docZnak, język, kategorie syntaktyczne
download 
Reklamacja Transkrypt
Znak, język, kategorie syntaktyczne
Znak, język, kategorie syntaktyczne • Składnia – ustalone reguły jakiegoś języka dotyczące sposobu wiązania wyrazów w wyrażenia złożone. Językoznawstwo zajmuje się m.in. opisem składni poszczególnych języków, natomiast przedmiotem syntaktyki logicznej jest wyróżnianie ogólnych kategorii wyrażeń (kategorii syntaktycznych) ze względu na rolę tych wyrażeń w strukturze należycie zbudowanych wyrażeń bardziej złożonych. Znak, język, kategorie syntaktyczne • Kategorie syntaktyczne – poszczególne kategorie wyrażeń wyróżniane ze względu na ich rolę w budowaniu wyrażeń złożonych. O dwóch wyrażeniach mówimy, że należą do jednej kategorii syntaktycznej określonego języka, jeżeli po zastąpieniu jednego przez drugie w sensownym wyrażeniu tego języka otrzymujemy nowe wyrażenie, które jest również sensowne i poprawne składniowo. Znak, język, kategorie syntaktyczne Przykład: Doświadczony przewodnik prowadzi turystów. Słowo „przewodnik” możemy zastąpić słowami „hipokryta”, „biuletyn”, „wieloryb”. W wyniku tego podstawienia otrzymamy wyrażenie poprawne składniowo, będące dalej po dokonaniu zmiany zdaniem. Natomiast jeżeli w miejsce słowa „ przewodnik” wstawimy np. słowa „lubi” lub „niezbyt”, to nowe wyrażenie nie będzie poprawne pod względem składniowym i nie będzie miało znaczenia. Znak, język, kategorie syntaktyczne Podstawowe kategorie syntaktyczne to: • nazwy, • zdania, • funktory. Nazwa to wyrażenie nadające się na podmiot (A) lub orzecznik (B) w zdaniu typu „A jest B”, oznaczające szeroko rozumiane przedmioty, tzn. empiryczne lub abstrakcyjne, a nawet będące tylko wytworem fantazji. Znak, język, kategorie syntaktyczne Przedmiot oznaczany przez daną nazwę jest desygnatem tej nazwy. Każdej nazwie przyporządkowany jest zbiór przedmiotów, które ta nazwa oznacza. Zbiór ten określany jest jako zakres nazwy lub też jako zbiór desygnatów nazwy, czy inaczej denotacja nazwy. Znak, język, kategorie syntaktyczne Zdanie w sensie logicznym jest to wyrażenie, które jest prawdziwe albo fałszywe fałszywe. Charakterystyczna cechą zdania w sensie logicznym jest to, że zdanie takie spełnia funkcję stwierdzenia. Prawdziwość oraz fałszywość zdania nazywamy wartością logiczną zdania. zdania Przez prawdziwość/fałszywość zdania rozumiemy jego zgodność/niezgodność ze stanem rzeczy, do którego zdanie się odnosi. Znak, język, kategorie syntaktyczne Przykłady: 1. Warszawa jest miastem liczącym ponad milion mieszkańców. 2. Każdy koń żyje w oceanach i morzach. 3. Gazeta jest wykonana z papieru. Podana definicja zdania w sensie logicznym opiera się na zasadzie dwuwartościowości dwuwartościowości, zakładającej, ze zdanie nie może mieć innej wartości logicznej jak prawda czy fałsz. Znak, język, kategorie syntaktyczne Przyjmując za kryterium sposób przypisania wartości logicznej zdaniu, dzielimy zdania na zdania analityczne i zdania syntetyczne. Zdanie analityczne to takie, w którym określenie wartości logicznej wymaga tylko znajomości składni i znaczenia użytych w tym zdaniu słów, a nie wymaga odwołania się do otaczającej rzeczywistości. Znak, język, kategorie syntaktyczne Przykłady: 1. Każdy student jest człowiekiem. 2. Liczba 5 jest większa od liczby 2. 3. Tydzień składa się z siedmiu dni. Wśród zdań analitycznych wyróżniamy te, które są fałszywe ze względu na znaczenie użytych w nich słów – zdania takie nazywamy wewnętrznie kontradyktorycznymi. Przykłady: 1. Trójkąt ma cztery kąty. 2. Pies jest ptakiem. Zdania te traktujemy jako fałszywe bez konieczności empirycznego poznania. Znak, język, kategorie syntaktyczne Zdaniami syntetycznymi nazywamy te wszystkie zdania, które nie są zdaniami analitycznymi. Wartość logiczną zdania syntetycznego określamy w wyniku obserwacji faktów, o których zdanie orzeka. Do określenia wartości logicznej zdania syntetycznego niezbędna jest obserwacja bezpośrednia, przeprowadzona przez osobę przypisującą wartość logiczną zdania, albo pośrednia, gdy wykorzystujemy doświadczenia innych ludzi. Znak, język, kategorie syntaktyczne Przykłady: 1. Budynek PWSZ w Lesznie mieści się przy ulicy Mickiewicza. 2. Jan zaliczył z ocena dobrą egzamin z ekonomii. Szczególnym rodzajem zdań są takie, które orzekają o pustości lub niepustości zbioru przedmiotów stanowiących zakres nazwy. Tego typu zdania nazywamy egzystencjalnymi. Np. „W Zakopanym jest dworzec kolejowy”, „nie ma lotniska w Zakopanem”. Znak, język, kategorie syntaktyczne Natomiast takie zdania, które orzekają o stosunku zakresowym dwóch nazw nazywamy zdaniami subsumpcyjnymi. Np. „Żaden adwokat nie jest prokuratorem”, „Niektóre samochody nie mają zamontowanego ABS”. Do skonstruowania sensownego zdania, poza użyciem nazw, niezbędne jest użycie dodatkowo innych wyrażeń, które nie są ani nazwami, ani zdaniami, lecz służą do wiązania nazw czy zdań w wyrażenia złożone i mogą występować jako części zdań. Znak, język, kategorie syntaktyczne Funktor jest wyraz lub wyrażenie niebędące nazwą czy zdaniem, służące do wiązania nazw czy zdań w wyrażenia bardziej złożone lub też do modyfikacji innego funktora. Przyjmując za kryterium rodzaj wyrażenia otrzymanego w wyniku zastosowania funktora, dzielimy je na: Znak, język, kategorie syntaktyczne • funktory nazwotwórcze – w wyniku użycia powstaje nazwa złożona; • funktory zdaniotwórcze – w wyniku użycia powstaje zdanie; • funktory funktorotwórcze – w wyniku użycia powstaje funktor o zmodyfikowanej treści. Znak, język, kategorie syntaktyczne Wyraz czy wyrażenie wiązane w złożoną całość przez funktor nazywamy argumentem funktora. Ze względu na liczbę argumentów dzielimy funktory na jednoargumentowe, dwuargumentowe, trzyargumentowe, itd. Przyjmijmy następujące oznaczenia: z – zdanie; n –nazwa; kreska ułamkowa – funktor. Znak, język, kategorie syntaktyczne Funktory nazwotwórcze służą do budowy nazw złożonych z dwu lub więcej wyrazów. Argumentami funktora nazwotwórczego może być jedna lub więcej nazw. Argument funktora nazwotwórczego opisujemy w mianowniku i będzie to jedna lub wielokrotność litery „n”, w zależności od tego, do ilu argumentów odnosi się badany funktor. W liczniku zawsze będzie litera „n”, gdyż funktor nazwotwórczy z definicji buduje jedną nazwę złożoną. Znak, język, kategorie syntaktyczne Przykłady: n mądry student, n n dziura w jezdni, nn n dom między lasem a rzeką nnn Znak, język, kategorie syntaktyczne Wśród nazw złożonych występują takie, które mają właściwe znaczenie tylko wtedy, gdy użyjemy łącznie tworzących je słów i żadne z tych słów nie pełni funkcji konstrukcyjnej (nie jest funktorem). Do takich należą imiona własne (Jan Kowalski, Pałac Łazienkowski), a także deskrypcje („najdłuższy most w Polsce”, „brat Klaudiusza” – to wyrażenie jest deskrypcją, jeżeli Klaudiusz ma tylko jednego brata). Znak, język, kategorie syntaktyczne Ponadto spotykamy nazwy złożone niebędące nazwami własnymi, w których nie można wyodrębnić argumentów i funktora nazwotwórczego, gdzie znaczenie zestawienia słów jest swoiste na zasadzie przyjętej konwencji znaczeniowej, np. świadectwo zgonu, akt małżeństwa, skrzywienie zawodowe, rozporządzenie na wypadek śmierci, zasady współżycia społecznego – wszystkie z podanych przykładów nie zawierają funktora nazwotwórczego. Znak, język, kategorie syntaktyczne Funktor zdaniotwórczy łącznie ze swoimi argumentami tworzy zdanie. Rozróżniamy dwa typy funktorów zdaniotwórczych: • od argumentów nazwowych, np. czasowniki „pisze”, „idzie przez”; • od argumentów zdaniowych, gdy w wyniku jego użycia powstaje zdanie złożone, np. „lub”, „oraz”, „jeżeli… to…”. Znak, język, kategorie syntaktyczne Przykłady: z Piotr idzie idzie. (od 1 argumentu n nazwowego) z Jan bije Pawła. (od 2 argumentów nn nazwowych) z Jan wymienił dolary na złotówki. (od 3 nnn argumentów nazwowych) Znak, język, kategorie syntaktyczne Przykłady: z z Nie jest tak, że Jan jest studentem. (od 1 argumentu zdaniowego) z zz Chociaż Jan jest studentem, to lubi czytać bajki. (od 2 argumentów zdaniowych) z zzz Jan wygrał w karty 100 złotych oraz Piotr wygrał 50 złotych, natomiast Ewa przegrała 150 złotych. (od 3 argumentów zdaniowych) Znak, język, kategorie syntaktyczne Z pojęciem funktora zdaniotwórczego wiąże się podział zdań na zdania proste i zdania złożone. • Zdaniem prostym nazywamy takie zdanie, w którym występuje tylko jeden funktor zdaniotwórczy. Argumentem takiego funktora jest nazwa lub nazwy, np. „Pada deszcz”. Znak, język, kategorie syntaktyczne • Zdaniem złożonym nazywamy takie zdanie, w którym występuje co najmniej jeden funktor zdaniotwórczy od argumentów zdaniowych, np. „Koło Warszawy Wisła jest bardzo szeroka i dlatego pierwszy most stały wzniesiono dopiero w XVI wieku”. Z tej definicji wynika, że w zdaniu złożonym jeden z funktorów zdaniotwórczych jest funktorem głównym. Znak, język, kategorie syntaktyczne Funktor zdaniotwórczy nazywamy głównym w zdaniu wtedy, gdy jest to funktor od argumentów zdaniowych i wszystkie inne wyrazy i wyrażenia w tym zdaniu znajdują się w argumentach tego funktora, np. „Asia ma dobre stopnie i Tomek ma dobre stopnie, więc nie jest prawdą, że Jurek ma dobre stopnie”. Znak, język, kategorie syntaktyczne Funktory funktorotwórcze wraz ze swoimi argumentami tworzą inne funktory. Pod kreską oznaczającą funktor piszemy to co jest jego argumentem, nad kreską piszemy natomiast to , co otrzymujemy w wyniku dodania funktora do jego argumentu: oznaczenie tego co tworzy funktor argument funktora Znak, język, kategorie syntaktyczne Funktorami funktorotwórczymi są najczęściej przysłówki, które są nazwą sposobu, czasu, miejsca, stopnia, np. głośno, gdzieniegdzie, dziko, dobrze. Argumentem funktora funktorotwórczego jest zawsze funktor. funktor. Przykłady: z n z n szybko biegnie Znak, język, kategorie syntaktyczne bardzo szybko biegnie z n z n z n z n Znak, język, kategorie syntaktyczne Dysponując zdaniem, możemy dokonać jego analizy, oznaczając, do jakich kategorii syntaktycznych należą poszczególne wyrazy składające się na to zdanie, np.: Rozsądny student uważnie słucha wykładu. n n n z nn z nn z nn n Znak, język, kategorie syntaktyczne Zapisywanie w takiej szczególnej postaci charakterystyki różnych funktorów ułatwia zrozumienie struktury wypowiedzi złożonej. Jak to już wcześniej określiliśmy, wyrażenia zaliczane do jednej i tej samej kategorii syntaktycznej charakteryzuje to, że gdy jakieś z tych wyrażeń występuje w pewnej składnej wypowiedzi złożonej, można je zastąpić w tej wypowiedzi dowolnym innym wyrażeniem tejże kategorii, a całość wypowiedzi pozostanie składna, choćby to miała być wypowiedź dziwaczna i notorycznie fałszywa. Znak, język, kategorie syntaktyczne Należy również zwrócić uwagę, że to samo słowo brane w różnych znaczeniach i różnych kontekstach może należeć do różnych kategorii syntaktycznych, np. „widzi” w sensie „nie jest niewidomy” to funktor zdaniotwórczy od jednego argumentu nazwowego, a w innych przypadkach jest to funktor zdaniotwórczy dwuargumentowy (Jan widzi Piotra).
