Piotr Antoniak - konspekt wykładu

Kontakt z osobą doświadczającą przemocy w tym takŜe z osobami, które mają
problem współistniejący (np. uzaleŜnienie, współuzaleŜnienie i inne) część I
konspekt do wykładu
Piotr Antoniak – Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” IPZ PTP
Co to jest przemoc w rodzinie?
To zamierzone, wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny naruszające prawa i
dobra osobiste powodujące cierpienie i szkody.
Przemoc w rodzinie charakteryzuje się tym, Ŝe:
1.JEST INTENCJONALNA Przemoc jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu
kontrolowanie i podporządkowanie ofiary. 2.SIŁY SĄ NIERÓWNE W relacji jedna ze stron ma
przewagę nad drugą. Ofiara jest słabsza, a sprawca silniejszy. 3.NARUSZA PRAWA I DOBRA
OSOBISTE Sprawca wykorzystuje swoją przewagę i narusza podstawowe prawa
ofiary. 4.POWODUJE CIERPIENIE I BÓL Sprawca naraŜa zdrowie ofiary na powaŜne szkody.
Niekiedy zagraŜa jej Ŝyciu. Doświadczenie bólu i cierpienia sprawia, Ŝe ofiara ma mniejszą zdolność
do samoobrony.
Czy osoba doświadczająca przemocy w rodzinie nie chce nic zrobić ze swoją
sytuacją czy bez pomocy nie moŜe? (poniŜej kilka argumentów za tym, Ŝe nie
moŜe)
Cykle przemocy
Badania LEONOR WALKER wykazały, Ŝe związki, w których kobiety doświadczają przemocy ze
strony sprawcy przechodzą przez trzy fazy powtarzającego się cyklu:
1.FAZA NARASTANIA NAPIĘCIA
W tej fazie sprawca jest zazwyczaj poirytowany, napięty, czepia się o wszystko. Ofiara stara się go
uspokajać poprzez spełnianie zachcianek i nawet najtrudniejszych zadań wierząc, Ŝe wreszcie usunie
przyczynę irytacji i zapobiegnie jej narastaniu. Energia ofiary jest skoncentrowana na wszystkich
moŜliwych działaniach, które pozwoliłyby uniknąć kolejnej awantury. Prawda jest taka, Ŝe ofiara nie
moŜe nic zrobić by uniknąć kolejnej fazy oraz zaczyna czuć się odpowiedzialna za zachowanie
sprawcy.
2.FAZA OSTREJ PRZEMOCY
W tej fazie sprawca staje się gwałtowny, wpada w furię. Znajdując w zachowaniu ofiary pretekst dla
siebie wywołuje awanturę uŜywając poza przemocą fizyczną równieŜ innych jej form. Ofiara moŜe być
wtedy powaŜnie pobita, zraniona, czasem jest zagroŜone jej Ŝycie. Wtedy najczęściej ofiara decyduje
się na szukanie pomocy lub/i róŜne słuŜby mają do niej dostęp (np.. Pogotowie, lekarz pierwszego
kontaktu, policja).
3.FAZA MIODOWEGO MIESIĄCA
W tej fazie sprawca okazuje skruchę i miłość zwłaszcza, gdy ofiara ujawni prawdę na zewnątrz.
Sprawca zaczyna się wtedy zachowywać tak jak ofiara sobie tego Ŝyczy. Ofiara ma wówczas do
czynienia z przeprosinami sprawcy, który obiecuje poprawę tłumacząc często, Ŝe nie pamięta aktu
przemocy. Jest czuły i troskliwy, zapewnia o swojej miłości. Do przeprosin sprawca często dodaje
prezenty i własne łzy, czemu ofiara nie moŜe się oprzeć. Sprawca i ofiara zachowują się jak świeŜo
zakochana para. Ofiara zaczyna wierzyć w to, Ŝe partner się zmienił i Ŝe przemoc była jedynie
incydentem. Czuje się kochana, myśli, Ŝe jest dla niego waŜna i znowu go kocha. Spełniają się jej
marzenia o cudownej miłości, odczuwa bliskość i zespolenie z partnerem.
Konsekwencje fazy miodowego miesiąca:
faza miodowego miesiąca zatrzymuje ofiarę w cyklu przemocy, bo łatwo pod jej wpływem zapomnieć
o koszmarze pozostałych dwóch faz;
jednak faza miodowego miesiąca mija i znowu rozpoczyna się faza narastania napięcia;
faza miodowego miesiąca niesie zagroŜenie, poniewaŜ przemoc w następnym cyklu bywa zazwyczaj
gwałtowniejsza;
w tej fazie ofiara przemocy najczęściej nie szuka pomocy a te osoby, które wcześniej podjęły jakieś
kroki wycofują się z przekonaniem, Ŝe sprawca dotrzyma danego słowa a kontynuowanie tych spraw
będzie burzyć „wspaniałą” atmosferę (jest to trudny moment dla „pomagaczy”).
Teoria wyuczonej bezradności
Wg MARTINA SELIGMANA wyuczona bezradność jest poddaniem się, zaprzestaniem działania,
które wynika z przekonania, Ŝe cokolwiek się zrobi nie będzie to miało Ŝadnego znaczenia.
Wyuczona bezradność jest uznawana jako jeden z podstawowych objawów występujących u osób
doznających przemocy.
Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”
02-121 Warszawa, ul. Korotyńskiego 13, tel. (0 22)824 25 01; 823 96 64
www.niebieskalinia.pl, e-mail: [email protected]
opracowanie: Piotr Antoniak
1
SKUTKI WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI U OFIAR PRZEMOCY TO:
1.deficyty poznawcze 2.deficyty motywacyjne 3.deficyty emocjonalne
Wyuczona bezradność u osób doświadczających przemocy rozwija się na bazie ich Ŝyciowych
doświadczeń.
LEONOR WALKER na podstawie wieloletnich badań ustaliła listę czynników wysokiego ryzyka
rozwoju „wyuczonej bezradności”:
1. doświadczenia z dzieciństwa 2. doświadczenia wyniesione ze związków w Ŝyciu dorosłym
Zjawisko wiktymizacji
I POZIOM WIKTYMIZACJI – ZBURZENIE UTRWALONYCH PRZEKONAŃ NA TEMAT WŁASNY I
ŚWIATA
skrócenie perspektywy czasowej
utrata poczucia bezpieczeństwa
czucie się jak małe dziecko
pragnienie wycofania się i izolacji od ludzi
przeŜywanie bezsilnego
II POZIOM WIKTYMIZACJI – WTÓRNE ZRANIENIA
(powodowane najczęściej przez niewłaściwe reakcje otoczenia – niewiarę, zaprzeczanie,
pomniejszanie, obwinianie ofiary, piętnowanie, odmowę pomocy, okrucieństwo)
kwestionowanie prawdziwości opowieści ofiary
zaprzeczanie i pomniejszanie doświadczeń ofiary przez inne osoby
obwinianie ofiary
odmawianie pomocy ofierze
sugerowanie chęci zysku
III POZIOM WIKTYMIZACJI – PRZYJMOWANIE TOśSAMOŚCI OFIARY
myślenie o sobie jak o osobie skazanej na bycie ofiarą
nietolerancja na własne błędy (samo piętnowanie się)
zaprzeczanie trudnościom osobistym
poniŜanie się i tworzenie z tego własnej filozofii Ŝycia
myślenie w kategoriach „wszystko albo nic”
negowanie podstawowych praw osobistych
Portret ofiary w czasie trwania przemocy
CZYNNIKI ZNIEWALAJĄCE
1.OBSZAR FIZYCZNY
a) płeć (dysproporcja sił – sprawca wykorzystuje przewagę sił),
b) stan zdrowia somatycznego (choroby na które cierpi ofiara,
urazy fizyczne, ciąŜa),
c) przyjmowane leki (często naduŜywanie przez ofiary
przemocy).
2. OBSZAR PSYCHOLOGICZNY
a) uczucia (np. strach, poczucie winy, które z czasem są tłumione,
wypierane),
b) myśli (minimalizowanie, racjonalizowanie np. „bije mnie tylko
od czasu do czasu”),
c) samoocena, poczucie własnej wartości („jestem do niczego”,
„on ma rację, gdy mówi, Ŝe jestem nic nie warta”),
d) brak wiedzy na temat własnych praw i moŜliwości.
3. OBSZAR DUCHOWY
a) odwrócony system wartości, norm (sprawca najwaŜniejszy –
ofiara niewaŜna),
b) konflikty wewnętrzne (zatarcie granic między dobrem a złem,
„co to za Bóg, który na to pozwala?”.
4. OBSZAR SPOŁECZNY
a) mity i stereotypy na temat przemocy (np. „Widziały gały co
brały”, „dzieci powinny mieć ojca”),
b) brak lokalnego systemu pomocy, wsparcia (np. brak
wyszkolonej kadry z zakresu przeciwdziałania przemocy, brak
porozumienia między poszczególnymi słuŜbami),
c) status materialny ofiary (np. zaleŜność finansowa od sprawcy
przemocy, brak aktywności na rynku pracy),
Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”
02-121 Warszawa, ul. Korotyńskiego 13, tel. (0 22)824 25 01; 823 96 64
www.niebieskalinia.pl, e-mail: [email protected]
opracowanie: Piotr Antoniak
2
d) prawo, które nie chroni w skuteczny sposób ofiarę przemocy.
5. OBSZAR PSYCHOSPOŁECZNY
a) brak moŜliwości i umiejętności wychowawczych wobec dzieci
w sytuacji trwania przemocy.
Kontakt z osobą doświadczającą przemocy w tym takŜe z osobami, które mają
problem współistniejący (np. uzaleŜnienie, współuzaleŜnienie i inne) część II
konspekt do wykładu
Piotr Antoniak – Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” IPZ PTP
1. PRZEMOC A KONFLIKT?
DEFINICJA:
Wg słownika języka polskiego – sprzeczność interesów, poglądów; niezgodność, spór, zatarg,
kolizja (konflikt rodzinny, społeczny, zbrojny, konflikt w małŜeństwie, konflikty między ludźmi, wejść z
czymś w konflikt, załagodzić konflikt, konflikt narasta).
Wg encyklopedii PWN – w najszerszym znaczeniu wszelkie zderzenie sprzecznych dąŜeń
zbiorowych lub indywidualnych, prowadzące bądź do ich uzgodnienia, bądź unicestwienia jednego z
nich.
Francuski socjolog Julien Freund – nawiązując do etymologii słowa „konflikt” (z łac. confliktus),
wskazuje, Ŝe zjawisko to w sferze społecznej charakteryzują następujące właściwości: pośrednie lub
bezpośrednie wzajemne zmagania się przeciwników, którzy świadomie pragną i dąŜą do wykonywania
swoich celów, nawet przy uŜyciu fizycznej przemocy.
2.
NADUśYWANIE ŚRODKÓW PSYCHOAKTYWNYCH I PROBLEM UZALEśNIENIA U OSÓB
DOŚWIADCZAJĄCYCH PRZEMOCY
NAJCZĘSTSZE POWODY DLA, KTÓRYCH OSOBY DOŚWIADCZAJĄCE PRZEMOCY SIĘGAJĄ
PO ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE:
• zmniejszenie bólu fizycznego i psychicznego,
• ucieczka od zagraŜającej rzeczywistości,
• środek nasenny,
• środek poprawiający funkcjonowanie w sytuacjach zadaniowych (np. w pracy, w sądzie,
podczas uroczystości rodzinnych),
• poprawa obrazu własnej osoby,
• zamiana silnych uczuć nieprzyjemnych (np. lęku, wstydu, poczucia winy) na przyjemne (np.
ulga) lub obojętne,
• sprzyjają uruchomieniu myślenia magiczno-Ŝyczenowego ( np. minimalizowanie,
racjonalizowanie, odwracanie uwagi),
• zalecenie lekarskie,
• Ŝeby nie dać satysfakcji sprawcy przemocy („nie zobaczy mnie słabej”),
• lepiej być postrzeganym jako osoba z zaburzeniami psychicznymi (społeczne przyzwolenie na
zaŜywanie środków psychoaktywnych), niŜ jako ofiara przemocy (naznaczenie społeczne przy
pomocy mitów i stereotypów).
Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”
02-121 Warszawa, ul. Korotyńskiego 13, tel. (0 22)824 25 01; 823 96 64
www.niebieskalinia.pl, e-mail: [email protected]
opracowanie: Piotr Antoniak
3
3.
PROBLEM UZALEśNIENIA
PRZEMOCY W RODZINIE
OD
ALKOHOLU
U
KOBIET
DOŚWIADCZAJĄCYCH
SPECYFIKA KOBIET UZALEśNIONYCH OD ALKOHOLU, KTÓRE DOŚWIADCZAJĄ PRZEMOCY
W RODZINIE:
• kobiety przewaŜnie piją w domu i ukrywają swoje picie,
• zamęŜne alkoholiczki, w odróŜnieniu od Ŝonatych alkoholików informują o swoich problemach
rodzinnych i małŜeńskich,
• u alkoholiczek powszechniejsze są zaburzenia psychiczne – głównie pod postacią depresji i
niepokoju, a takŜe obniŜonej samooceny, uczucia wyobcowania lub samotności,
• kobiety z problemami alkoholowymi częściej naduŜywają środków psychotropowych,
• uzaleŜnienie od alkoholu było od wieków domeną męŜczyzn, dlatego wykrywanie alkoholizmu
u kobiet sprawia „pomagaczom” pewne trudności,
• fakt bycia matką powstrzymuje wiele pijących kobiet przed decyzją sięgnięcia po pomoc
(doświadczanie przemocy + problem alkoholowy = podwójny wstyd i inne nieprzyjemne
uczucia),
• z relacji jednej z terapeutek: „w przypadku pijących matek, których męŜowie nie pili, taka
kobieta jest pomiotłem, kimś gorszym. Nawet, gdy to pomiotło przestało pić, nadal jest
pomiotłem”,
• otoczenie nieustannie sprawdza jakość macierzyństwa, zazwyczaj z nastawieniem, Ŝe
kontrola wypadnie negatywnie, natomiast jakość ojcostwa sprawdzana jest bardzo rzadko
albo wcale,
• brak w programach lecznictwa odwykowego zajęć uwzględniających specyfikę ofiary
przemocy w rodzinie jednocześnie uzaleŜnionej od alkoholu,
• zwiększone ryzyko powrotu do picia u alkoholiczek podejmujących abstynencję w wyniku
leczenia w sytuacji powtarzających się aktów przemocy.
4.
OSOBY WSPÓŁUZALEśNIONE – OFIARY PRZEMOCY W RODZINIE
DEFINICJA WSPÓŁUZALEśNIENIA (wg Z. Sobolewskiej-Mellibrudy):
Jest to utrwalona forma uczestnictwa w długotrwałej, niszczącej sytuacji Ŝyciowej, związanej z
patologicznymi zachowaniami partnera, ograniczająca w sposób istotny wybór postępowania,
prowadząca do pogorszenia własnego stanu i utrudniająca zmianę połoŜenia na lepsze.
SPECYFIKA OSÓB WSPÓŁUZALEśNIONYCH DOŚWIADCZAJĄCYCH PRZEMOCY W RODZINIE
•
•
•
•
•
•
•
•
samoocena osoby współuzaleŜnionej zwykle jest zaleŜna od wpływu na uczucia partnera, to
znaczy: jestem wartościowa, jeŜeli uda mi się zmusić go do tego, by mnie pokochał, albo:
jestem atrakcyjna, bo ze względu na mnie przestanie pić i nie będzie agresywny,
osoba współuzaleŜniona nie realizuje własnych potrzeb, tylko wszystkie działania wykonuje w
odpowiedzi na zachowania partnera,
najczęściej celem zachowań agresywnych ze strony alkoholika jest zdobycie swobodnego
dostępu do alkoholu,
zachowania osoby współuzaleŜnionej (nadkontrola, nadodpowiedzialność) utrudniające
sięganie po alkohol wzbudzają w alkoholiku złość i gniew, które prowadzą do aktów agresji,
niektóre osoby współuzaleŜnione czując się odpowiedzialnymi za powstrzymanie alkoholika
od picia przeŜywają poczucie winy, jednak bardziej jest ono związane z nieskutecznością
starań, dotyczących właśnie zatrzymania picia,
akty przemocy na trzeźwo są często dla osób współuzaleŜnionych bardziej przeraŜające niŜ
po pijanemu,
status osoby pokrzywdzonej pozwala im wykorzystać prawo do walki z uzaleŜnieniem
partnera,
u niektórych osób współuzaleŜnionych nie znajdujemy lęku wynikającego z zagroŜenia
zdrowia i Ŝycia – w zamian występuje lęk dotyczący róŜnego rodzaju szkód spowodowanych
piciem (materialnych, prawnych, szkód zagraŜających pozytywnemu obrazowi rodziny).
Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”
02-121 Warszawa, ul. Korotyńskiego 13, tel. (0 22)824 25 01; 823 96 64
www.niebieskalinia.pl, e-mail: [email protected]
opracowanie: Piotr Antoniak
4
5.
PROBLEMY PSYCHICZNE OSÓB DOŚWIADCZAJĄCYCH PRZEMOCY W RODZINIE
TYPY OSOBOWOŚCI, KTÓRE UWAśA SIĘ śE PREDYSPONUJĄ JEDNOSTKĘ
ANGAśOWANIA SIĘ W PATOLOGICZNY ZWIĄZEK (wg klasyfikacji DSM IV):
•
•
•
DO
UNIKAJĄCA.
DEPRESYJNA
ZALEśNA
MYLNE DIAGNOZY
•
•
•
•
•
•
•
6.
zwykły, zdrowy człowiek moŜe wpaść w pułapkę sytuacji, w których będzie maltretowany,
chroniczny uraz powoduje powaŜne szkody w psychice,
zamiast pojmować patologiczne zmiany w psychice maltretowanego człowieka jako reakcję na
sytuację stresową, specjaliści w dziedzinie zdrowia psychicznego często uwaŜają, Ŝe to
sytuacja została wywołana przez nieprawidłowości istniejące uprzednio w psychice ofiary,
kliniczny obraz osoby, której jedynym celem stało się przeŜycie, wciąŜ jest traktowany jako
reprezentacja wrodzonych cech ofiary (diagnoza masochistycznego zaburzenia osobowości
w latach 80-tych XX w.),
uporczywy niepokój, fobie i ataki paniki, które występują wśród ofiar, są czymś innym niŜ
zwykłe symptomy lęku,
somatyczne objawy poszkodowanych róŜnią się od zwykłych zaburzeń psychosomatycznych,
w wypadku ofiar długotrwałego, powtarzającego się urazu, obraz kliniczny jest bardziej
złoŜony i trudno go tłumaczyć jedynie rozpoznaniem – Zespołu Stresu Pourazowego (PTSD),
OFIARY PRZEMOCY JAKO PACJENCI PSYCHIATRYCZNI
KONSEKWENCJE MYLNEJ DIAGNOZY:
•
•
•
•
•
•
kobiety, które doznały krzywd fizycznych i psychicznych osiągają zdecydowanie wyŜsze
wyniki w typowych testach mierzących somatyzację, depresję, ogólny niepokój, nasilenie fobii,
nadwraŜliwość w kontaktach społecznych, paranoję i „psychotyzm” (Jeffrey Bryer i
współpracownicy),
u ludzi, którzy w dzieciństwie przeŜyli uraz, znacznie częściej niŜ u innych pacjentów
występuje bezsenność, dysfunkcje seksualne, dysocjacja, złość, skłonności do samobójstwa i
samookaleczenia, uzaleŜnienie od alkoholu i narkotyków (John Briere),
często ani pacjent, ani terapeuta nie zdają sobie sprawy z zaleŜności pomiędzy aktualnym
problemem a doświadczeniem chronicznego urazu,
błędna diagnoza skutkuje nieprawidłowym leczeniem, zaś z powodu duŜej liczby i złoŜoności
objawów terapia przebiega w sposób fragmentaryczny i niekompletny,
ze względu na charakterystyczne trudności w nawiązaniu bliskich relacji, pacjenci tacy
wyjątkowo łatwo ponownie przyjmują rolę ofiary,
pacjenci (ofiary przemocy) nierzadko wchodzą w kolejne destruktywne interakcje, w którym
system słuŜby zdrowia powtarza zachowania osoby znęcającej się (wtórne zranienie – jeden z
poziomów wiktymizacji).
DIAGNOZY WYSTĘPUJĄCE U OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE NAJCZĘŚCIEJ DOTYCZĄ:
•
•
•
ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI,
ZABURZEŃ NASTROJU
ZABURZEŃ NERWICOWYCH
ODRĘBNYM PROBLEMEM JEST PRZEMOC WOBEC OSÓB PSYCHICZNIE CHORYCH, KTÓRA
WCIĄś JEST OWIANA TAJEMNICĄ I KTÓRĄ TRUDNO ZBADAĆ !
Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”
02-121 Warszawa, ul. Korotyńskiego 13, tel. (0 22)824 25 01; 823 96 64
www.niebieskalinia.pl, e-mail: [email protected]
opracowanie: Piotr Antoniak
5