Masowy pojaw Epipogium aphyllum Sw. na stanowisku w

Masowy pojaw Epipogium aphyllum Sw.
na stanowisku w s¹siedztwie Cementowni
Wejherowo w œwietle dotychczasowych
notowañ na Pomorzu Gdañskim
Mass appearance of the Epipogium aphyllum Sw.
in the locality close to the Wejherowo Cement Plant
in the light of the previous quotations from
the Pomorze Gdañskie region
EMILIA ŒWIÊCZKOWSKA
E. Œwiêczkowska, ul. Kcyñska 7a/66, 81-005 Gdynia, e-mail: [email protected]
ABSTRACT: The paper presents localities of Epipogium aphyllum Sw. (Orchidaceae)
in the Pomorze Gdañskie region and describes a new locality of this species in the
Dar¿lubska Forest near Wejherowo. The orchid is nowadays in danger of extinction in Poland. Within the new locality the biggest population in the Pomorze
Gdañskie and probably also in Poland was observed. The place, where Epipogium
aphyllum was recorded, is anthropogenically modified, as the emission of dust
from the cement plant has been taking place for over a hundred years.
KEY WORDS: Epipogium aphyllum, localities, conservation, cement plant, the Pomorze
Gdañskie region, northern Poland
Wstêp
Storzan bezlistny Epipogium aphyllum Sw., tak jak wszystkie gatunki z rodziny Orchidaceae wystêpuj¹ce na terenie Polski, objêty jest ca³kowit¹ ochron¹
prawn¹. Widnieje tak¿e na „Czerwonej liœcie roœlin naczyniowych Polski” jako
gatunek wymieraj¹cy – krytycznie zagro¿ony (E) (Zarzycki, Szel¹g 2006). W „Polskiej
czerwonej ksiêdze roœlin” posiada status gatunku krytycznie zagro¿onego wyginiêciem (CR) (HereŸniak, Piêkoœ-Mirkowa 2001). Na Pomorzu Zachodnim zosta³
Œwiêczkowska E. 2010. Masowy pojaw Epipogium aphyllum Sw. na stanowisku w s¹siedztwie Cementowni Wejherowo w œwietle dotychczasowych notowañ na Pomorzu Gdañskim. – Acta Bot. Cassub. 7-9:
177-187.
+,-
! uznany za gatunek wymieraj¹cy (E) (¯ukowski, Jackowiak 1995). Uwa¿any jest
tak¿e za wymieraj¹cy sk³adnik flory w skali Pomorza Gdañskiego (EN) (Markowski,
Buliñski 2004).
W Polsce storzan wystêpuje g³ównie w Sudetach i Karpatach Zachodnich.
Nieliczne, rozproszone stanowiska notowane by³y równie¿ na Wy¿ynie Ma³opolskiej i Lubelskiej oraz w Polsce Pó³nocnej, g³ównie na Pojezierzu i Pobrze¿u Kaszubskim (Herbich 1974; Delimat, Piêkoœ-Mirkowa 1998; Bernacki 2001). Epipogium aphyllum roœnie w lasach bukowych, jod³owych oraz w œwierczynach,
w miejscach zacienionych, na glebach umiarkowanie zasobnych w zwi¹zki pokarmowe, o odczynie kwaœnym do obojêtnego (Szlachetko, Skakuj 1996; Szlachetko
2001). Niedu¿e rozmiary, br¹zowy odcieñ barwy pêdu kwiatostanowego i efemeryczny pojaw sprawiaj¹, i¿ biologia tego gatunku oraz dok³adna liczba stanowisk
nie zosta³a jeszcze dobrze poznana (Szlachetko 1995, 2001).
G³ównym zagro¿eniem dla omawianego gatunku jest niszczenie dogodnych
siedlisk, zw³aszcza odlesienia oraz zmiana drzewostanów liœciastych i mieszanych na sztuczne monokultury iglaste. Zanik stanowisk spowodowany bezpoœrednim niszczeniem, m.in. poprzez wykopywanie i zrywanie roœlin, w przypadku Epipogium aphyllum jest znikomy lub go brak (Michalik 1975). Stan ten jest
zwi¹zany ze specyficzn¹ biologi¹ storzana.
Apofityzm wœród niektórych gatunków z rodziny storczykowatych, a tak¿e
ich masowy pojaw na siedliskach antropogenicznych by³ dotychczas opisywany
m.in. przez Adamowskiego (1990, 1995, 2000, 2006), Adamowskiego i Conti
(1991) oraz Œwiercz (2004, 2005, 2006, 2007). W zbiorowiskach leœnych zmienionych przez oddzia³ywanie cementowni notowano wystêpowanie takich gatunków, jak: Epipactis helleborine, E. atrorubens, Goodyera repens i Platanthera bifolia
(Œwiercz 2004, 2005, 2006, 2007). W literaturze brak informacji na temat wystêpowania Epipogium aphyllum na tego typu siedliskach.
Celem niniejszej pracy by³o: zestawienie stanowisk Epipogium aphyllum na
Pomorzu Gdañskim, scharakteryzowanie populacji na nowo zlokalizowanym
stanowisku na Pobrze¿u Kaszubskim oraz zaproponowanie dzia³añ maj¹cych
na celu ochronê tej populacji.
1. Materia³y i metody
Listê stanowisk wspó³czesnych jak i historycznych Epipogium aphyllum zestawiono na podstawie dostêpnej literatury z lat 1883-2001 oraz danych niepublikowanych. Poszczególne stanowiska przedstawiono na mapie z siatk¹ kwadratów ATPOL (por. Zaj¹c 1978) w formie uszczegó³owionej, tj. z podzia³em na
kwadraty ni¿szego rzêdu o boku 5 km. Pojedynczy punkt na mapie rozmieszczenia oznacza notowanie przynajmniej jednego wystêpowania omawianego
gatunku w kwadracie siatki. Dok³adn¹ lokalizacjê wszystkich stwierdzonych
miejsc wystêpowania w poszczególnych kwadratach przedstawia wykaz stanowisk Epipogium aphyllum. Wyró¿niono cztery rodzaje stanowisk: nowo zlokali-
Epipogium aphyllum +,.
zowane w 2008 roku, wspó³czesne z lat 1991-2001, niedawne z lat 1951-1990 i dawne do 1950 roku.
Badania terenowe na nowo stwierdzonym stanowisku w okolicy cementowni Wejherowo przeprowadzono dwukrotnie w latach 2008 i 2009. W pierwszym
sezonie wegetacyjnym wykonano zdjêcie fitosocjologiczne ogólnie przyjêt¹ metod¹ Braun-Blanqueta (por. Paw³owski 1977). W kolejnym roku monitorowano
stanowisko 6 razy w przeci¹gu 30 dni, okreœlaj¹c liczebnoœæ oraz stan zachowania populacji.
Wszystkie osobniki wchodz¹ce w sk³ad populacji podzielono na mniejsze
grupy. Kryterium decyduj¹cym o przynale¿noœci do danej grupy by³a odleg³oœæ
miêdzy osobnikami mniejsza ni¿ 50 cm. Ka¿de, wyró¿nione w ten sposób zgrupowanie, oznakowano.
2. Wyniki
2.1. Rozmieszczenie i wykaz dotychczasowych stanowisk
Zastosowane skróty: gm. – gmina, leœn. – leœnictwo, nadl. – nadleœnictwo,
oddz. – oddzia³, pow. – powiat
Pow. Bytów
Gm. Czarna D¹brówka
1. CA92b: okolice Unichowa (Müller 1898);
Pow. Lêbork
Gm. Lêbork
2. CA64: okolice Lêborka (Müller 1898);
Pow. Puck
Gm. Puck
3. CA48c: okolice Mechowa (Abromeit 1883 za Abromeitem i in. 1898-1940; Herweg 1914);
4. CA48b: las bukowy ko³o Werblinii (Preuss 1908 za Abromeitem i in.
1898-1940; Preuss 1911, Herweg 1914);
Gm. Krokowa
5. CA47a: parów w kierunku pó³nocnym od Zamkowej Góry ko³o Sobieñczyc
(Abromeit 1883 za Abromeitem i in. 1898-1940; Herweg 1914);
Pow. Wejherowo
Gm. Wejherowo
6. CA58c: okolice Wejherowa, oddz. 187c (D¹browski 1978);
7. CA57d: pomiêdzy Wejherowem a cegielni¹ (Abromeit 1883 za Abromeitem i
in. 1898-1940);
Gm. £êczyce
8. CA66a: parów po lewej stronie brzegu rzeki Redy przy Strzebielinie (Abromeit 1883 za Abromeitem i in. 1898-1940; Herweg 1914);
+-/
! 9. CA66a: parów przy Kruszlej Górze (t³umaczenie niemieckiej nazwy: Krauschelberg, aktualna nazwa: Góra Kruszewie) w kierunku po³udniowym od stacji PKP
Bo¿epole (Abromeit 1883 za Abromeitem i in. 1898-1940). Wspó³czesne notowanie: przydro¿e w ¿yznej buczynie ni¿owej w rezerwacie „Paraszyñskie
W¹wozy” – prawdopodobnie jest to potwierdzenie wy¿ej wymienionego
stanowiska, gdy¿ Góra Kruszewie znajduje siê obok rezerwatu „Paraszyñskie W¹wozy” (Mieñko i in. 1999);
Gm. Gniewino
10. CA46a: ko³o Nadola (Abromeit 1883 za Abromeitem i in. 1898-1940);
Pow. Gdynia
11. CA79b: Gdynia, Nadl. Gdañsk, leœn. Witomino, oddz. 223 (Doborzyñska,
Budyœ 2001);
Pow. Gdañsk
Gm. Kolbudy
12. CA99c: rezerwat „Jar rzeki Reknicy” (Buliñski 1976);
Pow. Kartuzy
Gm. Kartuzy
13. CA87d: las nad Jez. Cichym (Klingraeff 1884 za Abromeitem i in. 1898-1940);
Gm. Sierakowice
14. CA76c: na po³udniowym brzegu Jez. Potêgowskiego (Lützow 1891 za Abromeitem i in. 1898-1940);
Gm. Stê¿yca
15. CB07a: Krzeszna, na poboczu leœnej drogi w buczynie (Fa³tynowicz, Piotrowska
1983; Szlachetko 1987);
Gm. ¯ukowo
16. CA98a: rezerwat „Jar rzeki Raduni” (Herbich 1974);
Pow. Kwidzyn
Gm. Kwidzyn
17. DB52b: okolice wsi Klasztorne (Korczinski 1898 za Abromeitem i in. 1898-1940).
Rozmieszczenie wszystkich stanowisk przedstawiono na rycinie 1.
2.2. Charakterystyka nowego stanowiska
Nowe stanowisko Epipogium aphyllum znaleziono 18.08.2008 r. w po³udniowo-zachodniej czêœci Puszczy Dar¿lubskiej w oddz. 158c leœn. Orle (Nadl. Wejherowo, ryc. 2). Znajduje siê ono w kwadracie ATPOL CA57d (ryc. 1);
wspó³rzêdne: N 54°37,457' E 18°12,753'. Omawiany p³at usytuowany jest w strefie krawêdziowej po³udniowej czêœci Kêpy Puckiej o silnie urzeŸbionym, pagórkowatym terenie w s¹siedztwie pradoliny Redy. Wzglêdne ró¿nice w wysokoœciach dochodz¹ tu do 20 m. P³at z Epipogium znajduje siê w przywierzcho³kowej czêœci morenowego wzniesienia na stoku o ekspozycji po³udniowo-wschodniej oraz nachyleniu ok. 5°.
Epipogium aphyllum +-+
0 + 0 ""! "# " + ' 1 ! 2") 3 ' ) 4 ' 15 +..+'3//+) 6 ' +.7+'+../) 7 ' +.7/ # + "
""! "# + ' " 8") 3 ' ) 4 ' +..+'3//+) 6 ' +.7+'+../) 7 ' +.7/
Zarówno omawiana powierzchnia, jak i jej otoczenie, przez ponad sto lat
znajdowa³y siê pod bezpoœrednim oddzia³ywaniem py³ów z Cementowni Wejherowo (Kurowska 1984), oddalonej od omawianego stanowiska o ok. 1 km. Na
podstawie analizy warunków siedliskowych oraz aktualnego stanu fitocenozy
mo¿na przyj¹æ, ¿e pierwotnie by³o to siedlisko kwaœnej buczyny ni¿owej Luzulo
pilosae-Fagetum, które zosta³o zniekszta³cone oddzia³ywaniem sztucznie wprowadzonej sosny do drzewostanu oraz u¿yŸniaj¹cym wp³ywem py³ów emitowanych z Cementowni Wejherowo. Obecnie wystêpuje tu gleba rdzawa w postaci
u¿yŸnionej, wyraŸnie wzbogacona w humus. Charakteryzuje siê ona pulchnym
poziomem próchniczym o mi¹¿szoœci do 10 cm oraz barwie czarnej. Poziom organiczny ma 2-3 cm mi¹¿szoœci. Typ próchnicy mo¿na okreœliæ jako moder/mor.
Jest to gleba wytworzona z piasku luŸnego z niewielk¹ domieszk¹ szkieletu.
Odczyn gleby na g³êbokoœci 4-5 cm przyjmuje pH=7. Cechy wzbogacenia
w zwi¹zki humusowe wykazuje tak¿e poziom rdzawy.
+-3
! 0 3 9% ""! "# :;
$%
+ < 5 < 5;= :;
$%
# 3 ""! "# $% #
>
+ < $% #
>
Drzewostan zniekszta³conej buczyny jest dwuwarstwowy. Warstwê a,
o wysokoœci ok. 22 m, buduje Pinus sylvestris osi¹gaj¹ca ok. 50% zwarcia. Warstwê podokapow¹ a , o wysokoœci ok. 11 m i ok. 50-60% zwarcia, tworzy Fagus
sylvatica. W warstwie krzewów o zwarciu 20%, wystêpuj¹: Crataegus monogyna,
Fagus sylvatica, Frangula alnus, Juniperus communis, Picea abies, Populus tremula,
Ribes uva-crispa. Do g³ównych sk³adników buduj¹cych warstwê zieln¹, o pokryciu 70%, nale¿¹: Carex digitata, C. pilulifera, Convallaria majalis, Deschampsia flexuosa, Fragaria vesca, Galium odoratum, Hepatica nobilis, Hieracium lachenalii, Luzula pilosa, Maianthemum bifolium, Melica nutans, Moneses uniflora, Mycelis muralis, Oxalis
Epipogium aphyllum +-4
acetosella, Pyrola secunda, Rubus saxatilis, Vaccinium myrtillus, V. vitis-idaea i Vicia
sylvatica. Na omawianym stanowisku, wystêpuj¹ ponadto cztery inne gatunki
z rodziny storczykowatych: Epipactis helleborine, Goodyera repens, Neottia nidus-avis i Platanthera bifolia. W warstwie mszystej, o pokryciu 60%, masowo wystêpuje Hylocomium splendens.
2.3. Charakterystyka populacji
W 2008 roku liczba znalezionych pêdów kwiatostanowych wynios³a 203 egzemplarze na powierzchni ok. 225 m . Storzan rós³ g³ównie pod okapem buków, najczêœciej pojedynczo lub w zgrupowaniach licz¹cych do 9 egzemplarzy.
Rzadziej, lecz w du¿ych skupiskach, by³ notowany pod drzewami iglastymi
(œwierkiem, sosn¹), w liczbie ok. 30 egzemplarzy. Wysokoœæ pêdu kwiatostanowego mieœci³a siê w przedziale od 10 do 35 cm, œrednio 25 cm. Liczba kwiatów na pêdzie wynosi³a od 1 do 4, œrednio 3. Œrednia d³ugoœæ kwitnienia jednego pêdu kwiatostanowego wynosi³a siedem dni, a w przeci¹gu kolejnych ok.
siedmiu dni pêd nadziemny ca³kowicie obumiera³.
W 2009 roku zanotowano ponowne pojawienie siê Epipogium aphyllum w liczbie 570 egzemplarzy na powierzchni ok. 600 m . Pierwsze obserwacje przeprowadzono 25 lipca. Zanotowano wówczas 195 egzemplarzy (tab. 1), w tym ok. 1/3
populacji stanowi³y pêdy wschodz¹ce z p¹kami, pozosta³e by³y w trakcie rozkwitania lub w pe³ni kwitnienia. Nie stwierdzono ani jednego przekwitniêtego
kwiatostanu. Najwiêksz¹ liczbê pêdów nadziemnych (570 egzemplarzy) zanotowano 13 sierpnia. W sk³ad populacji wchodzi³y 433 pêdy nadziemne z w pe³ni
rozwiniêtymi kwiatami oraz 11 pêdów z p¹kami. Du¿y udzia³ w populacji stanowi³y pêdy z przekwitniêtymi kwiatostanami (w tym owocuj¹ce) oraz pêdy
ju¿ zamieraj¹ce; ich ³¹czna liczba wynosi³a 126 egzemplarzy (tab. 1).
+ % "% ""! "#
+ (
("
"
""! "#
0
0
0
- ( 1 2
1 2
. /! . (!3 . !
- . (/ (! 1 (2
1! .2
4)*
54
6
6)*
47
46
),*
,
65*
4
6,*
766
5
,,*
)5
*4
6,*
,*
0
. (/
3 *4
6)
7
4)
6)
+-6
! Rozk³ad Epipogium aphyllum w przestrzeni charakteryzowa³ uk³ad skupiskowy. W populacji wyró¿niono 30 skupisk. Na jedno skupisko przypada³o od 2 do
42 pêdów kwiatostanowych.
3. Podsumowanie wyników i dyskusja
Na podstawie dotychczasowych danych o rozmieszczeniu Epipogium aphyllum, sporz¹dzono listê 17 stanowisk omawianego gatunku na Pomorzu Gdañskim. Stanowiska Epipogium aphyllum w regionie gdañskim by³y dotychczas zestawiane przez Herbicha (1973) oraz Szlachetko (1987).
Po raz pierwszy w tym regionie storzan zosta³ odnotowany przez Abromeita
w 1883 roku w okolicach Bo¿egopola, Sobieñczyc i Strzebielina (por. Abromeit
i in. 1898-1940). Ostatnie notowanie z omawianego obszaru, a dok³adniej z Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego, pochodzi z 1996 roku (Doborzyñska, Budyœ
2001). W literaturze brak danych o potwierdzeniach stanowisk. Na podstawie
analizy danych literaturowych ustalono jednak, i¿ stanowisko w rezerwacie
„Paraszyñskie W¹wozy”, stwierdzone przez Mieñko i in. (1999), mo¿na uznaæ za
potwierdzenie lokalizacji storzana przy Kruszlej Górze, cytowanej w ubieg³ym
stuleciu przez Abromeita i in. (1898-1940). Najbli¿sze nowemu stanowisku lokalizacje podaj¹ Abromeit i in. (1898-1940) z okolic cegielni, na po³udnie od Wejherowa oraz D¹browski (1978) z Puszczy Dar¿lubskiej (por. rozdz. 2.1; ryc. 1).
Populacja Epipogium aphyllum znaleziona w okolicach Cementowni Wejherowo jest prawdopodobnie najliczniejsz¹ odnotowan¹ do tej pory populacj¹ tego
gatunku na Pomorzu Gdañskim i równie¿ w skali Polski. Podawana liczebnoœæ
populacji wynosi³a dotychczas od kilku do kilkunastu osobników (HereŸniak,
Piêkoœ-Mirkowa 2001). Na Pomorzu Gdañskim Epipogium aphyllum notowano
do tej pory w liczbie od 1 do ok. 20 pêdów kwiatostanowych na poszczególnych
stanowiskach (Abromeit i in. 1898-1940; Fa³tynowicz, Piotrowska 1983; Herbich
1974; Szlachetko 1987). Przyczyn¹ tak rzadkiego notowania storzana jest przypuszczalnie jego efemeryczny pojaw, jak równie¿ fakt, i¿ czêsto nie kwitnie
drugi raz w tym samym miejscu. Dziêki podziemnym roz³ogom mo¿e przemieszczaæ siê i po kilku lub kilkunastu latach pojawiæ siê w zupe³nie innym miejscu
(Szlachetko 2001).
Na podstawie oceny warunków siedliskowych i fitocenotycznych na omawianym stanowisku mo¿na stwierdziæ, i¿ stan obecny jest w du¿ej mierze spowodowany dwiema formami antropopresji. Z jednej strony jest to wp³yw na
glebê i fitocenozê sztucznie wprowadzonej do drzewostanu sosny (siedliskowo
obcej), a z drugiej strony, z u¿yŸniaj¹cym wp³ywem py³ów z cementowni.
W konsekwencji procesy te doprowadzi³y do ukszta³towania antropogenicznie
zniekszta³conego siedliska i fitocenozy o bardzo specyficznych w³aœciwoœciach
(por. Kurowska 1984). Na podstawie odnotowania tak licznej populacji i potwierdzenia jej w kolejnym sezonie, mo¿na s¹dziæ, i¿ tak zmienione siedlisko
Epipogium aphyllum +-7
sprzyja wystêpowaniu Epipogium aphyllum. W celu potwierdzenia tych przypuszczeñ obligatoryjny jest d³ugotrwa³y monitoring omawianego stanowiska.
Zagro¿eniem dla omawianej populacji jest przede wszystkim stosowanie
rêbni, zarówno zupe³nej, jak i gniazdowej. W bliskiej odleg³oœci od nowo zlokalizowanego stanowiska znajduj¹ siê zrêby gniazdowe. Dlatego te¿ istnieje ryzyko, i¿ w przysz³oœci równie¿ na omawianym stanowisku Epipogium aphyllum
powstanie gniazdo z wyciêtym drzewostanem. W zwi¹zku z tym, sugeruje siê
objêcie populacji storzana ochron¹ prawn¹ w formie rezerwatu florystycznego
lub u¿ytku ekologicznego. Takie dzia³anie zapobiegnie wyciêciu drzew na nowym stanowisku. Ponadto umo¿liwi prowadzenie sta³ego monitoringu populacji oraz badañ, które przyczyni¹ siê do dok³adniejszego poznania biologii omawianego gatunku oraz dynamiki jego populacji.
Podziêkowania
2 5!= 2 " 0 ?" '
;" "1 ' 1
" @ A'5% 2"%2 '
" B 1 9 1 "5" " $5 ? 2"%2 " %
" " @" *'
" 2"%2 % % 2; '
Literatura
@) : $) C +-.-'+.6/ # ( ' " $
"
*( D " E) A'*F) +36- +../ % " ""$
#%& $' " A5% < G % 6HH H,',6
$ +..7 "% < $ A
4.+'3
+/7'++4
$ 3/// I& & &"
90 A $
I" < >
@ A) J $ ) ? G G( < "
& E ? +/ +67'+7+ A" $ :" $ 3//H I& ( " < A
" 33 47'66
$) G # +..+ ? 2 1 % '
GB % 5 " < : 4) '
" " + 37.'3H,
A 9 3//+ ""! "# < $ K ) K ? ) ; :5 G *'
"
% >
A
E@) *1) 3+7
+-H
! AULIÑSKI ? +.,H 0;;= 0 *'
I 0; E
" ) ¥BROWSKI +.,- K5 ; " !"% '
1 " *
I 0; E
" ) ELIMAT ) IÊKOŒ-?IRKOWA C +..- : ""!
"# " : < G % 76+ .+'.4
OBORZYÑSKA ) AUDYŒ 3//+ : ""! "# 1%'
" *% < A
G" 3 -.'.3
#A£TYNOWICZ $) IOTROWSKA C +.-4 ""! "# %'
%" *" < G % 4.H -+'-4
CERBICH @. +.,6 : ""! "# %" *"'
< # # 3/4 4/4'4/7
CERENIAK @) IÊKOŒ-?IRKOWA C 3//+ ""! "# < $ *AMIERCZAKOWA 0) KARZYCKI * ) G *2 0; >
"
A
> $ '
:) *1) 74-'76/
CERWEG . +.+6 # * :"
" "
$
" < A $
A
'K L 4, -7<44+
*UROWSKA ? +.-6 # 5"'% 2; "
!"% %% 5 %B G
M$%'
N *
I 0; E
" ) ?ARKOWSKI 0) AULIÑSKI ? 3//6 B ! ; '
I (" < A
G") ? + +',7
?ICHALIK . +.,7 ) B " ; < $ A
+.6 34+'36+
?IEÑKO $) A£A¯UK @) *NITTER 0 +... "
% %
'
" $B $%1 *
'
") ?ÜLLER $ +-.- # ( : A
"( @ A"
O A"") ) 47+ AW£OWSKI A +.,, ; < $ ZAFER $)
KARZYCKI *. ) ; + $ 4 $:) $) 3H.'3,.
REUSS C +.++ L
(D
" "
< A
$
A
'K L 44 +'++.
ZLACHETKO 9 +.-, % ; !
*" < K :" A) A - ..'+44
ZLACHETKO 9 +..7 Z! "1 " K'
< $ JUKOWSKI $) @ACKOWIAK A ) B ! ; '
K $ < K5" E ? '
" 4 +34'+3H
ZLACHETKO 3//+ ?"
) $) +H- ZLACHETKO 9) KAKUJ ? +..H ") ) 36- PWIERCZ . 3//6 5 ' 2 "'
1 1 < 374'6 ++,'+34
PWIERCZ . 3//7 5 ;2
< : 363 36'3H
Epipogium aphyllum +-,
P 3//H B "1 B'
" ;2
< $ 0 ) A) ?)
>) P ) 0 " I'*% < '
I *%" +H 644'66/
P 3//, $5 !1 1 >5! 2 5"
" +..4'3//4 < 7 73'7.
K +.,- K5! M " ; N < $ A
334 +67'+77
K *) K 3//H 0 (" G '
; < $ ? K) K *) $
$) K
) 0 " G ; 1 $ >
"
A
) ) *1) .'3/
J $) @ A +..7 9
; B ! " K $ < $ J $) @ A )
B ! ; K $ < K5" E ? " 4 3-'H.
Summary
""! "# ( ?
" " +... ""! "# " "
!" #
$% " "
G
$% " 3//- ""! "# '
(
" 7,/ 3//. >
"
'
"