Wpływ biotycznych warunków siedliskowych na stan drzew na

Wpływ biotycznych warunków siedliskowych na stan drzew na terenach budowy...
Człowiek i Środowisko
35 (3-4) 2011, s. 19-34
Marzena Suchocka
WPŁYW BIOTYCZNYCH WARUNKÓW
SIEDLISKOWYCH NA STAN DRZEW NA
TERENACH BUDOWY ORAZ PO ZAKOŃCZENIU
INWESTYCJI
Słowa kluczowe: drzewa, czynniki infekcyjne, rozkład drewna, mikroklimat terenów
zurbanizowanych, kondycja drzew, żywopłot
Warunki siedliskowe na terenie budowy mają zasadniczy wpływ na
żywotność drzewostanu i szanse przetrwania drzew na placu budowy.
W niniejszym artykule przeanalizowany został wpływ niekorzystnych
biotycznych uwarunkowań siedliskowych, z uwzględnieniem czynników
infekcyjnych, ale również scharakteryzowane zostały zmiany mikroklimatu
związane z działalnością człowieka. Świadomość wymienionych czynników
i umiejętność oceny ich wpływu na żywotność drzew pozwala na podejmowanie odpowiedzialnych i racjonalnych decyzji w zakresie gospodarki
drzewostanem na terenach inwestycyjnych.
Przyczyny osłabienia stanu zdrowia drzew związane
z biotycznymi uwarunkowaniami
Na roślinę stale oddziałuje jej środowisko życia. Wszelkie niekorzystne
czynniki środowiska długo lub trwale oddziałujące mogą stać się czynni19
Marzena Suchocka
kami chorobotwórczymi. Czynniki chorobotwórcze mogą mieć podłoże
genetyczne lub pochodzenie abiotyczne i wówczas są to czynniki nieinfekcyjne. Czynniki infekcyjne natomiast, mające pochodzenie biotyczne,
są wywołane działaniem patogenów, grzybów, bakterii, pierwotniaków
czy wirusów chorobotwórczych (Kryczyński, 2005). W przypadku drzew
rosnących w warunkach miejskich niekorzystnie czynniki siedliskowe
wywołują u roślin reakcję stresową i obniżają ich odporność na choroby
i infekcje.
Arboryści zgodnie twierdzą, że wśród czynników biotycznych największe znaczenie ma infekcja grzybowa prowadząca do rozkładu drewna.
W miastach jest ona często następstwem uszkodzeń mechanicznych lub
złych warunków środowiskowych osłabiających odporność drzewa. Wśród
drzew uszkodzonych zgnilizną najliczniejszą (75%) grupę stanowią drzewa
z uszkodzonym systemem korzeniowym (Smiley i Frädrich, 1993).
Większość autorów (Mattheck i Breloer, 1994; Lekes i Dandul, 1999;
Hubrig, 2004) zgodnie twierdzi, że główne czynniki prowadzące do osłabienia kondycji (zarówno zdrowotności, jak i stabilności) drzew to:
• właściwości siedliska (w tym niekorzystne warunki mikroklimatyczne);
• wady drzewa (uszkodzenia wywołane przez czynniki abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne);
• właściwości gatunków drzew (różne właściwości mechaniczne drewna,
różna wytrzymałość różnych gatunków drzew na niesprzyjające warunki
otoczenia i zachodzące w nim zmiany).
Niektórzy (np. Siewniak, 1996; Urban, 2008) wyodrębniają dodatkową grupę przyczyn szczególnie istotnych dla drzew rosnących na terenach
zurbanizowanych: wadliwe zabiegi pielęgnacyjne (nieumiejętne cięcia,
nieprawidłowe nawadnianie, usuwanie drzew sąsiednich) oraz błędy projektowe (nieodpowiednia przestrzeń).
Z kolei Siewniak (1996), wymieniając główne powody zamierania
drzew w miastach, podzielił je na te, które odnoszą się do:
• korony drzewa: ograniczona przestrzeń dla rozwoju korony, przesuszenie (kseryzm),
• korzeni: w tym ograniczona przestrzeń dla rozwoju korzeni wraz z
nieprzepuszczalnością nawierzchni i zagęszczeniem gleby, uszkodzenia
mechaniczne,
• pnia: narażenie na kolizje i wandalizm.
Duży wpływ na stan drzewa ma jego pielęgnacja, w tym takie zabiegi
pielęgnacyjne jak cięcia. Cięcie bywa konieczne, ale zawsze jest mniej
20
Wpływ biotycznych warunków siedliskowych na stan drzew na terenach budowy...
lub bardziej szkodliwe dla drzewa. Przez odcięcie konaru lub grubej gałęzi
zostaje zakłócona równowaga biologiczna rośliny. Jest to zabieg zdecydowanie nadużywany lub wykonywany nieprawidłowo (Suchocka, 2010). Do
najczęstszych błędów zalicza się przeprowadzanie cięć w nieodpowiednim
terminie i zbyt drastyczne cięcia (silna redukcja korony, ogławianie) (Kosmala, 2007).
Czynniki antropogeniczne
Jak już wspomniano, ograniczenie przestrzeni rozwoju korzeni to czynnik, który również niekorzystnie wpływa na rozwój drzew (Coder, 1996;
Krizek i Dubik, 1987; Lindsey i Bassuk, 1992; Trowbridge i Bassuk, 2004;
Randrup, 2005; Urban, 2008; Kosmala, 2009b). Niewielka ilość miejsca,
którym dysponują drzewa, a szczególnie niewielkie rozmiary mis nie są
w stanie zapewnić odpowiednich warunków do rozwoju korzeni. Z badań
wynika, że istotny wpływ na kondycję drzew ma pokrycie powierzchni
terenu, jak trawnik, płyty chodnikowe, asfalt czy wielkość powierzchni
odkrytego terenu, na którym rosną drzewa (Dmuchowski i Badurek, 2001;
Celestian i Martin, 2004). Celestian i Martin (2004) stwierdzili, że latem
temperatura gleby oddalonej 1 m od asfaltu przekroczyła 40˚C. Temperatura
ta jest progiem krytycznym dla tkanek korzeni i może spowodować bezpośrednie i pośrednie uszkodzenia skutkujące fizjologicznymi i chemicznymi
zmianami wpływającymi na rozwój całego drzewa. W badaniach znaczenie
miało również oddalenie od krawędzi ulicy. Drzewa rosnące dalej od jezdni
miały korony zdrowsze od rosnących przy krawędzi jezdni, w pierwszym
szpalerze (Dmuchowski i Badurek, 2001; Bąkowska, 2004).
Częste uszkodzenia mechaniczne drzew związane są z bezpośrednim oddziaływaniem pojazdów i przechodniów, w tym wandalizmu, a
także rozmaitymi pracami budowlanymi (Dmuchowski, 2001; Randrup,
2005; Borowski i Latocha, 2006; Kosmala, Rosłon-Szeryńska, Suchocka,
2010).
21
Marzena Suchocka
Mikroklimat terenów zurbanizowanych
Proces inwestycyjny prowadzi do zmiany użytkowania terenu. Po zakończeniu budowy warunki mikroklimatyczne ulegają zmianie, a w związku
z większym natężeniem antropopresji są one zazwyczaj mniej korzystne dla
rozwoju drzew (Cregg i Dix, 2001). Zmieniają się warunki nasłonecznienia
i zacienienia, ale również pokrycie terenu. Ma to przykładowo wpływ na
temperatury, których specyfika może być oceniana jedynie w kontekście
konkretnego miejsca.
Powierzchnie, które odbijają promieniowanie, czyli budynki, parkingi, samochody itd., mogą podwyższyć znacząco temperatury w czasie
słonecznych dni. Asfalt w letnie dni nagrzewa się do ponad 40˚C (Szczepanowska, 2001; Celestian, Martin, 2004). Im mniej promieniowania odbija
powierzchnia, tym wyższa jest jej temperatura. Pod powierzchnią asfaltu
panują wyższe temperatury niż te pod warstwą ściółki (średnio o 8˚C)
lub trawnikiem (średnio 16˚C), przy czym pod mulczem panuje średnio
o 5˚C niższa temperatura niż temperatura gołej ziemi (Celestian, Martin,
2004). Na lokalny mikroklimat mają wpływ kierunki wiatrów i to, czy
drzewo jest chronione lub odsłonięte na zimowe wiatry lub wysuszające
wiatry letnie.
Pojedyncze, wolno stojące drzewo miejskie wystawione jest na promieniowanie słoneczne, ale również ma zapewniony przepływ powietrza,
który obniża temperaturę (rys. 1). Przepływ powietrza usuwa wilgoć z korony, zwiększając potencjalną transpirację, a ciepło odbija się od trawnika
o niskim albedo. Po zakończeniu prac budowlanych drzewo zazwyczaj
zlokalizowane jest w małej zamkniętej przestrzeni otoczonej budynkami.
Narażone jest na bezpośrednie promieniowanie, ale również promieniowanie odbite od chodników i fasad budynków. Latem gorące powietrze
napływa z ulic, które zazwyczaj mają większą temperaturę niż te w miejscu,
w którym rośnie drzewo. Opisane zjawisko to adwekcja, polegające na poziomym ruchu mas powietrza, czyli napływaniu powietrza o odmiennych
właściwościach (temperatura, wilgotność), niż powietrze zalegające nad
danym terenem. W miejscach o dużej antropopresji korona drzewa jest
nagrzana, gleba ma wyższą temperaturę, a przepływ słabego wiatru chłodzi
w tym przypadku minimalnie (Craul, 1994; Szczepanowska, 2001).
Częstą prawidłowością po zakończeniu procesu budowlanego jest
zmniejszenie zagęszczenia drzew na działce, co również ma niekorzystny
wpływ na lokalny mikroklimat. Drzewa w grupie chłodzą powierzchnię
22
Wpływ biotycznych warunków siedliskowych na stan drzew na terenach budowy...
Rys. 1. Wpływ drzew na obniżenie temperatury w lecie, wg Szczepanowskiej (2001)
pod okapem koron. Wymiana energii odbywa się raczej nad koronami, nie
wokół całej korony, jak w przypadku pojedynczego drzewa. Temperatury
koron są odpowiednio niższe, a jeżeli jest wyłożona warstwa ściółki, to
chłodzi glebę dodatkowo. Pomimo wolniejszego przepływu powietrza w
sąsiedztwie pni temperatury są umiarkowane. W każdym przypadku stres
ma inny charakter i powinny być zastosowane inne środki zaradcze (Craul,
1994).
Stresy abiotyczne, jak przesuszenie powietrza i gleby oraz ekstremalne temperatury, postrzegane są jako zjawisko o największym wpływie
na rozwój drzew w miastach (Craul, 1994; Cregg, Dix, 2001; Borowski,
Latocha, 2006). Najsilniej pojawia się ono w pasach przyulicznych. Deficyt
wodny potęgowany jest również pokryciem podłoża betonem i asfaltem,
uniemożliwiającymi wsiąkanie wody opadowej oraz przyspieszającymi
jej spływ powierzchniowy do kanalizacji burzowej. Niekorzystny efekt
niedoborów wilgoci potęgują - występujące w miastach zwłaszcza latem
– podwyższone temperatury (Cregg i Dix, 2001). Natomiast silne zróżnicowanie warunków termicznych w ciągu roku powoduje liczne pęknięcia
23
Marzena Suchocka
mrozowe i rany oparzeniowe i wyraża się silną amplitudą temperatur
– przegrzaniem w czasie upałów i przemarzaniem zimą (Dmuchowski,
2001; Randrup, 2005). Stwierdzono, że powierzchnia parkingu zacieniona
koronami drzew ma temperaturę o 20˚C niższą niż parking bez drzew, a
powierzchnie pokryte roślinnością miały o 20 do 25˚C niższą temperaturę
niż powierzchnie asfaltowe (Celestian, Martin, 2004). Na obszarach wysp
ciepła tworzących się w centrach silnie zurbanizowanych miast na skutek
absorpcji, adwekcji i emitowania ciepła z nagrzanych budynków temperatura może być wyższa o 8 do 10˚C (Davidson za Cregg i Dix, 2001).
Rys. 2. Warianty lokalizacji drzew miejskich o różnym natężeniu stresu związanego
z wysokimi temperaturami (Craul 1993, zmieniony).
Ponadto, istotne znaczenie związane ze zwiększeniem antropopresji
na terenie zakończonej inwestycji ma zanieczyszczenie powietrza pyłami
i toksycznymi gazami uszkadzającymi i zatykającymi aparaty szparkowe,
co wpływa na zaburzenie głównych procesów fizjologicznych, w tym
wymiany gazowej i najważniejszego procesu – fotosyntezy (Kozlowski,
1983; Borowski i Latocha, 2006).
24
Wpływ biotycznych warunków siedliskowych na stan drzew na terenach budowy...
Ograniczenie w dostępie światła, spowodowane m.in. zacienieniem
przez wysokie nowe budynki, zmienia warunki nasłonecznienia, a w konsekwencji powoduje również zniekształcenie pni i koron drzew oraz utratę
ich prawidłowej statyki.
Na przykład w Warszawie bardzo wyraźnie zaznacza się wpływ
dużej aglomeracji miejskiej na klimat. Objawia się to poprzez wyższe
średnie temperatury w centrum miasta, mniejszym usłonecznieniem i
wilgotnością powietrza, wyższymi opadami, większym zapyleniem i zanieczyszczeniem powietrza oraz mniejszą prędkością wiatru. Ze względu
na wysoką zawartość aerozoli i zanieczyszczeń w powietrzu zwiększa się
zachmurzenie oraz pogarsza się przejrzystość powietrza, co prowadzi do
zmniejszania bezpośredniego promieniowania słonecznego i zwiększenia
promieniowania rozproszonego. Czynniki antropogeniczne oddziałujące
na klimat powodują powstawanie tzw. wysp ciepła. Warszawska Wyspa
Ciepła (WWC) obejmuje dzielnice centralne. Średnia roczna różnica temperatur pomiędzy dzielnicami centralnymi a peryferyjnymi wynosi 0,5˚C
(Program Ochrony…, 2009).
Czynniki biotyczne
Pogorszenie ogólnego stanu zdrowia drzew, będącego skutkiem
niekorzystnych warunków siedliskowych, sprzyja z kolei nasileniu występowania chorób i szkodników (Borowski i Latocha, 2006; Kosmala,
Rosłon-Szeryńska, Suchocka, 2009). Podobnie uszkodzenia pochodzenia
antropogenicznego, w tym mechaniczne, powodują infekcję patogenów,
takich jak grzyby pasożytnicze (Frauedrich i Smiley, 1999; McDonald,
2004; Pestalozzi i Guzzi, 2008). Infekcje grzybowe, powodowane np.
przez cięcia korzeni lub cięcia konarów, prowadzą do rozkładu drewna,
często również ukrytego (tab. 1). Zgnilizna powodowana przez niektóre
gatunki grzybów może wnikać przez nieuszkodzone tkanki okrywające,
szczególnie drzew osłabionych (Kryczyński, 2005), ale przede wszystkim
z łatwością wnika przez uszkodzone tkanki, np. korzeni, następnie dociera
do podstawy pnia i wyżej (Reinartz i Schlag, 1997). Niektóre gatunki mają
zdolność tworzenia tkanki odcinającej rozwój grzyba (klony, graby, lipy,
dęby, buki), a inne wytwarzają tą tkankę trudniej (topole, kasztanowce,
jesiony, brzozy, jabłonie, śliwy) (Dujesiefkien i in., 1992).
25
Marzena Suchocka
Tablica 1. Główne gatunki grzybów pasożytujące na drzewach osłabionych
lub wnikające na skutek uszkodzeń mechanicznych (oprac. M. Suchocka,
2010).
Gatunek
korzenie
odziomek
pień
konary
przyranna
Lokalizacja
zgnilizny
Typ
zgni- Żywiciele
-lizny
Objawy/szybkość rozkładu
Armillaria
melea
•
•
biała
drzewa
iglaste i
liściaste;
dąb, brzoza, grab i
inne
Biała zgnilizna zewnętrzna
korzeni i odziomka. Przerzedzenie korony, wczesne
przebarwienia. Płaty grzybni
u podstawy pnia u zamierających ryzomorfy. Młode rośliny zamierają po roku. Reakcja uzależniona od zdolności
gatunku do tworzenia tkanki
odgradzającej zgniliznę.
Meripilus
giganteus
•
•
biała
buk, dąb,
wiąz, rzadziej drzewa iglaste
Szybko rozwijająca się zgnilizna drewna korzeni i części
odziomkowej pnia. Atakuje
słabe i silnie osłabione drzewa. Drewno korzeni ciemnieje, po czym w tym miejscu
powstają dziuple. Rzadki.
Polyporus
umbelatus
•
biała
dąb, buk,
klon, grab
Na korzeniach starych obumierających drzew. Rzadki.
•
Sparassis
laminosa, S.
crispa
•
Polyporus
squamosus
•
26
•
bru- dąb, buk,
natna rzadziej
drzewa
iglaste
Atak związany z osłabieniem
drzewa. Rzadki.
biała
Powoduje szybko postępujący rozkład twardzieli i bieli,
zgnilizna obejmuje zazwyczaj całą centralną część
pnia. Rozwija się na żywych
drzewach, zgnilizna od ran
przemieszcza się szybko w
kierunku podstawy pnia, dlatego też może spowodować
wykrot drzewa.
liściaste
(klon,
jesion,
wierzba,
topola),
bardzo
rzadko
iglaste
Wpływ biotycznych warunków siedliskowych na stan drzew na terenach budowy...
Gatunek
korzenie
odziomek
pień
konary
przyranna
Lokalizacja
zgnilizny
Typ
zgni- Żywiciele
-lizny
Ganoderma
applanatum
•
biała
jesion,
lipa, klon,
topola,
wiąz, dąb,
świerk,
jodła i inne
Pholiota
squarsa
•
biała
lipa, wiąz,
jesion,
buk, brzoza, topola,
klon i inne
liściaste
Fistulina
hepatica
•
bru- dęby, rzadnatna ko inne
gatunki
liściaste
Laetiporus
sulfureus
•
•
bru- dąb, brzonatna za, robinia,
topola,
wierzba,
lipa, czereśnia, sporadycznie
iglaste
Objawy/szybkość rozkładu
Zarodniki wnikają przez
rany przy korzeniach lub u
podstawy pnia. Zgnilizna
koncentruje się w centralnej
części odziomka pnia. Przy
intensywnym rozwoju zgnilizny rozszerza się ona na część
peryferyjną atakując również
biel. Patogen atakuje część
odziomkową, co powoduje
utratę statyki i bywa główną
przyczyną wykrotów całych
drzew.
Patogen rozwija się powoli i
powoduje intensywny rozkład
drewna zarówno twardzieli,
jak i bieli. Zgnilizna rozprzestrzenia się w dolnej partii
pnia do wys. 1,3 m przy intensywnym rozwoju przenika
do korzeni. Atakuje drzewa
osłabione i zamierające.
Patogen rozwija się powoli.
Infekcja następuje poprzez
mechaniczne uszkodzenie
pnia. Atakuje odziomek, co
powoduje osłabienie statyki
drzew.
Porażenie wiąże się z mechanicznymi uszkodzeniami
dolnej i środkowej części
pnia. Owocniki pojawiają
się w górnej części korony.
Choroba czasami trwa całe
lata, można spotkać również
szybki jej przebieg. Zwiastuje szybką śmierć drzewa.
Zgnilizna rozprzestrzenia się
wzdłuż osi w formie walca na
znaczne wysokości i powoduje łamanie się drzew. Korzenie atakowane są dopiero po
zamarciu drzewa.
27
Marzena Suchocka
Gatunek
korzenie
odziomek
pień
konary
przyranna
Lokalizacja
zgnilizny
Typ
zgni- Żywiciele
-lizny
Fomes fomentarius
•
•
biała
Piptoporus
betulinus
•
•
bru- brzoza
natna
Atakuje żywe, ale zazwyczaj
osłabione brzozy. Zgniliźnie
towarzyszy szybkie obumieranie drzewa- zwykle po 4-5
latach łamią się.
Stereum
hirsutum
•
biała
dąb, brzoza, grab,
buk
Wnika poprzez uszkodzenia
mechaniczne i zamierające
gałęzie a owocniki tworzą się
w miejscu zranienia. Atakuje
przeważnie rośliny osłabione.
Stereum
gausapatum
•
biała
głównie
dąb, rzadziej inne
drzewa
liściaste;
buk, grab,
brzoza
Infekcja przez uszkodzenia
mechaniczne.
biała
dęby
Infekcja następuje przez suche gałęzie i mechaniczne
uszkodzenia. Patogen atakuje
biel i twardziel i rozwijać
się może w obu kierunkach.
Tworzy kolumny o długości
1,5-2 m. U podstawy konaru może spowodować jego
wyłamanie. Powoduje raczej
zamieranie partii niż całego
drzewa.
Phellinus
robustus
28
•
drzewa
liściaste,
głównie
buk i brzoza
Objawy/szybkość rozkładu
Zarodniki infekują drewno
poprzez rany, spękania. Zgnilizna szybko niszczy drewno
rozwijając się od górnej partii
pnia w dół. Porażone konary
ulegają wiatrołomom.
Wpływ biotycznych warunków siedliskowych na stan drzew na terenach budowy...
Gatunek
korzenie
odziomek
pień
konary
przyranna
Lokalizacja
zgnilizny
Typ
zgni- Żywiciele
-lizny
Objawy/szybkość rozkładu
Oxyoporus
populinus
•
biała
klon, lipa,
topola,
brzoza,
wiąz, jesion, olcha,
dąb, jarząb
Grzyb atakuje w miejscu
poważnie złamanych gałęzi. Zgnilizna rozwija się w
środku pnia lub w dolnej jego
części, przy intensywnym
rozwoju dociera do gałęzi. W
wypadku infekcji odziomka
niebezpieczeństwo utraty
statyki.
Pleurotus
ostreatus
•
biała
kasztanowiec topola, brzoza,
buk, wierzba, jabłoń,
klon
Infekcja wnika przez rany i
szybko się. Infekcja rozwija
się od centrum pnia do części
peryferyjnej. Słaby patogen
przyranny, poraża drewno żywych, ale przede wszystkim
martwych drzew. Powoduje
silny rozkład, dlatego zlokalizowany u nasady konaru
powoduje jego wyłamania.
Bjarkandera
adusta
•
biała
buk, grab,
olcha,
klon, dąb,
rzadko
owocowe i
iglaste
Wnika przez rany, rozwija
się bardzo intensywnie. Jest
to pasożyt słabych drzew,
atakuje głównie pnie starych
drzew.
Inonotus
dryophilus
•
pstra dąb
jamkowa
Daedela
quercina
•
Poraża tylko żywe pnie dębu,
wnika przez uszkodzenia mechaniczne oraz zamierające
gałęzie z twardzielą. Rozwija
się w twardzieli na długości
kilku metrów, pozostawia
biel. Powoduje silną zgniliznę
drewna, rzadki.
bru- dąb, rzaZarodniki wnikają przez
natna dziej grab i uszkodzenia mechaniczne
buk
pnia i rozwijają się w twardzieli. Zgnilizna zlokalizowana jest zazwyczaj w dolnych
partiach pnia w centralnej
części, powodując powstawanie dużych ubytków.
29
Marzena Suchocka
Gatunek
Fomitopsis
pinicola
korzenie
odziomek
pień
konary
przyranna
Lokalizacja
zgnilizny
•
Typ
zgni- Żywiciele
-lizny
Objawy/szybkość rozkładu
bru- świerk,
natna buk, grab,
brzoza, jarząb, olsza,
wiąz, klon,
robinia,
drzewa
owocowe
Wnika przez niewielkie nawet zranienia, łatwo poraża
osłabione drzewa. Rozwija
się silnie i szybko rozkłada
drewno twardzieli i bieli.
Obłamują się konary, czasem zamiera korona drzewa.
Drzewa z objawami obłamań
spowodowanych wiatrem i
owocnikami skazane są na
zagładę.
Flammulina
velutipes
•
biała
drzewa
liściaste
Typowy patogen przyranny,
poraża drzewa uszkodzone
mechanicznie. Może być bardzo szkodliwy, gdy zlokalizowany jest przy/we wnętrzu
nasady żywych gałęzi, powoduje wtedy ich zamieranie
lub wyłamanie. Rozwija się
powoli.
Schizophy-llum commune
•
biała
drzewa
liściaste
Rozwija się powoli atakując
zamierające części osłabionych roślin. Pasożyt przyranny, rozwija się płytka,
peryferyjna zgnilizna. Atakuje osłabione przez czynniki
fizyczne; niewłaściwe cięcie,
mróz, spaliny.
Chondro-stereum
purpureum
•
biała
drzewa
liściaste,
rzadziej
iglaste
Atakuje silnie uszkodzone
mechanicznie drzewa po
surowych zimach. Powoduje
gwałtowne zamieranie konarów i gałęzi, a w konsekwencji całego drzewa. Typowym
objawem jest zmiana zabarwienia liści na szarozielone
(rozwarstwienie chlorofilu
powodowane toksynami) i
zgorzel kory.
30
Wpływ biotycznych warunków siedliskowych na stan drzew na terenach budowy...
Odporność gatunku na uszkodzenia mechaniczne i czynniki
infekcyjne
Na wstępie należy zauważyć, że drzewa młodsze mają większy potencjał regeneracyjny od drzew starszych (Czekalski, 1999), a to daje im
większe możliwości wytwarzania barier. Drzewa starzejące się, szczególnie
gatunki o słabych zdolnościach kompartymentyzacyjnych, mają mniejsze
zdolności regeneracyjne (np. orzechy, dęby), nie goją ran lub goją je w
słabym stopniu (Bernatzky, 1978).
Nie wszystkie gatunki mają zdolność efektywnego radzenia sobie z
zabliźnianiem i gojeniem ran, co skutkuje brakiem tolerancji na odcinanie dużych gałęzi. Mechaniczne uszkodzenia lub usuwanie korzeni może
poważnie wpłynąć zarówno na transport naczyniowy, jak i strukturalną
stabilność drzewa (Costello i in., 2003; Coder, 1996). Tylko kilka gatunków
drzew wytwarza nowe korzenie wyrastające z fragmentów uciętych bądź
z uszkodzonych korzeni (BS 5837, 1991). Szybkość procesu regeneracji
korzeni różni się pomiędzy gatunkami. Korzonki przybyszowe u stosunkowo łatwego do przesadzenia Fraxinus pensylvanica rozpoczęły wzrost
po 9 dniach od przesadzenia, podczas gdy u trudniejszego do przesadzenia
Quercus rubra formowały się po 24-49 dniach po przesadzeniu (Arnold,
Struve i Struve, Rhodus za Watson, 2005).
Rany w strefie korzeniowej powodowane np. kopaniem rowów czynią
drzewo wysoce podatnym na patogeny korzeniowe. Drzewa o uszkodzonych tkankach stają się także bardziej podatne na rozwój grzybów oraz
insektów, takich jak chrząszcze żyjące pod korą czy insekty żywiące się
drewnem (Białobok i Hellwig, 1995; Johnson, 1999; Dennis i Jacobi, n.d.;
Costello i in., 2001). Zamieranie rośliny spowodowane cięciem korzeni
może być trudne do zdiagnozowania, ponieważ symptomy osłabienia kondycji nie są widoczne zaraz po uszkodzeniu, a same uszkodzone korzenie
przykryte są warstwą gleby. Dlatego przy ocenie szans przeżycia drzewa
istotne jest określenie tolerancji gatunkowej na utratę korzeni, tkanek pni
i korony (Costello i Jones, 2003).
Podsumowanie
Biotyczne czynniki mające wpływ na obniżenie żywotności drzew na
terenach zakończonych inwestycji związane są z działaniem patogenów,
31
Marzena Suchocka
grzybów, bakterii, pierwotniaków czy wirusów chorobotwórczych. Do
niekorzystnych należy również zaliczyć czynniki antropogeniczne, takie
jak uszkodzenia mechaniczne, ograniczanie przestrzeni rozwoju korzeni i
korony oraz wpływ działalności człowieka na zmianę mikroklimatu dotyczącego drzew. Kompleksowe oddziaływanie wymienionych czynników
musi być uwzględniane w procesie projektowania nowych inwestycji.
Może być również bardzo pomocne w ocenie stanu zdrowia i prognozowaniu szans prawidłowego rozwoju drzew na terenach zakończonych
inwestycji.
BIBLIOGRAFIA
Bąkowska M. 2004: Wpływ niektórych warunków siedliskowych na rozwój drzew
przyulicznych na przykładzie Lipy krymskiej w śródmieściu Warszawy. Praca magisterska WOIAK, SGGW-AR. Warszawa.
Bernatzky A.. 1978: Evaluation of trees. [w:] Tree ecology and preservation. Elsevier
Scientific Publishing Comp., Amsterdam - Oxford - New York, 313-323, 61.
Białobok S., Hellwig Z. 1995: Drzewoznawstwo. PWRL, Warszawa, 628, 631-635.
Borowski J., Latocha P. 2006: Dobór drzew i krzewów do warunków przyulicznych
Warszawy i miast centralnej. Polski rocznik dendrologiczny, 54: 83-93.
BS 5837:1991: Guide for Trees in relation to construction - British Standard, BSI BS
5837, 11, 27-32.
Celestian S.B., Martin Ch.A. 2004: Rhizosphere, Surface and Air Temperature Patterns at Parking Lots in Phoenix, Arizona, U.S. Journal of Arboriculture 30(4):2004,
245-251.
Coder K. D. 1996: Construction Damage Assessment Trees and Sites. University of
Georgia.
Costello L.R., K.S. Jones 2003: Reducing Infrastructure Damage By The Tree Roots:
A Compendium of strategies, Cohasset, CA. Western Chapter of the International
Society of Arboriculture, 64-65.
Costello L.R., Perry E.J., Matheny N.P., Henry J.M., Geisel P.M. 2003: Abiotic
Disorders of Landscape Plants. A Diagnostic Guide. ISA, Champain Illinoise, 68,
122-125, 161.
Craul P.J. 1994: Urban Solis; An Overwiew and Their Future [w:] Landscape Below
Ground, The International Society of Architecture, Savoy, USA, 120-124.
Cregg B.M., Dix E. 2001: Tree Moisure Strees and Insect Damage in Urban Areas in
Relation to Heat Island Effects. Arboriculture & Urban Forestry 27(1), 8-16.
Czekalski M. 1999: Zdolności regeneracyjne drzew i krzewów, Międzynarodowe
Towarzystwo Uprawy i Ochrony drzew. Kluczbork, 4.
Dennis C., Jacobi W.R. n.d.: Protecting trees during construction. http://www.ext.
colostate.edu/pubs/gardens/07429.html [dostęp 11.07.08].
32
Wpływ biotycznych warunków siedliskowych na stan drzew na terenach budowy...
Dmuchowski W., Badurek M. 2001: Stan zieleni przyulicznej w Warszawie na podstawie wieloletnich obserwacji i doświadczeń Ogrodu Botanicznego – CZRB PAN.
Materiały z konferencji „Zieleń Warszawy, problemy i nadzieje – 5 lat później”.
Warszawa, 30-55.
Dujesiefken D., Drenou C., Oven P., Strobbe H. 2005: Arboricultural Practices [w:]
Urban Trees and Forests, 419-441.
Fraedrich BR, Smiley ET. 1999: Guidelines for quantifying and evaluating wood decay
in stems and branches. Bartlett Tree Research Technical Report. 2 p.
Hubrig, M. 2004: Analyse von Tornado- und Downburst-Windschäden an Bäumen.
Forst und Holz, 59, 78-84.
Johnson G. R. 1999: Protecting Trees from Construction Damage: A Homeowner’s
Guide. University of Minnesota Extension Service http://www.extension.umn.edu/
catalog/item.html?item=06135 [dostęp 05.06.08]
Kosmala M. 2007: Najnowsze sposoby badania i oceny stanu zdrowotnego drzew.
Uprawa i ochrona drzew. Czasopismo MTUiOD 17: 52-64.
Kosmala M., Rosłon-Szeryńska E., Suchocka M. 2009b: Metoda oceny kondycji drzew
z uwzględnieniem bezpieczeństwa i uszkodzeń mechanicznych. IGPiM, Warszawa,
16, 60, 102.
Kozlowski T.T. 1985: Tree Growth in Response to Enviromental Stresses. Journal
of Arboriculture, 11(4), 97-111.
Krizek, D. T. and S. P. Dubik. 1987: Influence of water stress and restricted root volume
on growth and development of urban trees. Journal of Arboriculture 13(2):47-55.
Kryczyński S. 2005: Podstawy fitopatologii. Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa,
9-29.
Lekes V., Dandul I. 1999: Wind Damage risk classification (WINDARC). Help Forest, Olomouc, Czech Republic. http://www.volny.cz/helpforest/WINDARC/ [dostęp
10.03.10]
Lindsey, P. A. and N. L. Bassuk. 1992: A nondestructive image analysis technique
for estimating whole-tree leaf area. HortTechnology 2(1):66-72.
Mattheck C., Breoler H. 1994: Field guide to VTA. Arboricultural Journal 18, 1-23.
Pestalozza A., Guzzi D. 2008: Are the root damage repairable? A study after big yard
damage touching 45 trees try to predict the failure risk by means air spade tool and
dynatim device. Georaborstudio Milano.
Randrup T.B. 2005: Development of Danish Model for Plant Appraisal. Journal of
Arboriculture 31(3), 114-123.
Reinartz H, Schlag M. 1997: Integrierte Baumkontrolle (IBA). Stadt und Grün 10:
709-712.
Siewniak M. 1996: Konieczność i możliwości kompensacji warunków siedliskowych
drzew ulicznych. [w:] Zieleń Warszawy. Problemy i nadzieje. Konferencja Naukowo-Techniczna. Warszawa – Powsin, PAN: 93-105.
Smiley E.T., Fraedrich B.R. 1993: Hazardous Tree Evaluation and Management.
Bartlett Tree Research Laboratories. Charlotte, NC., 36.
Suchocka M. 2010: Wpływ warunków siedliskowych na żywotność drzew na terenie
budowy. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Katedra Architektury Krajobrazu Praca doktorska.
33
Marzena Suchocka
Szczepanowska H.B. 2001: Drzewa w mieście, Hortpress Warszawa, 151, 168-169.
Trowbridge P.J., Bassuk N.L. 2004: Trees in The Urban Landscape. New Jersey, 35,
148, 154-155, 183-187, 190-192.
Urban J. 2008: Up By Roots Healthy Soils and Trees in the Built Environment. ISA,
Champain Illinoise, 95-96,
Watson G.W. 2005: Root Development After Transplanting [w:] The Landscape Below
the Ground, ISA, Champain Illinoise, 54-68.
Adres Autorki:
dr Marzena Suchocka
Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa
03-728 Warszawa, ul. Targowa 45
The impact of biotic environment conditions on the vitality
of trees on construction sites and after completion
of construction process
Summary
Chances of growing conditions have major impact on vitality of trees
and their surviving on construction site. In this article was analyzed impact on
trees of unfavorable biotical habitat conditions, with taking under consideration
infectious agents, but also characteristic of microclimatic changes connected
with human activities. All listed factors connected with knowledge about their
importance and ability to assess the impact on tree condition, allows to take
responsible and rational tree management decisions on the area of investment
and urban areas.
34