Zakres odpowiedzialności inwestora za wynagrodzenie

Zakres odpowiedzialności inwestora za wynagrodzenie podwykonawcy z
umowy o roboty budowlane.
W obrocie gospodarczym jedną z umów, przy wykonaniu której dochodzi do wielu sporów
pomiędzy stronami, jest tzw. umowa o roboty budowlane uregulowana w art. 647-658
Kodeksu cywilnego. Spowodowane jest to z reguły wysokim stopniem jej skomplikowania,
koniecznością zaangażowania znacznych środków finansowych przez strony, jak i wielością
podmiotów biorących udział w jej wykonaniu, bowiem oprócz inwestora i wykonawcy
w realizację takiej umowy z reguły włączeni zostają podwykonawcy.
Zgodnie z art. 6471 § 5 k.c. „zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca
ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane
wykonane przez podwykonawcę”. Przepis ten z mocy prawa rozszerza więc
odpowiedzialność inwestora, obejmując jej zakresem zapłatę wynagrodzenia
podwykonawcy, pomimo iż odpowiedzialność taka wynika z umowy zawartej pomiędzy
wykonawcą a podwykonawcą, której inwestor nie jest stroną.
W sytuacji braku zapłaty ze strony wykonawcy po stronie podwykonawcy zwykle powstaje
roszczenie o odsetki za opóźnienie w zapłacie takiego wynagrodzenia, kary umowne oraz
roszczenie o zwrot przez wykonawcę tzw. kaucji zabezpieczających należyte wykonanie
umowy lub udzieloną przez podwykonawcę gwarancję (uiszczanych przez podwykonawcę
lub potrącanych z jego wynagrodzenia). Wykładnia gramatyczna art. 6471 § 5 k.c. przemawia
jednak za ograniczeniem odpowiedzialności inwestora wyłącznie do kwoty wynagrodzenia
wynikającego z umowy o roboty budowlane. W przepisie tym nie ma bowiem w ogóle mowy
o takich należnościach, co przemawia za przyjęciem, że inwestor nie ponosi solidarnej
odpowiedzialności za ich zapłatę, w tym w szczególności za zapłatę kar umownych i kaucji
zabezpieczających.
Pewne wątpliwości mogą powstać przy ocenie roszczenia podwykonawcy o zapłatę odsetek
za opóźnienie powstałe po stronie wykonawcy. Wprawdzie art. 6471 § 5 k.c. o takim
roszczeniu nie wspomina, jednak zgodnie z art. 481 § 1 k.c. „jeżeli dłużnik opóźnia się ze
spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia,
chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za
które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”. Treść powyższego przepisu mogłaby sugerować,
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
że inwestor ponosi wobec podwykonawcy odpowiedzialność solidarną również za zapłatę
odsetek za opóźnienie w zapłacie wynagrodzenia, powstałe po stronie wykonawcy.
W rozstrzygnięciu powyższej kwestii pomocne będzie odwołanie się do przepisów kodeksu
cywilnego, regulujących zasady ogólne prawa zobowiązań oraz odpowiedzialność solidarną
dłużników. W myśl art. 359 § 1 k.c. „odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to
wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego
organu”. Odpowiedzialność solidarna inwestora wynika z ustawy, czyli z cytowanego
powyżej art. 6471 § 5 k.c., brak w nim jednak zapisu mówiącego o obowiązku zapłaty przez
inwestora odsetek za opóźnienie w zapłacie wynagrodzenia przez wykonawcę. Z kolei
z art. 371 k.c. wynika, iż „działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą
szkodzić współdłużnikom”. Opóźnienie wykonawcy w zapłacie wynagrodzenia
podwykonawcy jest niewątpliwie zaniechaniem, zgodnie zaś z przeważającym w doktrynie
poglądem „zaniechaniem w rozumieniu komentowanego przepisu będzie przede wszystkim
opóźnienie lub zwłoka w spełnieniu świadczenia” (Agnieszka Rzetecka-Gil, „Komentarz do
art.371 Kodeksu cywilnego”, LEX). Z analizy powyższych przepisów wynika zatem,
że inwestor nie ponosi odpowiedzialności solidarnej za opóźnienie w zapłacie
wynagrodzenia, powstałe po stronie wykonawcy.
Kwestia powyższa była już przedmiotem orzecznictwa sądów apelacyjnych. W wyroku Sądu
Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 1 października 2012 roku (sygn. akt I ACa 924/12)
podniesiono m.in., iż „z art. 6471 k.c. nie wynika, aby inwestor oraz generalny wykonawca,
ponosili odpowiedzialność solidarną wobec podwykonawcy za należności uboczne, w takim
samym zakresie jak podmiot zobowiązany do tego z umowy. Wniosku takiego nie można
wysnuć z literalnego brzmienia powyższej regulacji, a mając na uwadze, dolegliwy
i wyjątkowy charakter wprowadzonej ustawą odpowiedzialności solidarnej inwestora i
wykonawcy, nie ma jakichkolwiek podstaw do stosowania w tym zakresie wykładni
rozszerzającej”. Również w wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 17 grudnia 2009
roku, sygn. akt I ACa 874/09 stwierdzono, że „przepisy rozciągające odpowiedzialność za
wykonanie umowy na osobę nie będącą jej stroną należy stosować restrykcyjnie, szczególnie,
gdy mamy w procesie budowlanym do czynienia wyłącznie z podmiotami profesjonalnymi,
które mają znajomość przepisów prawa i możliwość zabezpieczenia swoich interesów w
sposób nie prowadzący do późniejszych wątpliwości interpretacyjnych”.
Za linią orzecznictwa sądów apelacyjnych opowiedział się również Sąd Najwyższy. Sąd ten
stwierdził bowiem w uzasadnieniu wyroku z dnia 5 września 2012 roku (sygn. akt IV CSK
91/12): „Istotną cechą tej solidarności nie jest zobowiązanie inwestora do spełnienia
świadczenia, tylko ponoszenie przez niego odpowiedzialności za spełnienie świadczenia
(verba legis: za zapłatę wynagrodzenia) przez wykonawcę. Innymi słowy inwestor w istocie
nie jest współdłużnikiem w wykonaniu zobowiązania. (…) Zakres przedmiotowy
odpowiedzialności inwestora ograniczony jest w art. 6471 § 5 KC do wynagrodzenia
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
należnego podwykonawcy od wykonawcy. Wątpliwość powstaje jednak co do tego, czy
inwestor odpowiada także za terminowe dokonanie zapłaty, zatem czy powinien świadczyć
również odsetki za opóźnienie powstałe po stronie wykonawcy (art. 476 KC). Zagadnienie
powyższe nie było dotąd przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego. Wykładnia
gramatyczna art. 6471 § 5 KC przemawia za ograniczeniem odpowiedzialności inwestora
wyłącznie do wynagrodzenia (należności głównej). Znajduje ona wsparcie w innych
przepisach ustawowych. W myśl art. 371 KC działania i zaniechania jednego z dłużników
solidarnych, polegające zarówno na czynnościach prawnych jak i działaniach faktycznych, nie
mogą szkodzić współdłużnikom, zatem być źródłem szerszej ich odpowiedzialności. Powyższe
unormowanie oraz wyjątkowy, gwarancyjny charakter obowiązku ciążącego na inwestorze
i brak jego wpływu na spełnienie świadczenia w terminie przez wykonawcę przemawiają
przeciwko takiemu rozszerzeniu odpowiedzialności ex lege, oraz przeciwko uznaniu że termin
spełnienia świadczenia przez wykonawcę wynika z właściwości zobowiązania w rozumieniu
art. 455 KC, zatem za przyjęciem, że - co do zasady - zobowiązanie inwestora wobec
podwykonawcy do zapłaty wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez
podwykonawcę ma charakter bezterminowy”.
Należy zatem stwierdzić, że żaden przepis prawa nie daje podwykonawcy możliwości żądania
zapłaty przez inwestora odsetek za opóźnienie w zapłacie wynagrodzenia z umowy o roboty
budowlane oraz kar umownych i kaucji zabezpieczających, należnych podwykonawcy
od wykonawcy.
Autor:
Tomasz Bernady, radca prawny w Kancelarii GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci i radcowie
prawni sp.p.
(www.ghmw.pl)
Jeśli byliby Państwo zainteresowani przeanalizowaniem tej kwestii prosimy o kontakt
z naszymi ekspertami.
Osoby kontaktowe:
Joanna Mizińska, adwokat
partner w kancelarii „Gach Hulist Mizińska Wawer - adwokaci i radcowie prawni” sp.p.
+48 668 017 220
e-mail: [email protected]