kwalifikacje syndyka

Przemysław Feliga
MA of Law, MA of administration
University of Regensburg
Kwalifikacje syndyka masy upadłości w polskim i niemieckim porządku prawnym.
Instytucja syndyka wykształciła się na gruncie prawa rzymskiego, łącząc ze sobą funkcję curator
bonorum, który był zasadniczo funkcjonariuszem państwowym, czuwającym nad prawidłowym
przebiegiem postępowania egzekucyjnego w stadium wejścia wierzyciela w posiadanie majątku
dłuŜnika oraz magister bonorum, który był przedstawicielem wierzycieli, mającym za zadanie
przygotowanie majątku dłuŜnika do sprzedaŜy.1
Klasyczna postać syndyka w polskim prawie upadłościowym pojawiła się w Rozporządzeniu Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 października 1934 roku Prawo upadłościowe 2, zaś w prawie
niemieckim w Konkursordnung z dnia 10 lutego 1877 roku3.
W nowym prawie upadłościowym i naprawczym z dnia 28 lutego 2003 roku4 podstawowe kwestie
dotyczące syndyka uregulowane zostały w art. 156 PrUpadNapr i nast., zaś w prawie insolwencyjnym z
dnia 5 października 1994 roku5 w § 56 InsO i nast.
Zaznaczyć w tym miejscu trzeba, iŜ Rozporządzenie Wspólnot Europejskich z dnia 29 maja 2000 nr
1346/2000 o postępowaniu insolwencyjnym6 definiuje w art. 2 pkt b pojęcie syndyka7 przyjmując, iŜ
syndykiem jest kaŜda osoba lub instytucja, której zadaniem jest zarządzanie lub likwidacja majątku,
który został odebrany dłuŜnikowi albo nadzorowanie prowadzenia spraw dłuŜnika, wymieniona w
załączniku C.8 NiezaleŜnie od tego rozporządzenie wprowadza instytucję syndyka postępowania
głównego oraz syndyka postępowania wtórnego, pozostawiając uregulowanie kwalifikacji syndyka
państwom członkowskim.
Prawo upadłościowe i naprawcze przewiduje powołanie syndyka masy upadłości na mocy orzeczenia
sądu9 (art. 51 ust. 1 pkt 6 PrUpadNapr) w przypadku ogłoszenia upadłości z opcją likwidacyjną (Art. 157
ust. 1 PrUpadNapr), co niewątpliwie ogranicza tę instytucję do funkcji likwidacyjnej.10 Syndyk jest
organem postępowania upadłościowego11, działającym na podstawie prawa w ramach przyznanych mu
S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2004, wyd. 5, str. 493; F. Zedler, Prawo upadłościowe
i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2003, str. 518.
2 Tekst jednolity: Dz.U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 z późn. zm.
3 Konkursordnung z 10 lutego 1877 roku, RGBl. I S. 12, BGBl. III 11-4.
4 Dz. U. z 2003 r., Nr 60, poz. 535 z późn. zm.
5 Insolvenzordnung z 5 października 1994 roku, BGBl. I S. 2866, BGBl. 311 – 13.
6 ABl. Nr. L 160 S. 1.
7 W polskim tłumaczeniu rozporządzenia uŜywa się terminu syndyk, zaś w tłumaczeniu niemieckim administrator (Verwalter)
8 Rozporządzenie rozumie pod pojęciem syndyka w prawie niemieckim syndyka (Insolvenzverwalter), tymczasowego
syndyka (vorläufiger Insolvenzverwalter), nadzorcę sądowego (Sachverwalter), zarządcę (Treuhander), zaś w prawie
polskim syndyka, nadzorcę sądowego, zarządcę.
9 Syndyk zostaje powołany na mocy orzeczenia sądu w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości (art. 51 ust. 1 pkt 6
PrUpadNapr), w postanowieniu o zmianie sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego z opcji układowej na opcję
likwidacyjną (art. 157 ust. 1 PrUpadNapr) bądź teŜ na mocy postanowienia sędziego-komisarza w razie odwołania syndyka
w przypadkach, o których mowa w art. 170 ust. 1 PrUpadNapr.
10 D. Zienkiewicz, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2004, str. 295.
11 Zob. więcej A. Harla, Organy postępowania upadłościowego a organy postępowania cywilnego w ujęciu systemowym,
PPH 2006, nr 4, str 15; J. Płoch, Syndyk, nadzorca i zarządca, Gazeta Prawna 2003, nr 178, str. 20.
1
1
przez ustawodawcę kompetencji, dokonującym czynności prawnych i prowadzącym postępowania
sądowe i administracyjne w imieniu własnym, lecz na rachunek upadłego ( Art. 144 ust. 2 PrUpadNapr,
Art. 160 ust.1 PrUpadNapr).12
Ustanowienie syndyka w prawie insolwencyjnym następuje takŜe na podstawie rozstrzygnięcia sądu, z
tym Ŝe jego powołanie moŜe być dokonane w orzeczeniu sądu bądź teŜ w uchwale zgromadzenia
wierzycieli (§ 57 InsO), która wymaga zatwierdzenia przez sąd. Syndyk w prawie niemieckim jest
kwalifikowany równieŜ jako organ postępowania upadłościowego, z tym Ŝe ustawa prawo insolwencyjne
nie zawiera Ŝadnych regulacji prawnych, które traktowałyby o pozycji prawnej syndyka. Stąd w
literaturze i w doktrynie panuje pogląd, iŜ syndyk działa zgodnie z teorią organu (Organtheorie) w
imieniu własnym na rzecz upadłego. W procesie syndyk stosownie do § 19 a ZPO moŜe być powodem
albo być pozywanym. Skutki procesu dotyczącego przedmiotu wchodzącego w skład masy upadłości
spadają bezpośrednio na upadłego.
Syndyk, zatem jako organ postępowania sądowego, ale i centralna postać tego postępowania musi
mieć odpowiednie kwalifikacje do wykonywanej funkcji, gwarantujące wysoki poziom przygotowania
teoretycznego i praktycznego. Z uwagi na to, iŜ fundamenty prawa upadłościowego i naprawczego
bazują na prawie insolwencyjnym, właściwym jest porównanie wymogów, jakie powinien spełniać
syndyk w obu porządkach prawnych.
JuŜ na wstępie rozwaŜań trzeba podkreślić, iŜ polskie prawo – w odróŜnieniu od prawa insolwencyjnego
- statuuje katalog zamknięty kryteriów, jakie musi spełniać kandydat na syndyka. Prawo niemieckie zaś
oprócz 4 kryteriów, z których trzy są niejasne i bliŜej niedookreślone, ujęte w § 56 InsO, nie zawiera
Ŝadnych wskazówek w tej materii, pozostawiając tą problematykę orzecznictwu i doktrynie.
Stosownie do art. 157 ust. 1 PrUpadNapr syndykiem moŜe być osoba fizyczna posiadająca
odpowiednią licencję. Art. 157 ust. 2 PrUpadNapr statuuje wyjątek13 od powyŜszej zasady, przyjmując,
iŜ syndykiem moŜe być równieŜ kaŜda spółka prawa handlowego.14 NaleŜy zaznaczyć, iŜ syndykiem
będą mogły być wyłącznie spółki po zarejestrowaniu. Nie będą mogły być to spółki w organizacji.15 W
przypadku spółek osobowych syndykiem moŜe być jednak spółka, której wszyscy wspólnicy posiadają
licencję i ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim
majątkiem.16 Spółka kapitałowa zaś moŜe być syndykiem, pod warunkiem, iŜ licencję posiadają
wszyscy członkowie zarządu takiej spółki.17 Natomiast w przypadku ogłoszenia upadłości banku albo
W określeniu statusu prawnego syndyka moŜna przyjąć, iŜ przewaŜająca w polskiej nauce prawa upadłościowego była
teoria organu uznająca, iŜ syndyk działa jako zastępca pośredni, czyli osoba, która dokonuje czynności prawnych we
własnym imieniu, ale na cudzy rachunek. Tak teŜ M. Koenner, Likwidacja upadłościowa, Zakamycze 2006, str. 62.
13 Za takim spostrzeŜeniem przemawia wykładnia systematyczna.
14 Tak S. Gurgul, Prawo upadłościowe…, str. 493; F. Zedler, Prawo upadłościowe…, str. 442.
15 F. Zedler, Prawo upadłościowe…, str. 443.
16 Przepis jednoznacznie nie rozstrzyga, czy wszyscy wspólnicy spółki handlowej powoływanej na funkcję syndyka, nadzorcy
lub zarządcy mają odpowiadać za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem. NaleŜałoby dopuścić
wszystkie form osobowych spółek handlowych, albowiem w kaŜdej z tych spółek występują wspólnicy odpowiadający za
zobowiązania bez ograniczenia. Dotycz to spółki jawnej (wszyscy wspólnicy spółki art. 22 par. 2 ksh), spółki partnerskiej –
partnerzy, którzy w umowie spółki partnerskiej zgodzili się na ponoszenie odpowiedzialności za zobowiązania spółki na
takich samych zasadach, jak wspólnicy spółki jawnej art. 95 par. 2 ksh), spółki komandytowej komplementariusze (art. 102
ksh), spółki komandytowo – akcyjnej komplementariusze (art. 125 ksh).
17 S. Gurgul prezentuje pogląd, iŜ ze względu na składnię ust. 2 art. 157 PrUpadNapr za nietrafne naleŜy uznać stanowisko,
Ŝe sformułowane w ust. 1 wymaganie posiadania licencji dotyczy tylko członków zarządu reprezentujących spółkę, nie
obejmuje natomiast wspólników spółek osobowych, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez
ograniczenia. Tak S. Gurgul, Prawo upadłościowe … op. cit., str. 493-494. tak teŜ, D. Zienkiewicz, str. 298, który dodaje, iŜ
niewątpliwie jednoznaczny i właściwy byłby zapis, który wymagałby – tak jak w odniesieniu do spółek handlowych
posiadających osobowość prawną – aby wymóg posiadania licencji spełniały osoby wchodzące w skład organu
12
2
zakładu ubezpieczeń syndykiem moŜe być inny bank (art. 427 ust. 3 PrUpadNapr) albo inny zakład
ubezpieczeń (Art. 472 ust. 1 zd. 3 PrUpadNapr), nie zaś jakakolwiek inna spółka prawa handlowego.
Z uwagi na to, iŜ ustawodawca polski zastosował enumerację pozytywną określając podmioty
kwalifikowane na stanowisko syndyka, przyjąć naleŜy, iŜ nie mogą pełnić tej funkcji inne jednostki
organizacyjne, chociaŜ gdyby posiadały w jakimś zakresie przyznaną im przez prawo osobowość
prawną.
Z uwagi na ściśle osobisty charakter urzędu syndyka, ustanowienie syndykiem osoby prawnej rodzi
problem, kto personalnie ma wykonywać jego obowiązki.18 Stosownie do art. 38 kc osoba prawna działa
poprzez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i opartym na niej statucie. Działanie osoby
prawnej to innymi słowy działanie jej organów, a zatem osób fizycznych wchodzących w skład jej
organu. Zatem osoba prawna, aby wywiązać się z obowiązku osobistego działania winna wyznaczyć
konkretne osoby fizyczne, które będą dokonywać czynności w ramach powierzonych syndykowi
funkcji.19
Niemieckie prawo insolwencyjne przyjmuje w § 56 InsO, iŜ syndykiem moŜe zostać ustanowiona
wyłącznie osoba fizyczna. Ustawodawca niemiecki wykluczył moŜliwość powołania na stanowisko
syndyka osoba prawnej. Nie mogą pełnić tej funkcji takŜe inne podmioty, którym prawo przyznaje w
ograniczonym zakresie osobowość prawną, jak teŜ stowarzyszenia, albo związki adwokatów, doradców
prawnych lub doradców podatkowych.20
Art. 157 ust. 1 PrUpadNapr wprowadza obowiązek posiadania przez kandydata na syndyka licencji.
Ustawa prawo upadłościowe i naprawcze w ogóle nie reguluje tej materii. Aktualnie opracowywany jest
projekt ustawy o licencji. Stosownie do art. 541 ust. 1 PrUpadNapr do czasu wejścia w Ŝycie ustawy
normującej kwestię licencji, od syndyka nie moŜna jej Ŝądać, zaś w zakresie kwalifikacji wymaganych
od syndyka stosuje się rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 kwietnia 1998 roku w sprawie
szczególnych kwalifikacji oraz warunków wymaganych od kandydatów na syndyków upadłości (Dz. U.
1998, nr 55, poz. 359 z późn. zm.) wydane na podstawie art. 14 § 4 rozporządzenia Prezydenta
Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 roku Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. 1991, nr 116, poz.
512 z późn. zm.).21
W § 1 rozporządzenia enumeratywnie wymienione zostały warunki, jakie łącznie musi spełnić osoba
fizyczna kandydująca na syndyka upadłości. NaleŜą do nich:
1) wyŜsze wykształcenie,
2) co najmniej 5-letni okres pracy na stanowiskach kierowniczych lub samodzielnych w zakresie
zarządzania przedsiębiorstwem i powinność wykazania się znajomością prawa gospodarczego,
cywilnego, pracy oraz finansów, z tym Ŝe dla osób z wykształceniem prawniczym albo ekonomicznym
okres ten wynosi 3 lata,
reprezentującego, co w odniesieniu do spółek osobowych byłoby spełnione przez wspólników posiadających prawo
reprezentacji.
18 Tak teŜ S. Gurgul, Prawo upadłościowe …, str. 494.
19 S. Gurgul, Prawo upadłościowe …, str. 494.
20 K. Neubert, Auswahl der (vorläufigen) Insolvenzverwalter/–verwalterinen durch das Gericht, ZInsO 2002, Nr. 7, S. 310.
21 NaleŜy zaznaczyć, iŜ cytowane przepisy dotyczą tylko syndyka. Pod rządami uchylonego prawa upadłościowego nie było
instytucji zarządcy, jaka występuje w nowym prawie upadłościowym i naprawczym, ani przepisów, które określałyby
kwalifikacje nadzorcy sądowego w postępowaniu układowym, która daję rękojmię naleŜytego sprawowania obowiązków, a
takŜe odpowiednie wykształcenie, jak i stosowną praktykę. Z uwagi na rolę, jaką pełnią te podmioty w postępowaniu
upadłościowym naleŜy przyjąć, iŜ powinna być to osoba powinna być to osoba, która daje rękojmię naleŜytego sprawowania
obowiązków oraz ma odpowiednie wykształcenie i stosowną praktykę. Spełnienie przesłanek przez kandydata na nadzorcę
sądowego i zarządcę, o których mowa w rozporządzeniu z dnia 16 kwietnia 1998 roku, moŜna traktować jako wskazówkę, iŜ
osoba ta ma odpowiednie kwalifikacje. Tak F. Zedler, Prawo upadłościowe…, str. 442.
3
3) niekaralność za popełnione umyślnie przestępstwo przeciwko mieniu,
4) niefigurowanie w wykazie osób, wobec których orzeczono na podstawie Prawa upadłościowego
zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji reprezentanta
lub pełnomocnika przedsiębiorcy, członka rady nadzorczej i komisji rewizyjnej w spółce akcyjnej, z
ograniczoną odpowiedzialnością lub spółdzielni,
5) nieusunięcie przez sąd na podstawie Prawa upadłościowego z powodu nienaleŜytego pełnienia
obowiązków syndyka.
Natomiast zgodnie z § 2 rozporządzenia wymogiem kandydowania osoby prawnej na syndyka jest
spełnianie warunków, o których mowa w § 1 pkt 3-5, przez wszystkich członków zarządu tej osoby
prawnej oraz warunku, Ŝe co najmniej jeden z członków tego zarządu posiada kwalifikacje wymienione
w § 1 pkt 1 i 2.
Katalog wymogów, jakie musi spełniać kandydat na syndyka jest zamknięty. Wykładnia rozszerzająca
jest niedopuszczalna. Weryfikacja kandydatów na syndyków dokonywana jest przez prezesów sądów
okręgowych z punktu widzenia spełnienia przez nich przesłanek określonych w rozporządzeniu. Wpis
na listę syndyków dokonywany jest na podstawie zgłoszenia osoby ubiegającej się o wpis.
Ad casum sąd powołujący konkretną osobę na stanowisko syndyka bada, czy osoba ta ma pełną
zdolność do czynności prawnych i czy jest niezaleŜna od uczestników postępowania upadłościowego.
Syndyk musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, gdyŜ spełnia swe zadania osobiście i nikt nie
moŜe go w tym wyręczać22, co wynika zgodnie z zasady jednolitego zarządu23. NiezaleŜność syndyka
od innych uczestników postępowania ma gwarantować prawidłowy przebieg procesu likwidacyjnego z
uwzględnieniem zarówno interesu upadłego, jak i jego wierzycieli. W tym miejscu trzeba zaznaczyć, iŜ
w prawie polskim syndyk moŜe być wybrany wyłącznie przez sąd. Wierzyciele nie mają Ŝadnego
wpływu na wybór syndyka. Wstępne Zgromadzenie wierzycieli moŜe wprawdzie wyrazić opinie, co do
osoby syndyka (art. 45 ust.1 PrUpadNapr), ale nie jest ona dla sądu wiąŜąca.24 Sąd swobodnie
decyduje o tym, kto moŜe być syndykiem masy upadłości. Powołanie zaś syndyka na mocy orzeczenia
sądu wyłącza jakąkolwiek więź prawną między syndykiem a upadłym lub wierzycielami.25
Poczynając od 1 maja 2004 roku o powołanie na stanowisko syndyka mogą ubiegać się obywatele
państw członkowskich Unii Europejskiej, pod warunkiem, iŜ zostaną wyczerpane zostaną przez
kandydata na syndyka przesłanki zawarte w ustawie z dnia 26 kwietnia 2001 o zasadach uznawania
nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodów
regulowanych (Dz.U. z 2001 roku, nr. 87, poz. 954 z późn. zm.).26
Wracając do zagadnienia licencji, trzeba wskazać, iŜ został opublikowany projekt ustawy o licencji.27
Licencja według załoŜeń twórców ustawy ma gwarantować, Ŝe osoba powołana do pełnienia funkcji
M. Allerhand, Prawo upadłościowe. Komentarz, Bielsko – Biała 1991, str. 15.
M. Allerhand, Prawo upadłościowe …, str. 14.
24 M. Koenner, Upadłość…, str. 63.
25 Tak teŜ S. Gurgul, Prawo upadłościowe …, str. 520.
26 Ustawa dokonuje implementacji następujących dyrektywy Wspólnot Europejskich, tj.: dyrektywy 2001/19/WE z dnia 14
maja 2001roku (Dz. Urz. WE L 206 z 31.07.2001), która zmieniła dyrektywę 89/48/EWG z dnia 21 grudnia 1988 roku nr w
sprawie ogólnego systemu uznawania dyplomów szkół wyŜszych, przyznawanych na zakończenie przynajmniej trzyletniego
kształcenia i doskonalenia zawodowego (Dz. Urz. WE L 19 z 24.01.1989), oraz dyrektywę z dnia 18 czerwca 1992 roku nr
92/51 EWG w sprawie drugiego ogólnego systemu uznawania kształcenia i szkolenia zawodowego. (Dz. Urz. WE L 209 z
24.07.1992),
27 Projekt dostępny jest na www.ms.gov.pl
22
23
4
syndyka28 legitymować się niekwestionowanymi zaletami etycznymi oraz odpowiednim poziomem
wykształcenia i umiejętności zawodowych.
Zgodnie z proponowaną treścią art. 3 ustawy o licencji licencję syndyka moŜe uzyskać osoba fizyczna,
która:
1. ma obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego
Europejskiego porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze
Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarii,
2. zna język polski w zakresie niezbędnym do sprawowania funkcji syndyka,
3. ma pełną zdolność do czynności prawnych,
4. nie ukończyła 65 roku Ŝycia,
5. ukończyła studia wyŜsze i uzyskała tytuł magistra lub równorzędny w państwie, o którym mowa
w ust. 1,
6. posiada nieposzlakowaną opinię,
7. w okresie piętnastu lat przed złoŜeniem wniosku o licencję syndyka, przez co najmniej trzy lata
zarządzała przedsiębiorstwem lub jego częścią w Polsce lub w państwie, o którym mowa w ust.
1,
8. nie jest prowadzone przeciwko niej postępowanie o przestępstwo ścigane z oskarŜenia
publicznego lub przestępstwo skarbowe,
9. nie jest wpisana do rejestru dłuŜników niewypłacalnych Krajowego Rejestru Sądowego,
10. złoŜyła z pozytywnym wynikiem egzamin przed Komisją Egzaminacyjną powołaną przez
Ministra Sprawiedliwości,
11. nie została uznana za trwale niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998
roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. Nr. 39,
poz. 353 z późn. zm.).
Jedną z najdonioślejszych proponowanych zmian jest warunek zdania pozytywnie przez kandydata na
syndyka egzaminu przed Komisją Egzaminacyjną powołaną przez Ministra Sprawiedliwości, co ma
gwarantować pełną obiektywność przy ocenie wiedzy teoretycznej i praktycznej, ale równieŜ określić w
sposób jednoznaczny i miarodajny poziom przygotowania do wykonywania funkcji syndyka. Trzeba
zaznaczyć, iŜ projekt zakłada obowiązek uzyskania licencji takŜe przez syndyków wpisanych juŜ na listy
syndyków prowadzone przez Prezesów Sądów Okręgowych w terminie 3 lat od dnia wejścia w Ŝycie
ustawy. Wprowadzono takŜe obowiązek posiadania wyŜszego wykształcenia i tytułu magistra lub
równorzędnego. W dotychczasowym stanie prawnym wskazanie tylko na wymóg wykształcenia
wyŜszego, przy intensywnym rozwoju róŜnych form kształcenia, rozumianego jako wyŜsze, bez
konieczności uzyskania tytułu magistra powodowało szereg wątpliwości, a w konsekwencji sporów w
praktyce, teoretycznie umoŜliwiając uzyskanie statusu kandydata na syndyka przez osoby, które
ukończyły tylko studia licencjackie.29 De lege ferenda naleŜy podkreślić, iŜ projekt winien przewidywać
dłuŜszy okres uzyskania licencji dla osób wpisanych juŜ na listę syndyków, ale posiadających
wykształcenie średnie lub wyŜsze bez tytułu magistra lub równorzędne. Ustawa moŜe wyeliminować z
obrotu prawnego bardzo dobrych syndyków, którzy, pomimo, iŜ posiadają odpowiednie kwalifikację, nie
będą legitymować się tytułem magistra.
Projekt ustawy o licencji przewiduje takŜe wprowadzenie do ustawy prawo upadłościowe i naprawcze
art. 157 a, który wprowadza przesłankę niezaleŜności syndyka sprawdzaną przez sąd z urzędu w
konkretnym stanie faktycznym przed powołaniem kandydata na syndyka.
Art. 157 ust. 1 PrUpadNapr przewiduje jedną licencję dla syndyka, nadzorcy sądowego lub zarządcy. Przyjęcie koncepcji
jednej licencji nie oznacza, Ŝe osoba ta moŜe pełnić te funkcje w danym postępowaniu jednocześnie. Tak uzasadnienie do
ustawy str. 2.
29 Tak uzasadnienie do projektu ustawy.
28
5
W myśl proponowanych zmian syndykiem nie moŜe być osoba, która jest
1. wierzycielem lub dłuŜnikiem upadłego, małŜonkiem, wstępnym, zstępnym rodzeństwem,
powinowatym upadłego lub jego wierzyciela w tej samej linii czy stopniu, osobą pozostającą z
nim w stosunku przysposobienia lub małŜonkiem tej osoby,
2. jest lub była zatrudniona przez upadłego na podstawie stosunku pracy albo innego stosunku
prawnego, z wyłączeniem umowy o sprawowanie funkcji nadzorcy sądowego w postępowaniu
naprawczym albo teŜ jest lub była członkiem organy, wspólnikiem lub akcjonariuszem
upadłego.
Licencję przyznaje, na wniosek osoby zainteresowanej, Minister Sprawiedliwości w formie decyzji
administracyjnej na czas nieoznaczony. W tej samej drodze Minister Sprawiedliwości odmawia
przyznania licencji, cofa ją albo zawiesza prawa wynikające z licencji. Osoba, której przyznano licencję
podlega wpisowi na listę osób posiadających licencję syndyka, prowadzoną przez Ministra
Sprawiedliwości.
W prawie insolwencyjnym kwalifikacje prawne, jakie musi spełniać kandydat na syndyka zostały
określone wyłącznie w § 56 ust. 1 InsO. Niestety, ustawowe kryteria nie zostały sformułowane w sposób
wyczerpujący i jasny. Z tych względów cięŜar wykładni przesłanek, w oparciu o które dokonywany jest
wybór syndyka, spoczywa na orzecznictwie i doktrynie. O tym czy kandydat na syndyka spełnia kryteria
opisane w § 56 ust. 1 InsO decyduje sąd. Z reguły na syndyka masy upadłości zostaje wybrana osoba,
która pełniła w danym postępowaniu upadłościowym funkcję, tzw. tymczasowego syndyka (vorläufiger
Insolvenzverwalter)30. W przypadku powołania tymczasowego syndyka, zgodnie z § 21 ust. 1 pkt 1
InsO, stosuje się kryteria syndyka.
W myśl § 56 ust. 1 InsO syndykiem moŜe zostać osoba fizyczna, która jest odpowiednia dla
przeprowadzenia konkretnej upadłości, posiadającą umiejętności w zakresie prowadzenia działalności
gospodarczej, niezaleŜna od dłuŜnika i wierzycieli.
Pierwszą przesłanką jaką musi spełnić osoba fizyczna powołana na funkcję syndyka jest odpowiedniość
konkretnego kandydata dla przeprowadzenia danego postępowania upadłościowego (Geeignetheit). W
literaturze przyjmuje się, iŜ jest to najbardziej ocenne kryterium wyboru syndyka. Sformułowanie ustawy
przemawia za tym, iŜ zakres pojęcia odpowiedniości jest determinowany treścią drugiej przesłanki, a
mianowicie umiejętnościami teoretycznymi i praktycznymi. Z punktu widzenia praktyki sądowej najpierw
badana jest kryterium drugie a dopiero później kryterium pierwsze. Brak wiedzy i doświadczenia w
prowadzeniu upadłości eliminuje odpowiedniość kandydata do wykonywanej funkcji. Dopiero pozytywne
rozstrzygnięcie sądu o posiadaniu przez kandydata na syndyka właściwych umiejętności otwiera dalsze
badanie w zakresie tego, czy dany kandydat jest osobą odpowiednią do prowadzenia konkretnego
postępowania upadłościowego. W literaturze przyjmuje się, iŜ sąd rozpoznający sprawę, badając
wymóg odpowiedniości, musi mieć na względzie to, czy kandydat na syndyka ma specjalistyczną
wiedzę potrzebną do prowadzenia przedsiębiorstwa upadłego o określonym profilu i rozmiarze
działalności gospodarczej.31
30 Instytucja syndyka tymczasowego, pod względem przyznanych mu praw i obowiązków oraz roli, jaką pełni w
postępowaniu, odpowiada polskiej instytucji nadzorcy sądowego ustanawianego na etapie wszczęcia postępowania
upadłościowego.
31
M. Köster, Die Bestellung des Insolvenzverwalters. Eine vergleichende Untersuchung des deutschen und englischen
Rechts, Bremen 2004, str. 91; K. Neubert, ZInsO 2002, str. 311.
6
Drugim ustawowym kryterium wyboru syndyka są jego umiejętności teoretyczne i praktyczne
(Geschäftskunde). Prawo insolwencyjne poza lapidarnym określeniem Geschäftskunde w ogóle nie
zajmuje się tą materią. Stąd, z uwagi na specyfikę upadłości, przyjmuje się, iŜ na syndyków powinny
być wybierane osoby, które w z racji posiadanego wykształcenia i wykonywanego zawodu będą
spełniały tą przesłankę. Do grupy tych osób naleŜą przede wszystkim prawnicy, doradcy podatkowi,
biegli rewidenci, ekonomiści, księgowi.32 Sąd Federalny w orzeczeniu z dnia 3 sierpnia 2004 roku
jednoznacznie stwierdził, iŜ sam fakt wykonywania zawodu adwokata nie jest dostatecznym
uzasadnieniem do powołania takiej osoby na stanowisko syndyka. Dla spełnienia wymogu posiadania
umiejętności teoretycznych i praktycznych, niezbędne jest wykonywanie zawodu syndyka jako
działalności głównej a nie ubocznej oraz stałe podnoszenie i uzupełnianie tych umiejętności, poprzez
dodatkowe szkolenia, seminaria. Wykazanie zaś doświadczenia praktycznego powinno wynikać z
wieloletniej praktyki w charakterze syndyka tymczasowego lub syndyka. 33
Hess i Ruppe rozróŜnili w ramach drugiej przesłanki kryteria obiektywne (rzeczowe) i subiektywne
(personalne), pod kątem których sprawdza się umiejętności syndyka w prowadzeniu działalności
gospodarczej upadłego. W ramach obiektywnych kryteriów decydujących o wyborze na syndyka
wyróŜnia się infrastrukturę kancelarii syndyka, odległość od siedziby upadłego (nie powinna być
większa niŜ 100 km), ilość osób zatrudnionych przez syndyka, zakres współpracy z urzędami
publicznymi.34 Pod kątem subiektywnych przesłanek wskazuje się przede wszystkim na prowadzone juŜ
przez kandydata upadłości pod rządami Konkursordnung i Vergleichsordnung35 lub likwidacje. Nadto
zdolność do świadczenia usług, obciąŜenie sprawami upadłościowymi, dotychczasowe rezultaty i skutki
prowadzonych upadłości, posiadane specjalizacje, dodatkowe wykształcenie i władanie językami
obcymi.
Trzecią ustawową przesłanką, a zarazem najbardziej skomplikowaną pod względem prawnym jest
niezaleŜność (Unabhängigkeit) syndyka. Dlatego w niniejszej pracy zostaną przedstawione wyłącznie
najwaŜniejsze kwestie dotyczące tej materii.
W prawie insolwencyjnym brak jest jakichkolwiek przepisów, które konkretyzowałyby termin
niezaleŜności. § 56 ust. 1 InsO mówi wyłącznie o niezaleŜności syndyka od dłuŜnika i wierzycieli. W
doktrynie definiuje się to pojęcie jako niezaleŜność od wpływów innych uczestników postępowania na
decyzje podejmowane przez syndyka.36 Czyli w literaturze pojęcie niezaleŜności jest rozumiane
znacznie szerzej aniŜeli wynika to z § 56 ust. 1 InsO. Pod względem prawnym pojęcie niezaleŜności
syndyka budzi zatem wątpliwości, zwłaszcza w kontekście przepisów stanowiących podstawę prawną
dla jego wyłączenia.
Przedstawiciele nauki podkreślają, iŜ niezaleŜność syndyka nie moŜe być kojarzona z pojęciem
niezawisłości sędziowskiej, o jakiej mowa w art. 97 GG. Na marginesie trzeba podkreślić, iŜ obie ustawy
32 K. Neubert, Auswahl der (vorläufigen) Insolvenzverwalter/–verwalterinen durch das Gericht, ZInsO 2002, Nr. 7, S. 309.
Norbert, InsO 2002, str. 753 i nast.; M. Köster, Die Bestellung …, str. 91.
33 BVerfG Beschl v. 3.8.2004, 1 BvR 135/00, ZInsO 2004, 913; zobacz takŜe następujące glosy do orzecznia: K. Pannen,
Auswirkungen der Entscheidung des BVerfG zur Vorauswahl des Insolvenzverwalters as Verwaltersicht, NZI 2004, nr 10, str.
548; T. Graeber, Auswirkungen der Entscheidung des BVerfG zur Vorauswahl des Insolvenzverwalters auf die
Insolvenzgerichte, NZI 2004, str. 546; F. Frind, Frank, A. Schmidt, Insolvenzverwalterbestellung: Auswahlkriterien und
Grenzen der Justiziabilität in der Praxis, NZI 2004, nr 10, str. 533, M. Köster, Freier Zugang zur Tätigkeit des
Insolvenzverwalters, NZI 2004, nr 10, str. 538.
34 H. Hess, N. Ruppe, Auswahl und Einsetzung des Insolvenzverwalters und die Justiziabilität des Nichtzugangs zur
Insolvenzverwaltertätigkeit, NZI 2004, nr 12, str. 639; H. Degenhart, S. Borchers, Das Anforderungsprofil des
Insolvenzverwalters- Ergebnisse einer Befragung von Insolvenzgerichten und Kreditinstituten, ZInsO 2001, str. 337
35 Verleichsordnung z 26 lutego 1935, RGBl. I S. 321, BGBl. III 3-1.
36
M. Köster, Die Bestellung …, str. 93.
7
posługują się terminem „Unabhängigkeit”. Przyjęcie tłumaczenia „niezawisłość” w rozumieniu art. 97
GG, wynika z tego, iŜ termin „Unabhängigkeit” jest rozumiany w polskim języku prawniczym jako
niezawisłość sądownictwa, rozumiana jako niezaleŜność sądów i niezawisłości sędziego. Celem jednak
art. 97 GG jest ochrona władzy sądowniczej i gwarancja demokratycznej zasady trójpodziału władzy.
Spornym w literaturze jest pogląd, czy w sytuacji syndyka naleŜy stosować przepisy o wyłączeniu
sędziego, tj. § 41 i nast. ZPO. Graeber prezentuje pogląd, iŜ przepisy te naleŜy stosować odpowiednio a
nie wprost. Dał temu wyraz takŜe Sąd Federalny w orzeczeniu z dnia 24 stycznia 1991 roku, w którym
wyjaśnił, iŜ syndyk jest zobowiązany niezwłocznie poinformować sąd insolwencyjny w przypadku zajścia
okoliczności, mogących mieć wpływ na jego niezaleŜność, o których mowa w art. 41 ff. ZPO37.
W przypadku, gdy syndykiem jest adwokat, stosuje się reguły wyłączania, o których mowa w § 45
BRAO, w oparciu o definicję „sprzecznych interesów” ujętą w § 43 a BRAO. Przepisy te z uwagi na to, iŜ
mają korporacyjny charakter nie mają zastosowania uniwersalnego.38
Poza ustawowymi kryteriami sformułowano w doktrynie i orzecznictwie jeszcze dwie ogólne przesłanki
negatywne, tj. niezdolność do wykonywania urzędu (Amtsunfähigkeit), która zachodzi wówczas, gdy
kandydatem na syndyka jest osoba, która nie ma w ogóle zdolności do czynności prawnych bądź teŜ
sam dłuŜnik lub jego przedstawiciel ustawowy39, oraz nieprzydatność do wykonywania urzędu
(Amtsuntauglichkeit), która jest spełniona w sytuacji, gdy kandydat na syndyka jest osobą o
ograniczonej zdolności do czynności prawnych lub pozostającą pod opieką40. Trzecią przesłanką
pozaustawową pozytywną, która ma zastosowanie ad casum jest zaufanie sędziego do syndyka
(Zuverlässigkeit).
Brak którejkolwiek z przesłanek ustawowych i przesłanki pozaustawowej lub wystąpienie chociaŜ jednej
z przesłanek negatywnych wyłącza moŜliwość ustanowienia syndyka w danej sprawie.
Wybór syndyka dokonywany jest z reguły z listy syndyków działających przy kaŜdym sądzie
insolwencyjnym. Wpis na listę nie jest jednak bezwzględną przesłanką ustanowienia syndyka. Wpis na
listę jest decyzją sędziowską w rozumieniu § 23 Abs. 1 EGGVG, która podlega zaskarŜeniu – zgodnie z
orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 sierpnia 2004 roku w oparciu o art. 19 IV GG41.
Syndyk nie ma jednak roszczenia o powołanie go na syndyka w konkretnym postępowaniu
upadłościowym. Wybór syndyka, jak juŜ wspomniano, naleŜy do sądu bądź zgromadzenia wierzycieli. 42
Konkludując powyŜsze rozwaŜania naleŜy wskazać, iŜ syndyk jest organem postępowania sądowego,
działającym w imieniu własnym, lecz na rachunek upadłego przedsiębiorcy. Ustanowienie syndyka
następuje na mocy orzeczenia sądu, z tym Ŝe w niemieckim prawie prawo wyboru syndyka przysługuje
BGH Beschl. v. 22.04.2004 IX ZB 154/03 BGHZ 113, 265, 275.
W. Lücke, Unabhängigkeit oder „Kernunabhängigkeit“ des Insolvenzverwalters?- Zu Gehalt oder Feststellung einer
wesentlichen Verwalterqualifikationen, ZIP 2003, nr. 13, str. 563; OLG Celle Beschl. v. 23.7.2001, 2W 41/01 NZI 2001, str.
51.
39 B. Kübler, H. Prütting, Kommentar zur Insolvenzordnung, Band I (§§ 1 – 128), Band II (§§ 129 – 335), 13. Aufl., Köln
2002, § 56, Rn. 9.
40 B. Kübler, H. Prütting, Kommentar zur ... § 56, Rn. 8.
41 BVerfG v. 3.8.2004 – 1 BvR 135/00, NJW 2004, 2725. Zobacz takŜe glosy do orzeczenia: T. Graeber, Die Vorauswahl der
Insolvenzverwalterkandidaten, NJW 2004, nr. 38, str. 2715 i nast., T. Graeber, Auswahl und Bestellung des
Insolvenzverwalters, DZWiR 2005, nr. 5, str. 177 i nast., M. Köster, Freier Zugang zur Tätigkeit des Insolvenzverwalters, NZI
2004, nr. 10, str. 538 i nast., V. Römermann, Die Zukunft der Insolvenzverwalterbestellung, ZInsO 2004, nr. 17, str. 937 i
nast., V. Römermann, Bestellung von Insolvenzverwaltern: die verpasste Chance des BVerfG, ZIP 2006, nr. 29, str. 1332 i
nast.
42 U.Foerste, Insolvenzrecht, 3 Aufl., München 2006, str. 29.
37
38
8
takŜe wierzycielom. Oba porządki prawne przewidują kryteria ustawowe jak i pozaustawowe, którym
musi sprostać kandydat na syndyk. Z tym, Ŝe polskie prawo zawiera katalog zamknięty wymogów
ustawowych, objętych enumeracją pozytywną sformułowanych w sposób jasny, w zasadzie nie
budzących wątpliwości. Ustawowe kryteria ujęte w prawie niemieckim nie są wyczerpujące i klarowne,
zaś ich doprecyzowaniem zajmuje się orzecznictwo i doktryna. Kryteria pozaustawowe badane są ad
casum przez sąd, który powołuje syndyka. Zasadnicza róŜnica, jeŜeli chodzi o treść kryteriów ujętych w
obu ustawach polega na tym, iŜ w odróŜnieniu od niemieckich rozwiązań, syndykiem w prawie
upadłościowym i naprawczym moŜe być nie tylko osoba fizyczna, ale i kaŜda spółka prawa handlowego.
Centralnym zagadnieniem, które jest najbardziej sporne w doktrynie i orzecznictwie niemieckim, jest
niezaleŜność syndyka. W polskiej i niemieckiej doktrynie przewaŜa pogląd, iŜ w przypadku
niezaleŜności syndyka, z racji tego, Ŝe jest to organ postępowania sądowego naleŜy stosować przepisy
o wyłączeniu sędziego. W obu porządkach prawnych kandydat na syndyka nie ma roszczenia o
powołanie go na stanowisko syndyka konkretnego postępowania sądowego, ale ma roszczenie o wpis
na listę syndyków, jeŜeli spełnia kryteria ustawowe.
9