Przydatność technologiczna urządzeń do kutrowania
Transkrypt
Przydatność technologiczna urządzeń do kutrowania
18 maszyny i technologie Przydatność technologiczna urządzeń do kutrowania Rozdrabnianie surowców mięsno - tłuszczowych jest jedną z najważniejszych faz mechanicznego obrabiania surowca w procesie wytwarzania wyrobów mięsnych. W wielu przypadkach rozdrabnianie stanowi element składowy procesu kutrowania, który może być przeprowadzany w kutrach misowych, kutrach przelotowych lub z wykorzystaniem młynków koloidalnych. Założonym technologicznie efektem zabiegu kutrowania jest wytworzenie farszu wędlinowego lub konserwowego w procesie produkcyjnym składającym się z jednocześnie przeprowadzanych dwóch operacji jednokierunkowych, tzn. z rozdrabniania i mieszania wykonywanych najczęściej w środowisku wodnym. W następstwie tego procesu następuje wzrost wodochłonności mięsa i emulgowanie tłuszczu. Z grupy urządzeń do kutrowania tylko kutry misowe mogą być wykorzystywane wyłącznie do rozdrabniania. Mimo takich możliwości optymalne wykorzystanie kutrów misowych następuje jednak wówczas, gdy zabieg rozdrabniania stanowi integralną część kutrowania, którego skuteczność reguluje się czasem trwania procesu właściwie skorelowanym z parametrami pracy urządzenia (prędkość obrotowa misy i wału nożowego). W przypadku stosowania kutrów przelotowych lub młynków koloidalnych efektywność kutrowania zależy od typu i konstrukcji urządzenia oraz regulowanych parametrów jego pracy. Przydatność technologiczna rozdrobnionego surowca w kutrze misowym i wilku jest na ogół jednakowa. Zaleca się jednak, aby w kutrze rozdrabniać surowce mięsno - tłuszczowe na wyroby, o których jakości świadczy wyrównana wielkość kawałków na poziomie 2 - 3 mm. Technologiczne aspekty rozdrabniania i kutrowania w kutrach W praktyce produkcyjnej kutry są urządzeniami stosowanymi głównie do kutrowania, czego efektem jest powstawanie farszu wędlinowego lub konserwowego. Kutry misowe w procesie produkcyjnym znajdują jednak również zastosowanie jako typowe urządzenia do rozdrabniania, co czyni je przydatnymi przy produkcji kiełbas surowych wytwarzanych bezpośrednio z surowca mrożonego bez uprzedniego rozmrażania (kiełbasy typu salami) .Jednostkowy proces rozdrabniania surowca mrożonego w kutrach misowych w porównaniu z rozdrabnianiem w wilkach daje ponadto lepszy obraz przekroju wyrobów wyprodukowanych z tak przygotowanego mięsa i tłuszczu. Ponadto prowadząc proces w kutrach uzyskuje się pożądany stopień rozdrobnienia bez ryzyka tworzenia się niepożądanej mazi widocznej szczególnie pod osłonką w czasie późniejszego nadziewania. Tak pozytywny efekt osiąga się, gdy temperatura rozdrobnionej masy mięsno-tłuszczowej kształtuje się na poziomie -2 ÷ -3°C. W praktyce przyjmuje się jednak, że optymalnym rozwiązaniem jest uzyskanie temperatury rozdrobnionego surowca nie wyższej niż -5oC. Takie warunki temperaturowe gwarantują poprawne późniejsze nadziewanie masą mięsną osłonek, eliminujące powstawanie otworów powietrznych i niekorzystnych przebarwień. Sprzyja to dobremu związaniu się cząstek mięsno - tłuszczowych gwarantujących pożądaną krajalność suszonych wyrobów surowych. W przypadku produkcji surowych kiełbas smarownych z dużą ilością surowca tłuszczowego (metki) proces w kutrze należy prowadzić do temperatury maksymalnej farszu wynoszącd. str. 20 20 maszyny i technologie cej 18°C, co eliminuje wystąpienie zbyt dużej niekorzystnej płynności tłuszczu. Technologicznie kutrowanie jest operacją ułatwiającą maksymalne wykorzystanie w procesie produkcyjnym właściwości fizycznych surowców (woda, białka, tłuszcz) oraz uwypuklającą różnicę tych właściwości białka, które są różne przed i po denaturacji oraz termohydrolizie. Z tego względu kutrowanie staje się więc jednym z najbardziej typowych zabiegów wytwarzania dużej grupy wyrobów mięsnych (kiełbasy, kiszki wątrobowe, pasty, konserwy). Specyficzny efekt kutrowania jest wynikiem trzech podstawowych pochodnych zachodzących zmian fizycznych: • znacznego mieszania, • wyrównania dyspersji wszystkich składników farszu, • wyrobienia składników z wodą. Proces kutrowania, mimo że przebiega w odmiennych warunkach w zależności od tego czy wykorzystuje się surowce obrobione termicznie (wędliny podrobowe, konserwy podrobowe) względnie nie poddawane wstępnej obróbce cieplnej (kiełbasy i konserwy mięsne), prowadzi do wytworzenia charakterystycznego farszu wędlinowego lub konserwowego. W produkcji wyrobów mięsnych z surowców nie obrabianych wstępnie termicznie wykurowany farsz staje się: • roztworem rzeczywistym elektrolitów będących naturalnym składnikiem surowców oraz wprowadzanych w postaci dodatków, • roztworem koloidalnym białka mięsnego i niemięsnego, • emulsją części tłuszczu w wodzie (roztwór elektrolitów i rozpuszczonych białek), • zawiesiną cząstek (białka, tłuszcz, przyprawy) nie mogących przejść w stan rozproszenia koloidalnego, • zawiesiną elementów histologicznych. W układzie powstałego w kutrze farszu wodny roztwór białek i niskocząsteczkowych związków w nim rozpuszczanych stanowi fazę rozpraszającą (ciągłą). Natomiast micele białka rozpuszczonego i zawiesinowego wraz z jonowo związanymi z nimi elektrolitami oraz tłuszcz stanowi fazę rozproszoną (nie ciągłą). Proces kutrowania powinien zapewniać optymalny stopień rozdrobnienia tkanki mięśniowej, tkanki łącznej i tkanki tłuszczowej oraz równomierność rozproszenia tłuszczu w fazie rozpraszającej. Technologicznie pożądanym efektem kutrowania jest stworzenie stabilnego układu, w którym tłuszcz zostaje pokryty otoczką białkową. W procesie tym istotny jest udział wody wprowadzonej do farszu jako składnika surowca oraz w postaci wody dodanej technologicznie. Wprowadzona woda staje się uzupełnieniem dla dwóch występujących stanów jej związania (kapilarne, hydratacyjne) współkształtując w ten sposób wydajność produkcyjną, soczystość i poziom białka w wyrobach oraz kreując właściwości reologiczne wytworzonego farszu. Kutrowanie wstępnie obrobionych termicznie surowców najczęściej jest stosowane w przypadku produkcji wędlin podrobowych i konserw podrobowych. Wyroby te charakteryzują się konsystencją od plastyczno - lepkiej do sprężysto - plastyczno - lepkiej. Konsystencja ta zależy głównie od jakości wytworzonego w czasie kutrowania farszu, o czym decyduje ilość skoagulowanego białka oraz sposób wiązania przez nie wody (hydrofilne, chemiczne, adhezyjne). Na wyróżniki reologiczne farszu i jakość wyrobu gotowego wpływa również rodzaj zastosowanych dodatków (hydrokoloidy, emulgatory, skrobie, błonniki). Warunki efektywnego kutrowania W czasie obróbki surowca w urządzeniach do kutrowania następuje tarcie na granicy styku tworzącego się farszu z elementami roboczycd. str. 22 22 maszyny i technologie mi urządzenia (misa, noże, siatki, tarcze tnące). Ponadto tarcie pojawia się również między przemieszczającymi się względem siebie cząstkami farszu. Zjawiskom tarcia towarzyszą procesy cieplne, czego efektem może być lokalna denaturacja białek pogarszająca skuteczność kutrowania. Zbyt wysokie temperatury negatywnie wpływają ponadto na właściwości reologiczne wytworzonego farszu a w konsekwencji na jakość produkowanych wyrobów. Z powyższych względów temperatura mięsnych farszów wędlinowych i konserwowych nie powinna przekraczać 20°C (opt. 14 - 18°C). Utrzymaniu pożądanej temperatury przy kutrowaniu sprzyja odpowiednie wstępne rozdrobnienie surowca w wilku (cząstki o wymiarach poniżej 3 mm) lub w wilku nadziewającym minimalizującym przyrost temperatury w czasie rozdrabniania (siatki o średnicy oczek 0,6 - 0,8 mm). W przypadku kutrowania surowców po wstępnej obróbce cieplnej temperatura wytwarzanego farszu powinna natomiast gwarantować wytworzenie stabilnej emulsji. Programowanie procesu kutrowania powinno wtedy uwzględniać skuteczne działania stosowanych emulgatorów (białka, emulgatory glicerydowe) oraz stan termiczny wykorzystywanej do produkcji wątroby. Emulgujące właściwości wątroby (kwasy żółciowe) przejawiają się optymalnie w temperaturze 50 - 60°C, co determinuje konieczność utrzymywania takich warunków termicznych w procesie kutrowania. Na efektywność kutrowania wpływa istotnie atmosfera w jakiej jest ono prowadzone. Dobre efekty technologiczne kutrowania uzyskuje się w warunkach prowadzenia procesu pod zredukowanym ciśnieniem (podciśnienie 0,02 - 0,04 MPa). Warunki takie sprzyjają lepszemu wydzielaniu się białek mięśniowych, które silniej emulgują tłuszcz i wiążą wodę. Minimalny kontakt surowca z tlenem wpływa natomiast pozytywnie na szybkość wybarwienia peklowniczego, ogranicza proces oksydacji tłuszczów i eliminuje rozwój bakterii tlenowych. Pozytywnym efektem kutrowania w warunkach zredukowanego ciśnienia jest otrzymanie delikatnego niepieniącego farszu z 5 - 7% zmniejszeniem objętości w stosunku do wytworzonego w atmosferze powietrza. Warunki takie w rezultacie skutecznie wpływają na poprawną konsystencję i lepszy smak kiełbas kutrowanych. Efektywność kutrowania można również wspomagać zastępując atmosferę powietrza podczas kutrowania gazami kriogenicznymi (N2, CO2). Gwarantuje to skuteczne utrzymanie niskich temperatur w czasie kutrowania. Wprowadzony płynny gaz bezpośrednio na surowiec zapewnia duży gradient temperatury, a zarazem wypiera niekorzystny tlen atmosferyczny. W efekcie pozwala to na regulację i kontrolę warunków temperaturowych w czasie całego przebiegu kutrowania. Urządzenia do kutrowania Technologiczny efekt kutrowania zależy od trzech grup czynników związanych z: • rodzajem surowca, • technologią wytwarzania, • rodzajem i parametrami technicznymi urządzenia do wytwarzania farszu. Kutry misowe Urządzenia te wykorzystuje się do rozdrabniania, kutrowania oraz wyrównania układu przestrzennego składu surowcowego. Praca kutrów misowych polega na połączeniu dwóch prostopadłych ruchów , tj. poziomego misy i pionowego noży działających na zasadzie klina. Ruch noży powoduje rozdrabnianie, nawadnianie i emulgowanie a ruch misy - mieszanie i podawanie masy pod noże. W celu wytworzenia pożądanej technologicznie struktury farszu podczas kutrowania w kutrach misowych obocd. str. 24 24 maszyny i technologie wiązywać powinna określona kolejność wprowadzania składników do kutra. Wytwarzanie emulsji wodno - tłuszczowej z rozpuszczonymi w niej białkami następuje bowiem na samym końcu kutrowania ,co determinuje moment dodawania tłuszczu do masy kutrowanej. Powstawanie stabilnej emulsji, zachodzące po maksymalnym nawodnieniu cząstek białkowych, gwarantuje dużą wodochłonność układu oraz wysoką lepkość i dużą kohezję farszu. Poza rozdrabnianiem i kutrowaniem kutry misowe wykorzystuje się do wyrównania układu przestrzennego składu surowcowego: • niedokutrowanego lub wykutrowanego farszu z surowcami rozdrobnionymi w wilku, • rozdrobnionego surowca z płynnymi składnikami wsadu (zalewy, sosy), • przetworzonego surowca bogatego w białka tkanki łącznej z dodatkami stabilizującymi i modyfikującymi jego skład. Efektywność kutrowania w kutrach misowych zależy od: • prędkości obrotowej wału nożowego i misy, • ilości i jakości zamontowanych noży, • stopnia wypełnienia misy, • pojemności misy, • warunków prowadzenia procesu (ciśnienie, atmosfera). Przyjmuje się, że optymalne wypełnienie misy kutrów powinno wynosić 50 - 70%, co zapobiega zagęszczaniu farszu prowadząc zarazem do jego poprawnej konsystencji. Charakterystycznymi parametrami pracy kutra misowego jest prędkość obrotowa wału nożowego (do 6000/ min) oraz misy (6 - 30/min). Parametry te są dobierane w zależności od wymagań technologicznych dotyczących jakości wytwarzanego farszu. Dobrym rozwiązaniem technicznym jest bezstopniowa regulacja tych prędkości, co pozwala na ,,płynne" prowadzenie kutrowania. Generalnie wzrost prędkości obrotowej wału nożowego wpływa na polepszenie jakości far- szu i wędlin. Do założonego poziomu prędkości obrotowej wału nożowego należy dostosować prędkość obrotową misy, co umożliwia optymalny przebieg kutrowania. Wpływa to pozytywnie na wysoką lepkość farszu, niską zawartość w nim wody wolnej, właściwy stopień rozdrobnienia i poziom związania oraz teksturę wyrobów gotowych. Na jakość wytwarzanego w kutrze misowym farszu oraz skuteczność rozdrabniania ma wpływ kształt geometryczny krawędzi tnącej noży. Rodzaj noży decyduje ponadto o różnorodnej przydatności technologicznej kutrów misowych. Przy wytwarzaniu wysokowydajnych farszów homogennych sprawdzają się noże proste (kiełbasy homogenizowane, kiszki wątrobowe). Przydatne są one również przy produkcji emulsji skórkowych, kolagenowych i przy rozdrabnianiu surowca mrożonego (kiełbasy surowe). Wykorzystywanie noży sierpowych ze względu na ich długą linię cięcia jest predysponowane przy rozdrabnianiu surowców do produkcji kiełbas surowych z surowca mrożonego oraz przy wytwarzaniu mało uwodnionego farszu (kiełbasy suszone, konserwy). Z noży pełnych najbardziej przydatne do wytwarzania farszów wędlinowych i konserwowych są tzw. noże logarytmiczne i o krawędzi w kształcie krzywej łamanej. Noże w kształcie wycinka spirali logarytmicznej gwarantują mały przyrost temperatury w czasie kutrowania oraz dają farsz o najmniejszej ilości wody wolnej, najmniejszym wycieku cieplnym, a zarazem o największej lepkości. Wyroby wyprodukowane z takiego farszu charakteryzują się wysokimi ocenami wyróżników organoleptycznych oraz dobrą teksturą i małymi ubytkami masy. Nieco gorsze efekty uzyskuje się przy zastosowaniu noży w kształcie krzywej łamanej. Bardzo dobre efekty kutrowania uzyskuje się stosując noże z otworami. Zawirowanie farcd. str. 26 26 maszyny i technologie szu pomiędzy powierzchniami noży przy podnoszeniu farszu zwiększa wydajność cięcia, co wpływa na większe związanie wody i uzyskanie lepszej jakości emulsji. W czasie pracy tych noży w ich otworach powstaje podciśnienie usuwające pęcherzyki powietrza z farszu. Daje to lepszy przekrój wyrobów kutrowanych. Na wysoką jakość farszów wytwarzanych przy zastosowaniu noży z otworami wpływają także lepsze możliwości utrzymywania w czasie kutrowania niskiej temperatury ,co jest efektem ograniczenia wydzielania się ciepła. Noże pełne pokryte ryftami z jednej strony dzięki zwiększonej powierzchni zewnętrznej pozwalają na poprawę efektu emulgowania i skuteczne oddziaływanie na surowiec mięsny (efekt ciągnięcia farszu). Chropowata boczna ściana noży wskutek dużego tarcia powoduje skuteczne rozdrobnienia opornych mechanicznie surowców, co jest przydatne w produkcji emulsji tłuszczowo - kolagenowych. Tak duże tarcie sprzyja jednak wzrostowi temperatury w czasie kutrowania, co staje się pożądane przy obrabianiu surowców po obróbce termicznej (kiszki wątrobowe, emulsje). Specjalny system dyszowy zapewnia po obróbce schładzanie masy do pożądanej temperatury umożliwiającej skuteczne technologicznie działanie wprowadzonej surowej wątroby i dodatków funkcjonalnych. Natomiast kutrowanie w urządzeniach z możliwością stosowania chłodzenia pośredniego w czasie wytwarzania farszu pozwala na wyeliminowanie konieczności stosowania lodu łuskowego. Przydatnymi rozwiązaniami technicznymi są kutry misowe z podwójnym dnem misy. Może to być wykorzystywane do procesu chłodzenia pośredniego lub stosowane jako wariant kutrowania z tzw. gotowaniem (podgrzewanie przeponowe parą wodną). Opcja z gotowaniem jest przydatna w produkcji kutrowanych wędlin podrobowych, gdzie wykorzystuje się surowce bez konieczności prowadzenia wstępnej odrębnej obróbki termicznej. Daje to w praktyce wyeliminowanie ubytków masy oraz umożliwia utrzymanie pełnowartościowych substancji smakowo-zapachowych i części białka w surowcu, które ulegają najczęściej stracie w czasie gotowania wstępnego w wodzie. Dodatkowy osprzęt kutrów (ogrzewanie pokrywy kutra, bezpośrednie wprowadzenie pary) umożliwia ponadto skrócenie czasu obróbki cieplnej. Młynki koloidalne Do urządzeń rozdrabniających bez możliwości równoczesnego mieszania i emulgujących należą młynki koloidalne (emulsyfikatory). Surowiec używany do obróbki w tych urządzeniach powinien być wstępnie rozdrobniony w wilku przez siatkę o średnicy oczek wynoszącej maksymalnie 5 mm. Elementami roboczymi w młynkach koloidalnych są dwie powierzchnie, z których jedna nieruchoma jest stojanem (stator), a druga wirująca z prędkością 3000/ min. stanowi rotor (wirnik). Dokładne rozdrobnienie i emulgowanie następuje dwuetapowo w czasie przeciskania się surowca przez szczelinę powstałą między rotorem a statorem. Poza typowym rozdrabnianiem mechanicznym (przechodzenie surowca przez szczelinę), rozdrabnianiu w młynkach sprzyja powstająca Nowoczesnym rozwiązaniem technicznym w zakresie kutrów misowych są konstrukcje kutrów umożliwiające przetwarzanie mięsa w dużych kawałkach , w tym także mrożonego. Proces rozdrabniania takiego surowca umożliwia odpowiedni kształt kołpaka komory nożowej oraz dobrana właściwie szybkość cięcia. Zastosowanie takich kutrów pozwala na wyeliminowanie wstępnego rozdrobnienia surowca mięsno - tłuszczowego oraz umożliwia produkcję kiełbas z surowca mrożonego o różnym stopniu rozdrobnienia. Jednocześnie możliwości kutrowania surowców mrożonych pozwalają na wyeliminowanie konieczności stosowania lodu łuskowego zamiast wody. cd. str. 28 28 maszyny i technologie różnica ciśnień w przestrzeni między rotorem a statorem. Ciągły ruch rotora powoduje sprężanie i rozprężanie surowca. Ze względu na budowę elementów roboczych młynki dzielą się na tarczowe (wyprofilowane tarcze) i stożkowe (stożkowy wirnik i nieruchoma obudowa). Warunkiem skutecznego przebiegu procesu obróbki surowców w młynkach koloidalnych jest minimalna zawartość wody na poziomie 40% lub tłuszczu na poziomie 20% w składzie masy surowcowej poddawanej procesowi. Zastosowanie odpowiedniej proporcji między frakcjami stałymi i ciekłymi pozwala na płynną pracę urządzenia. Poprzez regulowanie wielkości szczeliny uzyskuje się różne rozdrobnienie masy surowcowej oraz kontrolowany przyrost temperatury w czasie procesu. Ze względu na powyższe uwarunkowania oraz na fakt, że w czasie emulsyfikacji surowca mięsno - tłuszczowego w młynkach koloidalnych następuje znaczny przyrost temperatury, urządzenie to staje się przydatne przy wytwarzaniu farszów wysokowydajnych o stosunkowo małej lepkości oraz przy produkcji homogenizowanych wędlin podrobowych. Ponadto bardzo dobre efekty uzyskuje się stosując młynki koloidalne do wytwarzania emulsji kolagenowo - tłuszczowych. Młynki koloidalne znajdują również zastosowanie jako urządzenia poprawiające efektywność wytwarzania homogennych farszów wędlinowych po wstępnej obróbce ich w kutrach misowych niskoobrotowych. Kutry przelotowe Nowoczesnym rozwiązaniem technicznym w zakresie kutrowania jest prowadzenie rozdrabniania i emulgowania w kutrach przelotowych. W tych systemach następuje kutrowanie surowca mięsno - tłuszczowego wstępnie wymieszanego z wodą (cząstki 5 - 8 mm) i dodatkami. Rozdrobniony i wymieszany z wodą surowiec jest zasysany przez układ roboczy (tnący) do komory rozdrabniająco - emulgu- jącej. Elementami roboczymi w zależności od konstrukcji kutrów przelotowych są tarcze z otworami , tarcze tnące oraz noże względnie w drugim typie urządzeń zestawy rotor - stator (głowica tnąca - pierścień). W pierwszym rodzaju urządzeń efektywność rozdrabniania i emulgowania uzyskuje się poprzez zastosowanie odpowiedniej ilości tarcz nieruchomych i z otworami w ilości maksymalnie 7 sztuk oraz wirujących tarcz tnących. Stosując właściwy układ tarcz przy optymalnym dobrze średnicy oczek i przy odpowiednim ich wzajemnych docisku (eliminowanie tarcia między tarczami) uzyskuje się dobrej jakości farsz wędlinowy. W systemach, gdzie występują noże i siatki pożądane efekty uzyskuje się regulując doborem krotności układu tnącego (nóż - siatka), średnicą oczek w siatce oraz siłą docisku noży do siatek. Jako elementy nożowe często stosuje się tzw. uchwyty nożowe z wymiennymi wkładkami. W kutrach zaopatrzonych w układ tnący w postaci głowicy tnącej i pierścienia skuteczność kutrowania zależy od wielkości szczeliny tworzonej między elementami roboczymi układu. Właściwy dobór elementów tnących oraz parametrów pracy kutra przelotowego pozwala na osiągnięcie dobrego efektu emulgacyjnego, który zachodzi równocześnie z rozdrabnianiem. Najlepsze efekty uzyskuje się w przypadku, gdy w kutrach z tarczowym układem tnącym względnie nożowo - siatkowym cały proces przebiega wielopoziomowo. Dobrą efektywność osiąga się przy zastosowaniu podwójnych systemów tnących. W kutrach wyposażonych w układ rotor - stator uzyskuje się pożądaną homogenizację i wytworzenie stabilnej emulsji przy optymalnym doborze szerokości szczeliny między elementami roboczymi. Szczególnie dobre efekty technologiczne osiącd. str. 30 30 maszyny i technologie gane są przy zastosowaniu podwójnego systemu (2 głowice - rotory i 2 pierścienie - statory) przy szczelinach 0,5 - 0,7 mm. Ze względu na stosunkowo krótki czas trwania procesu rozdrabniania i emulgowania w kutrach przelotowych niezbędne jest właściwe skorelowanie temperatury wyjściowej masy mięsno-tłuszczowej z przewidywanym przyrostem temperatury w czasie trwania procesu, co eliminuje wystąpienie zbyt wysokiej temperatury wytwarzanego farszu. Jednocześnie zbyt krótki czas trwania rozdrabniania i emulgowania może być przyczyną niedostatecznego wykutrowania, czego efektem jest pogorszenie się związania, konsystencji i stabilności wytworzonej emulsji jaką jest farsz wędlinowy. Skuteczności wytwarzania wysokiej jakości farszów w kutrach przelotowych sprzyja właściwie przebiegający proces mieszania, który może być wspomagany przez pompy mieszające i rurowe systemy transportu. Kutry przelotowe mogą pracować w atmosferze powietrza lub pod zredukowanym ciśnieniem, co daje określone korzyści technologiczne. Urządzenia te są przydatne do wytwarzania farszów w produkcji wędlin podrobowych (kiszki wątrobowe, pasztety) i konserw podrobowych. Dobre efekty produkcyjne uzyskuje się stosując je do wytwarzania emulsji kolagenowych oraz farszów homogennych do produkcji kiełbas typu parówki i mortadele. Stosując odpowiednio zmontowany układ tnący (mniejsza ilość tarcz o większej średnicy otworów) można wytwarzać farsze wiążące odpowiednio rozdrobnione mięsa do kiełbas średnio- i grubo rozdrobnionych. dr inż. JERZY WAJDZIK cd. str. 32