SI – cóż to takiego?

mgr Barbara Głąb
surdopedagog, terapeuta SI
PPP Wodzisław Śl.
SI – cóż to takiego?
W ostatnich latach wielką popularnością cieszą się sale przystosowane do
prowadzenia terapii metodą integracji sensorycznej (SI – ang. Sensory Integration) . Powstają
one w wielu placówkach, poszukują ich rodzice, szkolą się pedagodzy. Spróbujmy zatem
odpowiedzieć na pytanie czym jest integracja sensoryczna oraz na czym polega terapia tą
metodą?
Zmysły dostarczają nam informacji o fizycznej kondycji naszego ciała i otoczenia wokół
nas. Dane te pochodzą z receptorów wzrokowych, słuchowych, dotykowych, węchowych
i smakowych, a nawet ze specjalnego systemu rejestrującego ruch - układu przedsionkowego.
Mózg nieustannie organizuje te wiadomości – rejestrując je, lokalizując, rozpoznając,
wzmacniając lub hamując, przesyłając, segregując i integrując tworząc elastyczny model
rzeczywistości. Gdyby zabrakło informacji z jednego ze zmysłów w obrazie świata
nastąpiłoby zniekształcenie, byłby on niepełny. Spróbujmy wyobrazić sobie człowieka
widzianego przez mózg tylko za pomocą bodźców dotykowych. Prawdopodobnie wyglądałby
tak:
Dlaczego? – odpowiedź jest prosta nienaturalne proporcje poszczególnych części ciała
wynikają ze zlokalizowania na nich znacznej ilości receptorów dotykowych.
1
Na bazie tych faktów amerykańska psycholog i
terapeutka zajęciowa A. J. Ayres
stworzyła teorię integracji sensorycznej.
Integracja sensoryczna to proces organizujący docierające do mózgu informacje płynące
z ciała i środowiska. W procesie tym mózg rozpoznaje, segreguje, interpretuje i unifikuje te
informacje tak, by mogły być użyte w reakcji na wymagania płynące z otoczenia w celowym
działaniu oraz umożliwiały wytworzenie odpowiednich reakcji przystosowawczych. Aby
w trakcie gry w „dwa ognie” dziecko mogło uniknąć „zbicia” musi zauważyć w odpowiednim
momencie piłkę, zaplanować unik ciała lub wyciągnąć ręce, aby piłkę złapać. To wszystko
możliwe jest dzięki prawidłowej integracji sensorycznej. Dzieci z zaburzeniami SI z reguły
biegną w niewłaściwym kierunku, potykają się na prostym boisku, wyciągają ręce zbyt późno
w efekcie czego szybko odpadają z gry. Także nabywanie nowych aktywności ruchowych jak
np. jazda na rowerze, na rolkach, na nartach, pływanie zabierają im zdecydowanie więcej
czasu niż rówieśnikom.
Procesy integracji sensorycznej dokonują się w rdzeniu kręgowym, w pniu mózgu,
móżdżku i wreszcie w półkulach mózgowych. Wszystkie wyższe procesy umysłowe zależą
szczególnie od adekwatnej organizacji wrażeń w pniu mózgu gdzie mają swój początek
procesy integracyjne. Dopiero po przejściu pnia mózgu może dokonywać się bardziej
szczegółowe opracowywanie wrażeń sensorycznych w korze mózgowej. Stwierdzenie to
wynika z założenia, że mózg funkcjonuje jako całość.
Prawidłowy rozwój integracji sensomotorycznej uzależniony jest od sprawnego
działania ośrodkowego układu nerwowego oraz od dopływu odpowiedniej ilości bodźców
pochodzących z własnego ciała i z otoczenia. Istotne wydaje się w tym momencie
zauważenie, że kształtuje się ona od pierwszych chwil naszego życia już w okresie
prenatalnym. Kiedy ciąża przebiega prawidłowo a kobieta jest aktywna dostarcza
nieświadomie swojemu dziecku wielu ważnych bodźców - zmienia się położenia dziecka
w przestrzeni (stymulacja układu przedsionkowego), opływają je wody płodowe (układ
dotykowy), a w trakcie naturalnego porodu otrzymuje olbrzymią ilość bodźców
proprioceptywnych.
Adekwatna integracja sensoryczna jest podstawą do prawidłowego rozwoju dziecka
w przyszłości. Wysoce skomplikowane procesy takie jak koordynacja ruchowa, planowanie
ruchu, percepcja słuchowa czy wzrokowa, mowa, czytanie, pisanie czy liczenie, są zależne od
procesów integracyjnych dokonujących się w ośrodkowym układzie nerwowym.
Gdy bodźce płyną w prawidłowej organizacji, mogą być użyte do formułowania percepcji,
planowania ruchu, napięcia mięśniowego, postawy, emocji, uczenia się i wielu innych. Jeśli
2
pojawiają się nieprawidłowości w tym procesie mamy do czynienia z problemami
w pobudzeniu dziecka, nadmiernej ruchliwości, kłopotami z koncentracją uwagi,
zaburzeniami w rozwoju koordynacji ruchu, umiejętności pisania czy czytania. Zaburzenia SI
dotyczą:

reakcji posturalnych (równoważnych, posturalnych w tle, kokontrakcji),

funkcji oko-ruchowych,

integralności odruchów,

napięcia mięśniowego,

schematu ciała,

trudności w planowaniu ruchu,

obustronnej koordynacji ruchowej i sekwencyjności
Najłatwiej zauważyć nam zaburzenia modulacji sensorycznej. Są to zaburzenia zdolności
do regulacji i organizacji stopnia intensywności i jakości reakcji na bodźce sensoryczne
w stopniowalny i zorganizowany sposób. U każdego z nas działa tzw. ośrodek modulacji
czyli brama, przez którą docierają do mózgu wszystkie bodźce. To tu następuje decyzja czy
dany bodziec jest istotny w danej sytuacji i należy go wzmocnić czy też jest nieważny i nie
wymaga zainteresowania. Łatwo to przedstawić na przykładzie dziecka z ADHD, u którego
brama ta jest szeroko otwarta a wszystkie bodźce są bardzo istotne i ważne i wszystkim
należy poświęcić chwilę uwagi. Inaczej jest u dzieci autystycznych gdzie brama jest
przymknięta i tylko bardzo silne bodźce mają szanse przez nią się przedostać. To oczywiście
duże uproszczenie ale dobrze obrazuje działanie ośrodka modulacji. Zaburzenia te występują
od urodzenia w postaci nadwrażliwości lub podwrażliwości ośrodkowego układu nerwowego.
Każdy z nas jest sobie w stanie przypomnieć sweterek którego nigdy nie ubraliśmy ponieważ
nas „gryzł” czy dźwięki, które wywołują gęsią skórkę. Postarajmy się więc zrozumieć
dziecko protestujące przed włożeniem bluzeczki z wystającą metką, zatykające uszy na
dźwięk szkolnego dzwonka czy kurczowo trzymające się poręczy i schodzące po schodach
przyklejone do ściany.
Podczas terapii wykorzystujemy fakt plastyczności mózgu. Tworzenie największej ilości
nowych połączeń nerwowych jest możliwe od 0 do 7 roku życia, a okres krytyczny przypada
na czas zakończenia mielinizacji włókien nerwowych tzn.ok. 21 r.ż. Biorąc pod uwagę fakt, iż
w rozwoju poszczególnych umiejętności te zdobyte wcześniej stanowią bazę dla kolejnych
dopiero co rozwijających się, wskazane jest jak najwcześniejsze korygowanie wszelkich
zaburzeń.
3
Dlatego tak ogromnie ważne jest jak najwcześniejsze zdiagnozowanie a następnie
podejmowanie terapii, która najogólniej mówiąc polega na „zmianie zachowanie dziecka
poprzez zmianę w funkcjonowaniu jego mózgu”(Z. Przyrowski).
Nie uczymy dziecka
czytania tylko uczymy jego mózg jak ma pracować, żeby dziecko nauczyło się czytać.
Terapia ta jest dla dzieci bardzo atrakcyjna ponieważ polega na wykonywaniu przyjemnych
ćwiczeń ruchowych na specjalistycznym sprzęcie. Różnego rodzaju huśtawki, hamaki,
platformy podwieszane i wiele innych służą m.in. rozwijaniu bezpieczeństwa grawitacyjnego,
napięcia mięśni, reakcji posturalnych, umiejętności planowania ruchu poprawiając
koordynację wzrokowo – słuchowo – ruchową a tym samym zdolność do nauki szkolnej.
Celem terapii jest poprawa sposobu przetwarzania i organizowania przez mózg docierających
do niego doznań sensorycznych.
Do diagnozy tych zaburzeń
A.J.Ayres opracowała specjalne metody: Południowo-
Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej /SCSIT / i Testy Praksji /SIPT/. Dostosowała
również próby kliniczne do stosowania w diagnozowaniu dzieci z zaburzeniami integracji
sensorycznej. Zaburzenia te mogą mieć różne nasilenie od łagodnego po znaczne i przejawiać
się w różny sposób.
W Polsce jest to stosunkowo nowa metoda. Pierwszy kurs zorganizowano w 1993 r.
dzięki staraniom Z. Przyrowskiego i M. Borkowskiej. To dzięki nim oraz innym członkom
Polskiego Stowarzyszenia Terapeutów Integracji Sensorycznej, mającego swoją siedzibę
w Warszawie, m.in. E. Grzybowskiej i M. Dębińskiej, mamy dziś do dyspozycji testy
opracowane w języku polskim, literaturę oraz bogatą ofertę szkoleniową.
4
Na podstawie:
Materiałów szkoleniowych z kursu diagnozy i terapii integracji sensorycznej.
Maas, V.F.(1998) Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej.
Warszawa. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Przyrowski, Z. (2009) Zapytaj Przyrowskiego: Biuletyn PSTIS Integracja Sensoryczna, s.23
Informacji ze stron:
www.pstis.pl
www.empis.pl
5