Nietypowe przypadki nara¿enia na promieniowanie jonizuj¹ce

Nietypowe przypadki nara¿enia na promieniowanie jonizuj¹ce

Wspó³czesna Onkologia (2002) vol. 6; 8 (545–547)
Zastosowanie bardzo du¿ych aktywnoœci izotopów promieniotwórczych
w leczeniu chorób nowotworowych
w Zak³adzie Medycyny Nuklearnej
i Endokrynologii Onkologicznej Instytutu Onkologii w Gliwicach (w
przypadku promieniotwórczego jodu I-131 dochodz¹cych do 200 mCi
jednorazowo u jednego pacjenta)
stwarza dodatkowe problemy
w ocenie nara¿enia na promieniowanie jonizuj¹ce zarówno pracowników ZMNIEO, jak równie¿ innych
pracowników Instytutu Onkologii,
a nawet osób spoza Instytutu.
Przyk³adem takiego nietypowego
przypadku jest postêpowanie ze
zw³okami pacjenta, u którego zgon
nast¹pi krótko po podaniu du¿ej
dawki izotopu I-131. W powy¿szej
sytuacji brak przepisów, stres, mo¿liwoœæ nara¿enia pracowników zak³adu patologii, zak³adu pogrzebowego, bliskich zmar³ego, jak równie¿ problemy etyczne i moralne
wymagaj¹ szczególnych umiejêtnoœci od inspektora ochrony radiologicznej.
Praca przedstawia przemyœlenia
autorów zwi¹zane z rozwi¹zaniem
powy¿szego i innych nietypowych
przypadków nara¿enia na promieniowanie jonizuj¹ce w codziennej
pracy inspektora ochrony radiologicznej.
S³owa kluczowe: promieniowanie
jonizuj¹ce, dawka graniczna,
ochrona radiologiczna, nara¿enie
zawodowe, odpady promieniotwórcze.
Nietypowe przypadki nara¿enia
na promieniowanie jonizuj¹ce
Atypical sources of human health endanger for irradiation
Niko³aj Lambrinow, Aleksandra Etmañska
Zak³adowy Inspektor Ochrony Radiologicznej,
Zak³ad Medycyny Nuklearnej i Endokrynologii Onkologicznej,
Centrum Onkologii – Instytut im. M. Sk³odowskiej-Curie w Gliwicach
WSTÊP
W Instytucie Onkologii w Gliwicach znajduje siê 12 zak³adów
i pracowni stosuj¹cych Ÿród³a promieniotwórcze oraz urz¹dzenia wytwarzaj¹ce promieniowanie jonizuj¹ce:
– Zak³ad Radioterapii,
– Zak³ad Medycyny Nuklearnej
i Endokrynologii Onkologicznej
(ZMNIEO),
– Zak³ad Diagnostyki Obrazowej,
– Zak³ad Brachyterapii,
– Zak³ad Fizyki Medycznej,
– Samodzielna Pracownia Planowania Leczenia,
– Zak³ad Radiobiologii Doœwiadczalnej i Klinicznej,
– Zak³ad Biologii Nowotworów,
– Klinika Ginekologii Onkologicznej,
– Dzia³ Aparatury Medycznej,
– Dzia³ Techniczny,
– Dzia³ Transportu.
W ramach tych jednostek organizacyjnych dzia³aj¹ nastêpuj¹ce
pracownie:
1) pracownie z otwartymi Ÿród³ami
promieniowania:
– 2 pracownie kl. II (w tym
ZMNIEO wydaj¹cy aktywnoœæ
ok. 3 Ci/mies.),
– 5 pracowni kl. III,
2) pracownie Z:
– radioterapia posiadaj¹ca
4 przyspieszacze liniowe (CLI-
NAC 2300, CLINAC 2100, 2 x
CLINAC 600), 2 bomby kobaltowe PHILIPS,
– brachyterapia posiadaj¹ca
2 selektrony HDR,
– diagnostyka obrazowa posiadaj¹ca 8 aparatów RTG, w tym
zestaw do badañ naczyniowych,
TK, 2 mammografy.
Zastosowanie tak du¿ych aktywnoœci izotopów oraz urz¹dzeñ wytwarzaj¹cych bardzo wysokie energie promieniowania stwarza dodatkowe
niebezpieczeñstwo
dla
personelu oraz czêsto powoduje
przypadki nietypowego nara¿enia
na promieniowanie jonizuj¹ce. Inspektor ochrony radiologicznej
znajduje siê wówczas w sytuacji,
kiedy brak przepisów prawnych
wymaga od niego wyj¹tkowej
przezornoœci, delikatnoœci i wykazania siê umiejêtnoœciami dyplomatycznymi.
Praca przedstawia przemyœlenia
autorów, zwi¹zane z rozwi¹zaniem
niektórych z nietypowych przypadków nara¿enia na promieniowanie
jonizuj¹ce w codziennej pracy inspektora ochrony radiologicznej.
OMÓWIENIE PRZYPADKÓW
Poni¿ej przedstawiono kilka
przyk³adów nietypowego nara¿enia
na promieniowanie jonizuj¹ce.
Wspó³czesna Onkologia (2002) vol. 6; 8 ( 545–547)
Application of high radioactivity isotopes in the oncological treatment
(in case of iod I-131 a single dose
is up to 200 mCi per patient) posses an additional source of danger for the personnel of the Department of Nuclear Medicine and Endocrine Oncology, the Institute of
Oncology ad even for the people
behind the Institute.
There are some circumstances not
comprise of within the low regulations which may endanger human
health. The procedure treatment in
case of death of a patient after the
applicatoin of a high dose of iod
I-131 is an example of of such a situation. The lack of low regulations,
stress and the increased risk of the
people exposure on radioactive
contamination as well as the ethical and moral problems require an
additional and special knowledge
from the inspector of radiation protection.
The aim of the work is to present
our experiences and considerations on these unusual problems
and to show the possible solution
and behaviours that may be helpful in every-day work of inspectors
of radiation protection.
Key words: ionization radiation, dose limit, radiation protection, occupational exposure, radioactive waste.
Postępowanie ze zwłokami
pacjentów leczonych
wysokimi aktywnościami jodu I-131
W powy¿szej sytuacji brak przepisów, stres, mo¿liwoœæ nara¿enia
pracowników zak³adu patologii, zak³adu pogrzebowego, bliskich
zmar³ego, jak równie¿ problemy
etyczne i moralne wymagaj¹
szczególnych umiejêtnoœci od inspektora ochrony radiologicznej.
Polskie przepisy nie uwzglêdniaj¹
powy¿szego przypadku. Szukaj¹c
metody postêpowania w innych krajach, zwrócono uwagê na zalecenia
dotycz¹ce sekcji zw³ok, kremacji
i pogrzebu cia³ zawieraj¹cych izotopy promieniotwórcze u¿yte przed
zgonem w celach diagnostycznych
lub terapeutycznych [1, 2].
Z powy¿szych zaleceñ wynika,
¿e mo¿na przeprowadziæ pogrzeb
lub kremacjê zw³ok, je¿eli aktywnoœæ izotopu nie przekracza 10,8
mCi (400 MBq). W sytuacji, kiedy
podana aktywnoϾ terapeutyczna
wynosi, np. 150 mCi I-131 nale¿a³oby przechowywaæ zw³oki pacjenta przez co najmniej 4 okresy pó³rozpadu – tzn. ok. 33 dni! Oznacza to, ¿e niezbêdne jest
wyposa¿enie Zak³adu Medycyny
Nuklearnej w specjaln¹ ch³odniê
z odpowiedni¹ os³on¹ przed promieniowaniem oraz znalezienie na
ten cel funduszy. Rzecz niesamowicie trudna do wykonania, kiedy
nie mo¿na powo³aæ siê na odpowiednie przepisy prawne.
Innym rozwi¹zaniem móg³by byæ
szybki pogrzeb, jednak cia³o nie
powinno siê znajdowaæ w zwyk³ej
trumnie, lecz w szczelnie zamkniêtej trumnie metalowej. To wszystko jednak znacz¹co podnosi koszta pogrzebu (o ok. 1 200 z³). Powstaje pytanie: kto za to ma
zap³aciæ? Szpital, kasa chorych
czy rodzina zmar³ego? Jak nale¿y
potraktowaæ pracowników zak³adu
pogrzebowego oraz osoby uczestnicz¹ce w ceremonii pogrzebowej
pod wzglêdem nara¿enia na promieniowanie jonizuj¹ce – osoby
nara¿one zawodowo czy osoby
z populacji?
Jak ma siê zachowaæ inspektor
ochrony radiologicznej, je¿eli przyczyna zgonu wymaga przeprowadzenia sekcji zw³ok? Czy mo¿na
dopuœciæ anatomopatologów oraz
techników sekcyjnych do pracy,
kiedy cia³o zmar³ego zawiera aktywnoœæ jodu I-131 grubo powy¿ej
100 mCi?
Uwa¿amy, ¿e rozwi¹zanie powy¿szych zagadnieñ powinno siê
znaleŸæ w oczekiwanym rozporz¹dzeniu ministra zdrowia w sprawie
warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizuj¹cego
w celach medycznych [3].
Usuwanie ciekłych odpadów
promieniotwórczych
Zgodnie z obowi¹zuj¹cymi przepisami z zak³adu medycyny nuklearnej mo¿na usun¹æ do kanalizacji w ci¹gu miesi¹ca nie wiêcej
ni¿ 2,7 mCi jodu I-131, nie przekraczaj¹c jednoczeœnie stê¿enia
270 nCi/litr.
Zgodnie z zaleceniami IAEA [4]
oraz d³ugo oczekiwanego Rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizuj¹cego
w celach medycznych [3] dopuszcza siê leczenie ambulatoryjne
otwartymi Ÿród³ami jodu I-131, o ile
ich aktywnoϾ podawana jednorazowo nie przekracza 30 mCi (1100
MBq). Oznacza to, ¿e mo¿na podaæ 30 mCi jodu I-131 i wypuœciæ
pacjenta do domu. Pacjent mo¿e
korzystaæ ze œrodków masowego
transportu, toalet publicznych,
z toalety w domu (która najczêœciej jest wspólna z ³azienk¹). Natomiast Zak³ad Medycyny Nuklearnej podaj¹cy 3 Ci miesiêcznie musi budowaæ bardzo kosztowne
instalacje dekontaminacji œcieków
radioaktywnych i przechowywaæ
Nietypowe przypadki nara¿enia na promieniowanie jonizuj¹ce
w zamontowanych zbiornikach retencyjnych mocz co najmniej
przez 3 mies., tak aby aktywnoϾ
spad³a do 2,7 mCi. Anachronicznoœæ i brak logiki w obowi¹zuj¹cych przepisach o odpadach promieniotwórczych jest uderzaj¹ca.
Uwa¿amy, ¿e jedynym kryterium
okreœlaj¹cym, kiedy i jakie odpady promieniotwórcze mo¿na usuwaæ do kanalizacji powinno byæ
wy³¹cznie stê¿enie izotopu (aktywnoœæ/litr).
Podział pracowników narażonych
zawodowo na kategorię A i B
Przedstawione powy¿ej zagadnienia sugeruj¹, ¿e oceniaj¹c nara¿enie na promieniowanie jonizuj¹ce nale¿y postêpowaæ bardzo
ostro¿nie.
Nowe kategorie pracowników
A i B wprowadzone przez Prawo
atomowe [5] œciœle okreœlaj¹ zasady kwalifikowania, lecz u¿yte
w definicji s³owo mo¿e powinno
byæ wykorzystane maksymalnie.
Nasze doœwiadczenia sugeruj¹,
¿e mimo i¿ dany pracownik przez
wiele lat nie zbli¿y³ siê nawet do
dawki granicznej w przypadkach
nietypowego nara¿enia na promieniowanie jonizuj¹ce, mo¿e przekroczyæ te dawki. Przyk³adem mo¿e
byæ sekretarka medyczna zak³adu
medycyny nuklearnej zakwalifikowana do kategorii B, która w wypadku koniecznej rozmowy z pacjentem leczonym, np. jodem I-131,
w trakcie rozmowy mo¿e przekroczyæ dawkê graniczn¹.
Uwa¿amy, ¿e zdecydowana
wiêkszoœæ pracowników pracuj¹cych w nara¿eniu na promieniowanie jonizuj¹ce (w tym wszyscy pracownicy zak³adów medycyny nuklearnej i radioterapii) niezale¿nie od
dotychczasowych wyników pomiarów dozymetrycznych, powinna byæ
zakwalifikowana do kategorii A.
PODSUMOWANIE
Przedstawiono powy¿ej tylko
niektóre przypadki nara¿enia na
promieniowanie jonizuj¹ce oraz
wynikaj¹ce z tego konsekwencje,
z którymi w codziennej pracy maj¹ do czynienia zarówno inspektorzy ochrony radiologicznej, jak i inspektorzy dozoru j¹drowego.
Rozwi¹zanie powy¿szych zagadnieñ wymaga uwzglêdnienia ich
w opracowywanych pañstwowych,
resortowych i zak³adowych przepisach dotycz¹cych stosowania Ÿróde³ promieniowania jonizuj¹cego.
W opracowaniu odpowiednich
propozycji istotn¹ rolê mo¿e odegraæ nowo powsta³e Stowarzyszenie Inspektorów Ochrony Radiologicznej.
PIŒMIENNICTWO
1. ICPR Publication 25, Pergamon
Press, Oxford: New York: Frankfurt,
1976.
2. Guidance Notes for the Protections of
Persons Against Jouising Radiations
Arising from Medycal and Dental
Use. National Radiological Protection
Board in Great Britain.
3. Projekt Rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej w sprawie
warunków bezpiecznego stosowania
promieniowania jonizuj¹cego w celach medycznych.
4. Miêdzynarodowe Podstawowe Normy
Ochrony przed Promieniowaniem Jo`
nizuj¹cym i Bezpieczeñstwa Zróde³
Promieniowania, PAA, Warszawa
1997.
5. Prawo atomowe, ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. DzU z 18 stycznia
2001 r., nr 3, poz. 18.
ADRES DO KORESPONDENCJI
dr Niko³aj Lambrinow
Zak³adowy Inspektor Ochrony
Radiologicznej
Centrum Onkologii – Instytut
im. M. Sk³odowskiej-Curie
ul. Wybrze¿e Armii Krajowej 15
44-101 Gliwice
tel.: (032) 278 80 13
faks: (032) 231 35 12
e-mail: [email protected]
[email protected]
547