Opis programu "poznać i zrozumieć"

3
Poznać i zrozumieć
1. Wstęp – krótka informacja o programie
Program Poznać i zrozumieć jest zmodyfikowaną wersją programu Co? Po co? I jak?, który został
dostosowany do nowej podstawy programowej wychowania przedszkolnego zawartej w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r.1 Zorientowano go na dziecko
– to ono jest ośrodkiem podejmowanych działań. Zakłada się, że najistotniejsze są jego potrzeby,
to, czym dziecko się przejmuje i interesuje, to, co najlepiej odpowiada jego interesom, służy jego
rozwojowi.
Program wychodzi od zainteresowań dziecka i zmierza w kierunku ich poszerzania. Ma wspierać postrzeganie, myślenie i uczenie się dziecka, ale przede wszystkim ma pomagać w tworzeniu
„systemu ja” oraz budowaniu pozytywnych relacji społecznych. Program bardzo mocno akcentuje doświadczenia związane z systemem „ja”, czyli zdobywanie samowiedzy i samooceny: jaki
jestem, co o sobie sądzę, na ile jestem w stanie działać w otaczającym mnie świecie.
Kluczowe znaczenie w procesie uczenia się ma doświadczanie – dziecko uczy się tego, czego
doświadcza. Obok doświadczeń zdobywanych za pośrednictwem innych ludzi, istotne będzie
bezpośrednie działanie dziecka, w toku którego modyfikuje ono swoją wiedzę, konstruuje obraz
świata. Dziecko powinno przede wszystkim myśleć i działać, a nie słuchać. Nauczyciel, poprzez
odpowiednio dobrane do wieku dziecka sposoby, kieruje, stymuluje, motywuje. Wspiera dziecko
w jego rozwoju.
Mimo że tytuł programu odwołuje się jedynie do poznania i zrozumienia, to program zachęca
jednak do tego, by nauczyciel w swojej pracy nawiązywał do wszystkich poziomów taksonomii
Blooma (poziomy te to: wiedza, rozumienie, zastosowanie, analiza, synteza i ocena). Na ogół
bywa tak, że prezentowane treści dostosowywane są do dwóch lub trzech pierwszych poziomów,
a analiza, synteza i ocena reprezentowane bywają w minimalnym zakresie. Program Poznać
i zrozumieć proponuje takie treści i odpowiadające im działania, które odwołują się także do
wyższych poziomów myślenia, ważnych w procesie przyswajania wiedzy.
Jest to istotne zwłaszcza dla dzieci zdolnych, bowiem w ich przypadku należy szczególnie starać
się rozwinąć zdolności wyższego rzędu, choć oczywiście wszystkie dzieci powinny otrzymać
szansę doskonalenia krytycznego i kreatywnego myślenia, oceniania oraz wykorzystywania zdobytych umiejętności i wiedzy w nowych okolicznościach.2 Nawiązywanie do taksonomii Blooma
pomocne będzie także nauczycielom pracującym z tak zwanymi grupami mieszanymi, czyli
z dziećmi będącymi w różnym wieku.
W programie wyodrębniono kilka obszarów edukacyjnych. W obrębie każdego z nich określono zagadnienia szczegółowe, których układ odzwierciedla zasadę stopniowania trudności.
Zrezygnowano z tradycyjnego podziału treści w odniesieniu do poszczególnych grup wiekowych. Taki sposób prezentacji wydaje się bardziej uzasadniony z uwagi na zróżnicowanie dzieci,
wynikające z indywidualnego tempa ich rozwoju. Daje to nauczycielowi swobodę w doborze
zagadnień i pozwala na dostosowanie pracy do możliwości i potrzeb podopiecznych.
Podstawową zasadą jest integrowanie treści z wcześniejszymi doświadczeniami dziecka,
uwzględnianie i rozwijanie jego zainteresowań, dlatego nie powinno się wyznaczać tych samych
zagadnień dla wszystkich równolatków. Taki układ treści stanowi oczywiście większe wyzwanie
dla nauczyciela. Odwołuje się do jego wiedzy i zdolności pedagogicznych. Wymaga otwartości
1
2
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, DzU z dnia 15 stycznia 2009 r.
Nr 4, poz. 17.
J. Bates, S. Munda, Dzieci zdolne, ambitne i utalentowane, K.E.Liber, Warszawa 2005.
Wydawnictwo Raabe Sp. z o.o.
4
Poznać i zrozumieć
i refleksyjności, zwiększa poczucie odpowiedzialności za podejmowane działania. Nauczyciel
przestaje być osobą „realizującą program”, staje się kreatywnym uczestnikiem procesu edukacji
powierzonych mu dzieci. Istotna jest umiejętność ich obserwacji, reagowanie na to, jakie dzieci
są i analizowanie tego, co się dzieje w grupie.
O doborze treści decyduje nauczyciel na podstawie diagnozy aktualnego oraz potencjalnego
poziomu rozwoju dzieci. Nauczyciel powinien brać pod uwagę indywidualne tempo rozwoju
każdego podopiecznego, zróżnicowanie zainteresowań, osobowości, stylów uczenia się, a także
zróżnicowanie środowiskowe i kulturowe dzieci pozostających pod jego opieką. Oczywiście nie
wyklucza to potrzeby znajomości uniwersalnych zasad i stadiów rozwojowych. Wiedza ta jest
podstawą pracy pedagogicznej nauczyciela, określa jego wyobrażenia i oczekiwania odnośnie
tego, co chce osiągnąć.
W programie uczenie ujmuje się całościowo. Nie można tego procesu dzielić na poszczególne
działy. Dlatego miejsce tradycyjnych sfer rozwoju zajęły obszary tematyczne, których dobór
wynika z przyjętych założeń teoretycznych. Starano się uwzględnić to, jak dziecko się uczy, jak
przetwarza informacje, a więc wychodzi się od tego, co bliskie dziecku, a następnie przechodzi
ku dalszemu środowisku, zmierza się od konkretu ku abstrakcji.
Dziecko nie jest izolowane od świata. Świat – w szerokim znaczeniu tego słowa – czynnie na nie
wpływa oraz podlega jego wpływom. O doborze zagadnień dokonywanym przez nauczyciela
decyduje bliskość środowisk, w jakich dziecko żyje lub których wpływom w sposób pośredni jest
poddane. Wybrane zagadnienia dotyczą spraw, które są ważne w życiu dziecka, które je obchodzą.
Proponowane w programie treści są połączeniem różnych płaszczyzn edukacji, zaspakajają
zarówno fizyczne, jak i poznawcze i emocjonalno-społeczne potrzeby dziecka. Taka konstrukcja
jest zgodna z całościowym charakterem rozwoju i przeciwdziała koncentracji na wybranych sferach lub umiejętnościach.
Przy konstrukcji programu uwzględniono koncepcję inteligencji wielorakich Howarda Gardnera.
Proponowane aktywności dają szansę na wzbogacanie zdolności w różnych zakresach. Przedszkole
stanie się środowiskiem pielęgnującym różnorodne uzdolnienia wszystkich dzieci. Punktem
wyjścia proponowanych w programie działań jest wiedza o rozwoju dziecka i jego relacjach
z bliższym oraz dalszym środowiskiem, środowiskiem rodzinnym, przedszkolnym, przyrodniczym i społeczno-kulturowym.
Program ma układ spiralny, co pozwala na utrwalanie, pogłębianie i poszerzanie treści poprzez
wielokrotne powracanie do niektórych zagadnień na kolejnych etapach rozwoju i dojrzałości
dziecka. Uwzględnia założenia podstawy programowej, gwarantuje ciągłość kształcenia na
poziomie edukacji przedszkolnej. Daje możliwość indywidualizacji pracy oraz pozwala na przystosowanie działań edukacyjnych do warunków lokalnych.
Program Poznać i zrozumieć może być stosowany w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi oraz
zdolnymi. Jest to możliwe, gdyż otwarta formuła programu pozostawia nauczycielowi swobodę
doboru treści oraz strategii uczenia się i nauczania, tak by w jak największym stopniu dostosować
je do indywidualnych możliwości dzieci i potrzeb edukacyjnych wspomnianych wyżej grup.
2. Założenia programu
W konstrukcji programu przyjęto definicję rozwoju sformułowaną przez Urie Bronfenbrennera:
rozwój to proces/procesy interakcji właściwości osoby i środowiska prowadzące do stałości i zmia-
Wydawnictwo Raabe Sp. z o.o.