Czy kiedy zamykam oczy, to szafa w moim pokoju

© ZamKor
Czy kiedy zamykam oczy,
to szafa w moim pokoju przestaje istnieć?
Zajmowaliśmy się już światłem, teraz wracamy do barw. Na początek proponuję
nauczyć się barw występujących w ramach widma optycznego, powstającego w wyniku
rozszczepienia światła dziennego w pryzmacie lub w kropelkach wody zawieszonych
w powietrzu (wtedy widmo przybiera postać tęczy). Warto zapa- miętać barwy
podstawowe i wtórne, powstające w strefach zachodzenia na siebie tych podstawowych. Kto chce podejść do sprawy od strony fizyki, niech zapamięta długości fal
elektromagnetycznych odpowiadających (w ludzkim postrzeganiu) danym barwom.
Kogo zaś interesuje aspekt psychologiczny i estetyczny, ten może poznać teorię barw
głównych i lokalnych, ciepłych i zimnych. Aspekt fizyczny ma charakter obiektywny
(w ramach gatunku ludzkiego), a aspekt psychologiczno-estetyczny jest subiektywny. Oba te aspekty uzupełniają się z sobą, tworząc kolejny punkt przenikania się
przyrodoznawstwa i humanistyki.
Przed chwilą użyłem sformułowań: „w ludzkim postrzeganiu” oraz „w ramach
gatunku ludzkiego”. Czyżby barwy były
czymś subiektywnym? Swego czasu już
stwierdziłem, że kontury, barwy i odcienie
nie są cechami przedmiotów istniejącymi bez
udziału świadomości człowieka. Światło, obraz
i barwy są ludzkimi odczuciami, wrażeniami
wywoływanymi w naszym umyśle pod wpływem
bodźców zewnętrznych, w tym wypadku optycznych,
rejestrowanych za pomocą oczu. Jeżeli uchwytny
zmysłowo obraz świata zechcemy uzupełnić o odczucia zapachowe, wszystkie powyższe uwagi zachowują
swą aktualność, tyle że organem rejestrującym będzie nos.
36
Nauka
Nauka
wokół
i świat
nas
© ZamKor
Co gorsza, o ile przeciwieństwem światła jest
ciemność, to przeciwieństwem ładnego zapachu
jest smród. W ciemności jednak nie widzimy tego,
co jest nam niemiłe, ale niestety nadal czujemy.
Dość żartów! Problem jest poważny. Wszyscy ludzie, będący
w pełni władz umysłowych, widzą to samo i czują to samo: jasne jest
jasne, ciemne jest ciemne, ładnie pachnące pachnie, śmierdzące śmierdzi.
Komunikat dotyczący obrazu lub jakości powietrza jest możliwy do przekazania
drogą werbalną (słowną, językową). A więc zmysłowy obraz świata jest obiektywny.
Oczywiście różni ludzie różnie odczuwają estetyczny obraz świata, inaczej reagują
na poszczególne zapachy, ale w pewnych granicach (oczywistych dla zdrowego
rozsądku) zgadzamy się z sobą co do tego, co widzimy i czujemy. A więc skąd opinia
o subiektywizmie zmysłowego poznania świata?
Jest to obiektywizm w ramach gatunku. Pies widzi świat inaczej. Mucha jeszcze
inaczej. Jak? Tego nie jest w stanie nam zakomunikować. Dla oczu widzących tylko
biel, czerń i odcienie szarości inne barwy nie istnieją. Można więc rzecz ująć szerzej:
istnieje tylko to, co jest postrzegane. Filozofowie zawarli tę myśl w ramach łacińskiej
formuły: esse = percipi (być = być postrzeganym). Czy znaczy to, że gdy zamknę oczy,
to szafa w moim pokoju przestaje istnieć? Do pewnego stopnia. Istnieć (dla kogoś)
to być postrzeganym (przez tego kogoś). Dopiero, gdy coś postrzegamy, nadajemy
temu czemuś nazwę, rozumiemy funkcję tego czegoś, to coś ma dla nas znaczenie.
Czy coś takiego jak szafa, gdyby wciąż istniało w świecie pozbawionym ludzkiej
świadomości, byłoby nadal szafą? Czy barwy byłyby barwami, a zapachy – zapachami?
Jerzy Pilikowski
Fizyka • Uczenie
Metoda się naukowa i wyjaśnianie świata
37