memantyna w leczeniu choroby alzheimera

2
NEUROLOGIA DLA PRAKTYKA
MEMANTYNA W LECZENIU
CHOROBY ALZHEIMERA
u prof. dr hab. n. med. Maria Barcikowska
Zespół Badawczo-Leczniczy Chorób Zwyrodnieniowych CUN, IMDiK PAN
im. Mirosława Mossakowskiego w Warszawie
Memantyna należy do grupy antagonistów receptora NMDA (kwasu N-metylo-D-asparaginowego). Została zaaprobowana przez FDA (Food
and Drug Adminstration) do stosowania w średnio zaawansowanym i zaawansowanym stadium
choroby Alzheimera, która jak wiadomo stanowi
najczęstszą przyczynę otępienia i obejmuje ponad
połowę wszystkich przypadków. Charakteryzuje
się stopniowo pogarszającymi się zaburzeniami
procesów pamięciowych i innych funkcji poznawczych. Występowanie choroby Alzheimera
związane jest przede wszystkim z wiekiem i waha
się od około 0,5% u osób powyżej 65 roku życia
do ponad 8% u ludzi w wieku ponad 85 lat1.
Do tej pory nie dysponujemy możliwościami leczenia przyczynowego choroby Alzheimera. Powszechnie
natomiast stosuje się leczenie objawowe polegające na
stosowaniu leków regulujących prawidłową transmisję
synaptyczną, zwłaszcza dotyczącą układu neuroprzekaźników: cholinergicznego i serotoninergicznego.
Leki te podwyższają stężenie acetylocholiny poprzez
hamowanie działania esterazy acetylocholinowej albo
podwyższają poziom serotoniny poprzez hamowanie
jej wychwytu zwrotnego. Memantyna jest pierwszym
lekiem, który charakteryzuje się odmiennym punktem uchwytu. Wpływa ona na układ glutaminergiczny. Kwas L-glutaminowy jest głównym neuroprzekaźnikiem pobudzającym w mózgu i jest wykorzystywany przez 50-70% synaps ośrodkowego układu ner-
wowego2. W warunkach fizjologicznych stymulacja
receptorów NMDA kwasem glutaminowym stanowi
podstawowy mechanizm uczenia się i zapamiętywania, w których wykorzystywany jest mechanizm tzw.
długoterminowej potencjalizacji synaptycznej (long-term potentiation). W chorobie Alzheimera stwierdzono znaczne uszkodzenie neuronów glutaminergicznych w hipokampie i korze mózgu, a więc obszarach związanych z pamięcią i uczeniem. Dochodzi tu
do zwiększenia ilości kwasu glutaminowego w szczelinie synaptycznej poprzez nadmierne jego uwalnianie
i zmniejszony wychwyt zwrotny3. Nadmierna stymulacja receptora NMDA najpierw prowadzi do uszkodzenia a potem śmierci komórki nerwowej4.
Memantyna jest niekompetytywnym, napięciozależnym antagonistą receptora NMDA. Charakteryzuje się dobrą biodostepnością i szybkim działaniem. Nie
blokując fizjologicznej aktywności receptora NMDA
przywraca jego funkcjonowanie. Wpływa na poprawę
procesów poznawczych oraz działanie neuroprotekcyjne dzięki zmniejszeniu napływu jonów Ca2+5.
Skuteczność memantyny w leczeniu choroby
Alzheimera udowodniono w wieloośrodkowych badaniach przeprowadzonych metodą podwójnie ślepej
próby z placebo. Stan chorych leczonych memantyną
poprawił się zarówno w zakresie funkcji poznawczych,
jak i codziennego funkcjonowania. Jednocześnie lek
okazał się bardzo dobrze tolerowany przez pacjentów.
Działania niepożądane pojawiały się rzadko i były analogiczne do wywołanych przez placebo6-7.
uu Piśmiennictwo
1. Mayeux R, i wsp.: Tratment of Alzheimer’s disease. N Engl J Med
1999 Nov 25; 341 :1670-9.
2. Kornhuber J, i wsp.: Psychotogenicity and N-methyl-D-asparate receptor antagonism: implications for neuroprtective pharacotherapy.
Biol Psychiatry 1997; 41: 135-44.
3. Cacabelos R i wsp.: The glutaminergic system and neurodegeneration in dementia: prevenitive strategies in Alzheimer’s disease. Int J
Geriatr Psychiatry 1999; 14:3-47.
4. Greenamyre J. i wsp.: Excitatory amino acid and Alzheimer’s disease.
Neurobiol Aging. 1989;10:593-602.
2
5. Pearson C.G. i wsp.: Memantine is a clinically well tolerated N-methyl-D-asparatate (NMDA) receptor antagonist - a review of preclinical data. Neuropharmacology 1999;38:735-767.
6. Reisberg B, i wsp.: A randomized, placebo-controlled study of memantine, an uncompetitive NMDA antagonist in patients with moderate to severe Alzheimer's disease. N Engl J Med 2003;348:1333-41.
7. Winblad B, i wsp.: Memantine in severe dementia: results of the 9M-Best Study (benefit and efficacy in severely demented patients during treatment with memantine). Int J Geriatr Psychiatry 1999 Feb;
14(2): 135-46.
2/2004