profilaktyka osteoporozy - Farmaceutyczny Przegląd Naukowy

Farmakoterapia ³agodnego rozrostu gruczo³u krokowego
OSTEOPOROZA
...
– MECHANIZM POWSTAWANIA I ŒRODKI
Nr 11-12/2007
ZARADCZE
PROFILAKTYKA OSTEOPOROZY
Dr n. med. Wojciech Kluszczyk
Specjalista ginekolog – po³o¿nik
Ordynator Oddzia³u Ginekologii i Po³o¿nictwa
Szpital nr 1 w Wodzis³awiu Œl¹skim
”Osteoporoza jest uogólnioną chorobą metaości, charakter yzującą się nisk
niskąą masą
boliczną kkości,
k ostną, upośledzoną mikroarchitekturą tk
anki
tkanki
kostnej, a w konsekwencji zwiększoną jej łamliwością i podatnością na złamania”. Tyle mówi definicja Światowej Organizacji Zdrowia. Co to oznacza
w praktyce?
Na osteoporozę narażone są przede wszystkim
kobiety w okresie menopauzalnym i pomenopauzalnym, jednak nie jest prawdą, że osteoporoza to choroba „zarezerwowana” dla starszych kobiet. Mogą na
nią także cierpieć starsi mężczyźni, a nawet dzieci.
Kość jest żywą tkanką, ulegającą procesom przebudowy - tworzenia i niszczenia - w ciągu całego życia
człowieka. Na przebieg tych procesów mają przede
wszystkim wpływ: hormony płciowe (żeńskie - estrogeny i męskie - androgeny), inne hormony - parathormon i kalcytonina, prawidłowa ilość wapnia w diecie,
obecność witaminy D, umiarkowana aktywność fizyczna (umiarkowane obciążenie mechaniczne kości powoduje jej wzmocnienie), a także brak lub obecność
procesów, uznanych za szkodliwe dla prawidłowego
metabolizmu kostnego.
Czynniki ryzyka
Do zakończenia momentu dojrzewania, czyli do
około 19 r. ż., tworzy się ponad 90% masy kości. Po
zakończeniu okresu wzrastania, masy kostnej powoli
i stopniowo ubywa - aż do momentu, w którym jej
ilość jest za mała, aby wytrzymać siły urazów lub obciążenie na nie wywierane - dochodzi do złamania kości
w warunkach, w których u osób zdrowych nie doszłoby do złamania.
Szybkość utraty masy kostnej (odwapnienie kości) zależy przede wszystkim od niedoboru estrogenów w organizmie kobiety po okresie menopauzy
(osłabienie procesów tworzenia kości). U mężczyzn
proces ten być może zależy od niedoboru androgenów (prace nad patogenezą osteoporozy u mężczyzn
wciąż trwają). Inne czynniki to:
1. wiek powyżej 65 lat
2. występowanie osteoporozy u rodziców,
3. szczupła budowa ciała ,
4. wczesna menopauza,
""
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
5. niedobór wapnia w diecie osób starszych,
6. niedobór witaminy D (80% witaminy D tworzy się w skórze, pod wpływem słońca; osoby
starsze mają tendencję do prowadzenia życia
w zamkniętych pomieszczeniach, szczególnie
w okresie jesienno - zimowym, hamując w ten
sposób proces powstawania witaminy w ich organizmach),
7. siedzący tryb życia,
8. długotrwałe zażywanie pewnych leków (np. glikokortykosteroidów, preparatów tarczycy, leków
przeciwzakrzepowych lub odwadniających),
9. współwystępowanie innych chorób (nadczynności tarczycy, zaburzenia trawienia, choroby
nerek, żołądka, krwi),
10.jasna karnacja skóry (rasa biała),
11.nadużywanie alkoholu i kawy, coca - coli, palenie papierosów,
12.nadmiar białka zwierzęcego w diecie, długotrwałe unieruchomienie ( np. przewlekłe choroby).
Im więcej czynników ryzyka, tym większa możliwość rozwoju osteoporozy. Współwystępowanie trzech
lub czterech czynników osteoporozy stanowi niepokojący sygnał, który powinien skłonić do zainteresowania się stanem własnych kości. Chociaż wiadomo,
że wiele czynników sprzyja rozwojowi osteoporozy, to
tylko na ich podstawie nie można przewidywać ryzyka złamań. Dla określenia prawdopodobieństwa złamania u pacjenta, najbardziej podatny jest pomiar
masy kostnej (densytometria).
Wykrywanie osteoporozy za pomoc¹ badañ
Osteoporoza nie pojawia się nagle. Rozwija się
przez wiele lat, nie objawiając się początkowo w żaden szczególny sposób (ewentualnie niespecyficznymi bólami kostnymi, niestety rzadko kojarzonymi
z osteoporozą). Bardzo często pierwszym objawem
osteoporozy, będącej już w stadium zawansowanym,
jest złamanie kości.
Złamania osteoporotyczne występują w kilku charakterystycznych miejscach: nadgarstku, szyjce kości
udowej, trzonach kręgów kręgosłupa, rzadziej dotyczą żeber i innych kości. Złamania są poważnym po-
PROFILAKTYKA OSTEOPOROZY
wikłaniem, kończącym się trwałym ubytkiem na zdrowiu, a nawet śmiercią. Wymagają one kosztownego,
długotrwałego leczenia, nierzadko nie zakończonego
pełnym powodzeniem i mogą prowadzić do trwałego
obniżenia sprawności ruchowej chorego.
Obecnie można określić stopień zagrożenia osteoporozą i złamaniem osteoporotycznym na wiele miesięcy i lat przed momentem, kiedy choroba staje się
groźna. Dysponujemy kilkoma metodami diagnostycznymi określającymi stopień zaawansowania osteoporozy.
Najlepszym badaniem, oceniającym strukturę kostną, jest wyżej wymieniona densytometria
densytometria. Densytometria pozwala na określenie gęstości mineralnej kości (BMD), na podstawie ilości pochłoniętego przez
tkankę kostną promieniowania gamma (podobne zjawisko występuje w „zwykłym” badaniu rentgenowskim). Badanie jest bezbolesne, trwa od kilku do kilkunastu minut, nie wymaga specjalnych przygotowań
ze strony badanego do jego przeprowadzenia. Jest ono
wykorzystywane także do oceny skuteczności leczenia. Obecnie, najlepszą metodą densytometryczną jest
dwuenergetyczna densytometria rentgenowska (DXA).
Inne metody obejmują:
- ilościową tomografię komputerową (QCT),
- badanie ultrasonograficzne
ultrasonograficzne.
Do oceny złamań osteoporotycznych najlepsze są
w dalszym ciągu badania rentgenowskie
rentgenowskie, które powinny także być wykonywanie jako pierwsze badanie
u osób z ostrymi dolegliwościami ze strony układu
kostnego. W celu oceny dynamiki procesów metabolicznych można wykonać badanie biochemiczne krwi
obejmujące oznaczenie markerów resorpcji i tworzenia kości. Jakkolwiek najlepszym badaniem jest densytometria, w ocenie zagrożenia lub zaawansowania
osteoporozy należy wziąć pod uwagę także obecność
czynników ryzyka, objawy choroby, wyniki badań krwi
i rentgenowskich. Dopiero wtedy wyłania się całościowy obraz choroby, wobec której należy rozpocząć odpowiednie leczenie.
Profilaktyka
W leczeniu osteoporozy najważniejsza jest pro
pro-filaktyk
filaktykaa - zapobieganie rozwojowi choroby. Zapobiegania osteoporozy wymagają osoby z osteopenią,
a udziałem jednego lub więcej czynników ryzyka,
szczególnie z przyspieszoną przebudową kości. O stan
kości należy dbać od lat najwcześniejszych - od tego,
jak zostaną ukształtowane w dzieciństwie i młodości,
zależy ich przyszły los. Należy dbać o prawidłową masę
kostną poprzez:
"$
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Nr 11-12/2007
• zapewnienie właściwej ilości wapnia w diecie
dzieci i młodzieży,
• dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilość
witaminy D - poprzez przebywanie na słońcu,
a jeśli nie jest to możliwe, poprzez podawanie
jej preparatów,
• prowadzenie umiarkowanej aktywności fizycznej, która wzmacnia kości
W wieku dorosłym należy unikać palenia papierosów, nadużywania alkoholu, picia nadmiernej ilości
kawy, siedzącego trybu życia.
Prawidłowa podaż wapnia i witaminy D jest ważna
przez całe życie, a szczególnie u osób w podeszłym wieku. Odpowiednia podaż wapnia w diecie jest podstawą
rozwoju i normalnego funkcjonowania szkieletu, wpływa także na zminimalizowanie utraty wapnia i kości w
okresie starzenia się organizmu. Zmniejszenie masy kostnej, przy zachowaniu proporcji między częścią mineralną a matrycą kości, stanowi istotę osteoporozy. Rozważając zależność między spożyciem Ca a rozwojem osteoporozy należy podkreślić, że składnik ten wpływa na
organizm przez całe życie, co przy zwyczajach większości
populacji stwarza warunki do rozwoju tej choroby. Niedostateczne spożycie Ca prowadzi do ujemnego bilansu
w organizmie, a to przy braku jego kompensacji powoduje ubytek kości. Należy przy tym podkreślić, że deficyt Ca w organizmie może być wynikiem nie tylko zmniejszonej podaży, ale i zmniejszonego wchłaniania z przewodu pokarmowego, jak i nadmiernego wydalania z
moczem. Wapń zawarty w pożywieniu najprawdopodobniej wpływa na tkankę kostną w sposób pośredni
przez parathormon (PTH) i aktywną formę witaminy D.
Przy niskiej podaży wapnia, spada poziom tego pierwiastka w surowicy. Stanowi to bodziec do wydzielania PTH,
który powoduje zwiększoną resorpcję kości dążąc do
wyrównania poziomu Ca w surowicy. Przy przewlekłych
niedoborach wapnia, poziom PTH w surowicy jest ciągle podwyższony – stale odbywają się procesy niszczenia kości.
Stwierdzono, że w okresie życia zapotrzebowanie na
Ca zmienia się, w związku z czym zalecane codzienne
jego dawki zależą od wieku człowieka. Zalecana dawka
wapnia w okresie szybkiego wzrostu szkieletu – do 10
roku życia – wynosi 800 mg/d, u dojrzewającej młodzieży 1000mg/d, u kobiet w okresie ciąży, laktacji,
menopauzy oraz ludzi starszych – 1 500mg/d.
Wiadomo, że najlepszą formą Ca są różne pokarmy naturalne. W polskiej diecie najbogatszym źródłem Ca jest mleko i jego przetwory. Dość znaczna
ilość tego składnika występuje również w konserwach
łososia i sardynek.
Nr 11-12/2007
Jak wyżej wspomniałem, do utrzymania prawidłowej homeostazy wapnia w ustroju niezbędna jest
witamina D
D. Dostarczenie wit. D w odpowiedniej ilości, tj. 400j.=10ìg/d, odgrywa olbrzymią rolę w profilaktyce i leczeniu osteoporozy. Ustalono, że najlepszą drogą suplementacji witaminy D jest jej endogenna synteza w skórze pod wpływem światła słonecznego. Alternatywnym rozwiązaniem w profilaktyce niedoborów witaminy D jest spożycie tłustej ryby
lub podaż preparatów witaminy D3 w ilości 400j.
Profilaktyka i leczenie za pomocą preparatów wapniowo - witaminowych ma udowodnioną skuteczność
działania. Ten sposób terapii jest bezpieczny dla organizmu. W leczeniu osteoporozy stosuje się kilka
różnych grup leków. Większość z nich ma udowodnioną skuteczność w zapobieganiu złamaniom osteoporotycznym.
U kobiet w okresie menopauzy polecane jest prowadzenie hormonalnej terapii zastępczej – polegającej na podawaniu hormonów, które w warunkach prawidłowych są produkowane przez jajniki i pełnią rolę
ochronną wobec kości. Kiedy zanika czynność jajników, proces osteoporotyczny ulega przyspieszeniu.
Stosowanie estrogenów (w postaci tabletek lub plastrów przylepianych do skóry) hamuje ten proces.
Kolejną grupą leków są bisfosfoniany np. etidronian, alendronian. Leki te we wczesnych stadiach osteoporozy powodują zwiększenie masy kostnej.
R azem z preparatami witaminowo
witaminowo-- wapniowy
wapniowy-mi, stanowią obecnie leki pierwszego rzutu w leczeniu osteoporozy występującej u osób w podeszłym wieku
wieku.
Leczenie
W leczeniu osteoporozy można stosować kalcytoninę - hormon regulujący metabolizm wapnia, hamujący proces niszczenia kości. Kalcytonina jest bardzo
dobrym lekiem w zwalczaniu bólów kostnych, spowodowanych osteoporozą. Jest to preparat stosowany w leczenia stanów przebiegających w stężenia
wapnia w surowicy krwi. W leczeniu osteoporozy stosuje się także fluor. Stymuluje on tworzenie tkanki
kostnej, zwiększa masę szkieletu.
Najnowszą grupą leków, która być może znajdzie
zastosowanie w leczeniu osteoporozy są selektywne
modulatory receptora estrogenowego (SERM) -np.
tamoksyfen i raloksyfen.
Jakkolwiek każdy z powyżej przedstawionych sposobów leczenia wykazuje skuteczność, najlepsze efekty daje terapia skojarzona: prawidłowa aktywność fizyczna, eliminacja czynników ryzyka, prawidłowa podaż wapnia i witaminy D, ochrona przed upadkami,
PROFILAKTYKA OSTEOPOROZY
mogącymi prowadzić do złamań, stosowanie odpowiednich leków.
Dane statystyczne
Osteoporoza jest chorobą społeczną. Potwierdzają
to badania epidemiologiczne, z których wynika, że
w Polsce dotkniętych osteoporozą jest ok. 6,2 miliona osób. Zdiagnozowaną osteoporozę ma ok. 2,2 osób
(1,3 mln - kobiety; 0,9 mln - mężczyźni). Rocznie
stwierdza się ok. 14 tys. złamań związanych z tym
schorzeniem. Według badań, w USA jest 20-25 milionów ludzi dotkniętych osteoporozą. W tej populacji zdarza się ok. 1,5 miliona złamań osteoporotycznych rocznie. 250 tysięcy z nich to złamania dotyczące szyjki kości udowej, które są najpoważniejsze z klinicznego punktu widzenia, a koszty ich leczenia są
ogromne i wynoszą ok.10-15 miliardów dolarów rocznie. Złamania tego typu bardzo często charakteryzuje
powikłany przebieg, ze śmiertelnością sięgającą 40%.
Skrócenie życia po złamaniu szyjki koścki udowej jest
wyliczone na ok. 9 lat. Ilość chorych, którzy powracają do pełnego zdrowia nie przekracza 25%, ponad 50%
wymaga opieki, w tym 20% stałej pielęgnacji. Część
osób po złamaniu szyjki kości udowej staje się więc
na stałe zależna od pomocy osób trzecich i opieki lekarskiej.
Z raportu przygotowanego przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) wynika, że osteoporoza jest
coraz większym problemem zdrowotnym, zwłaszcza
jeśli weźmiemy pod uwagę proces starzenia się populacji. Szacuje się, że w 2010 r. na całym świecie odnotuje się 6.3 mln złamań osteoporotycznych, podczas
gdy w 1990 r. było ich 1,7 mln.
Wobec powyższych faktów najbardziej uzasadnionym wyzwaniem dla współczesnej medycyny
staje się profilaktyk
utecznych
profilaktykaa i wdrażanie sk
skutecznych
metod leczenia osteoporozy
osteoporozy.
Piœmiennictwo u autora
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
"%