docWarunki kształcenia zawodowego w Polsce
download 
Reklamacja Transkrypt
Warunki kształcenia zawodowego w Polsce
EKSPERTYZA „WARUNKI KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W POLSCE” Iwona Demkowska Dyrektor Zespołu Szkół Technicznych im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Streszczenie Niniejsza ekspertyza jest odpowiedzią na pytanie o podanie złotego środka, aby podnieść rangę szkolnictwa zawodowego. Polskie szkolnictwo zawodowe i techniczne od lat znajduje się w kryzysie. Jego przyczynami są wycofanie się państwa z aktywnej polityki w tym sektorze edukacji, przerzucenie odpowiedzialności za szkoły na samorządy oraz moda społeczna na naukę w liceach. Konsekwencjami takiego stanu rzeczy jest zamykanie lub łączenie szkół, dekapitalizacja zaplecza technicznego, niewystarczająca jakość kształcenia i niedopasowanie oferty edukacyjnej do zapotrzebowania rynku pracy i spadek poziomu szczególnie niegdyś najlepszych szkół technicznych. Dokonujące się zmiany ustrojowe, gospodarcze, społeczne i edukacyjne w przekroju niemal całego świata, a nade wszystko w Polsce, powodują, że w kwestii kształcenia zawodowego zgłaszane są i będą nadal różne rozwiązania uwspółcześniające istniejący stan rzeczy. Spis treści Streszczenie ............................................................................................................................................. 2 Wprowadzenie ........................................................................................................................................ 3 Opis zastosowanej metodologii oraz źródła informacji .......................................................................... 6 Opis wyników analizy eksperckiej ........................................................................................................... 7 Wnioski i powiązane z nimi rekomendacje ........................................................................................... 12 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wprowadzenie Orientacja szkolna i zawodowa jako spójny system oddziaływań mający wpływ na przygotowanie kwalifikowanych kadr dla potrzeb gospodarki „Orientacja szkolna i zawodowa” uformowała się jako nowe pojęcie w obszarach nauk pedagogicznych w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych naszego stulecia. Była ona odpowiedzią na potrzeby gospodarcze poszczególnych krajów wymagające coraz liczniejszych i coraz lepiej przygotowanych kadr specjalistów oraz postęp nauk psychologicznych i pedagogicznych, które dążyły do indywidualizacji w dziedzinie wychowania i kształcenia. Ze względu na te potrzeby stworzono nowoczesną koncepcję orientacji łączącą pojęcie „orientacji zawodowej” (rozumianej jako proces przygotowania kwalifikowanych kadr dla potrzeb gospodarki) z pojęciem „orientacji szkolnej” (związanej z całokształtem przebiegu edukacji młodego pokolenia w tym także problemem wyboru zawodu). Połączenie to wskazuje na złożoność problemu oraz wzajemną zależność wyboru zawodu oraz przebiegu całej drogi edukacji. Pomimo, że „orientacja zawodowa” wyprzedziła i przygotowała „orientację szkolną”, w większości krajów przyjęła się ostatecznie kolejność określeń „szkolna i zawodowa”, ponieważ pierwsze i ważne decyzje związane z przebiegiem edukacji podejmowane są już na szczeblu nauczania początkowego, podczas gdy decyzja zawodowa wymaga dłuższego okresu dojrzewania. Terminy „orientacja szkolna i zawodowa” uległy upowszechnieniu na całym świecie dzięki międzynarodowym konferencjom UNESCO. „Orientację szkolną i zawodową” możemy zdefiniować jako ogół oddziaływań wychowawczych, które mają na celu takie pokierowanie wszechstronnym rozwojem ucznia, aby na etapie kończenia szkoły był dojrzały do podejmowania w sprawie własnego życia i zawodu optymalnych decyzji, dostosowanych do potrzeb społeczno-gospodarczych kraju oraz własnych możliwości. W okresie nauczania początkowego działalność orientacji polega głównie na optymalizacji ogólnego rozwoju uczniów. Na poziomach wyższych, w związku z rozwojem konkretnych zainteresowań ucznia i wyborem przez niego kształcenia zawodowego, stopniowo różnicuje się te działania. Tak rozumiana orientacja szkolna i zawodowa musi tworzyć jeden spójny system, obejmujący całokształt oddziaływań wychowawczych, które przygotowują młode pokolenie do optymalnego rozwoju własnych możliwości, realizowanych w prawidłowo wybranym zawodzie i w pracy zawodowej. Czas Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oddziaływania wyżej wspomnianego systemu jako procesu wychowawczego, dotyczy całego okresu pobytu ucznia w szkole, aż do momentu podjęcia przez niego decyzji związanej z wyborem zawodu i jego wykonywaniem. Podmiotem zabiegów orientacyjnych staje się sam uczeń, bowiem celem orientacji jest takie wychowanie, które uczyni młodego człowieka zdolnym do samodzielnej, podjętej z pełnym rozeznaniem najwłaściwszej decyzji w zakresie planowania zawodu i wykształcenia. Prace prowadzone w wielu krajach nad „orientacją szkolną i zawodową” zmierzają do tego, aby tworzyła ona spójny system oddziaływań, w których wiodącą rolę ma szkoła, a z nią współdziałają różne instytucje zaangażowane na rzecz przygotowania młodej generacji do pełnego udziału w życiu społeczeństwa i do pracy. Szczególne istotną rolę w pracy na rzecz „orientacji szkolnej i zawodowej” spełniają nauczyciele, pedagodzy szkolni oraz pracownicy specjalistycznych placówek zatrudniających pedagogów, psychologów i lekarzy. Szkoła realizuje wyznaczone w tym zakresie zadania także przy ścisłej współpracy z rodzicami ucznia. Zakres oddziaływań wychowawczych prowadzonych w ramach tej orientacji dotyczy nie tylko zagadnień związanych z organizacją pomocy w samym akcie wyboru zawodu. Działania te wiążą się z całokształtem pomocy wielospecjalistycznej, która obejmuje wszystkie sfery rozwoju ucznia : jego rozwój fizyczny, umysłowy i społeczno-emocjonalny. Rola kształcenia politechnicznego w późniejszej specjalizacji zawodowej Dynamiczne i niezmiernie pogłębione procesy przemian w dziedzinie techniki i produkcji, stawiają nowe zadania wobec oświaty. Analiza historycznego procesu przemian dokonywanych i nadal dokonujących się w dziedzinie życia społecznego po wpływem przemian w produkcji i technice, wskazuje jednoznacznie na znaczenie kształcenia politechnicznego w procesie edukacyjnym współczesnych społeczeństw. Kształcenie politechniczne staje się obok kształcenia humanistycznego i przyrodniczego niezbędnym elementem współczesnego, wielostronnego wykształcenia ogólnego. Współczesne wykształcenie wymaga jedności teorii z praktyką. Analiza procesu edukacyjnego wskazuje, że to właśnie kształcenie politechniczne powinno wypełniać te zadania. Podstawowym celem tego typu kształcenia jest wyposażenie młodzieży w ogólnotechniczne podstawy niezbędne dla późniejszej specjalizacji zawodowej. Ten cel jest szczególnie ważny w aktualnej sytuacji szybkich zmian w kwalifikacjach zawodowych. Zachodzi bowiem konieczność takiej orientacji młodzieży na wybór zawodu, aby był on zgodny z rozwijającymi się sytuacjami w gospodarce, a także o stworzenie możliwości bezbolesnej zmiany kwalifikacji zawodowej i o pogłębienie jej wartości. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Ważnym elementem kształcenia politechnicznego jest rozwijanie u uczniów myślenia technicznoekonomicznego, które jest oparte na określonych zasadach. Pierwsza z nich to zasada politechnicznoporównawcza, która wskazuje uczniom punkty widzenia jakie konstruktor powinien uwzględniać, projektując konkretny element urządzenia technicznego. Zasada ta opiera się na zadaniach wymagających wyjaśnienia zależności zachodzących pomiędzy rozwiązaniami technicznymi tych samych elementów w różnych urządzeniach a ich konkretną funkcją w danym urządzeniu. Chodzi więc o to, aby uczniowie poznawali metodę badania budowy i działania urządzenia technicznego, a nie dążyli do pamięciowego opanowania wiadomości o nim. Zasada korelacji określa zakres możliwości rozwijania myślenia technicznego w zależności od stopnia zaawansowania uczniów w opanowaniu matematyki, fizyki i innych przedmiotów. W kształceniu manualno-motorycznym, z punktu kształcenia politechnicznego, chodzi o opanowanie przez uczniów zręczności ręki, która jest potrzebna dla kształcenia w późniejszym okresie specjalistycznych umiejętności wykonywania jakiejś czynności. Kształcenie politechniczne w szkole ogólnokształcącej wymaga konieczności zaangażowania wszystkich rodzajów zajęć niezbędnych do realizacji postawionych wyżej zadań. Na system kształcenia politechnicznego składają się zajęcia podporządkowane kształceniu humanistycznemu i przyrodniczemu oraz różne formy pracy pozalekcyjnej. Wiodącym ogniwem systemu kształcenia politechnicznego są zajęcia określane terminem „technika”. Nauczanie tego przedmiotu powinno zmierzać do wyposażenia uczniów w wiadomości, które są zespołem informacji o ideach budowy i działania urządzeń mechanicznych, energetycznych, o naukowej organizacji pracy, o operacjach technologicznych oraz o ekonomice produkcji. Kształcenie politechniczne powinno wyposażyć uczniów w umiejętności zachowania się i postępowania w zależności od wpływów techniki na kulturę danej rzeczywistości. Przedstawiona powyżej analiza treści kształcenia ogólnego nasuwa określone wnioski: a) współczesne wykształcenie wymaga jedności teorii z praktyką, którą zapewnia m. in. prawidłowa realizacja treści kształcenia politechnicznego; b) prawidłowa realizacja kształcenia politechnicznego wymaga konieczności stworzenia zintegrowanego systemu, który muszą współtworzyć także elementy kształcenia humanistycznego i przyrodniczego; Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego c) kształcenie politechniczne powinno mieć charakter zindywidualizowany, co sprowadza się do konieczności opracowania przez każdą szkołę własnego programu opartego na historii danego środowiska, jego tradycji, perspektyw rozwojowych, a także specyficznych dla danego regionu warunków przyrodniczych i gospodarczych; d) zgodnie z wymogiem współczesnej pedagogiki szkoła winna kształtować osobowość młodzieży w oparciu o doświadczenie rzeczywistości; e) właściwy wybór zawodu, znalezienie satysfakcjonującej pracy w przyszłości oraz umiejętność dostosowania się do zmieniających się realiów życia zawodowego przez młodego człowieka jest uwarunkowane m. in. prawidłowo przeprowadzonym procesem dydaktycznym, realizowanym w zakresie kształcenia ogólnego na różnych jego etapach. Opis zastosowanej metodologii oraz źródła informacji Niniejsza analiza bazuje głównie na moim dwudziestoletnim doświadczeniu w pracy w szkole. Kilkanaście lat po studiach podjęłam pracę w szkole. Wnioski podaję na postawie obserwacji uczniów, nabywania umiejętności zawodowych. W ekspertyzie zastosowano wykorzystano następującą bibliografię: 1. M. Chludziński, K. Brosz, K. Bosak, „Szkolnictwo zawodowe i techniczne w Polsce. Diagnoza i propozycje rozwiązań programowych”, Fundacja Republikańska, styczeń 2012, www.cafar.pl/wp-cotent/blogs. 2. Encyklopedia pedagogiczna pod red. W. Pomykało, Fundacja Innowacyjna, Warszawa 1997. 3. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. VI, Żak Wydawnictwo Akademickie, Warszawa 2007. 4. D. Dziewulak, Kształcenie zawodowe w Polsce i w wybranych państwach Unii Europejskiej, „Analizy BAS” 2013, nr 6(95), 5. D. Dziewulak, Obowiązek szkolny w Unii Europejskiej, „Analizy BAS” 2010, nr 9(34), 6. C. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz, Słownik pedagogiczny, Warszawa 2009. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Opis wyników analizy eksperckiej Kształcenie zawodowe - definicje i pojęcia Termin „kształcenie zawodowe” rozpatrywać można w dwóch zakresach i w dwóch znaczeniach: a) jako określony stan wiedzy; b) jako proces. W pierwszym znaczeniu chodzi o układ pojęć, twierdzeń i prawidłowości dotyczących organizacji procesu i wyników kształcenia zawodowego, realizowanego w różnych warunkach społecznohistorycznych oraz przy różnych rozwiązaniach organizacyjno-programowych. W literaturze pedagogicznej kształcenie zawodowe definiuje się najczęściej jako proces. Rozpatrywanie kształcenia zawodowego w tym znaczeniu należy rozumieć jako ogół celowo organizowanych czynności i procesów umożliwiających przygotowanie do pracy zawodowej w określonej gałęzi gospodarki narodowej i na określonych stanowiskach pracy. Do podstawowych czynności w tym zakresie zalicza się: a) nauczanie, w którym dominującą rolę pełni nauczyciel; b) uczenie się, wykonywane przez uczniów lub inne osoby uczące się. Natomiast wśród różnych procesów należy wskazać jako istotne: a) proces lekcyjny, w toku którego realizowane jest kształcenie teoretyczne (ogólne i zawodowe); b) proces kształtowania umiejętności praktycznych, realizowany w pracowniach, w warsztatach szkolnych oraz zakładach pracy Należy zaznaczyć, że w dobrze zorganizowanym procesie kształcenia zawodowego w sposób naturalny realizowana jest zasada wiązania teorii z praktyką. Współcześnie realizowane kształcenia zawodowe jest kształceniem wielostronnym, a więc uwzględniającym zadania kształtowania umysłowego, politechnicznego, moralnego, estetycznego i fizycznego. Jest wszechstronne, bowiem łączy kształcenie ogólne i kształcenie zawodowe, integruje przygotowanie teoretyczne i praktyczne oraz umożliwia wychowanie jednocześnie człowieka, obywatela i pracownika. Z ogólnych celów i zadań edukacyjnych należy wyróżnić następujące cele kształcenia i wychowania zawodowego: A. W sferze kierunkowej, związanej z kształceniem wielostronnie rozumianej osobowości człowieka: Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego a) wychowanie człowieka uczciwego, rzetelnego oraz wyposażonego w umiejętności współżycia z innymi ludźmi; b) wychowanie wolnego obywatela państwa demokratycznego, rozumiejącego dokonujące się przeobrażenia w różnych dziedzinach życia, znającego swoje prawa i obowiązki i czującego się zobowiązanym do ciągłego doskonalenia siebie i swojego otoczenia; c) wychowanie członków wspólnoty europejskiej, ludzi rozumiejących sens zjednoczenia Europy oraz potrzebę jej realizowania i umacniania; d) wychowanie do udziału w życiu kulturalnym, do uczestnictwa w kulturze oraz przygotowanie do jej współtworzenia; e) wychowanie do sterowania własnym losem, przez przyswajanie sobie uniwersalnych prawd o życiu ludzkim i umiejętności wyboru wartości do ciągłego doskonalenia swej osobowości (w aspekcie indywidualnym i społecznym). B. W sferze instrumentalnej, związanej z kształtowaniem osobowości i postawy zawodowej: a) wychowanie do pracy w wyznaczonym zawodzie z możliwością adaptacji do zawodów i specjalizacji pokrewnych ( w sytuacjach potrzeb społecznych i zdarzeń losowych): wyposażenie uczniów w wiedzę ogólnozawodową i specjalistyczną, niezbędną do wykonywania zawodu i do dalszego doskonalenia zawodowego, rozwinięcie umiejętności umysłowych i praktycznych oraz sprawności zawodowych uczniów, niezbędnych do dobrego wykonywania zawodu i do dochodzenia do mistrzostwa w zawodzie, rozwinięcie motywacji pracy i kształtowania postaw zawodowych, warunkujących właściwy stosunek do pracy, jak i pełną identyfikację z zawodem i ze środowiskiem pracy; b) wychowanie pracownika chcącego i umiejącego występować w roli podmiotowej i przedmiotowej: dobrze wywiązującego się z zadań na własnym stanowisku pracy, Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego orientującego się w całokształcie działalności zawodowej i społecznej zakładu pracy, umiejącego i chcącego łączyć interesy indywidualne i społeczne, a często podporządkowywać interes indywidualny potrzebom społecznym; c) wychowanie pracownika umiejącego żyć i pracować w warunkach gospodarki wolnorynkowej, konkurencyjności i ryzyka zawodowego, pracownika-menadżera. W świetle tak nakreślonych celów i zadań kształcenia i wychowania zawodowego stwierdzić można, że podstawowe oczekiwania, tak indywidualne, jak i społeczne, formułowane po adresem szkoły zawodowej i innych placówek, organizacji i instytucji związanych z kształceniem zawodowym, wynikają z ogólnej formuły możliwego do przyjęcia i urzeczywistnienia ideału wychowania – jednoczesne i spójne wychowanie człowieka, obywatela i pracownika. W strukturze programowej szkoły zawodowej wyróżnia się róże treści kształcenia zawodowego, na które składa się kilka elementów: - treści zawarte w przedmiotach ogólnokształcących i prowadzące do realizacji celów kierunkowych; - treści zawarte w przedmiotach ogólnozawodowych, gwarantujące przygotowanie szerokoprofilowe; - treści zawarte w przedmiotach specjalistycznych, prowadzące do specjalizacji zawodowej; - treści związane z zajęciami praktycznymi, realizowanymi w warsztacie szkolnym lub zakładzie pracy. Do strukturalnych składników procesu kształcenia zawodowego należą różne elementy, które muszą tworzyć spójny układ. Należą do nich takie elementy jak: - treści kształcenia zawodowego, określane zazwyczaj programem kształcenia zawodowego; - uczniowie szkoły zawodowej podlegający oddziaływaniom pedagogicznym; - nauczyciele szkoły zawodowej, których głównym zadaniem jest organizowanie procesu uczenia się; - warunki, w których dany proces odbywa się. Podsumowując, zgodnie z ogólnymi formułami dydaktycznymi, przez proces kształcenia zawodowego najczęściej rozumie się logiczne zwarty układ czynności nauczycieli i uczniów, prowadzący do zmian w osobowości uczniów, głównie w zakresie ich wiadomości i umiejętności stanowiących o istocie przygotowania zawodowego i nadawanych kwalifikacji zawodowych. Podstawa prawna kształcenia zawodowego w Polsce Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zgodnie z art. 70 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej prawo do nauki przysługuje każdemu, a władze publiczne są zobowiązane do zapewnienia wszystkim obywatelom równego dostępu do wykształcenia. Konstytucja stanowi również, że nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna, a nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18 roku życia. Realizowana jest ona w ramach obowiązku szkolnego i obowiązku nauki. Po ukończeniu gimnazjum obowiązek nauki spełnia się: przez uczęszczanie do publicznej lub niepublicznej szkoły ponadgimnazjalnej albo przez realizowanie przygotowania zawodowego u pracodawcy. Od 1 września 2012 r. kształcenie zawodowe w Polsce, zgodnie z przepisami wprowadzonymi ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2011 r. nr 205, poz. 1206), odbywa się w następujących typach szkół: • trzyletniej zasadniczej szkole zawodowej, której ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminów potwierdzających kwalifikacje w danym zawodzie, • czteroletnim technikum, którego ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminów potwierdzających kwalifikacje w danym zawodzie, a także uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego; • szkole policealnej dla osób posiadających wykształcenie średnie, o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku, umożliwiającej uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminów potwierdzających kwalifikacje w danym zawodzie; • trzyletniej szkole specjalnej przysposabiającej do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, której ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa potwierdzającego przysposobienie do pracy. Nauka w szkołach prowadzących kształcenie zawodowe realizowana jest w oparciu o dwie podstawy programowe: kształcenia ogólnego i kształcenia w zawodach. Podstawy programowe określają efekty kształcenia, które powinien osiągnąć uczeń kończący szkołę i uzyskujący kwalifikacje w systemie oświaty. Poziom opanowania przez ucznia wiadomości i umiejętności wynikających z podstaw programowych podlega w trakcie nauki w szkole ocenie dokonywanej przez nauczycieli. Treści nauczania, opisane w formie oczekiwanych efektów kształcenia obejmują: efekty kształcenia wspólne dla wszystkich zawodów: bezpieczeństwo i higiena pracy, podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej, język obcy ukierunkowany zawodowo, kompetencje personalne Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i społeczne oraz organizacja pracy małych zespołów (w technikum i szkole policealnej), efekty kształcenia wspólne dla zawodów w ramach obszaru kształcenia, stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodzie lub grupie zawodów, efekty kształcenia właściwe dla kwalifikacji wyodrębnionych w zawodach. Praktyczna nauka zawodu może odbywać się w placówkach kształcenia ustawicznego, placówkach kształcenia praktycznego, warsztatach szkolnych, pracowniach szkolnych, u pracodawców, a także w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Może ona mieć formę zajęć praktycznych (dotyczy zasadniczej szkoły zawodowej) lub praktyk zawodowych (dotyczy technikum). Zajęcia praktyczne organizuje się dla uczniów i młodocianych w celu opanowania przez nich umiejętności zawodowych, niezbędnych do podjęcia pracy w danym zawodzie. Praktyki zawodowe organizuje się dla uczniów w celu zastosowania i pogłębienia zdobytej wiedzy i umiejętności zawodowych w rzeczywistych warunkach pracy. Szczególny nacisk na kształcenie praktyczne został położony w zasadniczej szkole zawodowej. Dlatego też w ciągu trzech lat nauki ma ono obejmować ponad 60% całego czasu przeznaczonego na kształcenie zawodowe. Wymiar praktyk zawodowych określony został w podstawie programowej kształcenia w zawodach. Praktyczna nauka zawodu realizowana u pracodawców odbywa się na podstawie umowy zawartej pomiędzy szkołą a pracodawcą. Umowa określa między innymi sposób ponoszenia kosztów realizowania praktycznej nauki zawodu. Oprócz zawarcia umowy ważnym elementem współpracy szkoły z zakładem pracy jest włączenie pracodawców w proces kształtowania programów kształcenia dla zawodu, w szczególności w części dotyczącej praktycznej nauki zawodu. Współpraca pracodawców ze szkołami ma obejmować takie formy jak: udział w życiu szkoły, wycieczki przedmiotowe czy wsparcie bazy technodydaktycznej szkoły. W szkole może też być zatrudniona osoba niebędąca nauczycielem, a posiadająca przygotowanie zawodowe uznane przez dyrektora szkoły za odpowiednie do prowadzenia zajęć z zakresu kształcenia zawodowego, z tym że zatrudnienie tej osoby następuje za zgodą organu prowadzącego (np. gminy). Szkoła sama ustala zawody, w których zamierza kształcić uczniów, lecz następuje to w porozumieniu z organem prowadzącym (np. gminą) oraz po zasięgnięciu opinii powiatowej i wojewódzkiej rady zatrudnienia w sprawie zgodności z potrzebami rynku pracy. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zmiany w systemie kształcenia zawodowego wprowadzone od 1 września 2012 r. umożliwiają tworzenie nowych jednostek organizacyjnych, jakimi są centra kształcenia zawodowego i ustawicznego. Powstają one poprzez połączenie techników i zasadniczych szkół zawodowych, a także szkół policealnych z kształceniem osób dorosłych. Nowoczesne centrum kształcenia zawodowego i ustawicznego ma dać możliwość szybkiego i efektywnego przygotowania zarówno do egzaminu maturalnego, jak i zdobycia kwalifikacji zawodowych np. poprzez prowadzenie kwalifikacyjnych kursów zawodowych. Do zadań centrum należy także nawiązywanie i utrzymywanie współpracy z pracodawcami i organizacjami pracodawców, a także prowadzenie poradnictwa i informacji zawodowej. W Polsce ważnym uzupełnieniem kształcenia zawodowego realizowanego w ramach systemu oświaty jest kształcenie zawodowe prowadzone w rzemiośle. Działalność rzemiosła jest regulowana przez odrębną ustawę. Rzemieślnicy przygotowują swoich uczniów zarówno w zawodach określonych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, jak i tych należących wyłącznie do klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy.. Wnioski i powiązane z nimi rekomendacje Polskie szkolnictwo zawodowe i techniczne od lat znajduje się w kryzysie. Jego przyczynami są wycofanie się państwa z aktywnej polityki w tym sektorze edukacji, dystrybucja środków w oparciu o algorytm niewystarczająco uwzględniający potrzeby szkół technicznych, przerzucenie odpowiedzialności za szkoły na samorządy oraz moda społeczna na naukę w liceach. Konsekwencjami takiego stanu rzeczy są zamykanie lub łączenie szkół, dekapitalizacja zaplecza technicznego, niewystarczająca jakość kształcenia i niedopasowanie oferty edukacyjnej do zapotrzebowania rynku pracy i spadek poziomu szczególnie niegdyś najlepszych szkół technicznych. Rekomendacje dla województwa pomorskiego: - Przywrócenie państwa jako regulatora struktury kształcenia zawodowego poprzez przyjęcie Wieloletniego Programu Rozwoju Szkolnictwa Zawodowego, opartego m.in. fundusze unijne z perspektywy finansowej na lata 2014-2020. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego - Przeniesienie mechanizmu zarządzania ofertą edukacyjną w szkolnictwie wyższym („kierunki zamawiane”) na średni poziom kształcenia. Monitorowanie sytuacji na rynku pracy i aktywne reagowanie na pojawiające się w gospodarce zmiany strukturalne. - Umożliwienie uczniom uzyskania wszystkich niezbędnych uprawnień do wykonywania zawodu wraz z ukończeniem szkoły i obligatoryjność wymaganych egzaminów. Deregulacja zawodów, w których dodatkowe egzaminy nie są uzasadnione. - Zatrudnienie pracownika oddelegowanego do nauki zawodu od przychodów w wartości większej niż 100%; możliwość amortyzowania sprzętu przekazanego szkole przy neutralności służb skarbowych; rządowy konkurs grantowy na doposażenie szkół w stanowiska do nauki przedmiotów technicznych. Szkolnictwo zawodowe zwłaszcza po reformie edukacji w końcu lat dziewięćdziesiątych utraciło na znaczeniu, prestiżu i trosce państwa. Nieskoordynowana polityka edukacyjna prowadząca do tworzenia znacznej liczby relatywnie tanich (w sensie inwestycyjnym) lokalnych szkół wyższych o profilach humanistycznych i upowszechnienie zdawalności egzaminu maturalnego spowodowały, że popularność szkół zawodowych i technicznych wśród uczniów dramatycznie spadła. Zarówno uczniowie, jak i ich rodzice wybierają przede wszystkim szkoły ogólnokształcące i studia wyższe na kierunkach humanistycznych. Przyczyniło się do tego również znaczne obniżenie wymagań, jeśli chodzi o kwalifikacje do liceów (za każdym uczniem „idzie” subwencja oświatowa). Upadek szkolnictwa zawodowego w początku lat dwutysięcznych, został wzmocniony przez negatywne trendy rynkowe. Spowolnienie gospodarcze lat 1997-2002 było okresem restrukturyzacji technologii i zatrudnienia w wielu polskich przedsiębiorstwach wytwórczych. Wówczas wdrażano nowe technologie, optymalizowano zatrudnienie. Te zmiany nałożyły się na faktyczną likwidację szkół technicznych, co utrwaliło obraz takich placówek jako niedających szans za zatrudnienie. Dodatkowo, nastąpiła znaczna dekapitalizacja bazy sprzętowej i maszynowej szkół. Poszczególne czynniki zmniejszającego się znaczenia techników wzmacniały się wzajemnie. Szereg czynników, w tym zaniedbania państwa i zbyt pochopne przekazanie samorządom szkolnictwa zawodowego bez odpowiednich instrumentów finansowych, doprowadziło do sytuacji którą można podsumować poniższymi stwierdzeniami: Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 1. Od pewnego czasu szkolnictwo zawodowe (szkoły zawodowe, technika, szkoły policealne) ulega degradacji, zarówno jeśli chodzi o ich prestiż (szkoła zawodowa kojarzy się z miejscem, które nie daje szans na rynku pracy), jak i pod względem faktycznych możliwości kształcenia praktycznego. 2. Mimo tego, że szkolnictwo zawodowe jest istotnym elementem kształcenia kadr dla gospodarki narodowej, państwo wycofało się z aktywnego wpływania na ten sektor, pozostawiając samorządom zarówno rozwój bazy do kształcenia praktycznego, jak i wybór kierunków kształcenia. 3. Skutkuje to utratą możliwości kształcenia praktycznego w wyniku dekapitalizacji bazy dydaktycznej oraz otwieraniem kierunków kształcenia, w których szkoła może najłatwiej kształcić (posiadanie zaplecza praktycznego). Często są to kierunki, których absolwenci na lokalnym rynku pracy zasilają grono osób bezrobotnych. O naborze nie decydują realne potrzeby rynku pracy, ale konieczność wykorzystania zasobów szkoły. Można powiedzieć, że mamy do czynienia ze swego rodzaju oszustwem edukacyjnym – otwiera się kierunki wiedząc o tym, że ich absolwenci mają bardzo małe szanse na runku pracy, zarówno ze względu na brak przygotowania praktycznego jak i zbyt dużą grupę absolwentów kierunku (tajemnicą poliszynela jest, że największą grupą zasilającą rejestr osób bezrobotnych jest grupa absolwentów szkół zawodowych). 4. Cały czas odnotowuje się duże zapotrzebowanie na zawody deficytowe, w których nie podejmuje się kształcenia ze względu na niechęć szkół i samorządów do zmian w strukturze szkoły, a czasami niemożliwość stworzenia warunków do praktycznej nauki zawodu. 5. Państwo nie wprowadza realnej zmiany systemowej, koncentruje się na niwelowaniu skutków niewłaściwego kształcenia poprzez interwencje finansowane z funduszy europejskich ukierunkowane na kursy dokształcające i przekwalifikowujące absolwentów szkół zawodowych. Jest to działanie zarówno nieuzasadnione prakseologicznie, jak i negatywnie wpływające na prestiż państwa. Tym bardziej, że na tego typu działania polegające na łagodzeniu skutków niewydolnego systemu przeznacza się z Europejskiego Funduszu Społecznego kilkadziesiąt miliardów euro w latach 2007-13, nie wpływając w żaden sposób na zmianę systemową. 6. Niski prestiż szkolnictwa zawodowego w połączeniu ze słabą bazą dydaktyczną oraz brakiem odpowiedzi na potrzeby lokalnego rynku pracy skutkuje zagrożeniem migracji uczniów gimnazjów do krajów UE w celu podejmowania kształcenia zawodowego. Takie zjawisko widoczne jest już w kontekście Niemiec, gdzie dzięki wysokim stypendiom i bardzo dobrym warunkom do kształcenia zamierza podjąć naukę kilka tysięcy absolwentów polskich gimnazjów. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 7. Mimo, że szkoły zawodowe opuszczają absolwenci, których znaczna cześć zasila szeregi bezrobotnych, jednocześnie pracodawcy zgłaszają trudności w znalezieniu pracowników. Przykładowo, w województwie dolnośląskim, 31% pracodawców zgłasza problemy ze znalezieniem pracowników w kategorii robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, 15% w kategorii technicy i inny średni personel. Szczególnie jest to odczuwalne (19% wskazań pracodawców) w zawodzie robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn i urządzeń. Przytaczamy dane z jednego województwa, ale właściwie w każdym z nich występują deficyty w konkretnych zawodach, zmieniają się tylko nazwy zawodów oraz proporcje procentowe. Jednocześnie trzeba bardzo krytycznie odnieść się do sytuacji, że do dnia dzisiejszego nie funkcjonuje monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w skali kraju. Dysponujemy jedynie danymi odnośnie poszczególnych województw czy powiatów. Brak takich danych uniemożliwia prowadzenie sensownej polityki w dziedzinie szkolnictwa zawodowego. Podobnie dostępne są tylko cząstkowe dane, dotyczące opinii pracodawców na temat zagadnień szkolnictwa zawodowego. Najczęstszym powodem trudności ze znalezieniem pracowników wskazywanym przez pracodawców w województwie śląskim, jest trudność znalezienia osoby o wymaganych kwalifikacjach lub doświadczeniu (łącznie 56% wskazań). 8. Czynniki, które mogłyby wpłynąć na wzrost zatrudnienia absolwentów szkół zawodowych i technicznych w przedsiębiorstwach to dostosowanie profilu szkół zawodowych do potrzeb pracodawców oraz dofinansowanie zatrudnienia. Badanie realizowane w województwie wielkopolskim dostarcza danych o innym, wprost przyczyniającym się do wzrostu bezrobocia zjawisku. 9. Z punktu widzenia szans uczniów szkół zawodowych i technicznych na rynku pracy niezwykle istotną kwestią jest uczestnictwo w praktykach u pracodawców. Zgodnie z opinią badanych pracodawców z Małopolski tylko w 49% przypadków program praktyk dostarczany przez szkołę jest w pełni zadowalający. W przypadku powodów zakończenia współpracy z absolwentami najczęściej wymieniono wygórowane oczekiwania, ale już na drugim miejscu (29%) braki w kwalifikacjach. Tylko 21% pracodawców współpracuje ze szkołami zawodowymi w postaci praktyk zawodowych. Ci pracodawcy, którzy się na taką współpracę decydują, uważają w nieco ponad połowie przypadków, że jest to dobry sposób na „wychowanie sobie dobrego pracownika”. Tylko 27,6% uważa, że szkoły dobrze przygotowują uczniów do praktyk zawodowych. Wnioski te można bez obaw przenieść na skalę całego kraju – mimo powtarzanych jak mantra zdań o „konieczności dostosowania struktury Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego kształcenia do potrzeb rynku pracy”, to się nie dzieje i póki co nic nie wskazuje, że miałoby się wydarzyć. Powyższe wnioski podzielają środowiska pracodawców. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
