Plan sukcesji jako transakcja życia,

Paweł Rataj
– radca prawny,
Kancelaria radcy prawnego Pawel Rataj i Współpracownicy
SUKCESJA
Plan sukcesji jako transakcja życia,
której wyzwaniom można sprostać
„Firmy rodzinne mają tylko trzy problemy: sukcesja, sukcesja, sukcesja”1
J
ak wynika z przywołanego wyżej cytatu, sukcesja
ma charakter kluczowy dla firmy rodzinnej i stąd też
przeprowadzenie planu sukcesji jest określane „transakcją życia”. Z tego powodu doradcy sukcesyjni ze
Stanów Zjednoczonych postrzegają planowanie sukcesji
w kategoriach wyzwania, przed jakim stają właściciele firm.
Określają je nawet „ostatecznym testem wielkości”. Autorzy
przywołanego wyżej cytatu podkreślają, że dla właściciela
firmy rodzinnej „niewiele jest wyzwań bardziej wymagających niż to związane z przekazaniem biznesu rodzinnego
kolejnemu pokoleniu”. Należy chyba dodać, że jest to wyzwanie nie tylko dla nestora,sukcesora, jak i dla całej otaczającej firmę rodziny, której z oczywistych względów zależy na sprawiedliwych rozporządzeniach majątkowych
i zapewnieniu dalszej pomyślności i stabilności finansowej.
W polskich warunkach dodatkowym czynnikiem zwiększającym ciężar zadania przed którym staje nestor jest brak
wcześniejszych doświadczeń do jakich można by się odwołać i to zarówno na poziomie doświadczeń społecznych,
jak i poprzez sięgnięcie do własnych doświadczeń w ramach przekazu rodzinnego. Wynika to z oczywistych uwarunkowań o charakterze historycznym. Powyższe uwarunkowania czynią proces przekazywania firmy rodzinnej „z ojca
na syna” trudniejszym, bo w naszych realiach nestor jest
najczęściej założycielem firmy rodzinnej.
Plan sukcesji w ujęciu prawnym zagraniczni doradcy firm
rodzinnych określają „transakcją życia”. Na pierwszy rzut
oka wydaje się, że nie ma w tym stwierdzeniu ani cienia
przesady, skoro powodzenie tego procesu może utrwalić
efekt wieloletnich starań nestora, związanych z utworzeniem i prowadzeniem firmy rodzinnej. Nie chodzi tu jedynie
o zabezpieczenie dostatku i spokojnego bytu nestora i jego
rodziny. Przystępując do tworzenia planu sukcesji trzeba
mieć w polu widzenia zasadniczą kwestię leżącą u podstaw procesu sukcesji – celu, jakim jest realizacja idei powiernictwa (stewardship) – przysłowiowego „przekazania
pałeczki” w sztafecie pokoleń w firmie rodzinnej. Wykonanie
tak rozumianego planu sukcesji oznacza przekazanie dzieła
naszego życia w ręce godnych następców stanowiących
najczęściej kolejną generację rodziny. W tym ujęciu sukcesja wiąże się nie tyle z odchodzeniem, przemijaniem,
lecz zyskuje nową perspektywę oznaczającą przypieczętowanie zawodowego sukcesu czy też wręcz życiowego
4
Tych, którzy
u zarania
polskiej gospodarki rynkowej powołali
do życia swoje
firmy rodzinne,
a następnie
przez blisko
ćwierćwiecze
z determinacją je prowadzili, nie trzeba
chyba specjalnie przekonywać, że przeprowadzenie
skutecznej sukcesji jest konsekwencją wyboru wcześniej
obranej drogi.
spełnienia. Właśnie z tej perspektywy sukcesja jest zadaniem, któremu po prostu trzeba sprostać. Wydaje mi się, że
do pionierów polskiej przedsiębiorczości, jakimi są założyciele firm rodzinnych, nie trzeba kierować specjalnych apeli
i odwoływać sie do ich poczucia odpowiedzialności. Tych,
którzy u zarania polskiej gospodarki rynkowej powołali do
życia swoje firmy rodzinne, a następnie przez blisko ćwierćwiecze z determinacją je prowadzili, nie trzeba chyba specjalnie przekonywać, że przeprowadzenie skutecznej sukcesji jest konsekwencją wyboru wcześniej obranej drogi.
Zaniechanie zaplanowania sukcesji oznacza oddanie prowadzonej przez nich firmy na ryzyko obowiązujących rozwiązań ustawowych, co w zdecydowanej większości przypadków firm doprowadzi do ich rozpadu. Uważam zatem, że
motywacja polskich przedsiębiorców do przeprowadzenia
sukcesji będzie miała czysto pragmatyczne uzasadnienie.
Nie po to pionierzy polskiej przedsiębiorczości poświęcili
swoje życie zawodowe na prowadzenie firmy, aby wskutek
prostego zaniechania doprowadzić do jej upadku, a ich bliskich narazić na niekończące sie spory.
Co jednak począć gdy brak w gronie najbliższych osoby
zainteresowanej albo zdolnej do przejęcia steru od nestora?
Brak godnego sukcesora z grona rodziny nie musi być przeszkodą w skutecznym przeprowadzeniu sukcesji, z tym że
sukcesja ta (przy założeniu zachowania ciągłości kontroli
rodziny nad własnoscia firmy) oznaczać będzie przekazanie
bieżącego zarządzania firmą menagerowi spoza rodziny.
W przypadku gdy nestor zdecyduje się na wyzbycie kontroli właścicielskiej nad firmą, to z oczywistych względów
sukcesja zarządzania i własności przybierze postać umowy
sprzedaży firmy. Paradoksalnie, reguły według jakich nestor
powinien przygotować firmę do sprzedaży lub do przekazania sukcesorowi powinny być podobne. W obu przypadkach zalecane jest przeprowadzenie takich zmian w bieżącym funkcjonowaniu firmy rodzinnej, aby ją uniezależnić
od osoby założyciela do tego stopnia, by mogła funkcjonować bez niego. Dzięki temu firma rodzinna zyska na wartości
.
1 C.E.Aronoff, S.L. McLure, J.L.Ward, Sukcesja w firmach rodzinnych. Ostateczny test wielkości, Wydawnictwo MiP, Kraków 2012, str. 12