10. Praktyczna strona innowacji w technologiach chowu pstrąga

Stefan Dobosz, Józef Szarek, Janusz Zakrzewski
10. Praktyczna strona innowacji
w technologiach chowu pstrąga
Obecnie w chowie pstrąga tęczowego wymagane jest stosowanie technologii, które nie tylko zapewniają produkt wysokiej jakości, spełniający wymagania konsumentów i zakładów przetwórczych,
ale także pozwalają na zachowanie dobrostanu chowu tych ryb. Ważnym aspektem chowu pstrąga
staje się również spełnienie coraz większych wymagań prawnych związanych z poborem i użytkowaniem wody na cele akwakultury. Aby zapewnić wymagane parametry, konieczne jest odpowiednie postępowanie hodowcy. Jest to szczególnie ważne w przypadku hodowli pstrąga tęczowego. Ryby te są
bowiem bardzo wrażliwe na pogorszenie warunków środowiskowych czy wszelkiego rodzaju zmiany
fizykochemiczne parametrów chowu.
Przepisy prawa, zarówno polskiego, jak i unijnego, nie precyzują zasad postępowania z rybami. Ryby
są bowiem tak specyficzne, iż w odniesieniu do nich nie mają bezpośredniego zastosowania przepisy
dotyczące innych gatunków zwierząt.
Pstrąg tęczowy jest gatunkiem należącym do ryb drapieżnych. Fakt ten wpływa na kształtowanie
się hierarchii w stadzie hodowlanym, co skutkuje z kolei zróżnicowaniem w masie ciała ryb. W związku z tym w hodowli pstrąga tęczowego wymagane jest stosowanie manipulacji związanych z częstym
sortowaniem i przenoszeniem ryb do innych basenów w obrębie gospodarstwa. Bardzo częstym działaniem jest także załadunek ryb do transportu w celu ich sprzedaży do dalszego chowu lub jako ryby
konsumpcyjnej.
Omawiany gatunek jest bardzo wrażliwy zarówno na braki tlenowe, jak i na stres związany z manipulacjami mechanicznymi podczas odłowu w celu sortowania, ważenia i załadunku. Czynniki fizyczne wpływające na fizjologię ryb to przede wszystkim dostępność tlenu oraz temperatura. Stosowanie manipulacji,
szczególnie związanych z odłowem, sortowaniem, ważeniem i załadunkiem ryb do transportu, wiąże się
z pobytem ryb poza środowiskiem wodnym. Sytuacja ta może powodować zmiany temperatury ich ciała czy obniżenie zdolności pobierania tlenu do poziomu niebezpiecznego dla ich życia. Przebywanie ryb
poza środowiskiem wodnym (z powodu braku dostatecznej ilości tlenu w tkankach) wpływa na szereg
przemian beztlenowych, tworzenie się kwasu mlekowego, co powoduje zakwaszenie mięśni i spadek jakości ich tkanki mięśniowej. Także przedłużające się działanie stresu powoduje wydzielanie kortyzolu, tzw.
hormonu stresu, którego przemiany wpływają m.in. na pogorszenie jakości tuszki ryby.
Aby w trakcie chowu pstrąga tęczowego zapewnić właściwe warunki związane z prowadzonymi manipulacjami oraz uzyskać surowiec wysokiej jakości, przy jednoczesnym zachowaniu dobrostanu, wymagane są nowoczesne metody organizacji produkcji i zarządzania. W tym celu do chowu i hodowli pstrąga
124
Stefan Dobosz, Józef Szarek, Janusz Zakrzewski
tęczowego zaadoptowano tzw. śrubę Archimedesa. Jest to jeden z wynalazków przypisywanych Archimedesowi, który powstał w celu podnoszenia wody do nawadniania.
Innowacyjność zastosowania tego urządzenia w hodowli pstrąga tęczowego polega na tym, iż wykorzystywane jest ono do przerzucania wody wraz z rybami pomiędzy basenami i stawami, a także do
załadunku na wysokość nawet do 4 m. Jest to pompa wodna śrubowa, w której transport cieczy wymuszany jest obrotami ślimakowej śruby. W zależności od średnicy rury możliwość przenoszenia ryb wraz
z wodą jest możliwa już od 5 g do 2,5 kg średniej masy ich ciała (fot. 10.1).
Transport zagęszczonych ryb wraz z wodą nie powoduje uszkodzenia ryb i jednocześnie nie są one
wyciągane z ich naturalnego, wodnego środowiska. Zapewnia to dostateczne zapotrzebowanie na tlen
oraz ograniczenie stresu. Opracowano również możliwość mechanicznego sortowania ryb. Sortownica
mechaniczna pozwala na sortowanie ryb na dwie lub trzy grupy wagowe w zakresie 10–600 g. Podczas
sortowania ryby są spryskiwane wodą, której ilość regulowana jest za pomocą specjalnych zaworów
(fot. 10.2). Ryby z poszczególnych sortów, przy pomocy specjalnych rur, są transportowane do odpowiednich stawów (basenów). Wydajność sortownicy zależy od sposobu podawania ryb, a przy zastosowaniu śruby Archimedesa może osiągnąć do 1000 kg/h (fot. 10.3).
Z pierwszych obserwacji autorzy projektu wnioskują, iż aby spełniać obecne wymogi dobrostanu hodowanych ryb i zapewnić produkcję wysokiej jakości pstrągów tęczowych, na wyposażeniu każdego gospodarstwa, niezaleznie od typu chowu (OOH czy RAS), powinna być pompa wodna – śruba Archimedesa.
W trakcie realizowania projektu po raz pierwszy do oceny poszczególnych gospodarstw rybackich
i technologii produkcji pstrąga w sposób praktyczny zastosowano skalę SGZ (skala Guziura–Zakrzewskiego), która w sposób kompleksowy pozwala ocenić efektywność produkcji. Wykorzystując dane
zebrane w trakcie projektu, w ocenie poszczególnych gospodarstw uwzględniono następujące parametry: produkcyjny (wydajność tuszki ryby); technologiczne (określające wartość odżywczą surowca
– zawartość białka i tłuszczu ogółem); stosunek kwasów tłuszczowych ω-3 do ω-6 oraz parametry organoleptyczne wynikające z testu konsumenta (subiektywna ocena ogólna i średnia ocena wyliczona
z zastosowaniem odpowiedniej wagi z poszczególnych wyróżników). Wymienione parametry wykorzystano do stworzenia tabeli, stanowiącej podstawę dokonywanej oceny produkcji pstrąga tęczowego.
Parametry te wykazały zależność od technologii chowu ryb. W ocenie pominięto te cechy, które były
jednakowe dla wszystkich badanych gospodarstw (np. zawartość wody, popiołu czy zanieczyszczeń
metalami ciężkimi). Uwzględniając różne znaczenie wybranych parametrów, użyto odpowiednich wag,
które mają wpływ na końcową ocenę efektywności produkcji.
Dzięki poczynionym obserwacjom sformułowano kilka spostrzeżeń. Proponowana skala SGZ powinna
być wydatną pomocą dla producentów ryb, ułatwiającą dobranie optymalnej technologii hodowli, tzn.
otrzymywania maksymalnej wydajności produkcji przy zachowaniu wysokiej jakości surowca rybnego.
Praktyka powinna zdecydować, jakie wyróżniki i w jakim zakresie zostaną zastosowane. Wraz ze zmianą
upodobań konsumentów mogą ulegać zmianie ustalone już wcześniej założenia. Zaproponowany model
skali przydatny będzie w analizie wskaźników ekonomiczno-marketingowych i efektywności ekonomicznej produkcji oraz jako znaczący element biznesplanu w przygotowywaniu inwestycji rybackich. Z proponowanej metody korzystać mogą również instytucje państwowe i pozarządowe w celach kontrolnych lub
statystycznych.
Na uwagę zasługuje też informacja pozyskana dzięki badaniom morfologicznym. Wykazano, że metody te są wysoce czułe, dzięki czemu stanowią doskonałe narzędzie w ocenie stanu kondycyjnego
i zdrowotnego pstrąga tęczowego. Hodowca, mając wiedzę zaprezentowaną w publikacji, na poziomie
morfologicznych badań makroskopowych jest w stanie ocenić stopień stłuszczenia wątroby i w odpowiednim momencie wprowadzić korektę żywienia pstrągów.
Praktyczna strona innowacji w technologiach chowu pstrąga
Ponadto ocena patomorfologiczna pozwala ustalić lokalizację strukturalnych odstępstw od normy
i określić stopień ich intensywności, dostarczając bazę danych, na podstawie których możliwe jest określenie poziomu zmian o charakterze adaptacyjnym i uszkadzającym. Odczytanie tych zmian pozwala na
wyciągnięcie wniosków zarówno w stosunku do stanu samej ryby, jak i środowiska, w którym ona bytuje. Obraz wyłaniający się z prezentowanych badań pozwala postawić twierdzenie, że newralgicznym
punktem w chowie pstrągów jest zapewnienie im dobrych warunków w zakresie oddychania komórkowego, czyli właściwej temperatury wody i nasycenia wody tlenem. Stąd też koniecznym jest wykonywanie częstych pomiarów parametrów fizykochemicznych wody (zawartości tlenu, np. za pomocą
tlenomierzy, czy wartości pH).
Przeprowadzone badania morfologiczne pozwalają stwierdzić, że obserwowane zmiany, będąc charakterystycznymi dla typu technologii chowu pod względem stopnia intensywności i rozległości, dostarczają nowej wiedzy na temat możliwości ingerencji w chów pstrąga tęczowego, zarówno z punktu
widzenia hodowcy, jak i lekarza weterynarii.
125