prowadzenie akcji edukacyjnych
prowadzenie szkół
udzielanie stypendiów zdolnym naukowcom
zakup sprzętu naukowego, medycznego itp.
1
organizacja szkoleń, kursów
prowadzenie akcji, manifestacji, wieców, konkursów
propagujących cele danego
stowarzyszenia lub fundacji
produkcja ulotek i innych gadŜetów, które propagują cele stowarzyszenia
Stowarzyszenia
Stowarzyszenie – dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych, które
samodzielnie określa swoje cele, program działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty
wewnętrzne dotyczące jego działalności.
Stowarzyszenie – to dobrowolna i samorządna organizacja , która opiera swoją działalność na pracy
społecznej swoich członków.
Stowarzyszenie ma na celu:
chronić wspólne interesy swoich członków,
spełniać nadzieje i oczekiwania zrzeszonych w niej członków
CECHY
organizacja pozarządowa
organizacja dobrowolna
organizacja niezarobkowa
posiada osobowość prawną (rejestrowe), nie posiada osobowości prawnej (zwykłe)
stowarzyszeniem kieruje zarząd
posiada organy kontroli wewnętrznej
stowarzyszenie rejestrowe moŜe prowadzić działalność gospodarczą ale cały dochód musi być
przeznaczony na dalsza działalność stowarzyszenia i nie moŜe być dzielony między członków
RODZAJE
rejestrowe – tworzone przez co najmniej 15 osób , posiadają osobowość prawną, mogą
prowadzić działalność gospodarcza oraz przyjmować spadki i darowizny
zwykłe – tworzone przez co najmniej 3 osoby; nie maja osobowości prawnej , nie mogą
prowadzić działalności gospodarczej, ich majątek moŜe pochodzić tylko ze składek
ZAŁOśENIE STOWARZYSZENIA REJESTROWEGO:
stowarzyszenie rejestrowe moŜe załoŜyć grupa nie mniej niŜ 15 osób
członkowie tej grupy muszą być obywatelami polskimi (cudzoziemcy mogą utworzyć
stowarzyszenie pod warunkiem, Ŝe mieszkają w Polsce)
muszą posiadać pełnię praw obywatelskich i publicznych
załoŜyciele muszą uchwalić statut oraz powołać komitet załoŜycielski.
komitet załoŜycielski składa wniosek do sądu okręgowego (w zaleŜności od adresu siedziby
stowarzyszenia) z prośbą o zarejestrowanie stowarzyszenia. Do wniosku o rejestrację
powinien być dołączony:
o statut stowarzyszenia
o imienna lista członków załoŜycieli (imiona, nazwiska)
o protokół z wybory komitetu załoŜycielskiego
o informacja o adresie tymczasowej siedziby stowarzyszenia
sąd okręgowy (rejestrowy) wpisuje stowarzyszenie do rejestru stowarzyszeń. Dopiero
wówczas nabywa ono mocy prawnej – staje się osobą prawną.
PrzynaleŜność do stowarzyszenia jest dobrowolna. Członkami stowarzyszenia moŜe być kaŜdy
obywatel, równieŜ osoba nieletnia (od 16 roku Ŝycia);
2
PRZYKŁADY STOWARZYSZEŃ
Nazwa
Polski Związek Piłki NoŜnej (PZPN)
Logo
Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze (PTTK)
Caritas Polska – koordynuje działania dobroczynne Kościoła katolickiego.
pomaga rodzinom, bezdomnym, chorym i innym osobom znajdującym się w
trudnej sytuacji
Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami w Polsce
Stowarzyszenie Pisarzy Polskich
NiezaleŜne Zrzeszenie Studentów (NSZ)
Monar – załoŜona przez Marka Kotańskiego pomaga narkomanom,
bezdomnym i nosicielom wirusa HIV
Fundacje
Fundacja organizacja ustanowiona przez załoŜycieli (fundatorów) dla realizacji określonych celów
społecznie uŜytecznych takich jak ochrona zdrowia, rozwój oświaty i kultury, pomoc społeczna.
CECHY:
organizacja pozarządowa
prowadzi działalność gospodarczą lecz cały dochód musi być przeznaczony na realizację celu
wymienionego w statucie
posiada osobowość prawną
fundacją kieruje zarząd
jest wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego
nie ma członków
ZAŁOśENIE FUNDACJI:
fundację mogą załoŜyć tak osoby fizyczne jak i osoby prawne
fundator musi złoŜyć oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji, które ma formę aktu
notarialnego. Wyjątek stanowi powołanie fundacji na mocy testamentu. Oświadczenie woli
fundatora powinno zawierać:
o określenie celu, któremu fundacja ma słuŜyć
o określenie środków finansowych, które pozwolą ten cel osiągnąć (pieniądze, papiery
wartościowe, majątek ruchomy, nieruchomości)
fundator składa wniosek o rejestrację do Sądu Rejonowego dla miasta stołecznego
Warszawy. Sąd bada czy statut fundacji i jej cele są zgodne z konstytucją; moŜe odmówić
rejestracji. Wraz z rejestracją fundacja otrzymuje osobowość prawną.
3
PRZYKŁADY FUNDACJI:
Nazwa
Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy
Logo
Polska Akcja Humanitarna
Fundacja im. Stefana Batorego
Polska Fundacja im. Roberta Schumana
Fundacja Dzieci Niczyje
Fundacja na rzecz Nauki Polskiej
Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej
Fundacja „Nasza Ziemia”
Związki zawodowe
Związek zawodowy - organizacja zrzeszająca pracowników, stawiająca sobie za cel ochronę ich
interesów. W negocjacjach w pracodawcami związki zawodowe starają się zapewnić jak najlepsze
warunki pracy i jak najwyŜsze płace.
Strajk – zbiorowe, dobrowolne zaprzestanie pracy i przerwanie produkcji przez pracowników. Jest to
forma walki o realizacje Ŝądań pracowników
PRZYKŁADY – NAJWIĘKSZE ZWIĄZKI ZAWODOWE W POLSCE
NSZZ Solidarność, (NiezaleŜny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”)
Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ)
NiezaleŜny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność 80”
NiezaleŜny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” Rolników Indywidualnych
Związek Zawodowy Rolnictwa „Samoobrona”
UPRAWNIENIA ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH
Reprezentują swoich członków, bronią ich godności praw oraz interesów materialnych i
moralnych tak zbiorowych jak i indywidualnych.
Prawo opiniowania załoŜeń i projektów ustaw oraz aktów wykonawczych do tych ustaw –
mają wpływ na tworzenie ustawodawstwa socjalnego
Prawo do publicznego wyraŜania tej opinii
Prawo występowania z wnioskami o wydanie lub zmianę ustawy albo innego aktu prawnego
w zakresie spraw objętych zadaniami związku zawodowego
Prawo prowadzenia rokowań zbiorowych oraz zawierania układów zbiorowych w imieniu
wszystkich (takŜe niezwiązkowców) w sprawie ustalenia wysokości płac, programów opieki
socjalnej czyli opieki zdrowotnej, świadczeń emerytalnych, kursów kwalifikacyjnych dla
bezrobotnych, systemu zapomóg; w sprawie bezpieczeństwa pracy, moŜliwości awansu
zawodowego, zwolnień grupowych i dyscypliny pracy.
4
Prawo wnoszenia rewizji nadzwyczajnych w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych na zasadach określonych w kodeksie postępowania cywilnego.
Prawo do sprawowania kontroli nad przestrzeganiem interesów pracowników, emerytów,
rencistów, bezrobotnych i ich rodzin.
FORMY I SPOSOBY DZIAŁANIA ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH W POLSCE
negocjacje z pracodawcą (rokowania)
mediacje - forma pokojowego załatwiania sporów, która polega na tym, Ŝe trzecia siła
pośredniczy w porozumieniu stronom pozostającym w sporze przez próby
formułowania propozycji ugody.
arbitraŜ - rozstrzyganie zaistniałego sporu przez osobę (arbitra, superarbitra)
wskazaną przez wszystkich uczestników sporu;
strajk ostrzegawczy
strajk - strajk moŜe przybrać róŜną formę: strajk włoski - pracownicy nie porzucają
pracy, ale zwalniają tempo, obniŜają wydajność i Ŝądają normalnej płacy. Strajk
okupacyjny - pracownicy przerywają pracę i pozostają na terenie zakładu. Strajk
głodowy - pracownicy (lub ich reprezentacja) powstrzymują się od jedzenia. Strajk
czarny - pracę porzucają nawet pracownicy odpowiedzialni za bezpieczne
funkcjonowanie zakładów. Strajki mogą obejmować pracowników jednego lub wielu
zakładów (strajki grupowe), określonej branŜy (np. nauczycieli), a takŜe całego kraju
(strajki generalne). Strajk moŜe być dziki (Ŝywiołowy) lub zorganizowany (zwykle
przez związki zawodowe), legalny lub nielegalny.
Partie polityczne
Partia polityczna – to grupa społeczna o wyodrębnionej strukturze organizacyjnej, mająca
przywództwo, określony system wartości, program polityczny i cel, którym jest zdobycie władzy
w państwie bądź jej utrzymanie i umocnienie.
Partia polityczna – to dobrowolna organizacja, skupiająca ludzi o podobnych celach politycznych,
którzy by te cele zrealizować dąŜą do zdobycia i utrzymania władzy w państwie.
Partia polityczna funkcjonuje w oparciu o program polityczny, który odnosi się m.in. do ustroju
politycznego państwa, systemu gospodarczego, stosunków międzynarodowych, aktualnych
problemów społecznych. Partie polityczne pośredniczą między społeczeństwem a państwem. W
państwach demokratycznych zapewniają obywatelom udział we władzy państwowej.
FUNKCJE
funkcja wyborcza – budowa programów wyborczych, selekcja kandydatów oraz
uczestniczenie w wyborach
funkcja rządzenia – wykonuje partia, która wygrała wybory, dzięki czemu samodzielnie lub
w koalicji z innymi partiami obsadza decydujące stanowiska w państwie
kształtowanie opinii społecznej - propagowanie programów partyjnych, pozyskiwanie
zwolenników
RODZAJE PARTII POLITYCZNYCH
Ze względu na funkcję rządzenia wyróŜniamy:
partie koalicyjne – popierają rząd i uczestniczą w sprawowaniu władzy
partie opozycyjne – nie mają bezpośredniego wpływu na władzę i występują przeciwko
polityce rządu
Ze względu na programy polityczne odwołujące się do konkretnych ideologii wyróŜniamy
5
Typ partii
partie liberalne
Wartości
System gospodarczy
wolność jednostki
swobodna działalność
gospodarcza,
minimalna ingerencja
państwa w gospodarkę
wolna konkurencja
podatek liniowy –
jeden stopień
podatkowy
zwolennicy gospodarki
rynkowej
partie konserwatywne Przywiązanie do
tradycji
religii
rodziny
partie
socjaldemokratyczne
równouprawnienie
wszystkich grup
społecznych
gospodarka
wolnorynkowa
duŜa ingerencja
państwa w gospodarkę
podatki progresywne –
stopnie podatkowe
uzaleŜnione od
dochodów
wolna gospodarka
rynkowa
partie chrześcijańsko wartości
chrześcijańskie
– demokratyczne
solidaryzm społeczny
godność człowieka
partie komunistyczne
równość wszystkich
ludzi za wszelką cenę
gospodarka centralnie
planowana
zniesienie własności
prywatnej
partie ekologiczne
sprzeciw wobec energii
jądrowej
partie
nacjonalistyczne
partie chłopskie
ochrona środowiska
rozbrojenie
pokój
naród
gospodarka
wolnorynkowa
nawiązują do
agraryzmu – ziemia
najwaŜniejszą
wartością
gospodarka rynkowa
ochrona warstwy
chłopskiej
Państwo
samorządne,
sprawne
niewielki zakres
kompetencji
silne państwo, tak
wewnątrz jak i na
zewnątrz
zwolennicy silnej
władzy wykonawczej
rozdział państwa i
Kościoła
rozbudowana opieka
socjalna państwa
wyrównanie szans
edukacyjnych
subsydiarność państwa
– państwo powinno
pomagać tam gdzie
obywatele sobie nie
radzą
przejmuje pełną
kontrolę nad
obywatelami
ingeruje we wszystkie
dziedziny Ŝycia
silna władza
wykonawcza
rasizm –
prześladowanie
mniejszości
narodowych
ksenofobia – strach
przed „obcymi”
winno wspierać
obszary wiejskie
wyrównywanie szans
edukacyjnych
PRZYKŁADY – NAJWAśNIEJSZE POLSKIE PARTIE POLITYCZNE – PREZENTACJA
TYPY SYSTEMÓW PARTYJNYCH:
System partyjny – to partie polityczne działające w danym państwie oraz całokształt zachodzących
między nimi powiązań, jak równieŜ całokształt norm regulujących stosunki zachodzące miedzy
partiami a organami państwa.
system jednopartyjny – w państwie legalnie działa tylko jedna partia, która sprawuje rządy.
System monopartyjny był charakterystyczny w państwach totalitarnych (w państwach
6
faszystowskich i w państwie komunistycznym). Do partii funkcjonujących w tym systemie
zaliczaliśmy Narodową Partię Faszystowską we Włoszech czy Narodowosocjalistyczną
Niemiecką Partię Robotników w Niemczech. Partie te doprowadziły do delegalizacji
wszystkich innych partii w państwie. Obecnie moŜemy się z nim spotkać w państwach
postkolonialnych.
system dwupartyjny – spośród wielu partii funkcjonujących w społeczeństwie tylko dwie
mają szansę na zdobycie władzy. System ten wpływa na stabilizację sytuacji politycznej gdyŜ
Ŝadne ugrupowania skrajne (prawicowe bądź lewicowe) nie mają wpływu na politykę
państwa; rząd stworzony przez partię, która wygrała wybory moŜe pełnić swe funkcje
nieprzerwanie przez całą kadencję. System ten występuję w USA (Partia Demokratyczna,
Partia Republikańska) oraz w W. Brytanii (Partia Konserwatywna i Partia Pracy).
system wielopartyjny – realne szanse na zdobycie władzy w państwie mają co najmniej 3
partie polityczne. System ten występuje w większości państw demokratycznych.
Wielopartyjność jest skutkiem znacznego zróŜnicowania poglądów politycznych obywateli.
Rządy w państwach, w których funkcjonuje system wielopartyjny są moŜliwe tylko dzięki
porozumieniom między partiami – dzięki zawieraniu koalicji. Rządy te nie są stabilne gdyŜ
kaŜda z partii, która wchodzi do koalicji godzi się na kompromis w pewnych kwestiach.
Umowa koalicyjna w kaŜdej chwili moŜe zostać zerwana. System ten funkcjonuje w państwie
polskim.
Wpływ obywateli na decyzje władz państwowych i samorządowych w Polsce
MOśLIWOŚCI WPŁYWANIA OBYWATELI NA WŁADZE SAMORZĄDOWE
Podstawą samorządu terytorialnego jest przekazywanie lokalnym społecznościom prawa do
decydowania o szerokim zakresie spraw publicznych, które samorząd potrafi załatwić efektywniej niŜ
instytucje działające na wyŜszych szczeblach. Władza znajduje się blisko obywateli, co umoŜliwia
wywieranie na nią bardzo bezpośredniego wpływu:
obywatele wyłaniają władze lokalne w wyborach powszechnych
mają bezpośredni wpływ na wybór wójta, burmistrza czy prezydenta
obywatele mogą wyraŜać swoja wolę poprze referendum (gminne, powiatowe czy
wojewódzkie)
obywatele mają prawo do informacji o decyzjach i planowanych działaniach władz
samorządowych
obywatele mają prawo kontrolować organy samorządu – mogą złoŜyć skargę na działalność
urzędnika lub organu gminy czy przeprowadzić referendum w sprawie odwołania rady gminy,
mogą równieŜ uczestniczyć w sesji rady gminy
mieszkańcy mają bezpośredni kontakt z radnymi – mogą składać wnioski i petycje
obywatele mogą zaskarŜyć do Naczelnego Sądu Administracyjnego uchwały i decyzje
organów gminy / powiatu / samorządu wojewódzkiego
obywatele mogą napisać list do radnego lub list otwarty drukowany np. w prasie
obywatele mogą złoŜyć petycję czyli zbiorową prośbę na ręce radnego. Do petycji winni
dołączyć waŜne dla sprawy dokumenty
pikieta – ustawienie w pobliŜu urzędu transparentów z hasłami
wiec – obywatele mogą zorganizować wiec, w trakcie którego przedyskutowują problem lub
wyraŜają wobec niego swoje stanowisko. Na przeprowadzenie wiecu konieczna jest zgoda
władz dotycząca jego czasu i miejsca
demonstracja – forma zbiorowego protestu. Potrzebna jest zgoda władz, a takŜe
powiadomienie policji.
7