Znaczenie autorytetu w procesie wychowania

Znaczenie autorytetu w procesie wychowania
Pojęcie wychowania rozumiane jest często głównie przez nastolatków, jako forma nacisku,
przymusu, ograniczeń ze strony rodziców i wychowawców. Takie rozumienie wychowania wynika
najczęściej z braku właściwych relacji osobowych w procesie wychowania. W rzeczywistości obie
uczestniczące strony wzajemnie się wychowują. Z jednej strony wychowawca to ktoś, kto powinien
znać drogę i jednoznacznie widzieć cel wychowania, a z drugiej strony wychowanek podążający za
swoim mistrzem - w tę samą stronę.
Trud wychowania nie należy do łatwych jest jednak przejawem troski o rozwój człowieka.
Istota ludzka nie może, bowiem stać w miejscu. Autentyczne wychowanie to proces kształtowania
człowieka do w pełni ludzkiego przeżywania wszystkich przejawów życia człowieka. Każde, zatem
wychowanie musi mieć swój cel i musi być oparte na spójnym systemie wartości. Wartości te
stanowią pewnego rodzaju środki (narzędzia) osiągania celu wychowania. Jak się okazuje
szczególnym polem walki o młodego człowieka jest właśnie system wartości. Szerzący się
liberalizm próbuje wykorzystać aktualną sytuację młodego człowieka (brak realizmu, silne emocje,
wpływ okresu dojrzewania, przesadny krytycyzm szczególnie wobec starszych) do swoistego
rozmywania systemu wartości. W zamian tworzy się miraż łatwego życia i użycia, wolny od
odpowiedzialności i obowiązków. System wartości zastępuje się swoiście rozumianym
liberalizmem opartym na mgliście formułowanych pojęciach tolerancji, swobodzie wygłaszania
opinii, nienarzucaniu swej woli itp. W takich warunkach brak kryteriów oceny ludzkich postaw, a
takie wartości jak dobro, prawda, sprawiedliwość pozostają w sferze dalekich iluzji. Harmonijny
rozwój osoby ludzkiej wymaga wzmocnienia procesu integracji osobowej, która przejawia się
zdolnością do działania zgodnie z wybranym systemem wartości.
W tym sensie naczelnym zadaniem wychowawczym wobec młodego człowieka jawi się
odpowiedzialność wyrażająca się w wypełnianiu czterech podstawowych elementów: wiem, co
robię, wiem, po co, przewiduję konsekwencje, jestem gotowy je realnie ponosić.
Wspomniany wyżej fakt, że wychowawca musi być mistrzem dla wychowanka można
również wyrazić inaczej mówiąc o konieczności autorytetu w wychowaniu. Są różne źródła
autorytetu. Źródłem autorytetu może być władza. Jest to niewątpliwie dość powszechnie
występujący autorytet, chociaż - jak się często okazuje - niezbyt trwały. Mówi się o władzy
rodzicielskiej, której źródłem pierwotnym jest prawo naturalne, a nie prawo stanowione czy też
tradycja. W wychowaniu władza rodzicielska jest ściśle powiązana z postawą miłości do
wychowanka. Brak miłości w wychowaniu prowadzi do wynaturzeń w postaci niechęci czy nawet
przemocy. Innym źródłem autorytetu może być wiedza. Młodym ludziom imponują wychowawcy
posiadający rozległą wiedzę, jednakże każdy człowiek może ją posiąść w ograniczonym zakresie stąd też i autorytet, jaki z niej wynika jest ograniczony. Niewątpliwie ważnym źródłem autorytetu
jest wysoka ocena moralna. Ograniczoność tego źródła wynika z oczywistego faktu, że nie ma ludzi
bez wad. Młody człowiek z wyostrzonym i często przesadnym zmysłem krytycyzmu wyłowi je
natychmiast. Z powyższych uwag wynika, że autorytet jest towarem deficytowym. Czy istnieje,
zatem takie źródło autorytetu, które nie podlega ograniczeniom i jest aktualne zawsze? Pozytywna
odpowiedź na to pytanie dotyczy jedynie przypadku, gdy źródłem autorytetu jest pragnienie dobra
dla wychowanka. Taka postawa wynika z definicji dojrzałej miłości.
Autorytet jest ściśle związany z posłuszeństwem. Należy wyraźnie rozróżnić pojecie
posłuszeństwa od uległości. Posłuszeństwo wyrasta z wolności wychowanka i jest wyborem ze
względu na autorytet, jaki posiada wychowawca. Uległość jest wyrzeczeniem się wolności ze
względu na przewagę (siłę, władzę) wychowawcy. Posłuszeństwo jest, zatem sposobem
współdziałania wychowanka z wychowawcą, uległość natomiast wynika z przeświadczenia, że nie
ma się wyboru.
Proces wychowania młodego człowieka winien prowadzić do postawy samowychowania.
Pojawia się, bowiem w życiu młodego człowieka chwila, gdy zabraknie przy nim wychowawcy i
trzeba będzie sobie samemu postawić wymagania i je realizować. Jest to w zasadzie najbardziej
wiarygodne kryterium oceny procesu wychowania. Gotowość podjęcia przez wychowanka trudu
samowychowania potwierdza poprawność wysiłków wychowawczych.
Proces samowychowania narażony jest na wiele zagrożeń. Są to między innymi: cynizm
wobec wszelkich wartości, handel rozrywką odciągający młodego człowieka od ważnych
problemów, pornografia, konsumizm, nałogi, agresja, koniunkturalna zmienność postaw.
Tym zagrożeniom młody człowiek musi stawić czoło. Będzie to możliwe, gdy jego
wątpliwości i rozterki będzie mógł skonfrontować z zachowaniami uznanych przez siebie
autorytetów. Brak autorytetów prowadzi do poszukiwania dróg wyjścia po omacku, bez stałych
punktów orientacyjnych. Może się okazać, że poszukiwanie właściwej drogi będzie bardzo
długotrwałe, a w wielu przypadkach można jej nie odnaleźć wcale.
Opracowała Elżbieta Łukomska