Z PIEŚNI PASYJNYCH DAJ NAM, KRYSTE, WSPOMOŻENIE…

Z PIEŚNI PASYJNYCH
DAJ NAM, KRYSTE, WSPOMOŻENIE…
P o c z ą tk o w y fra g m e n t a n o n im o w e j p ieśn i p a sy jn e j z a p is a n y z o s ta ł w rę k o p iś m ie n ­
n y m m o d lite w n ik u b e rn a rd y ń sk im z lat c z te rd z ie s ty c h X V I w ie k u (B ib lio te k a P ro ­
w in cji O jc ó w B e rn a rd y n ó w w K ra k o w ie , sy g n . 1 9 /R , s. 4 0 8 -4 0 9 ). D łu ż sz a , c h o ć ró w ­
n ie ż n ie k o m p le tn a w e rs ja p ieśn i z n a n a je s t z d ru k u Pieśni postne starożytne człowie­
kowi krześcijańskiem u należące… (R a k ó w , S e b a s tia n S te rn a c k i, 1 6 0 7 -1 6 1 8 ), g d z ie
w y s tę p u je ja k o Dziesiąta pieśń o boleściach Panny M aryjej. O b a p rz e k a z y u z u p e łn ia ­
j ą się w z a je m n ie i, ja k są d z ą W . W y d ra i W . R . R z e p k a , „ tw o rz ą k o m p le tn y c h y b a ju ż
te k s t te g o u tw o r u ” . P ie rw sz a je g o z w ro tk a n a w ią z u je w y ra ź n ie d o X V -w ie c z n e g o
fra g m e n tu D aj nam, Panno, wspomożenie (z o b .). A n o n im o w y p o e ta w łą c z y ł d o te k ­
stu k ilk a s tr o f p rz e ło ż o n y c h z se k w e n c ji Stabat m ater dolorosa.
P o n iż e j p o d a ję o b a p rz e k a z y p ie śn i: sta rs z y z rę k o p isu b e rn a rd y ń sk ie g o za:
W . W y d ra, W. R . R z e p k a , Teksty polskie z pierwszej połow y XVI wieku (z rękopisu nr
19/R Biblioteki Prowincji Ojców Bernardynów w Krakowie ), cz. 1, „ S la v ia O c c id e n ­
ta lis ” 3 7 (1 9 8 0 ), s. 1 3 2 -1 3 3 ; p ó ź n ie js z y za: Pieśni postne starożytne człowiekowi
krześcijańskiemu należące…, z przyczynieniem piosnek wyrobione, R a k ó w , S e b a stia n
S te rnack i, 1 607-1618, w yd. fototypiczne, o p rac. M . K o ro lk o , W arszaw a 1978, k. D4-D 4v.
Daj nam, Kryste, wspomożenie,
Daj boleści wysłowienie
Panny Matuchny twojej;
Ktora stojąc w on czas mglała,
Kiedy na cię poglądała,
Na krzyżu wiszącego.
Stała Matka boleśliwa
Pod krzyżem barzo smutliwa,
Na ktorym jej Syn wisiał.
Tej Panny duszą płaczącą,
Zasmuconą, bolejącą
Miecz boleści przeniknął.
211
O, jako barzo płakała
Miła Matka, gdy widziała
Męki syna swojego.
Jako smętna i ściśniona
Była ta błogosławiona
Matuchna jedniego.
Stojąc, k niemu wznosiła oczy,
Żądając z nieba pomocy
Od Ojca Nawyszego.
Potym do Syna wołała,
Narzekając i wzdychała,
Żądając pocieszenia.
Mowiąc: „Ach, Synu namilszy,
Me serce smutne pocieszy,
Przemow słowo łagodne!
Słyszę, iże z łotrem gadasz,
A na mie nic nie pamiętasz,
Ktoram ciebie porodziła.
Wejrzy na moje ubostwo,
Udręczenie i sierostwo,
Ktore mie zewsząd nachodzi”1.
D Z IE S IĄ T A P IE Ś Ń O B O L E Ś C I A C H P A N N Y M A R Y J E J
Daj nam, Chryste, wspomożenie,
Daj boleści wysławienie
Panny Maryjej, Matki swej;
Ktorą boleść w on czas miała,
Kiedy na cię poglądała,
Na krzyżu zawieszonego.
Stała Matka boleściwa
Pod krzyżem barzo smutliwa,
Na ktorym jej Syn wisiał.
1 nachodzi – spotyka.
212
Stojąc, k niemu wzniosła oczy,
Żądając z nieba pomocy
Od Boga Ojca niebieskiego.
Mowiąc: „Moj Synu namilszy,
Me smutne serce pocieszy,
Przemow słowo łagodliwe.
Słyszę, iże z łotrem gadasz,
A na mię nic nie pamiętasz,
Ktoram ciebie porodziła.
Wejrzyż na moje ubostwo,
Udręczenie i sieroctwo,
Ktore mię zewsząd nadchodzi”1.
Potym do Syna wołała,
Narzekający wzdychała,
Żądający pocieszenia.
„Przemow, przemow słowo ku mnie,
Aza2 mię boleść ominie,
Ktorą jestem napełniona”.
Pan Jezus na krzyżu wisząc,
Na boleść swej Matki patrząc,
A sam też nie mniejszą cierpiąc,
Potym rzekł do zwolennika,
Do swojego miłośnika:
„Janie, oto Matka twoja”.
Nie rzekł do niej ani „Panno”,
Bo tamo3 czasu nie było
Łagodnego rozmowienia.
Ale jej rzekł, jako srogo,
Nade wszytko przykre słowo:
„Niewiasto, oto syn tobie”.
1 nadchodzi – spotyka.
2 aza – może.
3 tamo – tam.
213
Na poły wszytka umarła,
Zemdlawszy na ziemię padła
Od smutku barzo wielkiego.
Przez Twe, Chryste, umęczenie,
Daj nam grzechow odpuszczenie,
A potym duszne zbawienie1. Amen.
1 duszne zbawienie – zbawienie duszy.
214
MĘKĘ BOŻĄ SPOMINAJMY
T zw . p ie rw s z a P ieśń San dom ierzanina („ M ę k ę B o ż ą s p o m in a jm y …” ), z w a n a ró w ­
n ie ż „ P ie ś n ią o o sta tn ic h sło w a c h P a n a J e z u s a n a k rz y ż u ” p o c h o d z i z k o ń c a X V w ie ­
k u . W „trz e c im s ło w ie ” Z b a w ic ie l z w ra c a się d o M a tk i i u m iło w a n e g o u c z n ia .
C y t. za: Średniow ieczna p ie śń religijna p olska , o p r a c . M . K o ro lk o, W ro c ła w 1980,
s. 118 -1 2 1 .
Zasmęconą Matkę swoją
W trzeciem słowie pocieszył ją,
Miasto12siebie Jana jej dał2,
Aby ją tamo3 opatrzał4.
Nierownoś, Chryste, przemieniał5,
Za krolaś jej rybitwa6 dał;
Miecz boleści ją przenikał,
Jak Symeon prorokował7.
Synom i dziewkam8 przykład dał,
Gdy swej matki nie zapomniał,
By swą matkę, oćca czcili,
Zawżdy9 jim dobrze czynili.
1 miasto – zamiast.
2 Jana je j dał – zob. J 19, 26-27.
3 tamo – tam.
4 opatrzał – troszczył się, opiekował się.
5 przem ieniał – dokonał wymiany.
6 rybitwa – rybaka.
7 Symeon prorokował – zob. Ł k 2 , 34-35.
8 dziewkam – córkom.
9 zawżdy – zawsze.
215
O KRZYŻU ŚWIĘTY, BĄDŹ POZDROWION…
P ie śń z a c h o w a ła się m . in. w rę k o p isie B ib lio te k i P ro w in c ji O jc ó w B e rn a rd y n ó w w
K ra k o w ie , p o c h o d z ą c y m z k la s z to ru w S o k alu . K o d e k s ten , p o w s ta ły p r a w d o p o d o b ­
n ie n a p o c z ą tk u X V I w ie k u , z a w ie ra Serm o n es d e p a ssio n e D o m in i o ra z te k s ty
d w ó c h p ie ś n i p a s y jn y c h w ję z y k u p o lsk im . D ru g a c z ę ś ć c y to w a n e j tu p ie ś n i-m o d li­
tw y a d re s o w a n a j e s t d o M a tk i B o ż ej B o le sn e j.
T ra n s k ry p c ja te k s tu n a p o d sta w ie rę k o p isu 3 /R z B ib lio te k i P ro w in c ji O jc ó w B e r­
n a rd y n ó w w K ra k o w ie , k. 17v.
AD BEATAM VIRGINEM MARIAM”
Ciebie też prosimy, Panno nad pannami,
Racz zranić serca nasze twymi boleściami;
Bychmy twe boleści spominali
I nad tobą lutość ukazali,
Twojego Syna żałując
I jemu nabożnie dziękując.
Uproś nam tu łaskę jego,
A po śmierci racz nas domieścić2
Do krolestwa niebieskiego. Amen.
1 A d Beatam Virginem M ariam – Do Błogosławionej Dziewicy Maryi.
2 dom ieścić – doprowadzić.
216
STAŁA MATKA ZAŁOSCIWA…
J e s t to z a p e w n e n a jsta rs z y p o lsk i p rz e k ła d c z te re c h p o c z ą tk o w y c h z w ro te k s e ­
k w e n c ji Stabat m ater dolorosa. Z n a jd u je się w d ru g im w y d a n iu k sią ż k i B a lta z a ra
O p e c ia , Żywot Pana Jezu Krysta… (K ra k ó w 1 5 2 2 ). A u to rstw o p ie ś n i – z g o d n ie z ó w ­
c z e s n ą tr a d y c ją – p rz y p is a n e tu z o s ta ło św. B e rn a rd o w i z C la irv a u x . P ó ź n ie jsz e tłu ­
m a c z e n ia fra g m e n tó w Stabat m ater dolorosa… o d n a jd u je m y m. in. w p ieśn i p a sy jn ej
D aj nam Kryste wspomożenie… (z o b .) o ra z w p ie śn i Stała matka żałościwa … z k a n ­
c jo n a łu W a le n te g o z B rz o z o w a (1 5 5 4 ).
C y t. za: Żywot Pana Jezu Krysta, Stworzyciela i Zbawiciela rodzaju l u dzkiego…,
K ra k ó w , d ru k o w a li F lo ria n U n g le r i Ja n S a n d e c k i-M a le c k i n a k ła d e m J a n a H allera,
1522, k. 1 45v.
Stała matka żałościwa,
Podle krzyża płaczliwa,
Gdy wisiał jej syn na krzyżu.
Ktore dusze łkającą,
Zasmuconą i żałościwą,
Przeszedł miecz boleści.
O, jako smutna i udręczona
Była ona błogosławiona
Matka jedynego syna.
Ktora płakała i żałowała,
Miłościwa matka, gdy widziała
Męki swego miłego syna.
217