Pobierz artykuł

Odstąpienia przez wykonawcę od umowy
na roboty budowlane z podwykonawcą
a kwestia wynagrodzenia podwykonawcy
Inwestor nie ponosi solidarnej odpowiedzialności za zapłatę wynagrodzenia
podwykonawcy – orzeczenie Sądu Najwyższego zmienia sytuację firm branży
drogowej.
Uchwałą z dnia 10.07.2015 r., sygn.: III CZP
45/15, Sąd Najwyższy – Izba Cywilna orzekł, iż
w razie odstąpienia przez wykonawcę od umowy o roboty budowlane zawartej z podwykonawcą, inwestor nie ponosi solidarnej odpowiedzialności za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy na podstawie art. 6471 § 5 K. c. Powyższe orzeczenie Sądu Najwyższego może mieć
szczególnie istotne znaczenie dla przedsiębiorców budowlanych działających w branży drogowej, jak również dla przedsiębiorców zaan-
36
Paweł Giersz
– aplikant radcowski, w Kancelarii zajmuje się
obsługą podmiotów z branży budowlanej.
Ponadto zajmuje się sprawami z zakresu
prowadzenia działalności przy wykorzystaniu sieci
Internet (e-commerce), prawem ochrony
konkurencji i konsumentów oraz prawem spółek.
dowlane w znacznym stopniu chronią intere-
gażowanych w budowę innych obiektów,
przy której konieczne jest wykonanie robót wy-
sy dalszych wykonawców (podwykonawców).
Jednym z takich przepisów jest art. 6471 § 5
Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym zawie-
magających specjalistycznej wiedzy i umiejętności. Przy wykonywaniu powyższych robót bu-
rający umowę z podwykonawcą oraz inwestor
i wykonawca ponoszą solidarną odpowie-
dowlanych wykonawcy najczęściej korzystają
bowiem z usług podwykonawców, którymi nierzadko są podmioty wyspecjalizowane w wyko-
dzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonaw-
nywaniu ściśle określonych robót.
cę. Powołany przepis wraz z pozostałymi
przepisami art. 6471 K.c. został dodany
Obowiązujące przepisy kodeksu cywilnego
na podstawie przepisów ustawy nowelizującej
w zakresie regulującym umowy o roboty bu-
z dnia 14.02.2003 r. o zmianie ustawy – Ko-
Polskie Drogi
deks cywilny oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 49, poz. 408). W pisemnym uzasadnieniu przedłożonego przez rząd projektu powyższej nowelizacji wskazano na występowa-
nych ogranicza się do stron zawartego kontraktu. Jako regulacja o charakterze wyjątkowym nie powinna być zatem interpretowana
rozszerzająco. Z tego też powodu podkreśla
nie w obrocie gospodarczym negatywnych
się, że zakres odpowiedzialności gwarancyjnej
zjawisk obejmujących przypadki nieterminowego regulowania lub, co gorsza, w ogóle
inwestora ogranicza się jedynie do odpowiedzialności za zapłatę wynagrodzenia. Tym sa-
braku regulowania należności z tytułu wyko-
mym odpowiedzialność ta nie obejmuje odpo-
nanych robót budowlanych. Jednocześnie zauważono, że problem ten w szczególnym
stopniu dotyka podwykonawców, którymi
wiedzialności za zapłatę ewentualnych innych
należności przysługujących podwykonawcy,
np. zapłaty odsetek ustawowych za opóźnie-
z reguły są mali i średni przedsiębiorcy zawierający umowy z generalnymi wykonawcami,
którymi najczęściej są duże przedsiębiorstwa
nie wykonawcy w zapłacie wynagrodzenia
na rzecz podwykonawcy.
Odpowiedzialność inwestora wobec podwyko-
budowlane. Zdarzały i w dalszym ciągu zdarzają się bowiem przypadki gdy podwykonawcy nie mogą uzyskać zapłaty za wykonane
prace, albowiem generalny wykonawca okazuje się być podmiotem niewypłacalnym lub
nieuczciwym. W uzasadnieniu powyższej re-
nawcy, wynikająca z przepisu art. 6471 § 5 K.c.,
konanych przez niego robót budowlanych.
gulacji wskazano, że jej celem miała być
ochrona interesów podwykonawców oraz go-
Mając na uwadze powyższy ścisły związek pomiędzy odpowiedzialnością inwestora oraz
spodarki, poprzez zapobieganie powyższym
odpowiedzialnością wykonawcy mogą poja-
negatywnym zjawiskom.
Przepisy art. 6471 K.c. mają na celu ochronę
wić się wątpliwości czy podwykonawca może
żądać od inwestora zapłaty wynagrodzenia
interesów podwykonawców. Najistotniejsza
za wykonane przez siebie roboty w sytuacji,
ochrona w tym zakresie wynika z przytoczonej
wyżej regulacji art. 6471 § 5 K.c. wprowadza-
gdy wykonawca skutecznie odstąpił od umo-
jącej solidarną odpowiedzialność inwestora,
jest zatem odpowiedzialnością powiązaną
z odpowiedzialnością wykonawcy (generalnego wykonawcy) za zapłatę wynagrodzenia
przysługującego podwykonawcy z tytułu wy-
wy na roboty budowlane zawartej z tym podwykonawcą. Z pytaniem prawnym w powy-
wykonawcy oraz podmiotu zawierającego
umowę z podwykonawcą, za zapłatę wynagrodzenia przysługującego podwykonawcy.
ższym zakresie zwrócił się jeden z sądów okrę-
Na podstawie powołanego przepisu podwyko-
stał z przysługującego mu umownego prawa
do odstąpienia od umowy na roboty budowla-
nawca może zatem żądać zapłaty wynagrodzenia łącznie od inwestora, generalnego wy-
gowych do Sądu Najwyższego. W rozpoznawanej sprawie generalny wykonawca skorzy-
konawcy i podmiotu zawierającego z nim
umowę (kolejnego wykonawcy/podwykonaw-
ne zawartej z podwykonawcą. Zaznaczyć należy, że zgodnie z przepisem art. 395 § 2 K.c.
w razie wykonania prawa odstąpienia umowa
cy), od kilku z tych podmiotów lub od każdego z nich z osobna. Zgodnie z dominującym
uważana jest za niezawartą. Odstąpienie
od umowy co do zasady wywołuje skutki
poglądem doktryny i orzecznictwa powyższa
odpowiedzialność inwestora ma charakter
z mocą wsteczną (ex tunc) i tym samym nakazuje przyjąć fikcję prawną, że umowa nigdy
gwarancyjny i stanowi przypadek odpowiedzialności za cudzy dług. Regulacja art. 6471
K.c. stanowi wyjątek od ogólnej zasady, zgod-
nie została zawarta.
Sąd rejonowy, który rozpoznawał powyższą
sprawę w pierwszej instancji, uznał, że skorzy-
nie z którą skuteczność zobowiązań umow-
stanie przez generalnego wykonawcę z prawa
Polskie Drogi
37
odstąpienia od umowy z podwykonawcą nie
wyłącza skutku wynikającego z przepisu
6471
art.
§ 5 K.c. Tym samym w ocenie sądu
pierwszej instancji podwykonawca mógł sku-
z opisanych wyżej poglądów. Jak wynika
z uzasadnienia powyższej uchwały podstawą
rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego było przy-
tecznie żądać od inwestora zapłaty wynagro-
jęcie założenia, że odpowiedzialność inwesto-
dzenia za wykonane roboty. Sąd drugiej instancji powziął jednak wątpliwości w powy-
ra, o której stanowi przepis art. 6471 § 5 K.c.
jest odpowiedzialnością gwarancyjną za dług
ższym zakresie. W ocenie sądu okręgowego
cudzy (w tym przypadku za dług wykonawcy
możliwe było przyjęcie jednego z dwóch skrajnych poglądów. Pierwszy pogląd zbieżny jest
ze stanowiskiem sądu rejonowego, natomiast
wobec podwykonawcy). Odstąpienie przez
drugi pogląd zakłada, że inwestor odpowiada
w tym przypadku za cudzy dług (w omawianej sprawie chodzi o dług generalnego wyko-
względem podwykonawcy z tytułu zapłaty
nawcy). Oznaczałoby to, że warunkiem odpowiedzialności inwestora jest istnienie ważne-
istnieć. Skoro zatem inwestor odpowiada
za wskazany wyżej dług wykonawcy, zaś dług
go zobowiązania generalnego wykonawcy.
W sprawie będącej podstawą dla powyższego
pytania prawnego zobowiązanie to przestało
ten wskutek odstąpienia od umowy przestał
istnieć, Sąd Najwyższy przyjął, iż w tej sytuacji
również inwestor, kolokwialnie mówiąc, nie
istnieć na skutek odstąpienia od umowy, któ-
ma za co odpowiadać.
re wywołuje skutki z mocą wsteczną. Uznając,
iż powyższe rozbieżność interpretacyjna sta-
Nie kwestionując słuszności powyższego rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, zauważyć
nowi zagadnienie prawne budzące poważne
należy, iż powyższy pogląd Sądu Najwyższe-
wątpliwości, sąd okręgowy zwrócił się do Sądu Najwyższego z następującym pytaniem
go nie jest korzystny z punktu widzenia podwykonawcy. Tym samym pogląd ten niejako
prawnym:
nie wpisuje się w intencję ustawodawcy, któ-
„Czy, będące realizacją umownego prawa od-
rego celem była ochrona interesów podwyko-
stąpienia, odstąpienie przez wykonawcę,
od zawartej z podwykonawcą umowy o robo-
nawcy zgodnie z treścią przytoczonego wcześniej uzasadnienia projektu nowelizacji, do-
ty budowlane, na którą inwestor wyraził zgodę, powoduje ustanie, wskazanej w art. 647[1]
§ 5 k.c., solidarnej z wykonawcą odpowie-
da ją cej do ko dek su cy wil ne go prze pi sy
art. 647 1. Sy tu acja naj mniej ko rzyst na
z punktu widzenia podwykonawcy może po-
dzialności inwestora za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez
jawić się wówczas, gdy wykonawca odstępuje od umowy na roboty budowlane w momencie kiedy roboty te zostały wykonane
podwykonawcę, czy też takie odstąpienie pozostaje bez wpływu na istnienie tej odpowiedzialności?”
wykonawcę od umowy zawartej z podwykonawcą spowodowało, że dług wykonawcy
wynagrodzenia za roboty budowlane („cudzy” z punktu widzenia inwestora), przestał
w całości lub w znacznej części. Podwykonawca w świetle komentowanej uchwały Są-
Po rozstrzygnięciu powyższego zagadnienia
prawnego Sąd Najwyższy – Izba Cywilna pod-
du Najwyższego nie może domagać się wówczas zapłaty wynagrodzenia przez inwestora
jął uchwałę z dnia 10.07.2015 r., sygn.: III CZP
na podstawie przepisu art. 6471 § 5 K.c.
Wskutek odstąpienia od umowy podwyko-
45/15, o treści: „W razie odstąpienia przez wy-
38
Tym samym Sąd Najwyższy podzielił drugi
konawcę od umowy o roboty budowlane, zawartej z podwykonawcą, inwestor nie ponosi
odpowiedzialności na podstawie art. 647 [1]
nawcy pozostaje co do zasady roszczenie
względem wykonawcy (generalnego wyko-
§ 5 KC.”.
na podstawie art. 395 § 2 K.c. Charakter
nawcy) o zwrot spełnionego świadczenia
Polskie Drogi
świadczenia spełnionego uprzednio przez
podwykonawcę uniemożliwia jednak zwrot
neralni wykonawcy) bardzo często uzależniają za war cie umo wy z pod wy ko naw ca mi
tego świadczenia w naturze. W związku z powyższym przyjmuje się, że w tej sytuacji po-
od przyjęcia narzuconych przez siebie warunków, oczywiście korzystnych dla wykonaw-
między stronami powinno dojść do rozlicze-
ców. Podwykonawca, który z reguły jest ma-
nia wartości robót, które już zostały wykonane, chyba że strony umownie uzgodniły inne
łym lub średnim przedsiębiorcą z reguły stanie w tym wypadku przed dylematem, czy za-
skutki odstąpienia od umowy. Niemniej jed-
wrzeć umowę na przedstawionych warun-
nak roszczenie to przysługuje podwykonawcy
wyłącznie względem wykonawcy (podmiotu,
z którym podwykonawca zawarł uprzednio
kach, czy też odmówić jej zawarcia proponu-
umowę). Zwrócić należy również uwagę, że
zgod nie z po glą dem wy ra żo nym przez
orzecznictwo, w sytuacji gdy inwestora łączy-
podwykonawca musi jednak liczyć się z ryzykiem braku zgody wykonawcy (generalnego
wykonawcy) na zmianę tych warunków i tym
ła ważna umowa z wykonawcą, podwykonawca nie może skutecznie dochodzić od in-
samym ryzykiem definitywnej utraty zlecenia.
Pamiętać również należy, że w razie nienale-
we sto ra rosz czeń z ty tu łu nie na le żne go
świadczenia na podstawie przepisu art. 410
K.c. W jednym ze swoich wyroków Sąd Naj-
żytego wykonywania umowy także przepisy
Kodeksu cywilnego przewidują możliwość
odstąpienia od umów wzajemnych, co znaj-
wyższy przyjął, iż w takiej sytuacji podstawa
duje zastosowanie między innymi do umowy
prawna świadczenia ma swoje źródło w ważnej umowie zawartej pomiędzy inwestorem
o roboty budowlane.
jąc zmianę warunków umowy. W przypadku
zaproponowania zmiany warunków umowy,

a generalnym wykonawcą. W konsekwencji
w powyższych okolicznościach nie można
przyjąć, że podwykonawca poprzez wykonanie określonych robót budowlanych spełnił
na rzecz inwestora świadczenie o charakterze
nienależnym i może domagać się od niego
zwrotu wartości tego świadczenia.
Okoliczności, w oparciu o które Sąd Najwy-
1 Tak np. A. Brzozowski [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. T. 2, Wyd. 8, Warszawa 2015. Por. również wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 05.09.2012 r., sygn.
akt: IV CSK 91/12. Odmiennie T. Sokołowski [w:] A. Kidyba (red.),
Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część szczególna., Warszawa 2014, który wyraził pogląd, iż inwestor nie
jest tylko gwarantem względem podwykonawcy, ale dłużnikiem
solidarnym odpowiadającym za dług własny z tytułu przysporzenia dokonanego na jego rzecz przez podwykonawcę.
2 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.02.2011 r., sygn.
akt: IV CSK 293/10.
ższy – Izba Cywilna podjął uchwałę z dnia
10.07.2015 r., sygn.: III CZP 45/15, prowadzą
do wniosku, że podwykonawca chcąc uniknąć ryzyka związanego ze skorzystaniem
przez wykonawcę (generalnego wykonawcę)
z umownego prawa odstąpienia od umowy,
powinien w zasadzie zadbać o to, aby umowa łącząca go z tym podmiotem nie zastrzegała na rzecz tego podmiotu umownego prawa do odstąpienia od umowy. Biorąc jednak
pod uwagę, iż wykonawcą (w tym w szczególności generalnym wykonawcą) jest z reguły duży podmiot budowlany, realizacja powyższego założenia może okazać się wręcz nie-
EUROIUS Kancelaria Radców Prawnych
Drząszcz, Kucharski, Magaczewski
sp.p. świadczy usługi prawne związane
głównie z szeroko pojętym prawem gospodarczym i działalnością przedsiębiorców. W zakresie swej działalności
doradza między innymi podmiotom
z branży budowlanej, obsługuje
od strony prawnej przedsięwzięcia infrastrukturalne, w tym w szczególności
projekty oparte o formułę partnerstwa
publiczno – prywatnego.
możliwa. Przede wszystkim wykonawcy (ge-
Polskie Drogi
39