Digitalizacja w instytucjach pamięci – razem czy osobno

Dr Nikodem Bończa Tomaszewski
Doradca Naczelnego Dyrektor Archiwów Państwowych
Digitalizacja w instytucjach pamięci – razem czy osobno?
Problem digitalizacji w instytucjach pamięci (archiwach, bibliotekach i muzach)
należy rozpatrywać z czterech perspektyw.
1. Perspektywa polityki pamięci prowadzonej przez państwo i/lub instytucje
społeczne
Perspektywa „sponsorska” – w zamian za środki finansowe oczekiwany jest efekt
w postaci zdigitalizowanego materiału, który powinien spełniać określone kryteria:
- odpowiadać założeniom polityki pamięci (co digitalizujemy, w jakim zakresie, co
nadaje się do udostępniania, a co nie)
- być ilościowo znaczący w stosunku do materiałów tradycyjnych, tak aby w jak
największym zakresie je zastępować.
- być powszechnie dostępny
Z tej perspektywy, w celu osiągnięcia największej efektywności, digitalizacja w
instytucjach pamięci powinna być procesem skoordynowanym, w zakresie:
polityki finansowej, doboru materiałów oraz polityki udostępniania.
2. Perspektywa użytkowników
Ze względu na spore zróżnicowanie grupy użytkowników trudno przyjąć jednolitą
perspektywę. Niemniej można założyć pewne wspólne oczekiwania:
- łatwość dostępu
- bezpłatność/niska cena dostępu
- przyjazny i funkcjonalny interface
- dobór materiałów zdigitalizowanych według kryterium zapotrzebowania
Z tej perspektywy digitalizacja w instytucjach pamięci powinna być procesem
skoordynowanym w celu zapewnienia największej funkcjonalności (wspólne
wyszukiwanie, wspólny interface, koordynacja doboru materiału np.
skoordynowana digitalizacja materiałów dotyczących tego samego zagadnienia)
3. Perspektywa twórców
Ze względu na spore zróżnicowanie grupy użytkowników trudno przyjąć jednolitą
perspektywę. Niemniej można założyć pewne wspólne oczekiwania:
- określenie/redefiniowanie kwestii praw autorskich
- rozwiązania umożliwiające pobieranie tantiem
- określenie kwestii dostępność zależenie od woli twórcy
Z tej perspektywy jednolita koordynacja procesów digitalizacji jest niezbędna w
celu określenia wszystkich spraw związanych z dysponowaniem prawami
autorskimi.
4. Perspektywy instytucji pamięci (archiwów, bibliotek, muzeów)
Instytucje pamięci, rozumiejąc oczekiwania grup określonych wyżej, ponoszą
ciężar organizacyjno-techniczny digitalizacji. Z tej perspektywy koordynacja
działań jest poważnym wyzwaniem. Praktyka wskazuje, że poziomie
organizacyjno-technicznym procesy digitalizacji będą przebiegały osobno. Wynika
to z:
- zróżnicowanej tradycji działania muzeów, bibliotek, archiwów. Historycznie są to
instytucje odrębne, kierujące się innymi zasadami działania.
- zróżnicowania materiału. Z technologicznego punktu widzenia digitalizacja
zróżnicowanych obiektów jest procesem odrębnym zarówno jeśli chodzi o
standardy opisu, techniki kopiowania cyfrowego, kryteria doboru materiału etc.
(mimo dążenia do ich uzgodnienia i istnienia podobnych standardów np. MARC21
- EAD)
- odrębności organizacyjnej poszczególnych jednostek.
Dlatego można się spodziewać, że mimo dążenia do koordynacji, procesy
digitalizacji na poziomie organizacyjno-technicznym (np. konsultacja doboru
standardów technicznych, kryteriów doboru etc.) będą przebiegały osobno.
Podsumowując:
Z perspektywy instytucji finansujących, użytkowników i twórców niezbędna jest
koordynacja procesów digitalizacji i jednolita polityka digitalizacyjna w skali
krajowej, a nawet europejskiej. Kwestie techniczne są istotną przeszkodą w
osiągnięciu pełnej koordynacji. Dlatego należy podjąć wysiłki zmierzające do
koordynacji działań, także na poziomie organizacyjno-technicznym, czego
wyrazem w Polsce są prace powołanego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego Zespołu ds. digitalizacji.