Naród u progu niepodległości Kultura polityczna Polaków okresu

dr Damian Szymczak
(UAM w Poznaniu)
Naród u progu niepodległości
Kultura polityczna Polaków okresu Wielkiej Wojny
Okres I wojny światowej jest dla Polaków niezwykle ważny z wielu oczywistych
przyczyn. Także pod względem kultury politycznej, który to termin nota bene w nauce
polskiej zastosowano po raz pierwszy w 1916 r. Pojęcie to chciałbym rozumieć bardzo
szeroko, jako ogół zachowań jednostki, bądź społeczności, odnoszących się do sfery polityki.
Chodzi tu zarówno o sposoby uprawiania polityki, refleksję nad polityką, myślą polityczną
czy system wartości odnoszący się do tego obszaru życia.
Polacy w okres wielkiej wojny weszli niezwykle skłóceni. Równie skłóceni z niego
wyszli. Spory orientacyjne, które prowadzono przed 1914 r., kontynuowano w czasie wojny
a w nowej odsłonie uległy zaostrzeniu. Metody walki politycznej – również. Niemniej okres
1914–1918 „przygotowuje” Polaków do niepodległości. Co istotniejsze, wojna stopniowo
ich upodmiotawia a tzw. sprawa polska obiektywizuje się i umiędzynarodawia. Dzieje się tak
z jednej strony w wyniku procesów następujących na ziemiach polskich, z drugiej na arenie
międzynarodowej, Polacy emancypują się od swoich zaborców, porzucają powoli myślenie
orientacyjne i przechodzą na samodzielne myślenie państwowo-narodowe. Zarazem
rozpoczynają się debaty między-zaborowe. Na światło dzienne wychodzą uprzedzenia między
Polakami z różnych dzielnic. Refleksja nad powstającą od 1916 r. państwowością, zaczyna
wymuszać dyskusję o sąsiadach, zwłaszcza tych żyjących obok: Żydach, Ukraińcach,
Białorusinach, Litwinach, ich teraźniejszym i przyszłym statusie, wzajemnych relacjach itd.
Nowy kontekst tworzy rewolucja bolszewicka w Rosji. Lata 1914–1918 to także coraz
wyraźniejsze wkraczanie polskich kobiet w sferę działalności publicznej, a niebawem
i politycznej. To także czas wzrastającej aktywizacji warstw chłopskich i robotniczych.
Podstawowe pytania stawiane w referacie brzmią, jakie znaczenie miała I wojna
światowa dla Polaków pod względem kultury politycznej? Jak wyglądała owa kultura w tym
okresie? Myślą przewodnią wystąpienia będzie raczej otwarcie pola do dyskusji niż stawiane
jakiś definitywnych wniosków. Przypomnienie starych, postawienie nowych pytań.
1