FULL TEXT - Medycyna Sportowa

118 kunski:Layout 1 2014-04-27 20:56 Strona 1
Medycyna Sportowa / Polish J Sport Med
© MEDSPORTPRESS, 2014; 1(4); Vol. 30, 71-75
DOI: 10.5604/1232406X.1100051
ARTYKUŁ HISTORYCZNY / HISTORICAL ARTICLE
Słownik biograficzny medycyny sportowej
Biographical Dictionary of Sports Medicine
Stanisław Józef Grochmal (1911-1995)
Lekarz, fizjolog sportu, neurolog, specjalista w zakresie rehabilitacji medycznej, profesor medycyny,
dyrektor Miejskiej Przychodni Sportowo-Lekarskiej
(1948-1953) i rektor Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego (1965-1968) w Krakowie, jeden z pionierów
rehabilitacji neurologicznej w Polsce, organizator placówek rehabilitacji medycznej, wybitny popularyzator
fizjologicznych i psychologicznych metod umacniania
zdrowia. Należał do pokolenia teoretyków i praktyki
medycyny, którzy na śladach wcześniejszych zainteresowań fizjologią sportu i medycyna sportową, wnieśli znaczący wkład w rozwój pokrewnych dziedzin polskiej medycyny.
Urodził się 13 kwietnia 1911 roku w miejscowości
Jureczkowa, w dawnym powiecie dobromilskim,
w województwie lwowskim. Rodzina Grochmalów pochodzi z Korczyny k. Krosna, z którą jest związana
od ponad dwustu lat. Stanisław był najmłodszym
z czworga dzieci Michała i Heleny z Zająców. Ojca
utracił w 1916 roku. W latach 1916-1921 uczęszczał
do szkoły powszechnej w Korczynie. Naukę kontynuował w krośnieńskim gimnazjum, gdzie w 1929 roku
uzyskał maturę. W latach 1929-1935 studiował na
Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego.
W 1933 roku został asystentem wolontariuszem, później asystentem kontraktowym w kierowanym przez
prof. Leona Zbyszewskiego Zakładzie Fizjologii Uniwersytetu Poznańskiego. W okresie studenckim za
publikację „Ideał polskiego studenta medycyny”
i „O metodzie studiowania anatomii” otrzymał brązowy Medal im. Marcinkowskiego. Drugi medal brązowy otrzymał za publikację „Fizjologia w dawnym Uniwersytecie Wileńskim i Akademii Medyko-Chirurgicznej Wileńskiej”. Działał w Kole Medyków. Pełnił funkcje kierownika sekcji sportowej, kierownika sekcji
społeczno-naukowej i przewodniczącego Akademickiego Koła Czerwonego Krzyża. Dyplom lekarza uzyskał 11 marca 1935 r. Kończąc studia miał opublikowaną pracę pt. „O odruchowej pojemności życiowej
płuc i jej wartości fizjologiczno-klinicznej” (Nowiny
Lekarskie, 1935, 47, 449-453, 477-483), na podstawie której 3 czerwca 1937 r. uzyskał na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego dyplom doktora
medycyny (promotorem był prof. Leon Zbyszewski).
Praca została nagrodzona kolejnym srebrnym Medalem im. Mianowskiego.
W latach 1935-1936 odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Sanitarnych Rezerwy, podczas której
na rok został przeniesiony do Centralnego Instytutu
Wychowania Fizycznego w Warszawie, z przydziałem do Zakładu Fizjologii (kierowanego przez doc.
Włodzimierza Missiurę). W latach 1937-1939, wstępując do zawodowej służby wojskowej, był lekarzem
w Oddziałach Chorób Wewnętrznych okręgowych
szpitali wojskowych w Warszawie i Krakowie. Przed
wybuchem drugiej wojny światowej oddelegowano
go, celem uzyskania specjalizacji w zakresie fizjopatologii, do Zakładu Patologii Ogólnej i Doświadczalnej Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W sierpniu 1939 roku został zmobilizowany do 16
Pułku Piechoty w Tarnowie. Podczas kampanii wrześniowej 1939 roku służył na stanowisku naczelnego
lekarza tego pułku, wchodzącego w skład 6 Dywizji
Piechoty, w Grupie Operacyjnej „Bielsko” w Armii „Kraków” – największym polskim związku operacyjnym.
Szczególnie krwawe boje stoczyła w pierwszych
dniach wojny 6. DP pod Pszczyną. O zaciętości i determinacji żołnierzy polskich świadczy fakt, iż 16. pp
w przeciwnatarciu z lasu Brzeziny na miejscowość
Ćwiklice miał około 300 zabitych, a liczba rannych
była jeszcze większa. Po walkach, razem z pułkiem,
nocą z 2 na 3 września, armia wycofywała się z rejonu Pszczyny. Dalej szlak wojenny, już w strukturach
Grupy Operacyjnej „Boruta”, prowadził go przez Puszczę Niepołomicką, Wał Rudę, Żabno, Radomyśl, Mielec, Baranów, Tarnobrzeg, Nisko, Ułanów w kierunku
Biłgoraja. 15 września po bitwie na Podlasiu k. Aleksandrowa, 16 pp znalazł się w okrążeniu. 20 września pułk się poddał, broń złożył w Cieszanowie. Jego przełożony dowódca 16. pp ppłk. Józef Rudolf
Matuszak, we wspomnieniach napisał: „W dniu 2
września 1939 r. w punkcie sanitarnym w Międznej
pod Pszczyną, w bardzo silnym ostrzale artyleryjskim
zaopatrywał i ewakuował wszystkich rannych. Jako
lekarz pułkowy odszedł z pola walki dopiero po spełnieniu swego zadania... W dniu 16 września w obronnej bitwie nad Tanwią pod Aleksandrowem, gdzie nasza piechota walczyła ostatkiem sił, por. lek. dr Stanisław Grochmal nie zaznał trwogi, biegał do konających rannych i spełniał posługę sanitarna, a kilku ciężko rannych wyniósł w bezpieczne miejsce... Nocą
z dn. 18/19 września, kiedy pułk zaryzykował nocny
szturm, po jego załamaniu nie zawahał się pozostać
aż do ostatniego wycofującego się żołnierza... Za
męstwo i odwagę został przedstawiony do odznaczenia Krzyżem Virtuti Militari”. Pozostał z rannymi i trafił do obozu przejściowego w Bochni. 6 października
1939 r., zwolniono go (razem z 6 lekarzami) i skierowano do Tuchowa w celu zwalczania epidemii czerwonki i tyfusu plamistego. W Tuchowie zorganizował
ośrodek zdrowia, którym kierował i który w 1942 roku
został przekształcony w Szpital Epidemiczny. Od początku swej pracy w Tuchowie aktywnie włączył się
w nurt konspiracji i działał pod pseudonimem „Lechita”. Jego mieszkanie było punktem kontaktowym
konspiracji tarnowskiej. W jego szpitalu znajdowały
schronienie osoby ukrywające się przed aresztowaniem. Jako szef sanitarny nowo powstałego inspekto-
71
118 kunski:Layout 1 2014-04-27 20:56 Strona 2
Kuński H., Stanisław Józef Grochmal (1911-1995)
ratu tarnowskiego udzielał pomocy lekarskiej rannym
podczas akcji zbrojnych żołnierzom podziemia oraz
ukrywał ich, umieszczając na oddziałach zakaźnych
szpitali. Pod pozorem ćwiczeń drużyn sanitarnych
z obrony przeciwlotniczej, prowadził szkolenia konspiracyjnych sanitariuszek. Zorganizował również opiekę
lekarską dla terenowych oddziałów partyzanckich.
Na początku 1944 roku (prawdopodobnie na skutek
donosu) został aresztowany przez gestapo i osadzony w tarnowskim więzieniu. Po interwencji emerytowanego generała austriackiego Rauerta (zarządzającego dobrami Sanguszków w Gumniskach) zwolniono go wspólnie z kilkunastoma okolicznymi rolnikami.
W 1945 roku powrócił do Krakowa. Początkowo
podjął pracę w tzw. lecznictwie otwartym, a następnie
na Oddziale Wewnętrznym Szpitala św. Łazarza.
W 1946 roku, pracując w ambulatorium chorób wewnętrznych (prowadząc badania nad lekami przeciwgruźliczymi), zorganizował Centralną Poradnię Lekarską PCK, której został pierwszym kierownikiem.
W 1947 roku podjął pracę w Krakowskim Oddziale
Instytutu Higieny Psychicznej (przekształconym później w Wojewódzką Poradnię Zdrowia Psychicznego),
a następnie na Oddziale Neurologiczno-Psychiatrycznym Państwowego Szpitala Klinicznego w Krakowie.
W kwietniu 1948 roku przeniesiono go do rezerwy
w stopniu kapitana. 2 marca 1950 roku został awansowany do stopnia majora rezerwy Wojska Polskiego.
W 1948 r. zorganizował i kierował do 1953 r. Miejską Poradnią Sportowo-Lekarską, przekształconą
w Centralną Wojewódzką Poradnię Sportowo-Lekarską w Krakowie. W latach 1950-1962 pracował jednocześnie w Akademii Medycznej (AM) i Wyższej
Szkole Wychowania Fizycznego (WSWF) w Krakowie. W uczelni medycznej był zatrudniony kolejno jako asystent, adiunkt, starszy wykładowca w Klinice
Neurologicznej kierowanej przez prof. Władysława
Jakimowicza. W 1953 r. został specjalistą drugiego
stopnia w zakresie neurologii. Na przełomie lat 1957/
58 odbył 8-miesięczny staż naukowy w USA i Wielkiej Brytanii, m.in. w Krajowym Szpitalu Chorób Nerwowych w Londynie i Centrum Rehabilitacji w Stoke
Mandeville Hospital, którym kierował wybitny profesor
neurologii i rehabilitacji Ludwig Guttmann, gdzie zapoznał się wszechstronnie z problemami usprawnienia
leczniczego, ze szczególnym uwzględnieniem technik
stosowanych w rehabilitacji neurologicznej, neurotraumatologicznej i neuroortopedycznej. W 1959 r. uzyskał
specjalizację drugiego stopnia w zakresie rehabilitacji medycznej i od tego roku do 1965, równolegle
z pracą w AM i WSWF, kierował Wojewódzką Poradnią Rehabilitacyjną w Krakowie. Habilitację uzyskał
19 października 1962 r. na Wydziale Lekarskim AM
w Krakowie na podstawie rozprawy pt. „Badania nad
przyrostem siły i wytrzymałości u chorych z porażeniem połowiczym w zależności od obciążenia i rytmu
ćwiczeń oporowych” (Wychowanie Fizyczne i Sport,
1962, 6, 2, 133-153). W 1968 r. uchwałą Rady Państwa mianowany profesorem medycyny. Na WSWF,
od 1951 r. do 1960 r. był kierownikiem Zakładu Fizjologii Ogólnej i Fizjologii Sportu, w latach 1960-1962
był wykładowcą fizjologii sportu. Dużą jego zasługą
było utworzenie w 1961 r. Katedry Higieny i Kontroli
Lekarskiej z Zakładem Kontroli Lekarskiej, które dało
podstawy do rozwoju rehabilitacji w WSWF w Krakowie. Pod jego kierownictwem była to bardzo dynamicznie rozwijająca się katedra. W roku akademic-
72
kim 1962/63 zmieniła swą nazwę na Katedrę Higieny,
Kontroli Lekarskiej i Usprawnienia Leczniczego, by
w roku akademickim 1964/65 przekształcić się w trzy
odrębne katedry: Higieny, Kontroli Lekarskiej i Usprawnienia Leczniczego. W roku akademickim 1968/69 została wyłoniona Katedra Rehabilitacji Leczniczej z Zakładem. W 1971 r. zmieniła się struktura uczelni, która dotknęła także rehabilitację. Utworzono wówczas
jeden zakład – Zakład Rekreacji i Rehabilitacji Ruchowej z dwoma Zespołami Dydaktyczno-Wychowawczymi. Na czele nowego zakładu stanął prof. Stanisław
Grochmal. Reorganizacja struktur uczelni oznaczała
w praktyce okresowe zawieszenie rozwoju rehabilitacji, co było powodem, w maju 1972 r., rezygnacji
z pracy w uczelni, w której w latach 1965-1968 pełnił
funkcję Rektora. Jesienią 1972 r. powrócił do Akademii Medycznej w Krakowie. Zorganizował i kierował
do przejścia na emeryturę w 1981 r. Oddziałem Rehabilitacji w Instytucie Neurologii, gdzie z doc. Jerzym
Jedliński tworzyli zgodny tandem lekarski i naukowy.
Pełnił funkcję specjalisty wojewódzkiego w zakresie
rehabilitacji medycznej dla województw małopolskiego
i podkarpackiego. Okresowo wykładał z zakresu higieny psychicznej na Uniwersytecie Jagielońskim i Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie.
Przechodząc na emeryturę, tak naprawdę nigdy
nie przestał być czynny zawodowo i jeszcze przez 14
lat, zatrudniony w niepełnym wymiarze godzin, przychodził regularnie rano do Kliniki Neurologicznej przy
ul. Botanicznej w Krakowie, gdzie czekali na niego
pacjenci. Tak jak zawsze w trakcie konsultacji klinicznych, jego instrukcje do ćwiczeń były krótkie, jasne
i zrozumiałe. Pozostając czynnym praktykującym lekarzem, pozostał popularyzatorem medycyny sportowej, higieny psychicznej i rehabilitacji leczniczej, a także rozwinął intensywną działalność społecznikowską. Aktywnie współpracował z Polskim Czerwonym
Krzyżem, Towarzystwem Walki z Kalectwem, Związkiem Głuchych, Związkiem Inwalidów Wojennych
oraz wieloma organizacjami charytatywnymi. Był też
współzałożycielem siedmiu fundacji. W 1987 r. na
prośbę Stanisława Pruszyńskiego (1928-1988) i ks.
Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego podjął współpracę
z powstającą Fundacja im. Brata Alberta. Wchodząc
w skład komitetu organizacyjnego, walnie przyczynił
się do rejestracji Fundacji. Zadecydował tu osobisty
autorytet, jak i jego kontakty w Ministerstwie Zdrowia
oraz znajomość z wieloma ludźmi, często na wysokich stanowiskach. Mawiał nieraz żartobliwie, że zna
wszystkich ludzi w Krakowie, bo połowa mieszkańców
miasta, to jego byli pacjenci, a druga połowa to jego
przyszli pacjenci. W Zarządzie Fundacji pełnił funkcję
dyrektora ekonomicznego. W czasie sesji naukowej
„Są wśród nas”, zorganizowanej przez Fundację
w Krakowie w dniach 24-25 czerwca 1989 r., przewodniczył jej obradom. Obradom przewodniczył także
w czasie I Walnego Zgromadzenia Grona Przyjaciół
Fundacji, które w parafii św. Mikołaja w Krakowie odbyło się w dniu 13 lipca 1989. Był też przedstawicielem Zarządu przy przeniesieniu na Fundację w dniu
23 października 1989 r. praw własności do gospodarstwa w Radwanowicach. W latach 1989–1991 pełnił
także funkcję przewodniczącego Komisji Rewizyjnej.
Brał udział w większości prac organizacyjnych Schroniska dla Niepełnosprawnych w Radwanowicach,
a w latach 1993-92 inspirował powstanie tamtejszych
Warsztatów Terapii Zajęciowej. 15 marca 1993 r. prze-
118 kunski:Layout 1 2014-04-27 20:56 Strona 3
Kuński H., Stanisław Józef Grochmal (1911-1995)
wodniczył wojewódzkiej komisji kwalifikacyjnej, która
do Warsztatów w Radwanowicach skierowała pierwszych 36 podopiecznych. Do końca swych dni był aktywnym członkiem Grona Przyjaciół Fundacji, wspierając swą radą i doświadczeniem wszelkie działania
związane z tworzeniem i organizowaniem placówek
opiekuńczo-wychowawczych dla ludzi upośledzonych
umysłowo. Swoją siłę do pracy naukowej, społecznej
i patriotycznej czerpał z wiary w Boga. Był wzorem
prawego chrześcijanina, zaangażowanego w niesienie pomocy osobom niepełnosprawnym i chorym. Od
czasów szkolnych był też poetą. Napisał szereg wierszy, z których część opublikował w 1994 r. w tomiku
„Tęczowa droga”. Wiele z tych wierszy poświęcił
swojej, zmarłej w 1991 r., żonie Irenie z d. Tischer,
z którą przeżył wspólnie ponad 50 lat. Z małżeństwa
tego pozostało dwoje dzieci: Bożena (ur. 1942) profesor Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielońskiego i Kazimierz (ur. 1947) prawnik, autor wspomnień
o swoim Ojcu.
Był autorem licznych prac naukowych i artykułów
popularnonaukowych z zakresu fizjologii sportu, medycyny sportowej, neuropsychologii i rehabilitacji medycznej. Ogłosił drukiem jako autor i współautor 20
podręczników, rozpraw i poradników lekarskich oraz
około 200 artykułów specjalistycznych.
W opracowaniu poglądowym pt. „Zmiana poglądów na rolę fizjologii w medycynie” (Nowiny Lekarskie, 1935, 47, 165-170), ówczesny asystent wolontariusz w Zakładzie Fizjologii Uniwersytetu Poznańskiego Stanisław Grochmal zaprezentował swoje poglądy na nową rolę fizjologii w medycynie. Ważnym
czynnikiem, który wysunął fizjologię na czołowe miejsce współczesnej wiedzy lekarskiej, było powstanie
medycyny zapobiegawczej i coraz większy rozwój higieny oraz wychowania fizycznego. Zadanie utrzymania ludzkiego organizmu przy zdrowiu i zapobieganie chorobom pociąga za sobą konieczność dokładnej znajomości fizjologii. Szczególnie odnosi się
to do lekarzy szkolnych i sportowych, pod których
opieką pozostaje zasadniczo człowiek zdrowy i pragnący zdrowie jak najdłużej i w jak najlepszym stanie
zachować.
Z wyników pracy doktorskiej, oceny wartości fizjologiczno-klinicznej, próby duszności wg Goiffona
i wsp. w modyfikacji własnej, wysnuł szereg wniosków praktycznych w zastosowaniu do treningu sportowego. Omówił je szczegółowo w publikacji pt. „Zagadnienie treningu fizycznego w świetle badań pojemności odruchowej płuc u sportowców” (Polska
Gazeta Lekarska, 1939, 18, 629-634). Zasada próby
polega na wywoływaniu nadmiernej wentylacji płuc
aż do objawów duszności przez oddychanie powietrzem zawartym w ściśle zamkniętej przestrzeni. Odpowiadając swym przebiegiem początkowemu okresowi maksymalnego wysiłku mięśniowego, daje obraz stanu adaptacyjno-regulujących mechanizmów fizjologicznych ustroju w warunkach ostrej kwasicy gazowej, pozwalający ocenić stopień treningu sportowego i sprawności fizycznej. Porównując wyniki próby u osób uprawiających ćwiczenia wytrzymałościowe
i szybkościowe lub siłowe, sformułował ogólny wniosek, że podstawę każdej racjonalnej zaprawy sportowej powinny stanowić systematycznie uprawiane
ćwiczenia wytrzymałościowe, przygotowujące ustrój
do oszczędnej, wydajnej i długotrwałej pracy narządów podczas nadmiernych wysiłków fizycznych. Wy-
niki dalszych badań nad przydatnością próby duszności w ocenie sprawności oddechowo-krążeniowej
organizmu, publikował, w latach 1957-1964, jego uczeń
i współpracownik profesor Adam Klimek (Wychowanie Fizyczne i Sport, 1959, 3, 1-2, 30-31 i 1960, 4, 1,
85-89). Przez ponad dwadzieścia lat, w okresie
1949-1972, prowadził badania nad oceną pobudliwości nerwowo-mięśniowej w diagnostyce tzw. wytrenowania sportowców. W badaniach tych we współpracy
z dr Zofią Knychalską-Karwan wykazał, że objaw
Chvostka, stwierdzony u sportowców, jest swoistym
sygnałem alarmowym, że istniejąca nadpobudliwość
mechaniczna może w każdej chwili spowodować
przejście ze stanu pogotowia czynnościowego do stanu przemęczenia i przetrenowania. Wczesne wykrycie
tych niebezpiecznych przejść granicznych i zlecenie
treningu psychotonicznego oraz ćwiczeń relaksacyjnych może uchronić niejednego sportowca przed niepowodzeniami i przedwczesnym inwalidztwem. Podczas XV Zjazdu Naukowego PTMS w 1974 r. w Łodzi,
wygłosił, wspólny z doc. Jerzym Jedlińskim, referat
programowy w sesji otwarcia Zjazdu pt. „Przeciążenie układu nerwowego w sporcie”, w którym wykazali
szczególną rolę czynników psychicznych, emocjonalnych i socjalnych.
W rozprawie habilitacyjnej, z zastosowaniem metod fizjologicznych, wykazał zależność obciążenia
w ćwiczeniach oporowych i rytmu ćwiczeń na przyrost siły i wytrzymałości u chorych z porażeniem połowiczym. Wśród najważniejszych pionierskich w literaturze pozycji w dziedzinie neurorehabilitacji, trwałym dorobkiem pozostają opracowania pt. „Opieka
domowa nad chorym po udarze mózgu” (1966) i w nim
test badania czynności życia codziennego oraz „Neurofizjologiczne podstawy rehabilitacji ruchowej”, referat
wygłoszony podczas I Kongresu Naukowego Kultury
Fizycznej i Sportu w Poznaniu w 1979 r. i „Neurofizjologiczne mechanizmy w kompensacji zaburzeń układu nerwowego”, referat wygłoszony podczas Sesji
Naukowej Komisji Rehabilitacji w Komitecie Terapii
Doświadczalnej PAN w Poznaniu w 1983 r. Swoje olbrzymie doświadczenie w zakresie neurorehabilitacji
przedstawił w opracowaniach podręcznikowych pt.
„Rehabilitacja w chorobach układu nerwowego” (pod
red. Stanisława Grochmala i Stefanii Zielińskiej-Charszewskiej, PZWL, Warszawa, 1980) i obszerne rozdziały pt. „Rehabilitacja ruchowa osób z zaburzeniami i schorzeniami neuronu obwodowego” i „Rehabilitacja ruchowa osób z zaburzeniami i schorzeniami
centralnego układu nerwowego” w pierwszym tomie
podręcznika pt. „Podstawy rehabilitacji ruchowej
w dysfunkcjach narządu ruchu” (pod. red. Kazimiery
Milanowskiej, Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa, 1981).
Swoje idee metod neurorehabilitacji spopularyzował
w wielokrotnie wznawianej pozycji pt. „Teoria i metodyka ćwiczeń relaksowo-koncentrujących” (PZWL,
Warszawa, 1979, 1986). Zrozumienie neurofizjologicznych mechanizmów usprawnienia ruchowego
i rehabilitacji ruchowej było dla niego podstawą wyznaczającą kierunki postępowania praktycznego. Pisał – lekarz, instruktor lub trener usiłuje często narzucić zawodnikowi czy inwalidzie wypróbowaną w innych warunkach i przez inne osoby specyficzną technikę ruchu, lecz nieskończenie mądra natura dokonuje własnego wyboru i własnych autonomicznych
przystosowań wypracowując indywidualny, niepowtarzalny model ruchu. Toteż dobrze zrobimy studiując
73
118 kunski:Layout 1 2014-04-27 20:56 Strona 4
Kuński H., Stanisław Józef Grochmal (1911-1995)
naturalne wzorce ruchowe, zamiast je poprawiać lub
usuwać w oparciu o wyłącznie cudzą praktykę czy
modele wypracowane w laboratoriach. Reasumował
niby lapidarnie, ale jak mądrze. Ważniejsze jest bowiem wiedzieć, co należy robić, niż jak to zrobić! Myśl
tę dalej rozwijał w praktyce neurorehabilitacji, poprzez indywidualny dobór i modyfikację stosowanych
bodźców w procesie rehabilitacji mechanizmów kompensacji i uczenia się. Uważał, że zwiększenie skuteczności leczniczego usprawnienia i przyspieszenia
adaptacji uzyskuje się przez wzbogacenie i poszerzenie oddziaływań stymulacyjnych środowiska (rodzinnego, pracy i różnych form rekreacji).
Fundamentalną pozycją przekazania Jego poglądów i doświadczenia lekarza i humanisty dotyczącej
umacniania zdrowia jest książka pt. „Zaufaj sobie”
(PZWL, Warszawa, 1987). Pisał... „W trosce o zdrowie musimy traktować swój organizm jako jedność
psychofizyczną, scalającą procesy somatyczne
z przeżyciami psychicznymi i świadomą działalnością
intelektualną. Musimy również stale kontrolować się
prawami przyrody i synchronizować nurt życia przepływający przez nasze ciało ze źródłami energii dostarczanej nam z otaczającego środowiska. Choroba
jest wypadkową naszych błędów, wynikiem nieporozumienia swej roli w przyrodzie i niedostatecznej znajomości własnego ciała, jego potrzeb biologicznych
i emocjonalnych.... Osiągnięcia współczesnej medycyny, jak i doświadczenia życia codziennego dostarczają dowodów, że każdy z nas dysponuje dużymi
możliwościami w zakresie samoobrony i przeciwdziałania przeciążeniom somatycznym, psychicznym,
emocjonalnym i moralnym oraz chorobom – trzeba
tylko od dziecka rozwijać mechanizmy adaptacyjne
i obronne, trzeba opanować sztukę samokontroli i samodoskonalenia, określić jasno swoje miejsce w przyrodzie i społeczeństwie, a znając siebie i swoje możliwości, po prostu zaufać sobie... Przywracaniu zachwianej równowagi biologicznej i psychicznej ułatwia przestrzeganie naturalnego rytmu pracy i wypoczynku. Dobrym uzupełnieniem racjonalnego wypoczynku, zapewniającego regenerujący sen, jest wieczorny spacer, ciepła kąpiel z letnim natryskiem, przewietrzenie pokoju, uwolnienie się od przykrych myśli
i emocji pogodną lekturą lub ulubioną muzyką oraz
– na koniec – krótki seans ćwiczeń relaksowo-koncentrujących... Różnorodność metod oraz technik, opartych na wspólnej zasadzie jedności psychofizycznej
ustroju i służących wzmacnianiu jego sił obronnych
oraz przezwyciężaniu stresów i przywracaniu dobrego samopoczucia, umożliwia każdemu z nas wybór
odpowiednich ćwiczeń relaksowo-koncentrujących
i dostosowanie ich do własnych potrzeb i własnego
trybu życia”.
Przebieg jego działalności lekarskiej, naukowej
i dydaktycznej można opisać jako niezwykle spójny.
W tle jego dokonań zawsze było głębokie zrozumienie mechanizmów fizjologicznych i daleko niepoznanych zdolności adaptacyjnych i odtwórczych organizmu. Dokonania te, w retrospektywnej ocenie, stanowiły logiczny ciąg, zapoczątkowany w okresie studiów lekarskich i stażu w CIWF w Warszawie wnikliwymi badaniami w zakresie fizjologii sportu, później
w pierwszych latach powojennych oceną przydatności diagnostycznej badania pobudliwości nerwowo-
74
-mięśniowej w poradnictwie sportowo-lekarskim
i w szczytowym okresie pracy naukowej poszedł oryginalną drogą w wyznaczeniu podstawowych zasad
usprawnienia ruchowego organizmu, opracowując
szczegółową metodykę rehabilitacji leczniczej w chorobach układu nerwowego. Jego koncepcje naukowe
były bardzo nowatorskie, często różne od powszechnie przyjętych. Zawdzięczał je w równej mierze twórczej osobowości, gruntownemu wykształceniu, ale
też swoim charyzmatycznym nauczycielom, z którymi współpracował. We wczesnym okresie pracy, w latach trzydziestych, byli to wybitni fizjolodzy: prof. Leon
Zbyszewski w Poznaniu i doc. Włodzimierz Missiuro
w Warszawie, internista doc. Michał Rosnowski
w Warszawie i w latach pięćdziesiątych i początku
sześćdziesiątych XX wieku, wybitny neurolog prof.
Władysław Jakimowicz w Krakowie.
Pracując intensywnie przez ponad sześćdziesiąt
lat, był we wszystkich swoich poczynaniach nauczycielem życia i zdrowia. Nauczał i dawał osobisty przykład. Był człowiekiem dystyngowanym, o niezwykłej
skromności, delikatności, jednocześnie promieniując
wigorem i optymizmem. Pod jego kierunkiem wykonano ponad 150 prac magisterskich. Wypromował 11
doktorów, był patronem 11 prac habilitacyjnych oraz
recenzentem 5 przewodów profesorskich.
Był odznaczony Krzyżem Partyzanckim (1964),
Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami (1964), Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (1968), Krzyżem
Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1971), Medalem za Udział w Wojnie Obronnej 1939 (1991),
Krzyżem Armii Krajowej (1993), Krzyżem Walecznych
(1994) oraz licznymi medalami okolicznościowymi
i organizacji społecznych. Został Honorowym Obywatelem Miasta Krosna (1978) i Zasłużonym Obywatelem Miasta Krakowa (1984). Pośmiertnie uhonorowano go 5 maja 1995 r. awansem do stopnia podpułkownika Wojska Polskiego, w tym samym roku członkostwem honorowym Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji, nazwaniem w 2001 r. jego imieniem jednej
z sal wykładowych Akademii Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie i w 2006 r.
przez Prezydenta Miasta Krakowa odznaką „Honoris
Gratia” za zasługi wniesione w rozwój Krakowa. Dla
upamiętnienia pobytu i pracy w czasie drugiej wojny
światowej Tuchowie, w 1997 r. nazwano jego imieniem jedną z ulic w tym mieście oraz wmurowano
w 2001 r. tablicę pamiątkową klasztorze Redeptorystów w Tuchowie. Ku jego pamięci, wręcz czci, odsłaniano jeszcze tablice w kaplicy Schroniska im. Brata
Alberta w Radwanowicach k/Krakowa (1996) i krużgankach Kościoła Karmelitów Trzewiczkowych na
Piasku w Krakowie (1998). W dowód uznania za wybitne zasługi oraz głęboką więź z ziemią krośnieńską, a szczególnie z rodzinną Korczową i Krosnem,
Rada Gminy Korczowa 27 grudnia 2004 r. podjęła
uchwałę, aby nowo powstająca Ścieżka przyrodnicza
„wzdłuż potoku Morcinek” miała imię prof. dr Stanisława Grochmala.
Zmarł 17 kwietnia 1995 r. Jego pogrzeb na Cmentarzu Rakowickim zgromadził ogromne rzesze ludzi,
w tym wielu byłych pacjentów i studentów.
118 kunski:Layout 1 2014-04-27 20:56 Strona 5
Kuński H., Stanisław Józef Grochmal (1911-1995)
Piśmiennictwo
1. Grochmal K. Profesor Stanisław Józef Grochmal. Wspomnienie w 12 rocznicę śmierci. Alma Mater Uniwersytetu
Jagielońskiego, Kraków, 2007, 91, 4.
2. Jezierski Z. Służba zdrowia armii „Kraków” w kampanii 1939 roku. Archiwum Historii i Filozofii Medycyny, 2004,
67, 2-4, 155-180.
3. Kiwerski J. E., Kwołek A., Śliwiński Z., Woźniewski M. (red). Rehabilitacja Polska, Ossolineum, Wrocław, 2009.
4. Klimek A. Zarys rozwoju nauk fizjologicznych na Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Jagielońskiego
i w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego w Krakowie. Rocznik Naukowy WSWF w Krakowie, 1969, 8, 69-75.
5. Knychalska-Karwan Z. Dzieje poradnictwa sportowo-lekarskiego w Krakowie (1948-1991). Medicina Sportiva,
1999, 3, 1, 71-74.
6. Kwolek A. Wspomnienie o profesorze Stanisławie Grochmalu 1911-1995. Postępy Rehabilitacji, 1995, 9, 3, 4-6.
7. Pąchalska M. Stanisław Grochmal: Życie i działalność w dziedzinie neurorehabilitacji. Ortopedia, Traumatologia,
Rehabilitacja, 2000, 2, 5, 132-142.
8. Ślężyński J. XV Zjazd Naukowy PTMS. Kultura Fizyczna, 1975, 6, 264-265.
9. Toporowicz K. Pracownicy Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Jagielońskiego i Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego w Krakowie w latach 1927-1960. Rocznik Naukowy WSWF w Krakowie, 1962, 1, 357-415.
10. Toporowicz K. Grochmal Stanisław Józef. Słownik biograficzny wychowania fizycznego i sportu. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1998, 42, 1, 125-127.
11. Wąż A. Profesor Stanisław Józef Grochmal. Wspomnienie współpracownika. Informacja od autora w maszynopisie, 2004.
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr med. Henryk Kuński
ul. Kogucia 21 m. 2, 91-504 Łódź
e-mail. [email protected]
75