Wstęp Twórcze myślenie na lekcjach przyrody

Wstęp
Twórczość to cecha wszystkich ludzkich wytworów, procesów wytwarzania dzieł oraz
autorów tych dzieł (Mooney 1963). Metody twórczego myślenia w nauczaniu dzieci są
propagowane już od wielu lat, ale wciąż jeszcze niedoceniane przez wielu nauczycieli.
Poniższy artykuł uświadamia rolę tego sposobu pracy z dzieckiem w rzeczywistym i pełnym
poznaniu przez niego otaczającego świata.
Twórcze myślenie na lekcjach przyrody
Każdy człowiek, jak twierdzi wybitny psycholog David Levis, rodzi się zdolny.
Ludzie nie dzielą się na twórców i resztę. Każdy z nas jest kreatywny, choć w różnym
stopniu. Twórcze myślenie pozwoliło przetrwać naszym przodkom i nam też pomaga
w różnych sytuacjach. Twórczość wyjątkowa, przez wielkie „t”, zmienia świat; twórczość
przyziemna, przez małe „t”, decyduje o smaku naszego życia.
De Bono definiuje twórcze myślenie jako umiejętność, której można się nauczyć. To czy i jak
nasza kreatywność się rozwinie zależy od oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych
środowiska.
Przekonują nas o tym:
Jan Amos Komeński w „Wielkiej dydaktyce” w której prosi wychowawców:
- ceńcie twórcze myślenie, podawajcie w wątpliwość wszystko i każcie dziwić się
wszystkiemu;
Tornance we „Wskazówkach dla nauczycieli” zaleca, aby:
- nauczyciele cenili twórcze myślenie uczniów, zwiększali ich wrażliwość, zachęcali do
manipulowania przedmiotami i liczbami, nie narzucali schematów, kultywowali w klasie
twórczą atmosferę, popierali i doceniali inicjatywę wychowanków w uczeniu się, rozwijali
konstruktywny krytycyzm, popierali zdobywanie wiedzy w różnych dziedzinach,
wychowywali ludzi o światłych umysłach.
Twórczość można rozpatrywać jako zespół postaw i zdolności, dzięki którym człowiek
dochodzi do twórczych sądów, idei, wyobrażeń. W części proces twórczy polega na intuicji –
pozornie przypadkowym, ale owocnym powiązaniu elementów. Zachodzi ona
w podświadomości, jest mimowolna, swobodna, nieświadoma. Myślenie twórcze łamie
nawyki, odkrywa nowe pomysły i możliwości.
Aby człowiek mógł działać w sposób twórczy, musi być pod względem
psychologicznym bezpieczny i wolny.
Poczucie bezpieczeństwa wynika z trzech powiązanych ze sobą okoliczności:
- dziecko jest bezwarunkowo akceptowane jako jednostka, której wartość i pokładana w niej
wiara nie zależą od jej stanu w danym momencie,
- unika się ocen zewnętrznych i zachęca do samooceny,
- wychowawca wczuwa się w sytuację dziecka, ogląda świat z jego perspektywy, rozumie
dziecko i przyjmuje takim, jakie jest.
Wolność z kolei potrzebna jest po to, aby nie krępować ekspresji dziecka. Bycie twórczym
wymaga odwagi.
Nasz mózg ma dwie półkule, każda z nich steruje innymi funkcjami i inaczej
przetwarza informacje. Lewa półkula jest analityczna, odpowiada za mowę, liczenie
2
i wszelkie czynności logiczne. Natomiast prawa przejmuje na siebie wszelkie zdolności
estetyczne łącznie z wyobraźnią, co daje początek całej twórczości.
Zazwyczaj dominuje jedna półkula; u dzieci do szóstego roku życia – prawa, później lewa.
Lewa półkula to – „ja ostrożne”: podejrzliwe wobec nowości, powściągliwe, przywiązane do
znanych dróg, chętnie przestrzega reguł, konwencjonalne, polega na innych, obawia się
ryzyka, myśl o błędzie paraliżuje je, obawia się konsekwencji, zachowuje powagę, unika
niespodzianek, chce mieć pewność, nie uzewnętrznia uczuć, planuje.
Prawa - „ja badawcze”: otwarte na nowe doświadczenia, ciekawskie, aktywne, lubi szukać
nowych rozwiązań, reguły je krępują, niekonwencjonalne, polega na sobie, nie martwi się
kiedy nie ma racji, podejmuje ryzyko, nie boi się popełniać błędów, przyjmuje
odpowiedzialność, lubi niespodzianki, lubi ryzykować, jest spontaniczne, marzy.
W procesie kształcenia powinniśmy zatrudnić wszystkie ośrodki inteligencji, uczyć tak by
zwłaszcza prawa półkula była stymulowana.
Każdy nauczyciel powinien rozwijać u swych uczniów twórczy sposób myślenia, aby
wzbogacić ich ciekawość świata, rozwinąć umiejętność określania i rozwiązywania
problemów, nauczyć myśleć w sposób oryginalny.
Uczniowie rozwijający twórcze myślenie mogą odnieść wiele korzyści: zdobędą nowe
doświadczenia, nabiorą więcej samodzielności, zwiększy się ich pomysłowość, otwartość
elastyczność myślenia, nabiorą wprawy w rozwiązywaniu problemów, staną się wrażliwsi
intelektualnie, nabiorą wiary w siebie i dostrzegą świat jako bardziej interesujący.
Przyroda jest przedmiotem, który szczególnie powinien rozwijać kreatywność
u dzieci. Dawać im możliwość nieskrępowanego poznawania świata, wyrobienia
dociekliwości i spontaniczności.
Przykładowe zadania rozwijające twórcze myślenie na lekcjach przyrody (na
podstawie opracowania E. Szedzianis, współautorki podręcznika do przyrody):
Gra Arka Noego
Ziemię zalewa woda. Macie w grupie zdecydować , które rośliny i jakie zwierzęta zabrać na
pokład. Zmieści się tylko 10 gatunków roślin i 10 zwierząt. Przygotujcie uzasadnienie
odpowiedzi.
Pytania do:
Ryby
Krzysztofa Kolumba
Mikołaja Kopernika itp.
Istotą ćwiczenia jest stawianie niebanalnych pytań oraz wczucie się osoby pełniącej rolę
w postać.
Wizualizacja – wyciszenie, skorzystanie z myślenia intuicyjnego, formowanie odpowiedzi.
Wyobraź sobie, że jesteś kroplą deszczu, która spada na ziemię. Jakim jesteś opadem? Co się
z tobą dzieje podczas drogi w powietrzu?
Jakie czynniki na ciebie działają? Gdzie spadłaś? Co dzieje się dalej z tobą?
Temperatura spadła/wzrosła o 10 stopni. Co teraz się z tobą dzieje?
Powiał silny, suchy wiatr. Co teraz się z tobą dzieje?
2
3
Z dębu spadło 35 tysięcy żołędzi. Zamknij oczy i wyobraź sobie ile owoców leży pod dębem.
Wyobraź sobie, że z każdego żołędzia wyrasta mały dąb. Czy każda z tych młodych roślin ma
szanse na przeżycie? Uzasadnij odpowiedź.
Paradoksalna burza mózgów
Co zrobić, aby zachorować na grypę?
Co zrobić, żeby mieć zatrucie pokarmowe?
Punkt widzenia
Czy pociąganie nosem zamiast jego wydmuchiwania jest szkodliwe dla zdrowia? Przedstaw
problem z punktu widzenia lekarza, matki pięciorga dzieci, reportera, zakatarzonej osoby.
Codzienne sprawy
Jakie problemy mogą pojawić się gdy bierzesz prysznic, wstajesz rano, oglądasz telewizję?
Usłysz to
Co widzisz słuchając utworu muzycznego z zamkniętymi oczami
Joanna Bugajska
Literatura:
1. De Bono e.; Naucz swoje dziecko myśleć kreatywnie, „Prima”, Warszawa 1995.
2. Fiszer R.; Uczymy jak myśleć, WSiP Warszawa, 1999.
3. Fiszer R.; Uczymy jak się uczyć, WSiP Warszawa, 1999.
4. Nęcka E.; Twórcze rozwiązywanie problemów, Oficyna Wydawnicza „Impuls”,
Kraków, 1998
5. Partyka M.; Zdolni, utalentowani, twórczy, CMPP-P MEN, Warszwa, 1999.
6. Smith A.; Przyspieszone uczenie się w klasie, WOM Katowice, 1997.
3