Część 1 w formacie pdf (ok 1,8 Mb)

CZÊŒÆ I. ŒRODOWISKO PRZYRODNICZE
1. OCHRONA PRZYRODY
Wielka zmiennoœæ oraz bogactwo form ukszta³towania powierzchni terenu, budowy geologicznej, zasobnoœæ z³ó¿ kopalin, warunków klimatycznych, hydrologicznych, szaty roœlinnej i œwiata
zwierzêcego oraz mozaikowoœæ gleb spowodowa³y, ¿e zagadnienia ochrony przyrody w województwie œwiêtokrzyskim od dawna by³y przedmiotem zainteresowania naukowców z ró¿nych
dziedzin nauk przyrodniczych. Wysi³ki ich skierowane by³y w kierunku poznania, udokumentowania oraz odpowiedniego zabezpieczenia najbardziej wartoœciowych i niepowtarzalnych tworów
przyrody ¿ywej i nieo¿ywionej.
Umo¿liwi³o to objêcie ochron¹ szczególn¹ zarówno indywidualn¹, jak te¿ w systemie wielkopowierzchniowym, znacznych obszarów oraz licznych jednostkowych, wartoœciowych tworów
przyrody.
W województwie œwiêtokrzyskim funkcjonuj¹ nastêpuj¹ce formy ochrony przyrody:
Œwiêtokrzyski Park Narodowy,
9 parków krajobrazowych:
q Suchedniowsko-Oblêgorski Park Krajobrazowy,
q Cisowsko-Or³owiñski Park Krajobrazowy,
q Jeleniowski Park Krajobrazowy,
q Sieradowicki Park Krajobrazowy, (stanowi¹ce Zespó³ Parków Krajobrazowych Gór Œwiêtokrzyskich)
q Nadnidziañski Park Krajobrazowy,
q Szaniecki Park Krajobrazowy,
q Kozubowski Park Krajobrazowy, (stanowi¹ce Zespó³ Parków Krajobrazowych Ponidzia),
q Chêciñsko-Kielecki Park Krajobrazowy
q Przedborski Park Krajobrazowy (czêœæ).
10 obszarów chronionego krajobrazu:
q Konecko-£opuszniañski Obszar Chronionego Krajobrazu,
q Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej,
q Podkielecki Obszar Chronionego Krajobrazu,
q W³oszczowsko-Jêdrzejowski Obszar Chronionego Krajobrazu,
q Chmielnicko-Szyd³owski Obszar Chronionego Krajobrazu,
q Solecko-Pacanowski Obszar Chronionego Krajobrazu,
q Miechowsko-Dzia³oszycki Obszar Chronionego Krajobrazu,
q Koszycko-Opatowiecki Obszar Chronionego Krajobrazu,
q Jeleniowsko-Staszowski Obszar Chronionego Krajobrazu,
q Przysusko-Szyd³owiecki Obszar Chronionego Krajobrazu (którego zdecydowana wiêkszoœæ znajduje siê na terenie województwa mazowieckiego).
5
67 rezerwatów przyrody,
701 pomników przyrody,
8 zespo³ów przyrodniczo-krajobrazowych,
83 u¿ytki ekologiczne,
8 stanowisk dokumentacyjnych.
Park narodowy, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu oraz rezerwaty przyrody
tworz¹ Wielkoprzestrzenny System Obaszarów Chronionych w województwie œwiêtokrzyskim
(rys. 1), który jest czêœci¹ krajowego systemu obszarów chronionych.
Rys. 1. Wielkoprzestrzenny System Obszarów Chronionych
6
str 6
Prezentacji walorów przyrodniczych województwa najlepiej jest dokonaæ opisuj¹c tereny szczególnie cenne przyrodniczo poddane ochronie formami dopuszczonymi prawem.
Œwiêtokrzyski Park Narodowy jest najcenniejszym obszarem w regionie ze wzglêdu na wyj¹tkowe walory przyrodnicze, krajobrazowe oraz kulturowe.
Utworzony zosta³ na podstawie rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1950 r. jako
drugi – po Bia³owieskim – park narodowy w Polsce. Utworzenie Parku poprzedzi³y wieloletnie
starania zapocz¹tkowane jeszcze w 1908 r. Przyczyni³y siê one do powstania w czerwcu 1920 roku
pierwszego w Górach Œwiêtokrzyskich rezerwatu, obejmuj¹cego kompleks lasu z naturalnym stanowiskiem modrzewia polskiego na Che³mowej Górze. W roku 1924 utworzone zosta³y dwa nastêpne rezerwaty œcis³e na £ysicy i £ysej Górze. W latach 30. rozszerzono ochronê przyrody na
tereny przylegaj¹ce do £ysicy i £ysej Góry. Tak poszerzony obszar stanowi³ zal¹¿ek przysz³ego
parku narodowego.
Œwiêtokrzyski Park Narodowy, posiadaj¹cy na swoim terenie rezerwaty œcis³e (fragmenty ekosystemów naturalnych), stanowi niepowtarzalny obiekt badañ naukowych. Dziêki tym badaniom
poznaje siê przedmiot jego ochrony, wartoœci przyrody, jak i jego zagro¿enia. S¹ one podstaw¹
opracowywania skutecznych metod ochrony przyrody w parku narodowym. W tym celu w 1972 r.
na terenie Œwiêtokrzyskiego Parku Narodowego utworzono Pracowniê Naukowo-Badawcz¹,
w ramach której funkcjonuje muzeum Parku na Œwiêtym Krzy¿u. Zgromadzone w nim eksponaty
charakteryzuj¹ œrodowisko biotyczne i abiotyczne parku narodowego. Wa¿n¹ rolê edukacyjn¹ spe³niaj¹ œcie¿ki dydaktyczne, które wytyczone zosta³y na terenie Parku.
Œwiêtokrzyski Park Narodowy wraz z otulin¹ po³o¿ony jest na terenie gmin: Bieliny, Bodzentyn, Nowa S³upia i obejmuje centraln¹ czêœæ Gór Œwiêtokrzyskich z najwy¿szym pasmem £ysogór. Jest to jedno z najstarszych pasm górskich w Europie. Jego najwy¿sze wzniesienia to: £ysica
(612 m n.p.m.) i £ysa Góra (595 m n.p.m.). Poza tym w sk³ad Parku wchodzi czêœæ dolin: Wilkowskiej i Czarnej Wody oraz Góra Psarska (412 m n.p.m.), Góra Miejska (428 m n.p.m.) i Góra
Che³mowa (351 m n.p.m.), kompleksy lasów (Chrusty, Plecionki, Gawroniec), a tak¿e uroczysko
Serwis-D¹browa. Rozporz¹dzeniem Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 1996 r. w sprawie Œwiêtokrzyskiego Parku Narodowego (Dz. U. nr 4, poz. 29) w granice Parku w³¹czono dwa obszary:
wschodni¹ czêœæ Pasma Klonowskiego i tzw. Skarpê „Zapusty” w Paœmie Pokrzywiañskim.
Obecnie obszar Parku wynosi 7626,45ha, a obszar otuliny 20 786,07 ha.
Szczególn¹ osobliwoœci¹ Parku s¹ go³oborza – rumowiska kwarcytowe – powsta³e w wyniku
wietrzenia mechanicznego wychodni ska³ wieku kambryjskiego w okresie peryglacjalnym.
Wyniesienie znacznej czêœci Parku w stosunku do obszarów przyleg³ych wp³ywa na ostrzejszy
klimat. Najni¿sze œrednie roczne temperatury wystêpuj¹ na Œwiêtym Krzy¿u +5,8oC, zaœ w rozleg³ych dolinach (ko³o Bodzentyna) temperatura wynosi od +6,9 do +7,8oC (w Nowej S³upi). Roczne sumy opadów w partiach grzbietowych wynosz¹ oko³o 900 mm, podczas gdy œrednie opady
atmosferyczne na terenie Parku dochodz¹ do 700 mm.
Na terenie parku narodowego przewa¿aj¹ zbiorowiska leœne, stanowi¹ce pozosta³oœci Puszczy
Œwiêtokrzyskiej. Jednym z g³ównych typów roœlinnoœci leœnej w Parku, obok lasów jod³owo-bukowych, s¹ bory mieszane sosnowo-dêbowe, z udzia³em jod³y oraz modrzewia, œwierka i buka. Ni¿sze
partie wzniesieñ poroœniête s¹ lasami liœciastymi (gr¹dami) o bogatym sk³adzie gatunkowym runa
leœnego. W wilgotnych i zabagnionych rejonach Doliny Wilkowskiej wystêpuj¹ bory wilgotne i bagienne, z rzadkimi dla Œwiêtokrzyskiego Parku Narodowego gatunkami roœlin prawnie chronionych:
bagna zwyczajnego i rosiczki okr¹g³olistnej. Flora roœlin naczyniowych w ŒPN liczy oko³o 700
gatunków, w tym 35 gatunków drzew i oko³o 25 rzadkich gatunków górskich. Roœlinnoœæ reprezentowana jest przez wiele, prawnie chronionych gatunków, m.in. œnie¿yczka przebiœnieg (tylko ko³o
Œwiêtego Krzy¿a), pióropusznik strusi, tojad dzióbaty, wawrzynek wilcze³yko, bluszcz pospolity,
wid³aki, pe³nik europejski, lilia z³otog³ów, kruszczyk szerokolistny, parzyd³o leœne i inne.
7
Œwiat zwierz¹t reprezentowany jest na terenie Parku przez przedstawicieli wiêkszoœci grup systematycznych. Wœród bezkrêgowców najliczniej reprezentowane s¹ owady. Faunê Gór Œwiêtokrzyskich tworzy oko³o 5000 gatunków, z tego ponad 60% wystêpuje na terenie Parku. Fauna
reprezentowana jest przez wiele gatunków unikatowych, jak np. relikt polodowcowy z grupy widelnic, pluskwiak wodny znajduj¹cy siê tylko na Œwiêtym Krzy¿u, niezwykle rzadkie gatunki
paj¹ków stwierdzone zosta³y na £ysicy, reliktowe gatunki œlimaków z rodzaju œwidrzyk oraz najwiêkszy z nagich œlimaków pomrów czarniawy. Wystêpuj¹ tu rzadkie gatunki p³azów takie jak:
traszka górska, kumak nizinny, ropucha zielona, a z gadów jaszczurka zwinka, zaskroniec zwyczajny i gniewosz plamisty. Na terenie Parku wystêpuje oko³o 150 gatunków ptaków. Do rzadkich
nale¿¹: cietrzew, orlik krzykliwy, bocian czarny, krzy¿odziób œwierkowy i inne. Spoœród ssaków
spotkaæ niekiedy mo¿na: sarny, dziki, ³osie, jelenie oraz drobne gryzonie. Gatunki roœlin, grzybów
i zwierz¹t wystêpuj¹ce w Œwiêtokrzyskim Parku Narodowym s¹ charakterystyczne dla obszarów
Polski po³udniowo-wschodniej.
Park przypomina „wyspê leœn¹” otoczon¹ szachownic¹ pól uprawnych. Istotnym elementem
krajobrazu œwiêtokrzyskiego, obok pasmowego uk³adu grzbietów górskich, lasów mieszanych jod³owo-bukowych, porastaj¹cych zbocza najwy¿szych wzniesieñ, s¹ równie¿ liczne zabytki architektury sakralnej i przyk³ady drewnianego budownictwa wiejskiego. Zachowa³y siê tutaj miêdzy
innymi: pozosta³oœci dymarek z czasów wp³ywów rzymskich (I-IV w. n.e.) w okolicach Nowej
S³upi i wa³ otaczaj¹cy miejsce kultu pogañskiego z IX w. n.e. na £ysej Górze, gdzie na pocz¹tku
XII wieku powsta³ oœrodek chrzeœcijañstwa – opactwo Benedyktynów.
Przez teren Parku przebiega piêæ szlaków turystycznych o ³¹cznej d³ugoœci oko³o 26 km. Szlaki
te stanowi¹ czêœæ znakowanych tras turystycznych w Górach Œwiêtokrzyskich, które obejmuj¹
swym zasiêgiem nie tylko Park Narodowy, ale i s¹siaduj¹ce z nim parki krajobrazowe wraz z ich
strefami ochronnymi.
Tworz¹c Park w latach 50. okreœlono zasady jego ochrony i wykorzystania. Nie zdo³ano jednak
wówczas przewidzieæ, ¿e gwa³towny rozwój przemys³u, komunikacji i urbanizacji spowoduje istotne
zmiany w œrodowisku przyrodniczym. G³ówne zagro¿enia zwi¹zane s¹ ze ska¿eniem atmosfery
przez gazy, py³y i zaburzeniami stosunków wodnych w glebie. Spowodowa³o to wymieranie wielu
gatunków roœlin, grzybów i zwierz¹t, degradacjê lasów oraz niekorzystne zmiany ekosystemów
wodnych i l¹dowych wywieraj¹ce bezpoœredni wp³yw na pogarszanie siê warunków ¿ycia cz³owieka. Zagro¿enia te zwi¹zane s¹ z niew³aœciw¹ gospodark¹ cz³owieka, wynikaj¹c¹ z niedostatecznej wiedzy dotycz¹cej funkcjonowania przyrody.
Restrukturyzacja przemys³u, wprowadzenie tzw. czystych technologii produkcji oraz uporz¹dkowanie gospodarki przestrzennej na terenach bezpoœrednio s¹siaduj¹cych z Parkiem przyczyni³o
siê do znacz¹cego zmniejszenia zagro¿enia jego substancji przyrodniczej, jakie mia³o miejsce
w latach minionych.
W celu ochrony cennych, s¹siaduj¹cych z Parkiem wartoœci œrodowiska przyrodniczego oraz
walorów historyczno-kulturowych i krajobrazowych, ustanowiono Zespó³ Parków Krajobrazowych Gór Œwiêtokrzyskich, które wraz ŒPN tworz¹ du¿y, zwarty kompleks terenów chronionych.
Zespó³ Parków Krajobrazowych Gór Œwiêtokrzyskich, utworzony w 1988 r. zajmuje najwy¿sze wzniesienia Gór Œwiêtokrzyskich w obrêbie pasm: £ysogórskiego, Jeleniowskiego, Cisowskiego, Oblêgorskiego oraz fragmenty grzbietów i pasm: Klonowskiego, Sieradowickiego i Pokrzywiañskiego, a tak¿e denudacyjne garby P³askowy¿u Suchedniowskiego i Wzgórz Ko³omañskich.
Wszystkie parki krajobrazowe w Górach Œwiêtokrzyskich maj¹ zdecydowanie leœny i górski
charakter. Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ tu tak¿e zespo³y roœlinnoœci leœnej, ³¹kowej i bagienno-torfiastej. W strefach ochronnych parków na wychodniach wêglanowych ska³ dewoñskich wystêpuj¹ zespo³y naskalnej roœlinnoœci kserotermicznej.
Sieæ rzeczna, rozwiniêta na obszarze wychodni paleozoicznych, ma czêsto uk³ad promienisty,
a doliny tworz¹ prze³omy, co zwi¹zane jest z licznymi uskokami i spêkaniami tektoniczymi, wy8
stêpuj¹cymi w ska³ach pod³o¿a. Ukszta³towanie powierzchni terenu, sieæ rzeczna i mozaikowoœæ
gleb wykazuj¹ œcis³y zwi¹zek z bardzo urozmaicon¹ i z³o¿on¹ budow¹ geologiczn¹ Gór Œwiêtokrzyskich. Stanowi¹ one osobliwoœæ w skali europejskiej – jako jedne z niewielu ods³oniêæ na
powierzchni górotworów – zbudowanych z osadów prawie wszystkich formacji od paleozoiku
i mezozoiku powsta³ych w ci¹gu 570 mln lat.
Góry Œwiêtokrzyskie wykazuj¹ specyficzne cechy klimatu umiarkowanego ciep³ego na równinach, do umiarkowanego ch³odnego w obrêbie najwy¿szych wzniesieñ. Ró¿nice te uwidaczniaj¹
siê zw³aszcza w porach fenologicznych, rytmie wegetacyjnym, a tak¿e w iloœci opadów atmosferycznych i d³ugoœci zalegania pokrywy œnie¿nej. Tereny wchodz¹ce w sk³ad zespo³u parków krajobrazowych tworz¹ wa¿ny wêze³ hydrograficzny, ze wzglêdu na obfite opady atmosferyczne (œrednio od 600 do 800 mm). Na terenie parków po³o¿one s¹ Ÿródliska i wododzia³y rzek: Krasnej
i Czarnej Koneckiej, Pokrzywianki i Œwiœliny, Opatówki, Koprzywianki, Czarnej Staszowskiej,
£agowicy, Lubrzanki, Bobrzy.
Suchedniowsko-Oblêgorski Park Krajobrazowy
Suchedniowsko-Oblêgorski Park Krajobrazowy po³o¿ony jest na terenie gmin: St¹porków, Bli¿yn, Suchedniów, Zagnañsk, Miedziana Góra, Mniów, Strawczyn, na pó³noc od Kielc i na zachód
od Œwiêtokrzyskiego Parku Narodowego. Zajmuje on powierzchniê 21 407 ha, a jego strefa ochronna
– 25 681 ha.
Park zosta³ ustanowiony w celu ochrony unikatowych zasobów przyrodniczych regionu œwiêtokrzyskiego oraz licznych obiektów Staropolskiego Okrêgu Przemys³owego.
W czêœci zachodniej Parku rozci¹ga siê Pasmo Oblêgorskie z najwy¿szym wzniesieniem –
Gór¹ Sieniowsk¹ (444 m n.p.m.). Czêœæ wschodnia, to du¿y, zwarty kompleks naturalnych lasów
mieszanych Puszczy Œwiêtokrzyskiej.
Klimat w czêœci suchedniowskiej jest znacznie ostrzejszy ni¿ w czêœci oblêgorskiej. Œrednia
temperatura roczna wynosi + 6,8oC, a roczne opady przekraczaj¹ 600 mm. Park jest terenem Ÿródliskowym Lubrzanki, Kamionki, £oœnej (Wiernej Rzeki) i Krasnej oraz wielu mniejszych dop³ywów Czarnej Koneckiej i Kamiennej.
W czêœci suchedniowskiej Parku 93,2% powierzchni zajmuj¹ lasy, a grunty orne tylko 3,2%,
zaœ w czêœci oblêgorskiej odpowiednio 59,7% i 29,9%. W strefie ochronnej przewa¿aj¹ grunty
orne (72,3%) i u¿ytki zielone (12,8%), a lasy zajmuj¹ jedynie oko³o 10%.
Na obszarze parku mo¿na spotkaæ prawie wszystkie gatunki drzew i krzewów Ni¿u Polskiego.
Drzewostany s¹ przewa¿nie mieszane z sosn¹ (52%) i jod³¹ (31%). Osobliwoœci¹ Parku jest modrzew polski. Wielogatunkowe, ró¿nowiekowe i prawie naturalne lasy dawnej Puszczy Œwiêtokrzyskiej najlepiej reprezentuj¹ drzewostany znajduj¹ce siê w rezerwatach przyrody ¿ywej Œwinia
Góra, Dalejów, Barania Góra. Poza tym na terenie Parku (i otuliny) znajduj¹ siê rezerwaty przyrody nieo¿ywionej: Krêgi Kamienne i Perzowa Góra.
Swoim bogactwem wyró¿nia siê runo leœne, w którym wystêpuje 346 gatunków roœlin naczyniowych, w tym 14 gatunków objêtych ca³kowit¹ ochron¹ prawn¹, i 6 objêtych prawn¹ ochron¹
czêœciow¹. Na uwagê zas³uguje: liczyd³o górskie, arnika górska, omieg górski, czosnek niedŸwiedzi. Zbocza wzniesieñ, silnie nas³onecznione, porastaj¹ murawy kserotermiczne, wœród których
piêknem wyró¿nia siê dziewiêæsi³ bez³odygowy, ró¿anka w³aœciwa, skalnica trójpalczasta, ciemiê¿yk bia³okwiatowy. Z wystêpuj¹cych na tym terenie pomników przyrody najbardziej znany jest
kilkusetletni, legendarny d¹b szypu³kowy „Bartek”.
Lasy stanowi¹ ostojê dla zwierzyny p³owej. W œwiecie zwierz¹t na uwagê zas³uguj¹: ³osie,
jelenie i dziki oraz rzadko wystêpuj¹ce borsuki, popielice, ryjówki. Awifauna reprezentowana jest
przez ptaki: bociana czarnego, brodŸca samotnego, cietrzewia i jarz¹bka, s³onkê, puchacza. Z p³azów zachowa³y siê: rzekotka drzewna, miedzianka, salamandra i traszki. W strumieniach ¿yje
oko³o 20 gatunków ryb. Na terenie Parku wystêpuj¹ najokazalsze krajowe chrz¹szcze objête ochron¹
ca³kowit¹, m.in. jelonek rogacz, kozioróg dêbosz oraz têczniki.
9
Zachowa³y siê trzy zabytkowe fragmenty parków podworskich w Æmiñsku, Wólce K³uckiej oraz
w Oblêgorku. Bogate zasoby przyrodnicze Parku, poza pozyskiwaniem drewna i amatorskim zbiorem grzybów, s¹ s³abo wykorzystane. Dziêki stosunkowo ma³emu zanieczyszczeniu œrodowiska na
okolicznych gruntach rolnych istniej¹ dogodne warunki dla rozwoju rolnictwa ekologicznego.
Na obszarze Parku wystêpuj¹ unikatowe zespo³y zabytków techniki, zwi¹zane z górnictwem
i metalurgi¹ rud ¿elaza i miedzi. Do najciekawszych z nich nale¿¹ m.in. ruiny zak³adów wielkopiecowych w Samsonowie i Bobrzy oraz pojedyncze dobrze zachowane zabytki techniki w KuŸniakach. W Parku spotkaæ mo¿na jedno z najcenniejszych stanowisk archeologicznych, – prehistoryczny wa³ kultowy na Górze Grodowej. Z obiektów architektury sakralnej na uwagê zas³uguj¹
koœcio³y i kapliczki przydro¿ne. Do najstarszych i najpiêkniejszych koœcio³ów nale¿¹ koœcio³y
w Tumlinie, Zagnañsku, Che³mcach, Strawczynie i Suchedniowie. W Æmiñsku i Wólce K³uckiej
zachowa³y siê ma³e dwory z fragmentami za³o¿eñ parkowych. Najbardziej znanym jest zespó³
krajobrazowo-parkowy w s¹siedztwie pa³acyku w Oblêgorku. Stare, zabytkowe chaty wiejskie
spotkaæ mo¿na w Zagnañsku, Bli¿ynie i Suchedniowie.
Jedn¹ z zalet turystycznych Suchedniowsko-Oblêgorskiego Parku Krajobrazowego jest ³agodna, ale urozmaicona rzeŸba terenu, która powoduje, ¿e znajduje siê tu du¿o punktów widokowych.
Przez obszar Parku przebiega szeœæ znakowanych szlaków turystycznych. Wytyczono równie¿
œcie¿ki dydaktyczne: przyrodniczo-geologiczn¹ Hucisko – Perzowa Góra – KuŸniacka Góra –
KuŸniaki, sozologiczn¹ Zagnañsk – Bartków – Janaszów oraz przyrodnicze: Œciêgna – Zagnañsk,
Miedziana Góra – Tumlin.
Cisowsko-Or³owiñski Park Krajobrazowy
Cisowsko-Or³owiñski Park Krajobrazowy stanowi po³udniowo-wschodni fragment Zespo³u Parków Krajobrazowych Gór Œwiêtokrzyskich otaczaj¹cych zwartym kompleksem od pó³nocy, wschodu i po³udnia, najcenniejszy pod wzglêdem przyrodniczym Œwiêtokrzyski Park Narodowy. Po³o¿ony jest on na terenie gmin: Bieliny, £agów, Daleszyce, Raków, Górno, Pierzchnica. Jego powierzchnia wynosi 20 706 ha, strefy ochronnej 23 748 ha. Na obszarze Parku i strefy ochronnej
znajduj¹ siê fragmenty Pasma Or³owiñskiego, Pasma Ociesêckiego i Pasma Cisowskiego.
Park utworzono w celu ochrony cennych zasobów przyrodniczych i krajobrazowych oraz zachowania czystoœci wód rzeki Czarnej Staszowskiej, bior¹cej swój pocz¹tek na bagnach i torfowiskach rezerwatu Bia³e £ugi.
Na terenie Parku wystêpuj¹ ods³oniêcia ska³ paleozoicznych, zawieraj¹ce unikatowe skamienia³oœci na skalê europejsk¹ i œwiatow¹. S¹ to stanowiska z trylobitami kambru i ordowiku, graptolitami
syluru i g³owonogami dewonu. Wystêpuj¹ tu równie¿ ods³oniêcia diabazów. Grupuj¹ siê one g³ównie we wschodniej czêœci obszaru w okolicach Wide³ek, Ociesêk, Barda, Zalesia i £agowa.
Cisowsko-Or³owiñski Park Krajobrazowy wraz z otulin¹ le¿y w zlewni dwóch rzek, bêd¹cych
lewobrze¿nymi dop³ywami Wis³y œrodkowej, tj. Nidy i Czarnej Staszowskiej. Dobrze rozwiniêta
sieæ rzeczna ma charakter promienisty. W otulinie parku znajduj¹ siê dwa ma³e zbiorniki retencyjne: „Borków” na rzece Belniance oraz „Wojciechów” na rzece Pierzchniance.
Omawiany obszar pod wzglêdem florystycznym nale¿y do najciekawszych w województwie,
zaœ rozleg³e i malownicze ³¹ki s¹siaduj¹ce z lasami dodaj¹ swoistego uroku piêknym krajobrazom.
Park w oko³o 63% pokrywaj¹ lasy, zaœ w otulinie porastaj¹ oko³o 28% powierzchni.
Gatunkami dominuj¹cymi w drzewostanach Parku i otuliny s¹ sosna i jod³a – zajmuj¹ce ³¹cznie
ok. 85% powierzchni lasów.
Na obszarze Cisowsko-Or³owiñskiego Parku Krajobrazowego stwierdzono wystêpowanie 48
gatunków roœlin objêtych ca³kowit¹ ochron¹ gatunkow¹. Nale¿¹ do nich miêdzy innymi: wid³aki,
wierzba borówkolistna, goŸdzik piaskowy, pe³nik europejski, orlik pospolity, tojad dzióbaty, sasanka wiosenna, gr¹¿el ¿ó³ty, rosiczki – okr¹g³olistna i d³ugolistna, parzyd³o leœne, storczyki, podkolan bia³y, kruszczyki, listera jajowata, gnieŸnik leœny.
10
Œwiat zwierz¹t na terenie Parku nie jest dot¹d dok³adnie poznany. Z gatunków objêtych prawn¹
ochron¹ stwierdzono: z ptaków m.in. – bociany bia³y i czarny, jastrz¹b go³êbiarz, myszo³ów zwyczajny, pokrzewki, sowy, kowaliki, dzierzby, mucho³ówki, drozdy oraz z gatunków ³ownych –
kuropatwa, ba¿ant, cietrzew i s³onka; z ssaków – ryjówki, kret, je¿, a tak¿e zaliczone do gatunków
³ownych, jeleñ, sarna, lis, dzik, zaj¹c, borsuk, kuna leœna, pi¿mak; z p³azów – ropuchy, ¿aby, rzekotka drzewna, traszki; z gadów – jaszczurka zwinka, ¿yworodna i padalec, zaskroniec, ¿mija
zygzakowata; z owadów – biegacze, têczniki, trzmiele, mieniaki oraz paŸ królowej.
Osobliwoœci przyrody ¿ywej chronione s¹ w rezerwatach Bia³e £ugi, Cisów i Zamczysko, zaœ
przyrody nieo¿ywionej podlegaj¹ ochronie indywidualnej.
Na obszarze strefy ochronnej Parku znajduj¹ siê liczne zabytkowe obiekty i zespo³y architektoniczne (£agów, Daleszyce, Raków) oraz pozosta³oœci po rozwijaj¹cym siê w czasach historycznych górnictwie i hutnictwie rud ¿elaza (Wojciechów, Niwy Daleszyckie).
Na terenie Parku wytyczono i oznakowano œcie¿ki dydaktyczne: Cisów – Góra Wrzeœnia –
Daleszyce i £agów – Dolina £agowicy – W¹wóz Dule – Jaskinia Zbójecka.
Jeleniowski Park Krajobrazowy
Jeleniowski Park Krajobrazowy po³o¿ony jest na wschód od Œwiêtokrzyskiego Parku Narodowego na terenie powiatów: kieleckiego (gminy £agów i Nowa S³upia), opatowskiego (gminy:
Baækowice i Sadowie), starachowickiego (gmina Paw³ów) oraz ostrowieckiego (gmina Waœniów).
Zajmuje on powierzchniê 4295 ha, a jego strefa ochronna 10 591 ha.
Obszar Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego buduj¹ g³ównie ska³y osadowe paleozoiku. Wystêpuj¹ one na powierzchni (Pasmo Jeleniowskie) b¹dŸ tworz¹ pod³o¿e skalne (obszar Parku
i otulina na pó³noc od Pasma Jeleniowskiego), przykryte przez najm³odsze osady czwartorzêdowe,
a w niewielkim zakresie równie¿ trzeciorzêdowe.
Podstawow¹ jednostk¹ krajobrazow¹ Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego jest Pasmo Jeleniowskie zbudowane w grani grzbietowej z odpornych na wietrzenie kambryjskich piaskowców
kwarcytowych. Osi¹ga ono w najwy¿szych partiach wysokoœæ 554 m n.p.m. (Szczytniak) i 535 m
n.p.m. (Góra Jeleniowska). Poza tym Park obejmuje fragment Doliny Kielecko-£agowskiej, Wy¿ynê Opatowsk¹, Pasmo Pokrzywiañskie i doliny rzeczne Dobruchny i Pokrzywianki.
Obszar Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego charakteryzuje siê wyraŸn¹ asymetri¹. Wy¿sza
czêœæ – po³udniowa – jest poroœniêta lasami (Pasmo Jeleniowskie), natomiast czêœæ pó³nocna jest
zdecydowanie ni¿sza i prawie ca³kowicie bezleœna.
Œrednia roczna suma opadów na terenie Parku i otuliny wynosi od 840 mm w gminie Nowa
S³upia do oko³o 506-520 mm w gminach Waœniów i Sadowie. Najwiêksze sumy opadów posiadaj¹
szczytowe partie Pasma Jeleniowskiego. Œrednia temperatura roczna wynosi ok. 7,3-7,5oC. Najcieplejszym miesi¹cem roku jest lipiec, a najch³odniejszym luty. Zdecydowanie przewa¿aj¹ wiatry
o niewielkich prêdkoœciach z kierunków zachodniego, po³udniowo-zachodniego i pó³nocno-zachodniego.
Obszary Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego wraz z otulin¹ nale¿¹ do zlewni czterech rzek:
Kamiennej, Opatówki, Koprzywianki i Czarnej Staszowskiej. Sieæ rzeczna jest na obszarze Parku
i otuliny dobrze rozwiniêta i stanowi przyk³ad uk³adu kratowego, zwi¹zanego œciœle z budow¹
geologiczn¹ pod³o¿a.
Tereny Pasma Jeleniowskiego porasta wy¿ynny jod³owy bór mieszany, œrodkowopolski bór
mieszany, podgórski ³êg jesionowy, gr¹d subkontynentalny, kwaœna buczyna ni¿owa, ¿yzna buczyna karpacka.
Na wêglanowych ska³ach dewoñskiego pod³o¿a, przykrytych warstw¹ lessów wykszta³ci³y siê
zbiorowiska roœlin ciep³olubnych – kserotermicznych.
Na terenie Parku stwierdzono 28 gatunków roœlin objêtych ochron¹ prawn¹, w tym 20 gatunków podlegaj¹cych ochronie ca³kowitej. Nale¿¹ do nich m.in.: pióropusznik strusi i podrzeñ ¿ebrowiec, skrzyp olbrzymi oraz wid³aki, z roœlin kwiatowych – tojad dzióbaty, parzyd³o leœne,
11
wawrzynek wilcze³yko, bluszcz pospolity, naparstnica zwyczajna, lilia z³otog³ów, œnie¿yczka przebiœnieg, storczyk plamisty, podkolan bia³y i gnieŸnik leœny.
Na terenie Parku wystêpuje wiele gatunków fauny objêtej prawn¹ ochron¹. Nale¿¹ do nich
m.in.: ptaki – bocian bia³y, myszo³ów zwyczajny, jastrz¹b go³êbiarz, sowy, kuku³ka, lelek kozodój,
dziêcio³y, wilga, ziêba; ssaki – kret, je¿, nietoperze, kuna domowa, ³asica, ³aska; p³azy – traszki,
rzekotka drzewna, ropuchy; gady – jaszczurki, padalec, ¿mija zygzakowata; owady – biegacze,
trzmiele, motyle mieniaki i paŸ królowej. Ponadto ¿yj¹ tu zwierzêta ³owne: sarna i zaj¹c, spotykane s¹ dzik, lis, borsuk, a tak¿e kuropatwa i ba¿ant.
Osobliwoœci¹ Parku s¹ zaroœniête lasem rumoszowe blokowiska kwarcytowe o charakterze niewielkich go³oborzy, szczególnie dobrze zachowane na zboczach Góry Jeleniowskiej i Szczytniaka, gdzie utworzono rezerwaty Ma³e Go³oborze, Szczytniak i Góra Jeleniowska.
Na terenie Parku znajduje siê wiele obiektów stanowi¹cych bogactwo dziedzictwa kulturowego. Do najwa¿niejszych z nich nale¿¹ dymarkowe stanowiska archeologiczne, zwi¹zane z rozwojem górnictwa i hutnictwa pochodz¹ce z okresu wp³ywów rzymskich (od I w. p.n.e. do IV w. n.e.)
oraz XIII-wieczna rotunda romañska w Grzegorzewicach. Na terenie Parku i jego strefy ochronnej
we wsiach Pokrzywianka, Jeleniów, Skoszyn Stary spotkaæ mo¿na jeszcze drewnian¹ zabudowê
z elementami charakterystycznymi dla tradycyjnej zagrody œwiêtokrzyskiej. Du¿e kompleksy leœne Pasma Jeleniowskiego stanowi³y schronienie dla walcz¹cych oddzia³ów partyzanckich zarówno w okresie powstania styczniowego, jak i w czasie II wojny œwiatowej.
Najistotniejszy wp³yw na przyrodê Parku wywiera przemys³ zlokalizowany poza jego granicami
tj., w Kielcach i „Bia³ym Zag³êbiu” oraz w dolinie Kamiennej (Skar¿ysko-Kamienna, Starachowice,
a szczególnie Ostrowiec Œwiêtokrzyski). Du¿e wyniesienie pokrytego lasem pasma Jeleniowskiego
stanowi niezwykle czu³¹ barierê na drodze przemieszczania siê zanieczyszczeñ atmosferycznych
z wiêkszych odleg³oœci, np. z pó³nocnego-zachodu z Zag³êbia Be³chatowskiego czy po³udniowegozachodu z Górnego Œl¹ska i Moraw. Coraz intensywniejszej rozbudowie sieci wodoci¹gowej ci¹gle
nie towarzyszy rozwój kanalizacji i urz¹dzeñ do oczyszczania œcieków.
Przez obszar Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego wytyczono i oznakowano cztery szlaki turystyki pieszej, stanowi¹ce odcinki d³u¿szych tras turystycznych. Prowadz¹ one przez najciekawsze
uroczyska leœne, rezerwaty przyrody, punkty widokowe, miejsca pamiêci narodowej, obok pomników przyrody i najcenniejszych zabytków dziedzictwa kulturowego. W Jeleniowskim Parku Krajobrazowym wyznaczona zosta³a i odpowiednio opisana œcie¿ka dydaktyczna œladami parków podworskich Wa³snów – Grzegorzewice – Wronów – Kunin – Jeleniów – Wa³snów d³ugoœci 15 km.
Sieradowicki Park Krajobrazowy
Park po³o¿ony jest w pó³nocnej czêœci Gór Œwiêtokrzyskich pomiêdzy dolin¹ rzeki Kamiennej,
a Dolin¹ Bodzentyñsk¹. RzeŸba na terenie Parku ma charakter pagórkowaty. Znajduje siê on na
terenie gmin: W¹chock, Paw³ów, Suchedniów, Bodzentyn i Starachowice zajmuje powierzchniê
12 106 ha, a wraz ze stref¹ ochronn¹ 16 236 ha.
Na obszarze Sieradowickiego Parku Krajobrazowego, bezpoœrednio na powierzchni, wystêpuj¹ ska³y o ró¿nej litologii – od najstarszych z ery paleozoicznej, przez mezozoiczne, a¿ po tworz¹ce
siê wspó³czeœnie (holoceñskie).
Zasadniczymi jednostkami morfologicznymi Sieradowickiego Parku Krajobrazowego s¹: dolina rzeki Kamiennej, P³askowy¿ Suchedniowski, Pasmo Sieradowickie, Dolina Bodzentyñska oraz
Wy¿yna Opatowska.
Roczna suma opadów na terenie Sieradowickiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny wynosi
od 613 mm w pó³nocnej czêœci Parku (gm. Suchedniów, W¹chock), do 520 mm w jego czêœci
po³udniowo-wschodniej i wschodniej (gm. Paw³ów). Œrednia temperatura roczna wynosi ok +7oC.
Najch³odniejszym miesi¹cem jest luty (-4oC), natomiast najcieplejszym jest lipiec (17,6oC).
Tereny Sieradowickiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny nale¿¹ w ca³oœci do zlewni rzeki
Kamiennej i odwadniane s¹ poprzez zlewnie cz¹stkowe Kamionki, ¯arnówki, Lubianki i Œwiœliny
12
oraz kilka bezimiennych cieków. Park jest jednym z najwa¿niejszych regionalnych wêz³ów hydrograficznych. Na jego terenie wystêpuj¹ liczne Ÿród³a sta³e i okresowe.
Teren Parku i otuliny pod wzglêdem przydatnoœci rolniczej gleb dzieli siê zdecydowanie na
czêœæ pó³nocno-zachodni¹ i pó³nocn¹, gdzie przewa¿aj¹ gleby niskich klas bonitacyjnych oraz
czêœæ po³udniowo-wschodni¹ i po³udniow¹ o glebach dobrych i bardzo dobrych.
Park obejmuje zwarty kompleks pó³nocno-wschodniego fragmentu Puszczy Œwiêtokrzyskiej
zwany Lasami Siekierzyñskimi. Zajmuj¹ one oko³o 85% jego powierzchni. Przewa¿aj¹ tu lasy
mieszane œwie¿e oraz lasy mieszane z udzia³em jod³y i modrzewia. Wyj¹tkowym bogactwem odznacza siê runo leœne, w którym spoœród 52 gatunków prawnie chronionych, 42 objête s¹ prawn¹
ochron¹ ca³kowit¹. Wœród nich wystêpuj¹: paprocie, wid³aki, a z roœlin kwiatowych m.in.: goŸdzik kosmaty, pluskwica europejska, tojad dzióbaty, powojnik prosty, sasanka wiosenna i otwarta,
rosiczka d³ugolistna, parzyd³o leœne, wawrzynek wilcze³yko, bluszcz pospolity, naparstnica zwyczajna, gnidosz rozes³any i królewski, storczyki podkolany.
Wœród zwierz¹t ochronie podlegaj¹; z ptaków: bocian bia³y i czarny, myszo³ów zwyczajny,
jastrz¹b go³êbiarz, kruk, sikory, drozdy, rudzik plaszka, kopciuszek, kos, dzierzba, mucho³ówka,
dziêcio³, zimorodek, dudek, ziêba, jaskó³ka, s³onka, kuropatwa, ba¿ant, cietrzew; z ssaków: kret,
je¿, ryjówka, nietoperz, kuna domowa, ³asica, gronostaj; z p³azów: ¿aba, rzekotka drzewna, ropucha; z gadów: jaszczurka zwinka i ¿yworodna, padalec, zaskroniec, ¿mija zygzakowata; z owadów: biegacz, trzmiel, motyl-mieniak i paŸ królowej.
Osobliwoœci przyrody chronione s¹ w leœnych rezerwatach Wykus, Kamieñ Michniowski
i Góra Sieradowska. Na ca³ym obszarze Parku wystêpuj¹ drzewa pomnikowe: dêby, lipy i wi¹zy.
G³ównym bogactwem przyrodniczym s¹ cenne pod wzglêdem siedliskowym i gospodarczym
drzewostany, a tak¿e naturalne wychodnie ska³. Osobliwoœci przyrody nieo¿ywionej podlegaj¹
ochronie indywidualnej.
O du¿ej wartoœci kulturowej i historycznej mog¹ œwiadczyæ wystêpuj¹ce na tym terenie liczne
stanowiska archeologiczne staro¿ytnego górnictwa i hutnictwa, XIII-XVII-wieczny zespó³ klasztorny romañsko-gotycko-barokowy opactwa Cystersów w W¹chocku oraz miejsca pamiêci narodowej zwi¹zane z dzia³aniami partyzanckimi w lasach œwiêtokrzyskich i mêczeñstwem ludnoœci
w okresie II wojny œwiatowej (m.in. wieœ Michniów – miejsce walki i mêczeñstwa wsi polskiej).
Du¿e oœrodki miejskie: Skar¿ysko-Kamienna i Starachowice oraz Suchedniów, a od 1993 r.
Bodzentyn, wyposa¿one s¹ w oczyszczalnie œcieków. Brak oczyszczalni œcieków w so³ectwach
i przysió³kach stwarza powa¿ne zagro¿enia i jest przyczyn¹ degradacji wód powierzchniowych
i podziemnych. W otulinie Sieradowickiego Parku Krajobrazowego budowany jest zbiornik „Wióry”
na rzece Œwiœlinie. Przez obszar parku wytyczonych zosta³o siedem znakowanych szlaków turystyki pieszej i œcie¿ki dydaktyczne: szlakiem krajobrazu kulturowego W¹chock – W¹wóz Rac³aw
– Rataje – Polana Langiewicza – Wykus o d³ugoœci oko³o 10 km, przyrodniczo-historyczna Berezów – Michniów – Kamieñ Michniowski – Burz¹cy Stok – Suchedniów d³ugoœci oko³o 15 km
oraz przyrodniczo-krajobrazowa Radkowice – Œniadka.
Dla ochrony najcenniejszych terenów po³udniowej czêœci województwa, posiadaj¹cej pod wzglêdem przyrodniczym zdecydowanie odmienny charakter w porównaniu z wy¿ej opisywanymi terenami, w 1986 r. utworzono Zespó³ Parków Krajobrazowych Ponidzia. Zespó³ ten po³o¿ony jest na
obszarze Niecki Nidziañskiej i obejmuje nastêpuj¹ce mezoregiony: Dolinê Nidy, Garb Piñczowski,
Nieckê Po³anieck¹, Nieckê Soleck¹, P³askowy¿ Proszowicki i P³askowy¿ Jêdrzejowski. RzeŸba jest
tu silnie urozmaicona, wystêpuj¹ liczne w¹wozy, parowy oraz suche doliny. Miejscami spod lessu
ukazuj¹ siê ska³y starszego, podczwartorzêdowego pod³o¿a kredowego i trzeciorzêdowego. W kierunku pó³nocno-zachodnim krajobraz zmienia siê przechodz¹c w ³agodne, lekko faliste, kredowe
garby P³askowy¿u Jêdrzejowskiego. Centrum Ponidzia stanowi¹ unikatowe
w skali kraju krajobrazy, zwi¹zane z powierzchniowym wystêpowaniem gipsów, w których
w procesie rozwoju powsta³y liczne werteby, leje krasowe, jaskinie, wywierzyska, parowy, œlepe
13
dolinki. Osobliwoœci¹ s¹ gigantyczne kryszta³y gipsu, osi¹gaj¹ce d³ugoœæ do 3,5 m, widoczne w ods³oniêciach w £agiewnikach, Skorocicach, Chotelu Czerwonym. Z obecnoœci¹ gipsów zwi¹zane jest wystêpowanie wód siarczanowych. One to wraz z solankami s¹ eksploatowane z g³êbszych warstw jako
znane w kraju wody lecznicze Buska Zdroju i Solca Zdroju.
Na Ponidziu zachowa³o siê stosunkowo ma³o lasów; zajmuj¹ tylko oko³o 12% powierzchni terenu. Du¿e znaczenie przyrodnicze posiada leœny kompleks „Bogucice”, sk³adaj¹cy siê g³ównie z mozaiki
d¹brów i wielogatunkowych lasów liœciastych (licz¹cych 40-80 lat), z niewielkimi fragmentami lasu
bagiennego. W Dolinie Nidy przewa¿aj¹ zbiorowiska ³¹kowe. Porastaj¹ one równie¿ pó³nocne podnó¿a wzgórz wapiennych i w¹wozy. Do najciekawszych roœlin nale¿¹: sesleria b³otna, turzyca Hosta,
kruszczyk b³otny, storczyk krwisty i inne. Niezalesione zbocza wzgórz wapiennych i gipsowych
porasta reliktowa roœlinnoœæ kserotermiczna. Do unikatowych w skali krajowej osobliwoœci florystycznych nale¿¹: sierpik ró¿nolistny, groszek pannoñski, jaskier iliryjski, rezeda ma³a oraz roœliny
s³onoroœlowe w okolicach Buska Zdroju takie jak: rupia morska i zamêtnica trzoneczkowata.
Najbogatsz¹ i najciekawsz¹ faunê spotykamy w œrodowiskach kserotermicznych. W starorzeczach Nidy gniazduj¹: czapla siwa, bocian czarny i bia³y, sowa b³otna, rycyk, a nad jej brzegami
zimorodek. Spoœród ssaków najliczniej wystêpuj¹ zwierzêta ³owne: sarna, jeleñ, dzik i lis. Do
ciep³olubnych owadów ¿yj¹cych na tym terenie nale¿¹: cykada, po³udniowa kuzka, wiele rzadkich
muchówek, motyli i b³onkówek.
Ponidzie nale¿y do najciekawszych historycznie regionów Polski, którego dzieje znajduj¹ potwierdzenie w wykopaliskach archeologicznych. Interesuj¹cymi obiektami archeologicznymi
s¹ s³ynne kopce ma³opolskie, bêd¹ce pozosta³oœci¹ po ludach zamieszkuj¹cych te tereny u schy³ku
epoki kamiennej, m.in. kopiec we wsi ¯erniki Górne. Do najwa¿niejszych zabytków tego obszaru
nale¿¹: grodzisko, pozosta³oœci romañskiego koœcio³a œw. Miko³aja, kolegiata z dzwonnic¹ i Dom
D³ugosza w Wiœlicy, zespó³ klasztorny Paulinów w Piñczowie i inne.
Nadnidziañski Park Krajobrazowy, o powierzchni 22 874 ha i strefie ochronnej 26 113 ha,
po³o¿ony jest na terenie gmin: Piñczów, Wiœlica, Nowy Korczyn, Kije, Z³ota, Micha³ów, Opatowiec, Busko Zdrój, Imielno.
Kszta³t Parku jest wyd³u¿ony w planie powierzchniowym, a jego oœ stanowi rzeka Nida wraz ze
sw¹ dolin¹. Rzeka ma dojrza³¹ formê, o czym œwiadcz¹ starasowane zbocza, liczne meandry
i starorzecza. Nida p³ynie miejscami wieloma korytami, szczególnie tam, gdzie przyjmuje formê
rozlewiska. Wystêpuj¹ wówczas bagna b¹dŸ tereny podmok³e.
Obszar Parku obejmuje Garb Piñczowski, bêd¹cy stoliwem o stromych stokach i p³askiej wierzchowinie, wznosz¹cy siê na wysokoœæ 100 m ponad otaczaj¹cy teren. W obrêbie wierzchowiny
znajduj¹ siê ostañce, które wykszta³cone s¹ w wapieniach litotamniowych i poprzecinane w¹wozami utworzonymi w lessach.
Osobliwoœci¹ krajobrazow¹ Parku s¹ pospolite w obrêbie Niecki Soleckiej wychodnie gipsów,
tworz¹ce malownicze urwiska skalne. Przyk³adem form krasu powierzchniowego s¹ ¿³obki krasowe, które wystêpuj¹ w Gorys³awicach. Kras podziemny rozwin¹³ siê g³ównie w okolicach miejscowoœci Gacki, Wiœlica, Busko Zdrój tworz¹c liczne jaskinie, bramy skalne, ponory, wywierzyska i jeziorka krasowe. Formy krasu obserwowane na terenie Parku maj¹ w kraju charakter unikatowy. Najcenniejsze i najatrakcyjniejsze s¹ gipsy wielkokrystaliczne, tzw. szklicowe, zbudowane
z kryszta³ów o rzadko spotykanych rozmiarach, dochodz¹cych do 3,5 m d³ugoœci.
Warunki klimatyczne na terenie parku s¹ znacznie ³agodniejsze ni¿ w regionie Gór Œwiêtokrzyskich.
Œrednia temperatura roczna powietrza w po³udniowej czêœci Parku wynosi +7,5oC, a w czêœci pó³nocnej +7,0oC. Najni¿sze œrednie temperatury miesiêczne wystêpuj¹ w styczniu -3,0oC w pó³nocnej czêœci
Parku, a nieco ni¿sze -2,5oC w czêœci po³udniowej. Najwy¿sze wartoœci œrednich miesiêcznych temperatur +19,0oC notowane s¹ w lipcu.
O bogactwie przyrodniczym œwiadczy ró¿norodnoœæ s¹siaduj¹cych ze sob¹ ekosystemów wodno-³¹kowych, wystêpuj¹cych w dolinie rzeki Nidy oraz kserotermicznych muraw stepowych, pora14
staj¹cych wzgórza wapienne i gipsowe. Najbardziej charakterystycznym jest zespó³ roœlinnoœci
stepowej okreœlany mianem „stepu kwietnego”. W jego sk³ad wchodz¹: perz siny, miko³ajek polny
i p³askolistny, dzwonek boloñski i turzyca wczesna, bardzo rzadki w Polsce jaskier iliryjski, sza³wia ³¹kowa, koniczyna d³ugok³osa i ¿ó³tobia³a, turzyca niska, sasanka ³¹kowa oraz sierpik ró¿nolistny, znany w Polsce jedynie z rezerwatu „Skorocice”. Roœlinnoœæ stepowa wystêpuje równie¿ na
terenie Parku w 9 rezerwatach m.in. Skowronno, Skorocice, Przêœlin, Skotniki Górne, Krzy¿anowice, Winiary Zagojskie, Góry Wschodnie, Grabowiec, Pieczyska. Najbardziej charakterystycznymi roœlinami s¹ tu: storczyki, dziewiêæsi³, dyptam jesionolistny oraz mi³ek wiosenny.
Wœród szaty roœlinnej Nadnidziañskiego Parku Krajobrazowego oko³o 6% jego powierzchni
zajmuj¹ lasy. Najwiêkszy obszarowo jest kompleks leœny „Bogucice”, w którym dominuj¹ drzewostany sosnowe i dêbowo-sosnowe z leszczyn¹. W pobli¿u miejscowoœci M³odzawy znajduje siê
typowy ols porastaj¹cy ¿yzne siedliska bagienne.
Nadnidziañski Park Krajobrazowy posiada te¿ bogat¹ faunê. Krêgowce reprezentowane s¹ miêdzy
innymi przez ryby. W wodach Nidy, na obszarze Parku stwierdzono 24 gatunki ryb z bardzo rzadkim
gatunkiem g³owacza bia³op³etwego. Teren ten odznacza siê du¿ym bogactwem awifauny. Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ ptaki wodne, b³otne oraz drapie¿ne. W labiryncie starorzeczy, w rozleg³ych
szuwarach i zaroœlach gnie¿d¿¹ siê i ¿eruj¹: czapla siwa, bocian czarny i bia³y, a nad brzegami Nidy
rzadko spotykany w Polsce – zimorodek. Wœród bezkrêgowców na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹
ciep³olubne gatunki owadów œrodowisk kserotermicznych: niezwykle rzadki paj¹k Eresus niger,
ponadto cykady, kuzki po³udniowe, b³onkówki, muchówki, motyle (paŸ królowej, rusa³ka admira³,
rusa³ka pawie oczko, listkowiec cytrynek, modraszek ikar). Przedstawicielem bezkrêgowców jest
œlimak Helix lutesceus.
Zabytki architektury œwieckiej i sakralnej znajduj¹ce siê w Wiœlicy, Piñczowie oraz Starym
i Nowym Korczynie podnosz¹ walory turystyczno-krajoznawcze tego regionu. Do znanych w kraju zabytków nale¿¹ te¿ koœcio³y w: Bogucicach, Chrobrzu, Chotelu Czerwonym, Gorys³awicach,
Krzy¿anowicach i Stro¿yskach oraz zespo³y dworskie i pa³acowe w Budzyniu, Czarkowach, Chrobrzu, Stawach, Winiarach Dolnych.
Na terenie Parku znajduj¹ siê trzy szlaki turystyczne, z których najbardziej atrakcyjnym jest
kajakowy szlak wodny na rzece Nidzie.
Wytyczono równie¿ i oznakowano œcie¿ki dydaktyczne: Bogucice – Grabowiec – Gacki i Piñczów – Skowronno oraz w rezerwacie Skorocice.
Szaniecki Park Krajobrazowy
Zajmuje powierzchniê 10 915 ha, ze stref¹ ochronn¹ 12 859 ha. Wraz z otulin¹ le¿y na terenie
6 gmin: Busko Zdrój, Chmielnik, Kije, Piñczów, Solec Zdrój i Stopnica.
Odmiennoœæ geologiczna i morfologiczna pozwoli³a wyodrêbniæ na jego obszarze dwie jednostki fizycznogeograficzne – œrodkow¹ czêœæ Garbu Piñczowskiego i, zró¿nicowany krajobrazowo, krasowy P³askowy¿ Szaniecki. RzeŸbê Parku urozmaicaj¹ krasowiej¹ce wysoczyzny gipsowe, zr¹b tektoniczny Garbu Piñczowskiego, szcz¹tkowe formy paleogeñskiej i pontyjskiej powierzchni zrównania i plejstoceñskie poziomy akumulacyjno-denudacyjne. Atrakcj¹ Parku s¹ liczne
ró¿norodne formy krasu gipsowego wystêpuj¹ce w postaci: jaskiñ, wertebów, ponorów i wywierzysk oraz siarczano-s³one Ÿród³a w okolicach Buska Zdroju i Solca Zdroju.
Obszar Szanieckiego Parku Krajobrazowego le¿y w strefie wododzia³owej miêdzy zlewniami
rzek: Nidy, Wschodniej i Czarnej. Cechuje siê œrednio rozwiniêt¹ sieci¹ rzeczn¹. Jej dope³nieniem
s¹ nieliczne stawy oraz mniejsze oczka wodne i jeziorka o ró¿nej genezie.
Gleby Parku wykazuj¹ du¿e zró¿nicowanie. Charakterystycznymi dla tego obszaru s¹ rêdziny
wykszta³cone na ska³ach wêglanowych oraz na gipsach.
Klimat parku, podobnie jak klimat ca³ej Niecki Nidziañskiej, pozostaje pod wp³ywem obszarów przyleg³ych. Œrednia roczna temperatura waha siê od 7,3 do 8oC. Œrednie roczne wartoœci
opadu mieszcz¹ siê w granicach 550-600 mm i s¹ one o oko³o 250-300 mm mniejsze ni¿ w wy15
¿szych partiach Górach Œwiêtokrzyskich. Wiatry s¹ umiarkowane i s³abe, w przewadze zachodnie
i pó³nocno-zachodnie.
Naturalne uwarunkowania geologiczne, orograficzne i klimatyczne stwarzaj¹ korzystne warunki dla rozwoju muraw kserotermicznych i ciep³olubnych. Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ murawy
stulisza miot³owego i ostnicy w³osowatej, które najbardziej ze wszystkich zbiorowisk tego terenu
nawi¹zuj¹ do ostnicowych stepów euroazjatyckich. W strefie kontaktowej miêdzy murawami kserotermicznymi i polami uprawnymi, na glebach zasobnych w wêglan wapnia, rozwijaj¹ siê bardzo
interesuj¹ce gatunki wapienio- i ciep³olubnych roœlin. Wiêkszoœæ z nich to roœliny bardzo rzadkie
w Polsce, pochodz¹ce z terenu po³udniowej i po³udniowo-wschodniej Europy i Azji Mniejszej.
Tworz¹ one barwne i wielogatunkowe zbiorowiska. Wœród nich na uwagê zas³uguj¹ m.in. takie
gatunki jak: mi³ek wiosenny, jaskier polny, d¹brówka ¿ó³tokwiatowa, wilczypieprz roczny, czechrzyca grzebieniowa, czosnek kulisty, kurzyœlad b³êkitny, przewiercieñ okr¹glisty, rezeda ma³a
i inne. W bezodp³ywowych dolinkach miêdzy kserotermicznymi pagórkami oraz na podmok³ych
³¹kach rozwijaj¹ siê charakterystyczne dla Ponidzia, ¿yzne, wêglanowe torfowiska niskie z udzia³em wielu rzadkich i bardzo rzadkich roœlin, m.in. takich jak: sesleria b³otna, turzyca Davalla,
turzyca Hosta, krzy¿ownica gorzka i ró¿ne gatunki mchów. Wœród roœlinnoœci bagiennej na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ roœliny i zbiorowiska halofilne, czyli s³onolubne.
Przyrodnicz¹ osobliwoœci¹ Parku jest s³onoroœlowy rezerwat Owczary.
W lasach Szanieckiego Parku Krajobrazowego spotkaæ mo¿na drapie¿ne ptaki chronione: jastrzêbia, myszo³owa oraz b³otniaka stawowego i soko³a wêdrownego.
Licznie wystêpuj¹ tu dawne kopce, grodziska i ruiny zamków. Tworz¹ one na Ponidziu ³añcuch
obiektów architektonicznych, budowanych od czasów przedhistorycznych po epokê piastowsk¹. Najlepiej zachowane znajduj¹ siê w miejscowoœciach: Szaniec, Szczawory¿, Stawiany, Skotniki Ma³e.
Park zosta³ utworzony przede wszystkim w celu ochrony ci¹gu muraw kserotermicznych,
a tak¿e zabytkowych kompozycji przestrzennych i architektonicznych we wsiach M³yny, Szaniec
i Widuchowa.
Przez jego obszar przebiegaj¹ dwa znakowane szlaki turystyki zmotoryzowanej, a tak¿e wytypowana i oznakowana œcie¿ka dydaktyczna: Szaniec – Kurzejów – Wymys³ów – Zwierzyniec.
Kozubowski Park Krajobrazowy zajmuje powierzchniê 6613 ha, a jego strefa ochronna 6036 ha.
Po³o¿ony jest na terenie 5 gmin: Micha³ów, Czarnocin, Dzia³oszyce, Piñczów i Z³ota. Teren parku ma
charakter falistej wy¿yny. Tworz¹ j¹ pasma wzgórz obni¿aj¹cych siê ³agodnie w kierunku doliny Nidy.
Charakterystycznymi glebami wystêpuj¹cymi na terenie Parku s¹ gleby brunatne i czarnoziemy wytworzone z lessów i zaliczane do najlepszych gleb tego regionu.
Warunki hydrogeologiczne i g³êbokie wystêpowanie wody podziemnej (oko³o 50-80 m poni¿ej powierzchni terenu) jest przyczyn¹ niezwykle rzadkiej sieci wód powierzchniowych na obszarze Kozubowskiego Parku Krajobrazowego. Park po³o¿ony jest w ca³oœci w dorzeczu Nidy, w strefie wododzia³owej.
Klimat omawianego terenu charakteryzuje siê zmiennoœci¹ stanów pogody. Najcieplejszym
miesi¹cem jest lipiec o œredniej temperaturze +18oC, a najzimniejszym styczeñ o temperaturze
-3oC. Œrednia temperatura roczna wynosi oko³o +8oC. Suma rocznych opadów atmosferycznych
wynosi 550-650 mm. Najwy¿sze opady przypadaj¹ na lipiec (oko³o 95 mm), a najmniejsze na
luty (oko³o 30 mm).
Kozubowski Park Krajobrazowy utworzony zosta³ g³ównie z uwagi na koniecznoœæ ochrony kompleksu lasów w strefie wododzia³owej. Ich powierzchnia w samym Parku zajmuje 3240 ha, co stanowi
48,8%, a w otulinie 1634 ha, czyli oko³o 14%. Dominuje tu typ lasu œwie¿ego z fragmentami siedlisk
borowych i olchowych. Na ochronê zas³uguj¹ te¿ naturalne zbiorowiska ³êgu wi¹zowego. Oprócz lasów, na terenie Parku wystêpuje bardzo interesuj¹ca flora kserotermiczna z zespo³ami stulisza miot³owego i ostnicy w³osowatej, omanu w¹skolistnego oraz rutewki mniejszej i sza³wi ³¹kowej.
Teren KPK posiada du¿e walory florystyczne. Na ogóln¹ liczbê 52 gatunków prawnie chronionych na terenie Niecki Nidziañskiej, w Parku stwierdzono wystêpowanie 32, w tym: 25 objêtych
16
œcis³¹ prawn¹ ochron¹ i 7 czêœciow¹. Gatunki podlegaj¹ce ca³kowitej ochronie, to m.in.: dziewiêæsi³ bez³odygowy, goryczka krzy¿owa, mi³ek wiosenny, len w³ochaty, len z³ocisty, lilia z³otog³ów,
ostnica Jana, obuwik pospolity, ostro¿eñ pannoñski, orlik pospolity, o¿ota zwyczajna, parzyd³o
leœne, pluskwica europejska, podkolan bia³y, sasanka ³¹kowa, storczyk krwisty, storczyk kukawka,
storczyk purpurowy, szafirek miêkolistny, tojad dzióbaty, wawrzynek wilcze³yko, wisienka kar³owata, zawilec wielkokwiatowy, zerwa kulista. Na terenie KPK wystêpuj¹ liczne gatunki roœlin
rzadkich i zagro¿onych podlegaj¹cych prawnej ochronie czêœciowej.
Fauna poznana jest w niewielkim stopniu. Awifaunê reprezentuj¹ 72 gatunki ptaków, wœród
których spotyka siê rzadkie i prawnie chronione jak: bociana czarnego, jastrzêbia, krogulca, myszo³owa zwyczajnego, pustu³kê, kuku³kê, lelka, je¿yka, dziêcio³a du¿ego, œwiergotka drzewnego,
pierwiosnka i dzwoñca. Z ssaków w Parku ¿yje 26 gatunków w tym wiele prawnie chronionych.
S¹ to: gronostaj, je¿, kret, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, rzêsorek rzeczek, mroczek póŸny,
karlik malutki, borowiec wielki, gacek wielkouch. Do gatunków bardziej pospolitych nale¿¹: zaj¹c, lis, dzik oraz sarna. Spoœród znanych gatunków p³azów na terenie Parku stwierdzono wystêpowanie: traszki grzebieniastej i zwyczajnej, ropuchy szarej i zielonej, rzekotki drzewnej, ¿aby
trawnej i moczarowej. Z gadów ¿yj¹ tu m.in.: jaszczurki: zwinka i ¿yworodna, padalec zwyczajny,
zaskroniec, ¿mija zygzakowata i gniewosz plamisty. Wœród bezkrêgowców najliczniejsze s¹
owady. Najciekawsz¹ i najbogatsz¹ entomofaunê spotyka siê w œrodowiskach kserotermicznych.
Na uwagê zas³uguje prawnie chroniony gatunek chrz¹szcza: jelonek rogacz.
W rezerwacie stepowym Polana Polichno wystêpuje jedyne w Polsce stanowisko groszku pannoñskiego, zaœ w rezerwacie leœnym, Wroni Dó³ zbiorowiska gr¹dowe z gatunkami ciep³olubnych
krzewów: berberysem, ligustrem i ró¿¹.
Teren Kozubowskiego Parku Krajobrazowego bogaty jest w zabytki z pocz¹tków historii pañstwowoœci polskiej. Do interesuj¹cych stanowisk archeologicznych nale¿y znajduj¹ce siê w Stradowie wczesnoœredniowieczne grodzisko – oœrodek plemienny z VIII-IX w. Wystêpuj¹ tu liczne
zabytki starego budownictwa o ciekawej architekturze (pa³ace, dwory, budowle sakralne) w tym
zabytki techniki i budownictwa ludowego.
Kozubowski Park Krajobrazowy posiada skromn¹ bazê gastronomiczn¹ i noclegow¹. Preferuje
siê tu turystykê piesz¹. Na terenie Parku wytyczono i oznakowano trasê œcie¿ki dydaktycznej Stradów pradziejowy i wczesnoœredniowieczny.
Chêciñsko-Kielecki Park Krajobrazowy
Utworzony w 1996 r. park po³o¿ony jest prawie ca³kowicie w obrêbie po³udniowo-zachodniej
czêœci Gór Œwiêtokrzyskich, na terenie dwóch powiatów – kieleckiego (gminy: Chêciny, Kielce,
Piekoszów i Sitkówka-Nowiny) oraz jêdrzejowskiego (gminy: Ma³ogoszcz i Sobków). ChêciñskoKielecki Park Krajobrazowy zajmuje powierzchniê 20 505 ha, natomiast jego otulina – 11 123 ha.
Ochron¹ objêty jest fragment Gór Œwiêtokrzyskich, w których zachowa³y siê, widoczne na powierzchni, kolejne piêtra tektoniczno-strukturalne górotworu od kaledoñskich poprzez waryscyjskie do
alpejskich. W ods³oniêciach geologicznych mo¿na zaobserwowaæ ska³y poszczególnych formacji paleozoicznych i mezozoicznych, które miejscami przykryte s¹ osadami kenozoicznymi. Jest to jedyne
miejsce w Europie, gdzie na tak ma³ej powierzchni wystêpuj¹ ska³y wszystkich epok geologicznych,
stanowi¹cych obraz dziejów ziemi w ci¹gu ostatnich 570 mln lat. Na terenie Parku wystêpuj¹ obok
kamieni budowlanych, rudy o³owiu, cynku i miedzi, w oparciu o które przez wiele stuleci rozwija³o siê
górnictwo, o czym œwiadcz¹ dobrze zachowane stare sztolnie, szyby, ha³dy i nieczynne kamienio³omy.
Najwy¿szym punktem Parku jest Telegraf osi¹gaj¹cy 406 m n.p.m. Obszar Parku charakteryzuje siê zró¿nicowan¹ rzeŸb¹, maj¹c¹ zwi¹zek z budow¹ geologiczn¹. Dominuj¹ tu grzbiety i garby
denudacyjne, których liczba wyraŸnie kontrastuje z niewielk¹ na ogó³ wysokoœci¹ bezwzglêdn¹.
W jego centralnej i pó³nocnej czêœci przewa¿aj¹ pasma wzniesieñ, które porozdzielane s¹ rozleg³ymi obni¿eniami dolinnymi. Ich urozmaicona morfologia i zró¿nicowane pokrycie szat¹ roœlinn¹ dodaje piêkna i wyraŸnie zaznacza siê w krajobrazie.
17
Obszar Parku i jego strefy ochronnej znajduje siê w dorzeczu œrodkowego odcinka rzeki Nidy,
stanowi¹cej g³ówn¹ oœ hydrograficzn¹ terenu.
Gleby ca³ego obszaru charakteryzuj¹ siê du¿ym zró¿nicowaniem. Na grzbietach i wzniesieniach zbudowanych ze ska³ wêglanowych wystêpuj¹ rêdziny. Na piaskach i glinach zwa³owych
wykszta³ci³y siê gleby bielicowe. W dolinach rzecznych wystêpuj¹ mady, a tak¿e gleby bagienne.
Œrednia temperatura najch³odniejszego miesi¹ca (stycznia) wynosi -3,5oC, a œrednia miesi¹ca
najcieplejszego (lipca) +17,5oC. Œrednie opady w ci¹gu roku wynosz¹ oko³o 660 mm. Maksimum
opadów przypada na miesi¹c lipiec – 93 mm, zaœ minimum na paŸdziernik i marzec – 40 mm.
Przewa¿aj¹ wiatry zachodnie o œredniej prêdkoœci 3,3 m/sek. Teren Parku charakteryzuje siê korzystnymi naturalnymi warunkami topoklimatycznymi i bioklimatycznymi.
Obszar Parku charakteryzuje siê ogromnym zró¿nicowaniem i bogactwem szaty roœlinnej. Wystêpuj¹ na nim: olsy, gr¹dy, buczyny, d¹browy, ró¿ne postacie borów sosnowych oraz bory mieszane. Bardzo bogato reprezentowane s¹ ³¹ki, zbiorowiska wodne i bagienne, ró¿ne typy torfowisk,
ciep³olubne murawy kserotermiczne, zbiorowiska naskalne. Ró¿norodnoœci zbiorowisk roœlinnych
towarzyszy niezwyk³e bogactwo flory roœlin naczyniowych. Obok czêsto spotykanych gatunków,
pojawiaj¹ siê roœliny rzadkie, i prawnie chronione, a tak¿e gin¹ce i zagro¿one. Szata roœlinna Parku nale¿y do najbardziej urozmaiconych i najbogatszych w Krainie Gór Œwiêtokrzyskich.
W granicach Parku znajduje siê dziesiêæ rezerwatów przyrody: w tym 8 przyrody nieo¿ywionej
Góra Miedzianka, Góra ¯akowa, Góra Rzepka, Jaskinia Raj, Góra Zelejowa, Moczyd³o,
Chelosiowa Jama, Biesak-Bia³ogon; 1 krajobrazowy – Karczówka i 1 leœny – Milechowy. Dwa
rezerwaty przyrody nieo¿ywionej Kadzielnia i Œlichowice po³o¿one s¹ w bliskim s¹siedztwie
Parku (do 2 km od jego granic), w obrêbie zurbanizowanej przestrzeni Kielc.
Na terenie Parku znajduj¹ siê zabytki historyczne, a wœród nich zamek piastowski w Chêcinach
oraz jedyny w swoim rodzaju skansen – Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni – prezentuj¹cy eksponaty z ca³ego regionu.
Walory zarówno przyrody ¿ywej, jak i nieo¿ywionej ulega³y w ostatnich latach postêpuj¹cej
degradacji w zwi¹zku z nadmiern¹ koncentracj¹ przemys³u, g³ównie oœrodków wydobywczo-przetwórczych, znajduj¹cych siê w Sitkówce-Nowinach, Ma³ogoszczu i okolicach Piekoszowa. Park
krajobrazowy stwarza szansê na poprawê warunków ¿ycia i pracy ludzi mieszkaj¹cych w zasiêgu
oddzia³ywania przemys³u wydobywczo-przetwórczego. Utworzenie Parku ze wzglêdu na jego
walory krajobrazowe mo¿e równie¿ przyczyniæ siê do rozwoju turystyki i rekreacji na tym terenie.
Funkcjonuje tu œcie¿ka dydaktyczna Chêciny – Szewce.
W pó³nocno-zachodniej czêœci województwa le¿y Przedborski Park Krajobrazowy, wchodz¹cy
w sk³ad Zespo³u Nadpilicznych Parków Krajobrazowych. Zajmuje powierzchniê 9159 ha, a powierzchnia
strefy ochronnej wynosi 10 719 ha. Czêœæ parku obejmuje Pasmo Przedborsko-Ma³ogoskie zbudowane
z wapieni górnojurajskich oraz kredowych piasków, piaskowców i margli.
Œrednia roczna temperatura powietrza w tym rejonie dochodzi do +7oC, zaœ œrednia temperatura najch³odniejszego miesi¹ca stycznia wynosi -2,5oC, a najcieplejszego lipca +17,5oC. Œrednia
suma opadów atmosferycznych w ci¹gu roku waha siê od 600 do 650 mm.
Sieæ hydrograficzn¹ tworz¹ rzeka Pilica i jej g³ówny dop³yw rzeka Czarna W³oszczowska. Pilica p³ynie tu po³udnikowo licznymi prze³omami, a w swoim dolnym biegu silnie meandruje tworz¹c starorzecza. Na terenie Parku znajduj¹ siê stawy rybne zlokalizowane na Czarnej w okolicach
Kluczewska i Piskorzenicy. Pilica jest szlakiem kajakowym o walorach ogólnokrajowych.
Naj¿yŸniejsze s¹ tu rêdziny – gleby wykszta³cone na ska³ach wapiennych, zajmuj¹cych niewielkie powierzchnie Pasma Przedborsko-Ma³ogoskiego.
Flora naczyniowa liczy ponad 600 gatunków. Park charakteryzuje siê niezwyk³¹ malowniczoœci¹ i ró¿norodnoœci¹ krajobrazu oraz du¿¹ lesistoœci¹, z zachowanymi fragmentami cennych drzewostanów. Wystêpuj¹ tu stanowiska bardzo rzadkich i prawnie chronionych gatunków roœlin: cis
18
pospolity, wierzba borówkolistna, wiœnia kar³owata, wawrzynek wilcze³yko, bluszcz pospolity,
pe³nik europejski, zawilec wielkokwiatowy, dziewiêæsi³ bez³odygowy.
Na obszarze Parku ¿yje wiele rzadkich ssaków, ptaków, p³azów i gadów.
Osobliwoœci przyrody chronione s¹ w leœnych rezerwatach Bukowa Góra i Oleszno oraz w rezerwacie stepowym Murawy Dobromierskie.
Na obszarze Parku znajduj¹ siê zabytki kultury s³owiañskiej w miejscowoœci Zabrody. Wiêkszoœæ wsi na terenie Parku zachowa³o swój historyczny uk³ad. Zabudowa ich jest drewniana
o charakterystycznym dla regionu œwiêtokrzyskiego stylu. Najstarsza z nich, z koñca XVIII w.,
wystêpuje we wsi Cha³upy. Na uwagê zas³uguj¹ te¿ parki podworskie.
Czystoœæ wód Czarnej W³oszczowskiej i Pilicy przyczynia siê do rozwoju kajakowego ruchu
turystycznego na tym obszarze. Du¿a lesistoœæ terenu Parku stanowi nie tylko istotny walor przyrodniczy, lecz równie¿ decyduje o du¿ej jego atrakcyjnoœci. Najciekawsze przyrodniczo tereny s¹
udostêpnione przez dwa znakowane szlaki turystyki pieszej. Obszar Parku jest regionem turystycznym o niewykorzystanych jeszcze w pe³ni walorach wypoczynkowych.
Uzupe³nieniem istniej¹cych i wczeœniej opisanych form ochrony przyrody w systemie wielkopowierzchniowym s¹ Obszary Chronionego Krajobrazu. Na terenie województwa œwiêtokrzyskiego wyznaczono granice dziesiêciu OChK.
Konecko-£opuszniañski Obszar Chronionego Krajobrazu (K-£OChK) obejmuje pó³nocno-zachodni¹ czêœæ województwa œwiêtokrzyskiego. Znajduje siê na terenie gmin: Ruda Maleniecka, Radoszyce, Smyków i St¹porków oraz czêœci gmin: Koñskie, S³upia Konecka, Mniów,
Bli¿yn, £opuszno, Piekoszów, Krasocin i Ma³ogoszcz, zajmuj¹c powierzchniê 98 359 ha. Graniczy od pó³nocy z Obszarem Chronionego Krajobrazu Lasy Przysusko-Szyd³owieckie, po³o¿onym
w znacznej czêœci na terenie województwa mazowieckiego, a od zachodu bezpoœrednio przylega
do otuliny Przedborskiego Parku Krajobrazowego i graniczy z Pilczañsko-Radomszczañskim OChK
na terenie województwa ³ódzkiego.
Prawie 50% powierzchni terenu zajmuj¹ du¿e kompleksy leœne o charakterze naturalnym
z wielogatunkowymi drzewostanami z przewag¹ jod³y i sosny z domieszk¹ dêbu, œwierka, buku
i grabu (Lasy Koneckie, Lasy Radoszyckie). W pó³nocno-wschodniej i pó³nocnej czêœci obszaru
wystêpuj¹ siedliska borowe. Na szczytach wydm i luŸnych piaskach rosn¹ suche sosnowe bory
chrobotkowe. W dolinach rzek wystêpuj¹ ³êgi z jesionami i olsz¹. W po³udniowej czêœci obszaru
lasy s¹ bardziej rozcz³onkowane i rozdzielone ³¹kami, wrzosowiskami i torfowiskami. Walory
przyrodnicze tego obszaru podkreœlaj¹ rezerwaty leœne w Ciechostowicach i Górze Dobrzeszowskiej oraz rezerwaty przyrody nieo¿ywionej: Piekie³ko Szkuckie, Gagaty So³tykowskie i Ska³ki
Piek³o pod Niek³aniem. W œrodkowej i po³udniowej czêœci OChK wystêpuj¹ ³¹ki wilgotne oraz
du¿e obszary torfowisk niskich, a tak¿e przejœciowych. Rosn¹ tu m.in.: wielosi³ b³êkitny, pe³nik
europejski, zawilec wielkokwiatowy, gêsiówka szorstkow³osista, pomocnik baldaszkowy, wawrzynek wilcze³yko.
Bogata jest fauna, reprezentowana przez zwierzêta ³owne (dziki, sarny, jelenie). Wœród ptaków
mo¿na spotkaæ bociana czarnego i ³abêdzia niemego.
Zabytki kultury materialnej zwi¹zane s¹ g³ównie z obiektami Staropolskiego Okrêgu Przemys³owego. S¹ to pozosta³oœci po kopalnictwie i hutnictwie rud ¿elaza.
Najwa¿niejsz¹ funkcj¹ tego obszaru jest ochrona wód podziemnych i powierzchniowych,
a tak¿e jego rola klimatotwórcza i aerosanitarna, szczególnie dla poprawy jakoœci powietrza atmosferycznego. Dobra sieæ komunikacyjna oraz walory przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe
mog¹ staæ siê podstaw¹ do rozwoju turystyki na tym terenie.
Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej (OChKDK) po³o¿ony jest w pó³nocnej czêœci województwa na terenie gmin: Brody I³¿eckie, Kunów, Ba³tów, Bodzechów oraz
w czêœciach gmin: Waœniów, W¹chock, Mirzec, Suchedniów, Skar¿ysko Koœcielne. Zajmuje on
powierzchniê 72 593 ha, granicz¹c od pó³nocy z województwem mazowieckim.
19
Obszar ten posiada silnie zró¿nicowan¹ i bogat¹ roœlinnoœæ. Zwi¹zane jest to z du¿ym urozmaiceniem pod³o¿a skalnego, rzeŸby, gleb, a tak¿e dzia³alnoœci¹ ludzk¹. Siedliska oligotroficzne wystêpuj¹ na terenach piaszczysto-ilastych pokrytych osadami plejstoceñskimi. S¹ to œwie¿e bory
sosnowe i bory mieszane wystêpuj¹ce w Lasach I³¿eckich. W lasach tych spotkaæ mo¿na rzadkie
i prawnie chronione roœliny: wawrzynek g³ówkowy, wisienka stepowa, zawilec wielkokwiatowy,
len z³ocisty, aster gawêdka. Osobliwoœci¹ florystyczn¹ s¹ murawy i zaroœla kserotermiczne ze
stepow¹ ostnic¹ Jana. Na lessowych glebach Wy¿yny Sandomierskiej, na prawym brzegu Kamiennej, zachowa³y siê fragmentarycznie ¿yzne gr¹dowe lasy liœciaste z rzadkimi i prawnie chronionymi roœlinami takimi jak: tojad dzióbaty, tojad mo³dawski, pluskwica europejska i dzwonecznik wonny. We fragmentach borów mieszanych i gr¹dów, muraw i zaroœli kserotermicznych wystêpuj¹ roœliny prawnie chronione i rzadkie takie jak: powojnik prosty, oleœnik górski, obuwik
pospolity, ostro¿eñ pannoñski, naparstnica wielokwiatowa i inne. Du¿¹ wartoœæ przyrodnicz¹ przedstawiaj¹ rezerwaty leœne Modrzewie, Ulów, Lisiny Bodzechowskie, Rosochacz. Interesuj¹ca flora naczyniowa wystêpuje tak¿e na terenie rezerwatu leœnego i przyrody nieo¿ywionej Krzemionki
Opatowskie. Ciekawe formy skalne podlegaj¹ ochronie na terenie rezerwatów Ska³y pod Adamowem i Ska³y w Krynkach.
Licznie na tym obszarze wystêpuj¹ zabytki kultury klasy europejskiej, a nawet œwiatowej. W rezerwacie archeologicznym Rydno udokumentowane s¹ paleolityczne kopalnie czerwonych barwników
hematytowych, zaœ w uznanym za Narodowy Pomnik Historii rezerwacie w Krzemionkach Opatowskich znajduj¹ siê udostêpnione do zwiedzania szyby podziemne neolitycznej kopalni krzemieni pasiastych. W dolinie Kamiennej, zachowa³y siê tak¿e pozosta³oœci zak³adów metalurgicznych, zbudowanych w XIX w., okresie dzia³alnoœci na tym terenie S. Staszica i W. Druckiego-Lubeckiego.
Najwa¿niejsz¹ ekologiczn¹ funkcj¹ obszaru jest ochrona wód podziemnych i powierzchniowych oraz odtworzenie i zachowanie przez dolinê rzeki Kamiennej funkcji korytarza ekologicznego. Powinien on spe³niaæ ponadto rolê klimatotwórcz¹ i aerosanitarn¹, dla wiêkszych oœrodków
miejskich tego obszaru.
Podkielecki Obszar Chronionego Krajobrazu (POChK) obejmuje tereny otaczaj¹ce Kielce
od pó³nocy i wschodu, po³o¿one g³ównie w zlewni rzeki Lubrzanki i czêœciowo tak¿e rzek Kamionki oraz Bobrzy. Znajduje siê on na terenie gmin: Suchedniów, Zagnañsk, Piekoszów, Miedziana Góra, Górno, Daleszyce, Morawica na obszarze 25 498 ha.
Flora tego obszaru jest silnie zró¿nicowana. W Paœmie Klonowskim grupuj¹ siê najcenniejsze
zbiorowiska lasów liœciastych, œwie¿e bory sosnowe i bory mieszane z udzia³em jod³y. W obni¿eniach Doliny Wilkowskiej, na torfach, wystêpuj¹ charakterystyczne dla Gór Œwiêtokrzyskich
borealne œwierczyny. S¹ to bory wilgotne i fragmenty lasów jesionowo-olszowych z licznymi
gatunkami rzadkich i prawnie chronionych roœlin górskich takich jak: omieg górski, koz³ek bzowy, œwierz¹bek orzêsiony. W po³udniowej czêœci obszaru w Grupie Otrocza i w Paœmie Brzechowskim wystêpuj¹ zbiorowiska leœne – bory sosnowe i bory mieszane z udzia³em jod³y. Doliny
prawie wszystkich rzek zachowa³y charakter ma³o zmienionych, cennych stref ³¹kowo-wodnych.
Szczególnymi walorami geobotanicznymi, krajobrazowymi oraz kulturowymi wyró¿nia siê malowniczy prze³om rzeki Lubrzanki w M¹chocicach. Du¿¹ wartoœæ przyrodnicz¹ przedstawia rezerwat leœny S³opiec. Na terenie rezerwatu leœnego Sufraganiec chronione s¹ fragmenty lasów,
zaœ w rezerwacie Barcza wystêpuj¹ ods³oniêcia piaskowców kwarcytowych dolnodewoñskich
z wk³adkami tufitów wulkanicznych oraz fragment lasu jod³owego z gatunkami roœlin rzadkich
i prawnie chronionych.
Podkielecki OChK nie posiada wielu cennych obiektów zabytkowych. Na uwagê zas³uguje,
objêta ochron¹ konserwatorsk¹ góra Radostowa oraz tzw. „¯eromszczyzna” w Ciekotach, zwi¹zane z piewc¹ piêkna Gór Œwiêtokorzyskich – Stefanem ¯eromskim. Na tym obszarze zachowa³y siê
doœæ licznie pozosta³oœci drewnianej zabudowy wiejskiej, rzeŸbione figury przydro¿ne oraz zabytkowe m³yny wodne.
20
Tereny te stanowi¹ strefê buforow¹ miêdzy aglomeracj¹ kieleck¹, a chronionymi obszarami
Œwiêtokrzyskiego Parku Narodowego i parków krajobrazowych. Najwa¿niejsz¹ funkcj¹ tego obszaru jest ochrona wód podziemnych w zbiorniku Kielce oraz w zbiorniku Ga³êzicko-Bolechowicko-Borkowskim, z których m.in. czerpie wodê pitn¹ miasto i aglomeracja Kielc. Niemniej
wa¿na jest ochrona wód powierzchniowych rzek Lubrzanki, Warkocza, Czarnej Nidy i Belnianki.
W³oszczowsko-Jêdrzejowski Obszar Chronionego Krajobrazu (W-JOChK) po³o¿ony jest
w zachodniej i centralnej czêœci województwa, na pograniczu z województwem ³ódzkim. Zajmuje
on powierzchniê 69 090 ha i obejmuje gminê Oksa oraz czêœci gmin: Krasocin, W³oszczowa,
Ma³ogoszcz, Nag³owice, Sobków, Jêdrzejów, Imielno i Kije.
Flora W-JOChK jest zró¿nicowana. W czêœci pó³nocno-zachodniej w okolicach Kurzelowa
i W³oszczowy, na terenach zabagnionych i w bezodp³ywowych dolinach miêdzy wydmami, rozwin¹³ siê kompleks torfowisk wysokich i przejœciowych. Na obrze¿ach wystêpuj¹ olsy i bory bagienne. Na szczytach wydm rosn¹ wilgotne i œwie¿e chrobotkowe bory sosnowe z udzia³em takich
rzadkich i prawnie chronionych roœlin jak: pomocnik baldaszkowaty, kokoryczka wonna, zawilec
wielkokwiatowy, sasanka ³¹kowa i wid³ak goŸdzisty. Miejsca bardziej wilgotne porastaj¹ wilgotne
i bagienne bory. Osobliwoœci¹ florystyczn¹ jest tutaj stanowisko rzadkiej i chronionej paproci
– d³ugosza królewskiego. W dolinie Bia³ej Nidy szata roœlinna jest równie bogata. Zwi¹zane jest
to z du¿ym zró¿nicowaniem morfologicznym i edaficznym siedlisk. ¯yzne i bogate florystycznie
lasy liœciaste ³êgu jesionowo-olszowego, wilgotne gr¹dy oraz bagienne i wilgotne zespo³y borów
sosnowych wystêpuj¹ w dolinach rzek. W runie tych zbiorowisk spotkaæ mo¿na roœliny rzadkie
i prawnie chronione takie jak: wawrzynek wilcze³yko, zawilec jaskrowaty, kosaciec syberyjski,
pe³nik europejski, lepiê¿nik bia³y, ciemiê¿nica zielona, d³ugosz królewski oraz lilia z³otog³ów.
W rezerwacie florystycznym Gaj wystêpuje stanowisko obuwika pospolitego. Charakterystycznym elementem szaty roœlinnej s¹ torfowiska wysokie na wododzia³ach oraz torfowiska niskie
i przejœciowe. Zbiorowiska leœne, torfowiskowe, wodne i szuwarowe oraz ³¹kowe stanowi¹ ca³oœæ o du¿ych wartoœciach wodoochronych i klimatycznych. Roœlinnoœæ szuwarowo-bagienna,
liczne stawy tworz¹ biotopy dla ptaków wodno-bagiennych. W rezerwacie ornitologicznym £ugi
wystêpuje bocian czarny, ¿uraw, czapla, kaczki: czernica, g³owienka, podgorza³ka; bekas, kszyk,
brodŸce. Na tym terenie ¿yj¹ ssaki takie jak: jeleñ, sarna, lis, dzik.
W Jêdrzejowie znajduje siê XIII-XVIII-wieczny zespó³ opactwa Cystersów, romañsko-gotycko-barokowy, g³ówny oœrodek kultu Wincentego Kad³ubka oraz Muzeum im. Przypkowskich ze
wspania³ymi zbiorami gnomicznymi i astronomicznymi. Grodzisko i kurhany w Mokrsku œwiadcz¹ o dawnym osadnictwie na tym obszarze. Liczne s¹ tak¿e rezydencje i za³o¿enia dworsko-pa³acowe.
Najwa¿niejsz¹ funkcj¹ obszaru jest ochrona wód zlewni rzek Pilicy i Nidy, jak te¿ g³ównego
zbiornika wód podziemnych „Niecka Miechowska”. Spe³nia on ponadto istotn¹ funkcjê klimatotwórcz¹ dla centralnej czêœci województwa œwiêtokrzyskiego.
Chmielnicko-Szyd³owski Obszar Chronionego Krajobrazu (Ch-SzOChK) po³o¿ony jest
w œrodkowej czêœci województwa œwiêtokrzyskiego, ³¹czy siê od zachodu z W³oszczowsko-Jêdrzejowskim, w okolicach Szyd³owa z Jeleniowsko-Staszowskim, zaœ na po³udniowym-wschodzie z Solecko-Pacanowskim OChK. Zajmuje powierzchniê 56 999 ha. Nale¿¹cy do niego teren
le¿y w gminach Gnojno i Szyd³ów, a czêœciowo tak¿e w gminach: Morawica, Pierzchnica, Kije,
Chmielnik, Raków, £agów, Busko Zdrój, Stopnica i Tuczêpy.
Jest to obszar o charakterze rolniczo-leœnym. W jego szacie roœlinnej dominuj¹ lasy wystêpuj¹ce
zwarcie na wiêkszym terenie w rejonie miêdzy W³oszczowicami a Piotrkowicami, na zachód od
Chmielnika i na po³udnie od Drugni. Pod wzglêdem siedliskowym przewa¿aj¹ tu bory sosnowe
i bory mieszane, sporadycznie wystêpuj¹ fragmenty borów trzcinnikowych, olsów i ³êgów. W okolicach Drugni, na rêdzinach jurajskich, wykszta³ci³ siê bogaty subkontynentalny bór mieszany, prze21
chodz¹cy miejscami w gr¹d wysoki i œwietlist¹ d¹browê. W rezerwacie Radomice, na siedliskach
gr¹du wysokiego, wystêpuje ponad 1200 cisów. Wa¿nym elementem szaty roœlinnej s¹ zbiorowiska
nieleœne, g³ównie torfowiska, z udzia³em takich rzadkich roœlin jak: przygie³ka bia³a, sesleria b³otna,
turzyca Davalla, storczyki: kruszczyk b³otny, storczyk szerokolistny. Na wychodniach ska³ wêglanowych porastaj¹ murawy kserotermiczne znacznie jednak ubo¿sze ni¿ nad doln¹ Nid¹.
Liczne stawy i zbiornik Chañcza tworz¹ biotopy dla wielu gatunków ptaków wodno-bagiennych.
Tradycje osadnicze na terenie Ch-SzOChK siêgaj¹ czasów neolitycznych. Wœród zabytków
wa¿n¹ rolê o znaczeniu krajowym przedstawia gotycki uk³ad urbanistyczny Szyd³owa, zamkniêty
murami warownymi, oraz romañsko-barokowy koœció³ w Kijach. Zachowa³y siê pozosta³oœci budownictwa rezydencjonalnego oraz za³o¿enia dworsko-parkowe w Maleszowej, Œladkowie Ma³ym, Piotrkowicach, Gnojnie i w Grabkach (unikatowy dawny harem).
Obszar pe³ni wa¿ne ekologiczne funkcje ³¹cznikowe pomiêdzy Zespo³em Parków Krajobrazowych Gór Œwiêtokrzyskich i Zespo³em Parków Krajobrazowych Ponidzia. Jego pierszoplanow¹
funkcj¹ jest ochrona wód powierzchniowych g³ównie rzeki Czarnej Staszowskiej wraz ze zbiornikiem wodnym Chañcza.
Solecko-Pacanowski Obszar Chronionego Krajobrazu (S-POChK) obejmuje obszar 45 778 ha
i po³o¿ony jest w po³udniowo-wschodniej czêœci województwa œwiêtokrzyskiego. Graniczy przez
dolinê Wis³y z województwem ma³opolskim. Na terenie województwa obejmuje nastêpuj¹ce gminy:
Oleœnica, Pacanów oraz czêœci gmin: Stopnica, Solec Zdrój, Busko Zdrój i Nowy Korczyn.
Na obszarze S-POChK dominuj¹ zbiorowiska nieleœne. W dolinach rzek i w okolicach Stopnicy, Solca wystêpuj¹ zbiorowiska torfowiskowe, ³¹kowe, z udzia³em roœlin halofilnych: komonicy
skrzydlastostr¹kowej, muchotrzewu solniskowego, koniczyny rozdêtej. Lasy o charakterze zbli¿onym do naturalnego rozwinê³y siê na siedliskach borów sosnowych, mieszanych w okolicach
Tuczêp i Jastrzêbca. Teren S-POChK porastaj¹ równie¿ zbiorowiska bagiennego boru trzcinkowego, subkontynentalnego boru œwie¿ego i boru mieszanego, a tak¿e zaroœla krzewiaste z tarnin¹
i leszczyn¹. W czêœci pó³nocno-zachodniej oraz na krañcach po³udniowych spotykaæ mo¿na murawy kserotermiczne z dziewiêæsi³em bez³odygowym, mi³kiem wiosennym, rojnikiem pospolitym, wisienk¹ stepow¹, ostnic¹ w³osowat¹.
Brzegi licznych stawów i doliny rzeczne wchodz¹ w sk³ad biocenoz ³¹kowo-bagiennych, które
stanowi¹ siedliska lêgowe dla licznego ptactwa, w tym prawnie chronionych i rzadkich: bociana
bia³ego, czapli siwej, czajki, kurki wodnej i innych. Wœród ssaków na tym obszarze wystêpuje
rzêsorek rzeczny i wiele gatunków nietoperzy.
Na terenie S-POChK znane s¹ miejsca starego osadnictwa. W Stopnicy zachowa³ siê zabytkowy uk³ad œredniowieczny starego miasta wraz z pozosta³oœciami zamku i gotyckim koœcio³em.
Ciekawa jest XX-wieczna zabudowa uzdrowiska w Solcu Zdroju z parkiem krajobrazowym. Interesuj¹ce przyk³ady ma³omiasteczkowej zabudowy przedstawiaj¹ uk³ady urbanistyczne Oleœnicy
i Pacanowa. Drewnian¹ zabudowê wiejsk¹ mo¿emy obserwowaæ na terenie Zagorzan i Dobrowody. Przepiêkny zespó³ pa³acowo-parkowy znajduje siê w Zborowie.
G³ównym kierunkiem dzia³ania na terenie Solecko-Pacanowskiego OChK jest ochrona wód
powierzchniowych rzeki Wschodniej i walorów przyrodniczych doliny Wis³y. Wa¿nym zadaniem
jest równie¿ zabezpieczenie przed antropopresj¹ wód leczniczych i terenów uzdrowiskowych Solca Zdroju i Buska Zdroju.
Miechowsko-Dzia³oszycki Obszar Chronionego Krajobrazu (M-DOChK) znajduje siê w po³udniowo-zachodniej czêœci województwa œwiêtokrzyskiego na obszarze 40 333 ha w obrêbie czêœci
gmin: S³upia Jêdrzejowska, Sêdziszów, Wodzis³aw, Imielno, Micha³ów i Dzia³oszyce, granicz¹c od
po³udnia z województwem ma³opolskim, zaœ od zachodu z województwem œl¹skim.
Szata roœlinna na obszarze Miechowsko-Dzia³oszyckiego OChK nale¿y do najbardziej interesuj¹cych na terenie Niecki Nidziañskiej. Wystêpuj¹ tu dobrze wykszta³cone kompleksy leœne
22
w postaci zbiorowisk gr¹dowych i œwietlistej d¹browy. Najpiêkniejsze ich fragmenty podlegaj¹
ochronie w rezerwacie florystycznym Lubcza. Urozmaicona rzeŸba terenu jest przyczyn¹ du¿ej
zmiennoœci florystycznej. Wystêpuje tu wiele gatunków rzadkich i prawnie chronionych roœlin:
lilia z³otog³ów, kokoryczka okó³kowa, ró¿a francuska, wawrzynek wilcze³yko, tojad dzióbaty, tojad mo³dawski, bluszcz pospolity, dzwonecznik wonny, pluskwica europejska, orlik pospolity, storczyki: kruszczyk szerokolistny, podkolan dwulistny, ciemiê¿yca zielona, miodunka miêkkow³osa.
Niemniej bogate florystycznie s¹ bezleœne pagórki kredowe i w¹wozy lessowe, na których rozwinê³y siê murawy kserotermiczne z rzadkimi i prawnie chronionymi roœlinami. Wa¿n¹ rolê biocenotyczn¹ i gleboochronn¹ odgrywaj¹ wystêpuj¹ce na obrze¿ach lasów i muraw kserotermicznych
wielogatunkowe zaroœla leszczynowe i tarninowe. Nieod³¹cznym elementem florystycznym tego
obszaru s¹ towarzysz¹ce uprawom, agrocenozy roœlin.
Obszar M-DOChK posiada równie¿ du¿e walory kulturowe. Liczne stanowiska archeologiczne z tzw. kurhanami ma³opolskimi wystêpuj¹ w okolicach Brzeœcia, Dziemiêrzyc, Moczyd³a, i Sudo³u. Kopiec z epoki br¹zu znajduje siê w Szczotkowicach. Dwory obronne i grodziska
znane s¹ z Klimontowa i Krzelowa. Zachowa³y siê tak¿e historyczne uk³ady zabudowy miejskiej, zabytki architektury sakralnej, zespo³y rezydencjonalne i dworsko-parkowe oraz nieliczne
zespo³y drewnianego budownictwa wiejskiego. Strategicznymi kierunkami ochrony i funkcjonowania tego obszaru jest przywrócenie czystoœci wód we wszystkich rzekach bior¹cych tu pocz¹tek. Wa¿na jest rola retencyjno-wodochronna i gleboochronna lasów wystêpuj¹cych na wododziale Wis³y i Nidy. Gospodarka leœna na tym obszarze powinna uwzglêdniaæ ochronê cennych zbiorowisk roœlinnych.
Koszycko-Opatowiecki Obszar Chronionego Krajobrazu (K-OOChK) o powierzchni 5950 ha
zajmuje teren gminy Opatowiec (z wyj¹tkiem jednego so³ectwa) granicz¹c wzd³u¿ Wis³y
z województwem ma³opolskim.
Niewielkie fragmenty lasów maj¹ wielk¹ wartoœæ przyrodnicz¹. Nale¿¹ do nich bory mieszane
z bogato rozwiniêtym runem, w którym wystêpuj¹ rzadkie i prawnie chronione gatunki roœlinne
m. in. jarzmianka wiêksza, wid³ak goŸdzisty, gruszyczka okr¹g³olista, wawrzynek wilcze³yko
i inne. Dominuj¹c¹ rolê odgrywaj¹ tu zbiorowiska nieleœne. Na obrze¿ach lasów i na miedzach
porastaj¹ zaroœla krzewiaste z udzia³em leszczyny i tarniny. Doliny rzek porastaj¹ wilgotne zbiorowiska ³¹kowe. W miejscach o zachowanych tradycyjnych formach uprawy pól wystêpuj¹ fitocenozy chwastów, bêd¹ce rzadkim elementem we florze Polski. Wœród gatunków roœlin tu wystêpuj¹cych na uwagê zas³uguj¹: jaskier polny, kurzyœlad b³êkitny, czyœciec roczny, rolnica polna, czechrzyca grzebieniowa, w³óczyd³o polne, mi³ek letni, wilczomlecz drobny.
W Koszycko-Opatowieckim Obszarze Chronionego Krajobrazu zachowa³y siê stare kurhany
ma³opolskie znane z okolic Krzczonowa.
Na tym obszarze ochronie podlegaj¹ walory przyrodnicze dolin rzecznych, pe³ni¹ce rolê korytarzy i ci¹gów ekologicznych. Szczególn¹ funkcjê pe³niæ powinien korytarz Wis³y ³¹cz¹cy obszary
o du¿ej ró¿norodnoœci biocenotycznej.
Jeleniowsko-Staszowski Obszar Chronionego Krajobrazu (J-SOChK) po³o¿ony jest w œrodkowej czêœci województwa œwiêtokrzyskiego, ³¹cz¹c siê od zachodu w okolicach Szyd³owa
z Chmielnicko-Szyd³owskim OChK. Znajduje siê on na terenie gmin: Baækowice, Bogoria, Iwaniska, Klimontów, Rytwiany i Staszów i zajmuje powierzchniê 28 469 ha.
Przysusko-Szyd³owiecki Obszar Chronionego Krajobrazu (P-SOChK) na terenie województwa œwiêtokrzyskiego obejmuje jedynie wschodni¹ czêœæ gminy Gowarczów o powierzchni 4462 ha.
Jest to obszar poroœniêty w znacznym stopniu lasami mieszanymi z jod³¹, œwierkiem, modrzewiem,
brzoz¹ i bukiem.
23
Rys. 2. Rezerwaty przyrody na terenie województwa œwiêtokrzyskiego
Rezerwaty przyrody s¹ to obszary objête ochron¹, której przedmiotem mo¿e byæ ca³oœæ przyrody na danym terenie albo poszczególne jej sk³adniki, nale¿¹ce do œwiata zwierzêcego, roœlinnego lub przyrody nieo¿ywionej.
W zale¿noœci od celu i sposobu realizacji ochrony wyró¿nia siê rezerwaty przyrody: œcis³e
i czêœciowe. Rezerwaty œcis³e obejmuj¹ obszary poddane ochronie ca³kowitej, s³u¿¹c wy³¹cznie celom naukowym i dydaktycznym. Ruch turystyczny, jak i wszelka ingerencja cz³owieka s¹ w nich
zabronione. Wstêp do takich rezerwatów mo¿liwy jest wy³¹cznie za zgod¹ Wojewody. Na terenie
województwa œwiêtokrzyskiego funkcjonuje jeden leœny rezerwat œcis³y – Œwinia Góra.
Wiêkszoœæ rezerwatów na terenie województwa to rezerwaty czêœciowe. Mo¿na poddawaæ je
zabiegom ochronnym, odpowiednio dla potrzeb okreœlonych w planie ochrony rezerwatu. Dopuszczony jest w nich ruch turystyczny wy³¹cznie po oznakowanych szlakach.
Rozmieszczenie rezerwatów na terenie województwa jest nierównomierne. Najwiêksza ich liczba
skupiona jest w regionie Gór Œwiêtokrzyskich oraz Niecki Nidziañskiej (g³ównie rezerwaty stepowe). Na uwagê zas³uguje fakt, ¿e niemal wszystkie rezerwaty przyrody w naszym województwie
s¹ po³o¿one na terenach: Parku Narodowego, Zespo³u Œwiêtokrzyskich i Nadnidziañskich Parków
Krajobrazowych (oraz ich stref ochronnych) lub w obszarach chronionego krajobrazu. Wykaz
wszystkich istniej¹cych rezerwatów wg stanu na dzieñ 31 grudnia 2001 r. zawiera tabela 1.
24
Tabela 1. Wykaz rezerwatów (stan na 31.12.2001 r.)
Pow. w ha
2
001
3
Œlichowice
4
przyrody
nieo¿ywionej
6
1952
7
0,55
Kielce
9
Kielce
2
002
Ciechostowice
leœny
1953
7,43
Mroczków
Bli¿yn
3
4
003
004
Radomice
Karczówka
leœny
krajobrazowy
1953
1953
23,20
27,29
Radomice
Kielce
Morawica
Kielce
5
005
Œwinia Góra
leœny
1953
50,78
Kucembów
Bli¿yn
6
006
Krzy¿anowice
stepowy
1954
18,00
Krzy¿anowice
Piñczów
7
007
Góra
Zelejowa
przyrody
nieo¿ywionej
1954
67,00
Zelejowa
Chêciny
8
008
Bukowa Góra
leœny
1959
34,80
Raczki
Kluczewsko
9
009
Zielonka
leœny
1974
21,09
Stró¿a
Zawichost
10
010
Góry
Pieprzowe
stepowy
1979
18,01
Kamieñ
£ ukawski
Dwikozy
11
011
leœny
1979
2,45
Stró¿ki
Po³aniec
12
012
Zamczysko
Turskie
Murawy
Dobromierskie
stepowy
1989
36,29
Dobromierz
Kluczewsko
13
013
Grabowiec
florystyczny
1956
21,92
Bogucice
Piñczów
14
014
Dziki Staw
florystyczny
1998
6,52
Grobla
Rytwiany
15
015
Góra
Miedzianka
przyrody
nieo¿ywionej
1958
25,00
Miedzianka
Chêciny
16
016
Ska³ki Piek³o
pod Niek³aniem
przyrody
nieo¿ywionej
1959
6,30
Niek³añ
St¹ porków
17
017
Lubcza
florystyczny
1959
6,50
Lubcza
Wodzis³aw
18
018
Owczary
s³onoroœlowy
1959
0,61
Owczary
Busko Zdrój
1
Nr ewiden.
Woj. Kon.
Przyrody
Rok
utworzenia
Po³o¿enie
1
Lp.
Nazwa
rezerwatu
Typ
rezerwatu
25
miejscowoϾ
8
gmina
Przedmiot ochrony
10
odkrywka skalna z ods³aniaj¹ cymi siê interesuj¹ cymi
formami tektonicznymi oraz
roœlinnoœæ zielna i krzewiasta
fragment lasu mieszanego
z udzia³em modrzewia polskiego, wystêpuj¹ cego
w ró¿nych stadiach rozwoju
fragment lasu z cisem
fragment lasu sosnowego, tworz¹ cy piêkne krajobrazowo
otoczenie zabyt. klasztoru
i pomnika powstañców z 1863 r.
fragment lasu z naturalnymi
i charakterystycznymi dla
regionu œwiêtokrzyskiego
drzewostanami mieszanymi
roœlinnoœæ stepowa oraz fauna
zwierz¹ t ni¿szych nie
spotykanych nigdzie w Polsce,
a tak¿e interesuj¹ ce zjawiska
krasowe
formy skalne z przyk³adami
wietrzenia krasowego, ods³oniêcia geologiczne o ciekawej
tektonice i mineralizacji, rzadkie
gatunki roœlin i zwierz¹ t
fragment lasu bukowego o charakterze pierwotnym z gatunkami roœlin chronionych w runie
fragment wielogatunkowego
lasu liœciastego o cechach zespo³u naturalnego
fragment muraw i zaroœli
kserotermicznych z interesuj¹ c¹
faun¹ owadów
zachowanie starego drzewostanu lipowego
nawapienne murawy i zaroœla
kserotermiczne z bogat¹
i unikaln¹ flor¹ i faun¹
naturalne stanowiska rzadkich
roœlin stepowych
zachowanie ponad stuletnich
drzewostanów modrzewiowych
oraz jeziorka potorfowego z
chronionymi gatunkami roœlin
i zwierz¹ t
rzadko spotykane minera³y
kruszcowe, roœliny i zwierzêta
oraz zachowanie œladów
dawnych robót górniczych
osobliwe formy skalne powsta³e
w wyniku erozji eolicznej oraz
zachowanie ¿yj¹ cej w szczelinach skalnych zanokcicy pó³n.
stanowiska reliktowego mi³ka
wiosennego
Ÿród³o solankowe z wystêpuj¹ c¹
w pobli¿u unikaln¹ flor¹ i faun¹
halofiln¹
1
19
2
019
3
Lisiny
Bodzechowskie
leœny
4
6
1959
7
36,59
8
Bodzechów
9
Bodzechów
20
020
Gaj
florystyczny
1959
5,90
Sudó³ Gaj
Jêdrzejów
21
021
Zamczysko
leœny
1959
14,14
Makoszyn
Bieliny
22
022
23
023
Góry
Wschodnie
Bia³e £ugi
stepowy
1959
1,78
Wiœlica
torfowiskowy
1959
408,44
Chotel
Czerwony
Wymys³ów
24
25
024
025
Skorocice
Pieczyska
stepowy
torfowiskowy
1960
1999
7,70
40,84
Skorocice
Bogucice
Wiœlica
Piñczów
26
026
Wroni Dó³
leœny
1999
9,94
Polichno
Micha³ów
27
027
Skowronno
florystyczny
1960
1,93
Piñczów
28
028
Przêœlin
stepowy
1960
0,72
Skowronno
Dolne
Chotel
Czerwony
29
029
stepowy
1960
4,81
030
przyrody
nieo¿ywionej
1962
0,60
Winiary
Zagojskie
Kielce
Piñczów
30
Winiary
Zagojskie
Kadzielnia
31
031
Sufraganiec
leœny
1961
17,31
Niewachlów
32
032
Skotniki Górne
stepowy
1962
1,90
Miedziana
Góra
Wiœlica
33
033
Góra ¯akowa
przyrody
nieo¿ywionej
1999
50,48
34
034
Jaskinia Raj
przyrody
nieo¿ywionej
1968
7,78
35
035
leœny
1970
36
036
Cisów
im. prof.
Z. Czubiñskiego
Oleszno
leœny
37
037
Modrzewie
38
038
Polana Polichno
Skotniki
Górne,
ZagoϾ
Szewce
Daleszyce
Wiœlica
Kielce
Sitkówka-Nowiny
Dobrz¹ czka
Chêciny
40,58
Cisów
Daleszyce
1971
31,43
Zabrody
Krasocin
leœny
1971
5,06
Ba³tów
Ba³tów
stepowy
1974
9,45
M³odzawy
Du¿e
Piñczów
26
10
las mieszany o charakterze
naturalnym, porastaj¹ cy jary
lessowe
stanowiska storczyka obuwika
wystêpuj¹ cego jako element
runa w lesie
i m³odnikach dêbowych
fragmenty lasu mieszanego
bukowego o charakterze pierwotnym
stanowiska roœlinnoœci stepowej
kompleks torfowisk œródleœnych
z ciekawymi zespo³ami roœlinnoœci bagiennej
i bogat¹ awifaun¹
stanowiska roœlinnoœci stepowej
zespó³ torfotwórczy
z lepiê¿nikiem ró¿owym
stanowi¹ cym ostojê dla rzadkich
i chronionych roœlin i zwierz¹ t.
fragment zespo³u gr¹ du
z licznymi gatunkami roœlin
objêtych ochron¹
stanowiska reliktowej roœlinnoœci stepowej
stanowiska roœlinnoœci stepowej
oraz ods³oniêcia gipsów grubokrystalicznych
naturalne stanowiska roœlinnoœci
stepowej
grupa ska³ wapiennych
o malowniczej morfologii
z ciekawymi skamienia³oœciami,
zjawiskami krasowymi, mineralizacj¹ kalcytem i stanowiskami
rzadkich roœlin
fragmenty lasu mieszanego
z jod³¹
naturalne stanowiska roœlinnoœci
stepowej
powierzchniowe i podziemne
pozosta³oœci górnictwa kruszcowego rud o³owiu oraz gatunki
chronione roœlin
wychodnie wapieni dewoñskich,
jaskinia z najbogatsz¹ w Polsce
szat¹ naciekow¹ oraz namuliska
z cennymi zabytkami archeologicznymi
fragment lasu mieszanego
o charakterze pierwotnym
fragment drzewostanów wielogatunkowych o charakterze
naturalnym, z udzia³em olszy
czarnej i jesionu wynios³ego
fragment zespo³u leœnego
o charakterze pierwotnym
z udzia³em modrzewia polskiego
zespó³ roœlinnoœci stepowej oraz
stanowiska licznych owadów
¿yj¹ cych w warunkach stepowych
1
39
2
039
3
Dalejów
leœny
4
6
1978
7
87,58
8
Jastrzêbie
9
Bli¿yn
40
040
Milechowy
leœny
1978
133,73
Bolmin
Chêciny
41
041
Kamieñ
Michniowski
leœny
1978
10,50
Michniów
Bodzentyn
42
042
Wykus
leœny
1978
53,01
Wykus
ornitologiczny
1981
90,23
Je¿owice
Bodzentyn,
W¹ chock
W³oszczowa
43
043
£ugi
44
044
Góra Rzepka
przyrody
nieo¿ywionej
1981
9,09
Chêciny
Chêciny
45
045
Biesak-Bia³ogon
1981
13,08
Kielce
Kielce
46
046
Góra
Dobrzeszowska
przyrody
nieo¿ywionej
leœny
1982
24,57
Dobrzeszów
£ opuszno
47
047
Barcza
przyrody
nieo¿ywionej
1984
14,57
Barcza
Zagnañsk
48
048
Barania Góra
leœny
1994
82,09
Oblêgorek
Strawczyn
49
049
Ma³e Go³oborze
leœny
1994
20,44
Wronów
Waœniów
50
050
Szczytniak
leœny
1994
6,03
Skoszyn
Waœniów
51
051
Krêgi
Kamienne
przyrody
nieo¿ywionej
1994
12,75
Tumlin
Miedziana
Góra
52
052
W¹wóz
w Ska³ach
przyrody
nieo¿ywionej
1995
3,18
Ska³y,
Czajêcice
53
053
leœny
1995
197,67
Siekierno
54
054
Góra
Sieradowska
Krzemionki
Opatowskie
Nowa
S³upia,
Waœniów
Bodzentyn
przyrody
nieo¿ywionej
+ leœny
1995
378,79
Magonie
Bodzechów
55
055
Moczyd³o
przyrody
nieo¿ywionej
1995
16,21
Jaworznia-Zagórze
Piekoszów
27
10
wielogatunkowe drzewostany
z udzia³em modrzewia polskiego
zbiorowiska leœne o cechach
naturalnych oraz kserotermiczne
zespo³y zaroœlowe i murawowe
z licznymi roœlinami chronionymi
wielogatunkowe zbiorowiska
leœne oraz wychodnie piaskowców dolnodewoñskich z ciekaw¹ roœlinnoœci¹ naskaln¹
naturalne wielogatunkowe
zbiorowiska roœlinne
naturalny zespó³ wodno-b³otno-bagienny i leœny z lêgowiskami
i warunkami bytowania rzadkich i chronionych ptaków
wychodnie ska³ dewoñskich
oraz pozosta³oœci historycznych
górnictwa kruszcowego (rud
o³owiu)
wychodnie ska³ ordowickich
i kambryjskich
zespó³ naturalnych czynników
przyrodniczych jako integralny
element unikalnego kompleksu
prehistorycznych obiektów
kultury materialnej
ods³oniêcie ska³ dolnodewoñskich, przede wszystkim tufitów, które stanowi¹ cenny
dowód wulkanizmu na terenie
Gór Œwiêtokrzyskich
las jod³owo-bukowy oraz
ciekawa roœlinnoœæ runa leœnego
zró¿nicowany morfologicznie
obszar (grzbiety, zbocza, doliny
górskie, zaroœniête blokowisko
skalne) – dawne go³oborze,
wychodnie interesuj¹ cych ska³
kambru z przejawami mineralizacji hematytowej
ods³oniêcie kwarcytów górnokambryjskich, go³oborze,
fragment pierwotnej puszczy
bukowo-jod³owej
ods³oniêcie piaskowców dolnotriasowych, krajobraz, morfologia, szata roœlinna. wzgórza
stanowi¹ cego otoczenie prawnie
chronionych zabytków kultury
materialnej
ods³oniêcie dolomitów œrodkowodewoñskich, morfologia
i roœlinnoœæ w¹ wozu
wielogatunkowe zbiorowiska
leœne
œlady prehistorycznego górnictwa podziemnego krzemienia
oraz wiele gatunków roœlin
rzadkich i chronionych
pozosta³oœci górnictwa kruszcowego w formie szpar
i szybików oraz fragmenty
roœlinnoœci typu wapiennolubnych muraw kserotermicznych
1
56
2
056
3
Perzowa Góra
4
przyrody
nieo¿ywionej
+ leœny
6
1995
7
33,08
8
Hucisko
9
Strawczyn
57
057
Piekie³ko
Szkuckie
przyrody
nieo¿ywionej
1995
2,50
Szkucin
Ruda
Maleniecka
58
058
S³opiec
leœny
1995
8,18
S³opiec
Daleszyce
59
059
przyrody
nieo¿ywionej
1995
8,98
Adamów
Brody
60
060
Ska³y
pod
Adamowem
Ulów
leœny
1995
23,50
Ba³tów
Ba³tów
61
061
Rosochacz
leœny
1997
30,44
Lubienia
Brody
62
062
Chelosiowa
Jama
przyrody
nieo¿ywionej
1997
25,83
Jaworznia
Piekoszów
63
063
Gagaty
So³tykowskie
przyrody
nieo¿ywionej
1997
13,33
Wólka Plebañska
St¹ porków
64
064
Góra
Jeleniowska
przyrody
nieo¿ywionej
1997
15,56
Jeleniów
Nowa S³upia
65
065
Ska³y
w Krynkach
przyrody
nieo¿ywionej
1997
25,10
Krynki
Brody
66
066
Wietrznia
przyrody
nieo¿ywionej
1999
17,95
Kielce
Kielce
67
067
Wolica
przyrody
nieo¿ywionej
2000
2,78
Wolica
Kielce
10
ods³oniêcie piaskowców triasowych oraz wielogatunkowy
drzewostan z fragmentem
¿yznej buczyny
formy skalne zbudowane ze
zlepieñców dolnojurajskich oraz
liczne okaza³e dêby i sosny
unikatowe zbiorowisko, cenne
zbiory roœlinne oraz wiele roœlin
chronionych
wychodnie piaskowców dolnojurajskich
rzadkie i chronione gatunki
roœlin oraz cenne zbiorowiska
leœne
rzadkie i chronione gatunki
roœlin oraz cenne zbiorowiska
leœne
jaskinia Chelosiowa Jama
z bardzo ró¿norodnymi formami
krasowymi
ods³oniêcia ska³ dolnojurajskich
zawieraj¹ cych interesuj¹ ce
minera³y i skamienia³oœci,
a tak¿e ró¿norodne formy
wystêpowania syderytu
wychodnie górnokambryjskich,
grubo³awicowych piaskowców
kwarcytowych, tworz¹ ce
osobliwe formy morfologiczne
i rumowiska typu go³oborzy
oraz Dentario Glaudlosae
Fogetum
naturalne ods³oniêcia piaskowców dolnotriasowych, piaskowców wystêpuj¹ cych w formie
ska³ i ska³ek
resztki wzgórza w Paœmie
Kadzielniañskim z wyrobiskiem
wapieni dewoñskich
obszar wyrobisk pogórniczych
z profilem osadów dolnego
wapienia muszlowego
2. PROGRAM NATURA 2000
Zmieniaj¹ca siê sytuacja kraju, zwi¹zana z dzia³aniami w kierunku przynale¿noœci do okreœlonych struktur europejskich, wymusza podejmowanie przedsiêwziêæ warunkuj¹cych tê przynale¿noœæ. Przedsiêwziêcia dotycz¹ równie¿ ochrony œrodowiska przyrodniczego, albowiem po wst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej bêdzie obowi¹zywa³o nas ustawodawstwo UE. Tym samym
przed przyst¹pieniem do Unii w okresie przygotowawczym kraje akcesyjne zobowi¹zane s¹ dostosowaæ swoje prawo do standardów unijnych. W zakresie ochrony przyrody podstawowymi
aktami prawnymi s¹ Dyrektywa w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory
– tzw. Dyrektywa Siedliskowa (DS) oraz dyrektywa o ochronie dziko ¿yj¹cych ptaków – tzw.
Dyrektywa Ptasia (DP).
Dyrektywy te maj¹ na celu utrzymanie bioró¿norodnoœci pañstw cz³onkowskich poprzez ochronê
najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terytorium. Cel ten realizowany bêdzie
m.in. poprzez utworzenie spójnej europejskiej sieci ekologicznej pod nazw¹ Natura 2000. Sieæ
28
bêdzie z³o¿ona z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO), wytypowanych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO), wytypowanych na podstawie Dyrektywy Ptasiej. Pañstwa cz³onkowskie i kandyduj¹ce do UE bior¹ udzia³ w tworzeniu europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 proporcjonalnie do reprezentacji na swoim terytorium typów
siedlisk i gatunków, bêd¹cych przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. Kluczowe znaczenie dla
budowy systemu Natura 2000 maj¹ za³¹czniki I i II Dyrektywy Siedliskowej, stanowi¹ce listy
wra¿liwych siedlisk i gin¹cych gatunków zwierz¹t (poza ptakami) i roœlin o znaczeniu wspólnotowym, których zachowanie wymaga wyznaczenia SOO oraz za³¹cznik I Dyrektywy Ptasiej, obejmuj¹cej gatunki ptaków wymagaj¹cych wyznaczenia OSO.
Za³¹cznik I Dyrektywy Ptasiej zawiera 185 gatunków i podgatunków ptaków, z czego w Polsce
wystêpuje 119 gatunków. Za³¹cznik II Dyrektywy Siedliskowej obejmuje 70 gatunków zaliczanych do fauny Polski, w tym 18 gat. ssaków, 17 gat. ryb, 31 gat. bezkrêgowców, 1 gat. gada, 3 gat.
p³azów. Spoœród roœlin naczyniowych ujêtych w za³. II Dyrektywy Siedliskowej w Polsce wystêpuje 15 gatunków, przy czym Polska oficjalnie przedstawi³a propozycje uzupe³nienia listy o ekosystemy specyficzne dla naszego kraju, z ich ró¿norodnoœci¹ gatunkow¹. Lista ta obejmuje 52 gat.
roœlin naczyniowych.
Obszary kwalifikuj¹ce siê do w³¹czenia do sieci Natura 200 wyznaczono na podstawie przegl¹du rozmieszczenia siedlisk i gatunków w Polsce i oceny znaczenia stanowisk dla ochrony danego
siedliska lub gatunku.
Kryteria dla siedlisk s¹ nastêpuj¹ce:
l stopieñ reprezentatywnoœci siedliska przyrodniczego w ostoi;
l powierzchnia ostoi pokryta przez siedlisko przyrodnicze w stosunku do ogólnej powierzchni
w kraju;
l stopieñ zachowania struktury i funkcji siedliska przyrodniczego i mo¿liwoœæ jego restytucji;
l globalna ocena wartoœci ostoi dla zachowania siedliska przyrodniczego.
Kryteria dla gatunków:
l rozmiar i zagêszczenie populacji obecnej w ostoi w stosunku do populacji w kraju;
l stopieñ zachowania cech siedliska przyrodniczego, które s¹ istotne dla gatunku;
l stopieñ izolacji populacji w relacji do naturalnego zasiêgu gatunku;
l globalna ocena wartoœci ostoi dla zachowania rozwa¿anego gatunku.
Dla wyznaczenia obszarów do sieci Natura 2000, niezale¿nie od powy¿szych kryteriów, przyjêto równie¿ pewne zasady:
l ostoje powinny byæ na tyle du¿e, aby mo¿liwe by³o prawid³owe funkcjonowanie ekosystemów chronionych oraz zachowana zosta³a struktura krajobrazowa obszaru;
l w miarê mo¿liwoœci wyznaczaæ obszary kompleksowe obejmuj¹ce kilka lub kilkanaœcie typów ekosystemów chronionych;
l tam gdzie jest to mo¿liwe, kilka niewielkich cennych obszarów po³o¿onych blisko siebie
³¹czyæ w obszary wiêksze, nawet jeœli teren miêdzy nimi ma charakter antropogeniczny;
l braæ pod uwagê praktyczne uwarunkowania ochrony, dopasowuj¹c granice obszaru Natura
2000 do granic istniej¹cych obszarów chronionych;
l granice wytyczaæ w ten sposób, aby u³atwiæ póŸniejsze administrowanie ostojami.
Uwzglêdniaj¹c powy¿sze kryteria oraz kieruj¹c siê wymienionymi zasadami wyznaczono projekt sieci Natura 2000. W obecnej wersji projekt ten obejmuje w skali kraju 285 obszarów, w tym
47 traktowanych jako rezerwowe. £¹czna powierzchnia obszarów wynosi 45 167 km 2, co stanowi
14,5% pow. kraju. Wielkoœæ obszarów jest zró¿nicowana, ale przewa¿aj¹ obszary du¿e. Jest to
wynikiem przyjêcia przez autorów projektu koncepcji sieci zak³adaj¹cej mniej obszarów, ale du¿ych i o wysokiej bioró¿norodnoœci, rozumianej w tym przypadku jako du¿a liczba siedlisk i gatunków z za³¹czników DS i DP. Rozmieszczenie obszarów na terenie kraju jest nierównomierne.
Udzia³ w pow. poszczególnych województw waha siê od 4% do 25%.
29
W województwie œwiêtokrzyskim wyznaczono 16 obszarów, w tym 2 rezerwowe, o ³¹cznej
powierzchni 1837 km2, co stanowi ok. 16% powierzchni województwa. S¹ to:
l Czarna Konecka,
l Ma³opolski Prze³om Wis³y,
l Suchedniowsko-Oblêgorski Park Krajobrazowy,
l Przedborski Park Krajobrazowy,
l Sieradowicki Park Krajobrazowy,
l Torfowisko Jedle,
l Lasy W³oszczowskie,
l Chêciñsko-Kielecki Park Krajobrazowy,
l Cisowsko-Or³owiñski Park Krajobrazowy,
l Ostoja Nidziañska,
l £ysogóry,
l Lasy Koneckie,
l Nowiny-Kowala,
l Torfowisko k. wsi Zwierzyniec.
Tereny rezerwowe:
l Dolina Krasnej,
l Dolina Nidy.
Porównanie sieci obszarów proponowanych do sieci Natura 2000, z systemem obszarów chronionych w Polsce, polega³o na wskazaniu terenów obecnie chronionych, które nie spe³niaj¹ kryteriów Natura 2000 oraz nie chronionych, spe³niaj¹cych te kryteria. Przeprowadzono je porównuj¹c
granice systemu Natura z granicami parków narodowych, krajobrazowych i rezerwatów przyrody.
Przez na³o¿enie tych warstw zidentyfikowano parki narodowe, krajobrazowe, które w ca³oœci pokrywaj¹ siê z obszarami Natura 2000, parki, które nak³adaj¹ siê z nimi czêœciowo oraz takie, które
pozosta³y poza sieci¹. Podobnie uczyniono z rezerwatami. Analiza ta umo¿liwi³a równie¿ wskazanie obszarów, dla których nie wyznaczono dotychczas ¿adnej formy nale¿¹cej do krajowego systemu obszarów chronionych.
Odnosz¹c powy¿sze porównanie do województwa œwiêtokrzyskiego nale¿y zauwa¿yæ, ¿e w zdecydowanej wiêkszoœci obszary specjalnie chronione – OSO i SOO, wytypowane do ochrony w ramach systemu Natura 2000, pokrywaj¹ siê z granicami terenów szczególnie chronionych wyznaczonych w ramach Wielkoprzestrzennego (d. Ekologicznego) Systemu Obszarów Chronionych – jak
Œwiêtokrzyski Park Narodowy, Parki Krajobrazowe i Obszary Krajobrazu Chronionego (w czêœci).
W ujêciu statystycznym stan ten przedstawia siê nastêpuj¹co:
z ogólnej powierzchni 183 709 ha obszarów systemu Natura 2000
l 5626 ha jest w ŒPN, co stanowi 3,1% systemu Natura 2000,
l 126 173 ha jest w granicach parków krajobrazowych i ich otulin, co stanowi 68,7 % systemu
Natura 2000,
l 44 757 ha jest w granicach obszarów krajobrazu chronionego, co stanowi 24,4% systemu
Natura 2000,
l 7153 ha jest poza obszarami specjalnie chronionymi, co stanowi 3,9 % systemu Natura 2000.
W odniesieniu do wymienionych 3,9% koniecznym bêdzie ustanowienie formy ochrony dopuszczonej ustaw¹ o ochronie przyrody. Najw³aœciwszym zdaje siê byæ dokonanie korekty granic
niektórych istniej¹cych obszarów krajobrazu chronionego, z jednoczesnym precyzyjnym okreœleniem re¿imu ochronnego, uwzglêdniaj¹c specyfikê przedmiotu ochrony, dla którego wyznaczono
obszar w ramach systemu Natura 2000. Program ten zak³ada bowiem, ¿e wdra¿aj¹ce go kraje zastosuj¹ wobec poszczególnych obiektów tak¹ formê ochrony jaka jest przewidziana w ich ustawodawstwie. Autorzy programu sugeruj¹ równie¿, aby obszarom systemu nie chronionym z regu³y nadawaæ status „obszaru chronionego krajobrazu” – jako najmniej rygorystycznej formy ochrony.
30
Ochrona siedlisk i gatunków na obszarach Natura 2000 bêdzie realizowana na podstawie specjalnie dla nich opracowanych planów ochrony, które bêd¹ musia³y byæ uwzglêdnione w planach
zagospodarowania terenu, przede wszystkim w planach zagospodarowania przestrzennego, w operatach urz¹dzeniowych lasu itp. Pewne obszary Natura 2000, które s¹ parkami narodowymi, krajobrazowymi czy rezerwatami maj¹ ju¿ swoje plany ochrony. Prawdopodobnie bêd¹ one wymaga³y
tylko niewielkiej korekty, stosownie do potrzeb nowych obiektów specjalnej troski.
W ramach propozycji przygotowanych przez Wojewodê Œwiêtokrzyskiego, we wspó³pracy
z Zarz¹dem Œwiêtokrzyskich i Nadnidziañskich Parków Krajobrazowych oraz przedstawicielami
ekologicznych organizacji pozarz¹dowych i innych zainteresowanych stron (Lasy Pañstwowe,
przedstawiciele œrodowisk naukowych), sugeruje siê nastêpuj¹ce istotne zmiany:
1. Pomniejszenie OSO Lasy Koneckie o du¿y kompleks leœny na po³udnie od Koñskich.
2. Powiêkszenie OSO Przedborski Park Krajobrazowy o tereny w kierunku po³udniowo-wschodnim – grunty wsi Antonielów, Wojciechów, Mieczyn, Jedle.
3. Powiêkszenie OSO Dolina Krasnej oraz Dolina Czarnej Koneckiej.
4. Ustanowienie nowego OSO, pn. Lipa, w obszarze pomiêdzy miejscowoœciami Fa³ków, Ruda
Maleniecka, Jacentów, Radoszyce, Jakomowice, Ruda Pilczycka.
5. Zmniejszenie OSO Ostoja Nidziañska – pozostawienie tylko SOO Dolina Nidy.
Propozycje powy¿sze wraz ze skróconymi formularzami danych, zawieraj¹cymi wykaz gatunków wystêpuj¹cych w obszarach, kody obszarów w systemie miêdzynarodowym itp., zosta³y przes³ane do Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska w Warszawie – koordynatora prac, wspó³pracuj¹cego z Ministerstwem Œrodowiska.
3. CHARAKTERYSTYKA LASÓW
Nadrzêdnym celem gospodarki leœnej województwa jest trwa³e zachowanie lasów i ich wielofunkcyjnego charakteru. Niemniej jednak w trwale zrównowa¿onej wielofunkcyjnej gospodarce leœnej istotn¹
rolê odgrywa produkcja surowca drzewnego. Celem ka¿dej dzia³alnoœci gospodarczej, w tym równie¿
w leœnictwie, jest maksymalnie mo¿liwe zaspokajanie potrzeb spo³ecznych na dobro konsumpcyjne
i kulturowe przy przestrzeganiu elementarnych praw ekonomicznych i ekologicznych.
W województwie œwiêtokrzyskim lasy zajmuj¹ 27,6% ogólnej powierzchni województwa.
WskaŸnik ten zbli¿ony jest do przeciêtnej lesistoœci kraju wynosz¹cej 28,1%, ale odbiega znacznie
od œredniej europejskiej wynosz¹cej 32%.
Ogó³em powierzchnia lasów w województwie wynosi: 320,4 tys. ha w tym:
– lasy pañstwowe stanowi¹ce w³asnoœæ Skarbu Pañstwa – 240,5 tys. ha w tym:
l zarz¹dzane przez jednostkê organizacyjn¹ „Lasy Pañstwowe” – 228,3 tys. ha
l Œwiêtokrzyskiego Parku Narodowego – 7,2 tys. ha
l pozosta³e – 5,0 tys. ha
– lasy nie stanowi¹ce w³asnoœci Skarbu Pañstwa – 79,9 tys. ha
Lasy województwa po³o¿one s¹ na terenie krainy przyrodniczo-leœnej VI – Ma³opolskiej i 5 dzielnic (Sieradzko-Opoczyñskiej, Gór Œwiêtokrzyskich, Radomsko-I³¿eckiej, Wy¿yny Œrodkowoma³opolskiej, Niziny Sandomierskiej).
Lesistoœæ regionu œwiêtokrzyskiego obrazuje rys. 3. Lasy Pañstwowe Skarbu Pañstwa zarz¹dzane
przez jednostkê organizacyjn¹ Lasy Pañstwowe administrowane s¹ przez 19 nadleœnictw, podporz¹dkowanych Regionalnym Dyrekcjom Lasów Pañstwowych: w Radomiu, £odzi i Katowicach.
Lasy nie stanowi¹ce w³asnoœci Skarbu Pañstwa nadzorowane s¹, zgodnie z obowi¹zuj¹cymi
przepisami, przez Wojewodê Œwiêtokrzyskiego i starostów. W ramach przys³uguj¹cych im uprawnieñ 10 starostów tj. buski, kazimierski, konecki, opatowski, ostrowiecki, sandomierski, skar¿yski, starachowicki, staszowski i w³oszczowski, powierzy³o prowadzenie w swoim imieniu niektó31
Rys. 3. Lesistoœæ województwa œwiêtokrzyskiego
rych spraw z zakresu nadzoru w³aœciwym terenowo nadleœniczym Lasów Pañstwowych. Powierzchnia lasów nadzorowanych przez nadleœnictwa wynosi³a 51 833 ha. Pozosta³e 4 starostwa zorganizowa³y w³asne s³u¿by nadzoru (tj. kieleckie – 16 631 ha, jêdrzejowskie – 7499 ha, piñczowskie – 2098
ha oraz miasto Kielce – 381 ha). Starosta konecki prowadzi³ nadzór nad lasami nie stanowi¹cymi
w³asnoœci Skarbu Pañstwa na powierzchni 13 191 ha w ramach porozumieñ zawartych
z Nadleœniczymi Lasów Pañstwowych, a jedynie na powierzchni 1458 ha nadzór nie zosta³ zlecony
Nadleœnictwu Przedbórz i lasy niepañstwowe by³y tu nadzorowane przez w³asne s³u¿by starosty.
W roku 2001 w woj. œwiêtokrzyskim, w wyniku dzia³añ prowadzonych w ramach nadzoru,
uzyskano nastêpuj¹ce efekty:
1. Za³o¿ono uprawy leœne na powierzchni 24,36 ha.
2. Wykonano przebudowê drzewostanów na powierzchni 7,86 ha.
3. Wykonano zabiegi pielêgnacyjne w uprawach do 10 lat na powierzchni 86,51 ha.
4. Dofinansowano, zgodnie z art.14 ustawy o lasach ze œrodków: bud¿etu Pañstwa, Funduszu
Leœnego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska, zakup sadzonek dla 1454 w³aœcicieli gruntów o ³¹cznej powierzchni 941,14 ha.
5. Ocechowano ³¹cznie 58 827 m3 pozyskanego drewna tj. o 15% mniej w porównaniu
z rokiem 2000.
32
Koszty zwi¹zane z pe³nieniem nadzoru ponoszone by³y w roku ubieg³ym w ca³oœci z bud¿etu
województwa. Œrodki finansowe wydatkowane w roku 2001 z bud¿etu województwa w przeliczeniu na 1 ha lasu nadzorowanego wynios³y 8,78 z³.
W lasach regionu œwiêtokrzyskiego g³ównym gatunkiem panuj¹cym jest sosna, która zajmuje
72,9% powierzchni, a pozosta³a powierzchnia przypada na jod³ê, d¹b, brzozê, olszê, buk, œwierk,
jesion i topolê. Najwiêksz¹ powierzchniê ok. 49% zajmuj¹ drzewostany w III i IV klasie wieku.
Istotn¹, niekorzystn¹ cech¹ lasów regionu œwiêtokrzyskiego jest ograniczona lokalnie ich odpornoœæ na czynniki chorobotwórcze. G³ównie zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego wp³ywa negatywnie na wszelkie elementy ekosystemów leœnych. W województwie œwiêtokrzyskim
ponad 83% powierzchni znajduje siê w I strefie tzw. uszkodzeñ s³abych, 17% w II strefie, a jedynie
112 ha w III strefie – uszkodzeñ silnych.
W latach 2000-2001 stan zdrowotny i sanitarny lasów znacznie siê poprawi³. Wp³ynê³y na to
korzystne warunki pogodowe. Obserwuje siê tak¿e wyraŸn¹ regeneracjê aparatu asymilacyjnego
drzew, w tym g³ównie jod³y. W roku 2001 nie wyst¹pi³y szczególne zagro¿enia lasów spowodowane
czynnikami abiotycznymi, które mog³y wp³yn¹æ tak¿e na pogorszenie stanu zdrowotnego lasów.
Iloœæ po¿arów powsta³ych w lasach pañstwowych i prywatnych w latach 2000-2001 oraz straty
powsta³e z tego tytu³u przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Po¿ary lasów w latach 2000-2001
Wyszczególnienie
Iloœæ po¿arów
Powierzchnia w ha
w tym:– bez strat
– ze stratami
Straty w z³.
Lasy pañstwowe
Lasy niepañstwowe
2000
2001
2000
2001
262
85
130
46
105,93
23,76
71,99
24,17
52,90
17,75
3,95
20,55
53,03
617 577
6,01
68,04
3,62
55 818
15 564
21 121
Zagro¿eniem ze strony szkodników owadzich by³ szeliniak, którego zwalczano w uprawach
sosnowych na powierzchniach w nadleœnictwach: Barycz (24 ha), Chmielnik (7 ha), Daleszyce
(30 ha), Jêdrzejów (50 ha), Ostrowiec (17 ha), Ruda Maleniecka (38 ha), Starachowice (11 ha),
Staszów (47 ha), St¹porków (127 ha), Suchedniów (27 ha), W³oszczowa (38 ha).
Na terenie nadleœnictwa Staszów zwalczano chemicznie zwójki i miernikowce dêbowe na powierzchni 369 ha.
Z chorób grzybowych wyst¹pi³y w niewielkim zakresie: m¹czniak dêbu, osutka sosny i paso¿ytnicza zgorzel siewek.
4. ZALESIENIA
Wa¿nym elementem polityki leœnej naszego regionu jest d¹¿enie do dalszego zwiêkszania udzia³u
lasów w przestrzeni przyrodniczej, ze szczególnym preferowaniem zalesieñ s³u¿¹cych ochronie
powierzchni ziemi, poprawie warunków hydrologicznych, zwiêkszaniu ró¿norodnoœci biologicznej krajobrazu oraz regulacji struktury u¿ytkowania gruntów.
Za szczególnie preferowane w zwiêkszaniu lesistoœci uznano gminy: Chêciny, Daleszyce, Kluczewsko, Koñskie, Koprzywnicê, Krasocin, £oniów, Ma³ogoszcz, Morawicê, Piekoszów, Raków,
Sobków, Staszów i St¹porków.
33
Dziêki zaanga¿owaniu s³u¿b gmin, urzêdów rejonowych, Lasów Pañstwowych oraz w³adz
województwa w latach 1996-97 ze œrodków Unii Europejskiej zalesiono 620 ha gruntów prywatnych (107% wykonania planu).
Obecnie roczny rozmiar prac zalesieniowych uwarunkowany jest wy³¹cznie œrodkami finansowymi pozyskiwanymi na te cele z ró¿nych Ÿróde³. W ostatnich latach (1998-1999) materia³ sadzeniowy dofinansowywano: z bud¿etu Wojewody, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska
i Gospodarki Wodnej oraz Funduszu Leœnego.
W tabeli 3 przedstawiono zalesienia gruntów prywatnych w latach 1999-2001 wed³ug powiatów.
Tabela 3. Zalesienie wykonane w latach 1999-2001 wg powiatów
Lp.
Powiat
1
buski
2
jêdrzejowski
3
kazimierski
4
kielecki
5
konecki
6
opatowski
7
ostrowiecki
8
piñczowski
9
sandomierski
10
skar¿yski
11
starachowicki
12
staszowski
13
w³oszczowski
14
miasto Kielce
razem
1999
2000
Powierzchnia w ha
107
51
8
129
112
51
89
76
68
0
0
53
123
5
872
68
38
5
66
76
53
6
33
83
0
0
68
96
3
595
2001
133
53
6
188
117
85
89
54
45
0
3
70
93
4
940
Dla województwa œwiêtokrzyskiego sporz¹dzony zosta³ nowy wojewódzki program zwiêkszania
lesistoœci na lata 2000-2020. Wed³ug programu do roku 2020 planuje siê zalesiæ 38 457 ha gruntów,
w tym ujêtych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gmin – 18 342 ha, pozosta³a powierzchnia wymaga wdro¿enia procedury urbanistycznej, bowiem grunty te nie s¹ ujête w
tych planach, lub zastosowania rozwi¹zañ prawnych, polegaj¹cych na wydaniu decyzji o warunkach
zabudowy i zagospodarowania terenu.
Z dniem 1 stycznia 2002 r. wesz³a w ¿ycie ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu
gruntów rolnych do zalesienia, która przyznaje w³aœcicielom zalesianych gruntów miesiêczne ekwiwalenty za wy³¹czanie gruntów z upraw rolnych w wysokoœci:
a) 150 z³ za ka¿dy 1 ha gruntu – przy obszarze zalesienia od 0,4 do 10 ha,
b) 50 z³ za ka¿dy zalesiony hektar powy¿ej 10 ha przy obszarze zalesienia do 20 ha,
c) 25 z³ za ka¿dy zalesiony hektar powy¿ej 20 ha przy obszarze zalesienia do 30 ha.
5. £OWIECTWO
£owiectwo, jako element ochrony œrodowiska przyrodniczego, w rozumieniu ustawy – Prawo
³owieckie z dnia 13 paŸdziernika 1995 r. – oznacza ochronê zwierz¹t ³ownych i gospodarowanie
ich zasobami w zgodzie z zasadami ekologii oraz zasadami racjonalnej gospodarki rolnej, leœnej
i rybackiej.
Gospodarka ³owiecka jest jedn¹ z dziedzin ekologii stosowanej. Zwierzyna ¿yje w konkretnych
ekosystemach i fizjocenozach. Dla prowadzenia w³aœciwej gospodarki ³owieckiej niezbêdna jest
34
Rys. 4. Stan iloœciowy zwierzyny w województwie œwiêtokrzyskim w sezonach ³owieckich
znajomoœæ procesów populacyjnych. W celu w³aœciwego pozyskania zwierzyny ³ownej konieczna
jest znajomoœæ praw rz¹dz¹cych dynamik¹ jej liczebnoœci. U¿ytkowanie ³owieckie zmienia bowiem nie tylko liczebnoœæ i strukturê populacji lecz poœrednio wp³ywa równie¿ na warunki bytowania zwierzyny.
Stan iloœciowy zwierzyny w województwie œwiêtokrzyskim w ostatnich sezonach ³owieckich
przedstawia rys. 4.
Inwentaryzacja zwierzyny w ww. sezonach wykazuje, ¿e stan zwierzyny grubej utrzymuje siê
na podobnym poziomie. Natomiast stan zwierzyny drobnej ulega tendencji spadkowej.
Jedn¹ z g³ównych przyczyn obni¿ania siê stanu iloœciowego zwierzyny drobnej jest k³usownictwo. K³usownictwo oznacza dzia³anie zmierzaj¹ce do wejœcia w posiadanie zwierzyny w sposób
nie bêd¹cy polowaniem, albo z naruszeniem warunków dopuszczalnoœci polowania.
W œwietle przepisów cytowanej wy¿ej ustawy obowi¹zek ochrony zwierzyny przed szkodnictwem ci¹¿y na Pañstwowej Stra¿y £owieckiej, cz³onkach Polskiego Zwi¹zku £owieckiego, pracownikach Lasów Pañstwowych oraz na funkcjonariuszach policji.
35
Szczególnie trudna i niebezpieczna jest walka z k³usownictwem uprawianym przez osoby nielegalnie posiadaj¹ce broñ. Dzia³ania podjête przeciw takiej formie szkodnictwa wymagaj¹ œcis³ej
wspó³pracy oraz fachowej pomocy organów œcigania.
W województwie œwiêtokrzyskim do zwalczania k³usownictwa powo³ana zosta³a w roku 2001
Pañstwowa Stra¿ £owiecka.
6. KOPALINY
Województwo œwiêtokrzyskie jest jednym z niewielu regionów posiadaj¹cych znacz¹c¹ bazê
zasobow¹ surowców skalnych w Polsce. Sprzyja temu zró¿nicowana budowa geologiczna rejonu
oraz korzystne warunki geologiczno-górnicze. Skutkiem tego na terenie województwa zosta³o
udokumentowanych 355 z³ó¿ kopalin o ³¹cznych zasobach 8,9 mld ton. S¹ to z³o¿a surowców
skalnych, m.in. piaskowców, piaskowców kwarcytowych, wapieni, margli, zlepieñców, dolomitów, piasków, glin, i³ów, gipsów i siarki, niewielkie z³o¿a fosforytów, ziemi krzemionkowej, i³ów
ochrowych, kalcytu, krzemieni, barytu, torfu, ropy naftowej.
Zasadnicz¹ jednostk¹ geologiczn¹, zajmuj¹c¹ œrodkow¹ czêœæ województwa, z któr¹ zwi¹zane jest
wystêpowanie kopalin, jest wydŸwigniêty w wyniku orogenezy kaledoñskiej i waryscyjskiej trzon paleozoiczny Gór Œwiêtokrzyskich, zaznaczaj¹cy siê w morfologii jako najwy¿sze pasma regionu, m.in.
g³ówne pasmo £ysogórskie oraz Jeleniowskie, Zgórskie, Pos³owickie, Dymiñskie, Or³owiñskie, Brzechowskie, Ociesêckie i Wgie³zowskie. Pasma buduj¹ utwory kambru dolnego wykszta³cone jako kwarcyty, ³upki kwarcytowe, ³upki ilaste, szarog³azy, mu³owce i piaskowce oraz utwory ordowiku i syluru wykszta³cone w postaci piaskowców, szarog³azów, mu³owców, zlepieñców, wapieni oraz ³upków graptolitowych. Znaczna wytrzyma³oœæ piaskowców kwarcytowych (powy¿ej 240 MPa) oraz niska œcieralnoœæ
i porowatoœæ czyni je cennym surowcem dla drogownictwa i kolejnictwa, czego przyk³adem jest od lat
prowadzona eksploatacja z³o¿a piaskowców kwarcytowych kambryjskich w Wiœniówce.
W obrêbie trzonu paleozoicznego wystêpuj¹ obszary obni¿eñ tektonicznych – synklin, które s¹
wype³nione osadami m³odszego paleozoiku dewonu i miejscami dolnego karbonu. Buduj¹ one
w znacznej czêœci m.in. pasmo Klonowskie, Daleszyckie i Cisowskie. Osady dewonu dolnego wykszta³cone s¹ tu g³ównie jako piaskowce kwarcytowe, i³owce z wk³adkami tufitów i zlepieñce. Piaskowce kwarcytowe dewoñskie (zwane w terminologii przemys³owej kwarcytami) eksploatowane
s¹ obecnie tylko w z³o¿u „Bukowa Góra” i stanowi¹ doskona³y surowiec dla przemys³u hutniczego.
Utwory dewonu œrodkowego i górnego, reprezentowane g³ównie przez utwory wêglanowe –
wapienie i dolomity oraz wapienie p³ytowe i skaliste, margle i ³upki ilaste z wk³adkami wapieni,
buduj¹ wzgórza w rejonie Chêcin (Miedzianka, Pasmo Chêciñskie, Ga³êzickie, Bolechowickie), Kielc
(Jaworznia, Che³mce, Kostom³oty, Pasmo Kadzielniañskie) oraz £agowa i Iwanisk. Ska³y te stanowi¹ najwa¿niejsze kopaliny na terenie województwa. Eksploatowane s¹ w zale¿noœci od czystoœci
surowca, tj. zawartoœci CaO, dla potrzeb przemys³u wapienniczego lub cementowego,
a w przypadku wapieni o wysokich parametrach wytrzyma³oœciowych wykorzystywane s¹ tak¿e do
produkcji kruszyw ³amanych oraz na bloki jako tzw. „marmurów œwiêtokrzyskich”.
Pó³nocn¹ i œrodkow¹ czêœæ województwa zajmuje obrze¿enie permsko-mezozoiczne Gór Œwiêtokrzyskich, które otacza paleozoiczny masyw œwiêtokrzyski ,z wyj¹tkiem czêœci po³udniowo-wschodniej. Buduj¹ je osady paleozoiczne – permu górnego i mezozoiczne triasu i jury.
Z osadami permsko-mezozoicznego obrze¿enia zwi¹zane jest wystêpowanie licznych surowców mineralnych. Najwa¿niejsze z nich to:
– i³y ceramiczne kamionkowe i i³y ochrowe wystêpuj¹ce g³ównie w osadach dolnej jury rejonu Koñskich, St¹porkowa, Suchedniowa i Starachowic,
– piaskowce budowlane, czerwone i ró¿owe dolnotriasowe rejonu Tumlina, £¹cznej, Suchedniowa oraz Radoszyc, bia³e piaskowce dolnojurajskie rejonu Koñskich, Starachowic, Nietuliska, Kunowa, Opatowa i Æmielowa,
36
– zlepieñce wapienne i wapienie dekoracyjne cechsztyñskie typu „zygmuntówki” oraz górnojurajskie wapienie „morawickie”,
– wapienie i margle dla przemys³u wapienniczego i cementowego oraz do produkcji kruszyw
– g³ównie wapienie jurajskie Pasma Przedborsko-Ma³ogoskiego, Wzgórz Sobkowsko-Korytnickich, rejonu Chmielnika oraz rejonu Æmielowa-O¿arowa.
W po³udniowej i po³udniowo-zachodniej czêœci województwa rozci¹ga siê Niecka Nidy (miechowska). Wype³niaj¹ j¹ osady wêglanowe kredy górnej wykszta³cone jako margle, opoki i wapienie. Wystêpuj¹ce tu osady kredowe obecnie nie maj¹ wiêkszego znaczenia surowcowego, chocia¿ w przesz³oœci wykorzystywane by³y do budowy budynków gospodarczych.
W pó³nocno-wschodniej czêœci województwa wystêpuje fragment odcinka lubelskiego synklinorium brze¿nego (Niecka Lubelska). Z osadami buduj¹cymi tê jednostkê zwi¹zane jest wystêpowanie z³ó¿ fosforytów, wykszta³conych jako konkrecje fosforytowe w piaskowcach kredy
dolnej w rejonie Cha³upki-Tar³ów, których eksploatacja zosta³a zarzucona wiele lat temu. Ponadto
w rejonie Tar³owa i O¿arowa wystêpuj¹ wapienie i opoki wykorzystywane do celów lokalnych
jako kamieñ budowlany i ³amany oraz jako surowiec do produkcji cementu.
Po³udniowo-wschodnia czêœæ województwa znajduje siê w obrêbie zapadliska przedkarpackiego, wype³nionego osadami trzeciorzêdu o du¿ej zmiennoœci facjalnej, zalegaj¹cymi na zerodowanej powierzchni utworów prekambryjskich, paleozoicznychi mezozoicznych. Wykorzystanie
surowcowe tych utworów przedstawia siê nastêpuj¹co:
– w rejonie Chmielnika, Szyd³owa i Piñczowa eksploatowane s¹ wapienie litotamniowe detrytyczne (tzw. kamieñ piñczowski),
– w rejonie niecki nidziañskiej w utworach serii wêglanowo-gipsowej wykszta³ci³y siê osady
chemiczne o mi¹¿szoœci do 55 m i udokumentowanych zosta³o 8 z³ó¿ gipsu, z których eksploatowane z³o¿a „Leszcze” i „Borków-Chwa³owice” maj¹ ³¹czne wydobycie roczne najwy¿sze w Polsce,
– w rejonie Buska i Solca z gipsami wi¹¿e siê wystêpowanie wód mineralnych, wykorzystywanych od dawna w balneologii,
– w rejonie Grzybowa – Dobrowa, Osieka – Baranowa Sandomierskiego i Piaseczna w wyniku wtórnych przeobra¿eñ gipsów powsta³y w wapieniach pogipsowych z³o¿a siarki. Obecnie eksploatowane jest tylko z³o¿e „Osiek”,
– w rejonie Buska, Wiœlicy, Skalbmierza, Kazimierzy Wielkiej, S³upi Pacanowskiej oraz
w rejonie Dwikóz, Osieka, Klimontowa i Rytwian wystêpuj¹ cegielnie, dla których potrzeb eksploatowane s¹ i³y krakowieckie (i³y i mu³owce) odpowiednie dla potrzeb ceramiki budowlanej.
Najm³odszymi utworami, tworz¹cymi nierównomiern¹ pokrywê na utworach starszego pod³o¿a, s¹ osady czwartorzêdu wykszta³cone w postaci piasków eolicznych, lessów, piasków wodnolodowcowych i rzecznych, mu³ków, glin i torfów. Piaski, g³ównie eoliczne i rzeczne, stanowi¹
powszechnie eksploatowan¹ na terenie województwa kopalinê, zarówno na skalê przemys³ow¹
z du¿ych z³ó¿, jak i z niewielkich piaskowni dla potrzeb lokalnych.
Du¿e ograniczenia sozologiczne spowodowane wydzieleniem w województwie obszarów chronionych tj., parków krajobrazowych i ich otulin oraz obszarów chronionego krajobrazu sprawiaj¹, ¿e znaczna
czêœæ zasobów z³ó¿ udokumentowanych nie mo¿e zostaæ zagospodarowana. Z udokumentowanych na
terenie województwa 355 z³ó¿ kopalin o ³¹cznych zasobach 8,9 mld ton, na 1.01.2001 eksploatowano
83 z³o¿a, z których wydobyto 23,49 mln ton surowca. £¹czne zasoby z³ó¿ zaanga¿owanych do eksploatacji wynosz¹ 2,77 mld ton. Eksploatacji poddane s¹ wapienie, dolomity, margle, gipsy, piaskowce,
piaski, gliny, i³y, siarka, wody mineralne, a w niewielkim stopniu tak¿e ropa naftowa.
Pozosta³e kopaliny na terenie województwa, jak fosforyty, ziemia krzemionkowa, kalcyt, baryt,
krzemienie, torfy, i³y bentonitowe i ochrowe oraz piaski formierskie i szklarskie nie s¹ obecnie
eksploatowane. Powy¿sze dane odnoœnie stanu z³ó¿ w województwie zestawiono w tabeli 4. Wynika z niej, ¿e podobnie jak w latach ubieg³ych, dominuj¹ce znaczenie w przemyœle wydobywczym maj¹ surowce wêglanowe (wapienie, dolomity, margle), których udokumentowane zasoby
37
w 107 z³o¿ach, stanowi¹ 81,6% wszystkich udokumentowanych zasobów w województwie. S¹
one eksploatowane w 30 z³o¿ach przede wszystkim na potrzeby przemys³u wapienniczego, cementowego oraz na kruszywo drogowe i budowlane, a tak¿e dla przemys³u hutniczego i cukrowniczego. Wydobycie surowców wêglanowych w 2000 r. wynosi³o 19,8 mln ton, co stanowi ponad
84% wydobycia wszystkich kopalin, i jest ono o ponad 9,3% wy¿sze w stosunku do 1999 r.
Du¿e znaczenie w przemyœle wydobywczym ma tak¿e eksploatacja siarki, gipsów i ogniotrwa³ych piaskowców kwarcytowych. Wydobycie siarki w 2000 r. wzros³o o 36% w porównaniu
z 1999 r. i wynosi³o 653 tys. ton, obni¿y³o siê natomiast o 2% w porównaniu z 1999 r. wydobycie
gipsów. Wydobycie piaskowców kwarcytowych utrzyma³o siê na tym samym poziomie.
Tabela 4. Zasoby i wydobycie kopalin w województwie œwiêtokrzyskim (w tys. ton)
Rodzaj kopaliny
WAPIENIE, MARGLE
ZLEPIEÑCE
WAPIENIE DOLOMITY
-w tym dla:
przemys³u wapienniczego
przemys³u cementowego
kamienie drogowe, budowlane
PIASKOWCE,
PIASKOWCE KWARCYTOWE
- w tym:
kamienie drogowe, budowlane
kwarcyty ogniotrwa³e
Z³o¿a nie
eksploatowane
liczba
zasoby
z³ó¿
Z³o¿a ogó³em
liczba
z³ó¿
107
33
8(+5)
66
30
zasoby
Z³o¿a eksploatowane
liczba
z³ó¿
zasoby
wydobycie
7 264 220
77
4 489 353
30
2 774 867
19 827
3 439 617
2 209 589
1 615 014
26
5(+5)
47
2 304 182
1 019 900
1 165 271
8
3
19
1 135 435
1 189 689
449 743
7 841
7 152
4 834
190 787
26
115 332
4
75 455
613
25
5
177 382
13 405
22
4
110 894
4 438
3
1
66 488
8 967
215
398
GIPSY
SIARKA
FOSFORYTY
ZIEMIA KRZEMIONKOWA
KALCYT
BARYT
KRZEMIENIE
TORFY
I£Y I GLINY w tym:
i³y bentonitowe
i³y kamionkowe
surowce do farb mineralnych
surowce ilaste do cementu
surowce ceramiki budowlanej
8
6
1
3
1(+3)
1
2
2
59(+2)
2
6
2
1(+1)
48(+1)
173 689
104 598
3 170
1 256
286
110
28
147
496 683
417
52 387
578
8 773
434 548
6
5
1
3
1(+3)
1
2
2
41(+2)
2
5
2
1(+1)
31(+1)
117 876
61 110
3 170
1 256
286
110
28
147
479 060
417
51 012
578
8 773
418 280
2
1
18
1
17
55 813
43 488
17 623
1 375
16 248
982
653
177
33
140
PIASKI - w tym:
budowlane
do ceg³y wapienno-piaskowej
do betonów komórkowych
formierskie
szklarskie
RAZEM
135(+1)
123
5
3
2(+1)
2
355*
672 043
638 643
11 990
6 185
8 353
6 872
88 907 017 **
107(+1)
98
3
2
2(+1)
2
272
567 180
539 296
7 227
5 432
8 353
6 872
5 834 908
28
25
2
1
83
()
1 235
104 863
1 158
99 347
43
4 763
34
753
3 072 109 23 487***
w nawiasach podano iloœæ innych z³ó¿, w których wskazana kopalina o udokumentowanych zasobach wystêpuje
jako kopalina towarzysz¹ca
* liczba z³ó¿ na 01.01.2002 r.
** stan zasobów bez uwzglêdnienia wydobycia w 2001 r.
*** wielkoϾ wydobycia w 2000 r.
38
Spoœród kopalin pospolitych zmala³o o 9% w stosunku do 1999 r. wydobycie piasków, wzros³o
zaœ o 6,6% w stosunku do 1999 r. wydobycie i³ów i glin.
W roku 2000 ³¹czne wydobycie kopalin w województwie wynosi³o 23,49 mln ton, co stanowi
13% wydobycia wszystkich surowców skalnych i siarki w Polsce. Z terenu województwa pochodzi³o te¿ najwiêksze wydobycie gipsów (80%) oraz kwarcytów ogniotrwa³ych (100%). Wydobycie surowców wêglanowych dla przemys³u wapienniczego by³o te¿ znaczne, gdy¿ stanowi³o 56,6%
ogólnego wydobycia, wzros³o ponadto do 31,9% wydobycie surowców dla przemys³u cementowego. Dane te zestawiono w tabeli 5.
Tabela 5. Procentowy udzia³ zasobów i wydobycia g³ównych kopalin województwa
œwiêtokrzyskiego w krajowych zasobach i wydobyciu
Zasoby
Rodzaj surowców
Surowce przemys³u
wapienniczego
Surowce przemys³u
cementowego
Kamienie budowlane
i drogowe
Kwarcyty ogniotrwa³e
% krajowych
zasobów
Wydobycie
miejsce
w kraju
% krajowych
zasobów
Miejsce
w kraju
68,8
1
56,6
1
17,5*
2
32,3
1
22,1
2
20,9
2
84,6
1
100,0
1
(59,3)**
81,6**
Gipsy
64,8
1
80,0
1
Siarka
20,7
2
47,3
2
* z uwzglêdnieniem surowców ilastych
** z uwzglêdnieniem z³ó¿ kwarcu ¿y³owego
7. ZASOBY WÓD PODZIEMNYCH
Wystêpowanie wód podziemnych uzale¿nione jest od budowy geologicznej, tj. od wykszta³cenia
litologicznego i zaanga¿owania tektonicznego warstw skalnych, zjawisk krasowych w ska³ach wêglanowych, morfologii terenu, rozmieszczenia i gêstoœci sieci rzecznej oraz od wielkoœci opadów atmosferycznych. Du¿a zmiennoœæ tych czynników na terenie województwa œwiêtokrzyskiego sprawia, ¿e
wystêpuj¹ tu bardzo du¿e ró¿nice w zasobnoœci i mo¿liwoœciach wykorzystania wód podziemnych.
Obok obszarów zasobnych w wody podziemne wystêpuj¹ równie¿ tereny praktycznie bezwodne.
W œrodkowej czêœci województwa, w obrêbie trzonu paleozoicznego Gór Œwiêtokrzyskich,
podstawowym zbiornikiem wód podziemnych s¹ wapienie œrodkowego i górnego dewonu. Wody
szczelinowego i szczelinowo-krasowego poziomu dewoñskiego cechuj¹ siê dobr¹ jakoœci¹ i nie
wymagaj¹ uzdatniania. Studnie ujmuj¹ce wodê z tego poziomu osi¹gaj¹ znaczne wydajnoœci rzêdu ca 100-200 m3/h. Wody poziomu dewoñskiego stanowi¹ podstawowe Ÿród³o zaopatrzenia
w wodê Kielc, Opatowa, Bodzentyna i £agowa. Na znacznej przestrzeni w tym obszarze wystêpuj¹ równie¿ utwory starszego paleozoiku, kambru, ordowiku, syluru, dewonu dolnego i karbonu,
wykszta³cone w postaci osadów ilasto-mu³owcowo-piaskowcowych. Utwory te s¹ praktycznie
bezwodne. Niewielkie iloœci wody mo¿na tu uj¹æ jedynie studniami kopanymi ze stropowych partii rumoszowych oraz ze Ÿróde³ o charakterze szczelinowym.
W pó³nocnej czêœci województwa, w obszarze mezozoicznego obrze¿enia Gór Œwiêtokrzyskich, warunki hydrogeologiczne s¹ równie¿ bardzo zmienne. Stosunkowo dobre w³asnoœci jako
zbiorniki wód podziemnych maj¹ piaskowce dolnego triasu i dolnej jury oraz wapienie œrodkowego triasu i górnej jury. Utwory te cechuj¹ siê œredni¹ wodonoœnoœci¹, a wydajnoœci studni wahaj¹
siê od kilku do 100 m3/h. Z utworów triasu dolnego i œrodkowego ujmowana jest woda m.in. dla
39
czêœci Kielc (z ujêcia Zagnañsk), oraz woda dla Skar¿yska i Suchedniowa. Z utworów jurajskich
zaopatrywane s¹ z piaskowców dolnej jury m.in. Koñskie, a z wapieni jury górnej Starachowice,
Ostrowiec Œw., Æmielów, czêœæ O¿arowa i Sandomierz (ujêcie z rejonu Romanówki). Natomiast
bezwodne w tym rejonie s¹ ilasto-mu³owcowe utwory triasu górnego.
W po³udniowo-zachodniej czêœci województwa – w Niecce Nidy na obszarze wystêpowania
margli i opok górnej kredy warunki hydrogeologiczne s¹ najbardziej ustabilizowane. Na ogó³ nie
ma tu problemów z pozyskaniem wód podziemnych. Utwory wêglanowe w tym rejonie cechuj¹
siê œredni¹ wodonoœnoœci¹, a wydajnoœci studni osi¹gaj¹ tu 100 m3/h. Z utworów tych zaopatrywane s¹: W³oszczowa, Sêdziszów i Jêdrzejów.
Najmniej korzystne warunki hydrogeologiczne i najmniejsze zasoby wód podziemnych wystêpuj¹
w po³udniowo-wschodniej czêœci województwa, na obszarze Zapadliska Przedkarpackiego. Tylko w
trzeciorzêdowych wapieniach litotamniowych, g³ównie w pó³nocnej, brze¿nej czêœci Zapadliska, wystêpuj¹ wody podziemne o charakterze u¿ytkowym. Wody tego poziomu s¹ wykorzystywane dla zaopatrzenia w wodê Staszowa, Osieka i Po³añca (ujêcie Wi¹zownica) oraz Buska Zdroju i Chmielnika.
Natomiast wody podziemne z trzeciorzêdowych warstw gipsowych, jak te¿ z podœcielaj¹cych
gipsy utworów wêglanowych kredy i jury wykazuj¹ du¿¹ mineralizacjê. Zawieraj¹ du¿e iloœci
siarczanów i chlorków, czasem siarkowodór i nie nadaj¹ siê do picia i potrzeb gospodarczych.
Zmineralizowane wody Zapadliska Przedkarpackiego w rejonie Buska Zdroju i Solca Zdroju s¹
wykorzystywane jako wody lecznicze.
Praktycznie bezwodne s¹ natomiast wystêpuj¹ce na terenie Zapadliska trzeciorzêdowe i³y krakowieckie. Buduj¹ one znaczne obszary po³udniowo-wschodniej czêœci województwa. Wystêpuje
tu du¿y deficyt wody pitnej.
Mimo znacznych obszarów bezwodnych, zasoby wód podziemnych na terenie województwa œwiêtokrzyskiego s¹ doœæ du¿e, a wody cechuj¹ siê wysok¹ jakoœci¹. Zdecydowana wiêkszoœæ wód podziemnych nadaje siê bezpoœrednio lub po prostym uzdatnieniu do wykorzystania dla potrzeb zaopatrzenia ludnoœci w wodê pitn¹ i na potrzeby gospodarcze. St¹d te¿ wody podziemne na terenie województwa œwiêtokrzyskiego s¹ podstawowym Ÿród³em zaopatrzenia w wodê ludnoœci i przemys³u.
Szacunkowe zasoby wód podziemnych województwa œwiêtokrzyskiego wynosz¹ oko³o 79 585
m3/h. Stan udokumentowanych zasobów eksploatacyjnych wód podziemnych na dzieñ 31 grudnia
2001 r. wynosi 60 732,5 m3/h. Przyrost zasobów eksploatacyjnych w 2001r. wynosi 246 m3/h.
Uwzglêdniaj¹c zarówno zasiêg wystêpowania, zasobnoœæ utworów wodonoœnych i jakoœæ wód
podziemnych, jak te¿ istniej¹ce zagro¿enia i podatnoœæ wód na zanieczyszczenia, wyznaczono na
terenie Polski G³ówne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP). W granicach województwa œwiêtokrzyskiego znajduje siê w ca³oœci lub w czêœci 16 g³ównych zbiorników wód podziemnych (GZWP).
Zbiorniki te maj¹ bardzo du¿e znaczenie w zaopatrzeniu w wodê zw³aszcza aglomeracji miejskich,
st¹d te¿ wymagaj¹ szczególnej ochrony. £¹czna ich powierzchnia wynosi 4510 km2, a zasoby dyspozycyjne szacuje siê na 29 780 m3/h (A. Kleczkowski 1990 r.). Pozosta³e poziomy u¿ytkowe na terenie województwa zajmuj¹ powierzchniê 5222 km2, a obszary bezwodne powierzchniê 3940 km2.
8. ZASOBY WÓD POWIERZCHNIOWYCH
Województwo œwiêtokrzyskie le¿y w lewostronnym dorzeczu rzeki Wis³y na pograniczu górnego
i œrodkowego jej biegu. Teren województwa obejmuje prawie ca³kowicie zlewnie rzeki Nidy, Kamiennej,
Kana³u Strumieñ i Czarnej Staszowskiej, Koprzywianki i Opatówki oraz cz¹stkow¹ zlewniê rzeki Pilicy.
W tabeli 6 zestawiono œrednie roczne przep³ywy w profilach wodowskazowych rzek z obszaru
województwa œwiêtokrzyskiego, a w tabeli 7 przedstawiono wykorzystanie wód powierzchniowych.
Zasoby wód powierzchniowych województwa œwiêtokrzyskiego wyra¿one odp³ywem rocznym wynosz¹ ca 1890 mln m3. Ogólna szacunkowa iloœæ zretencjonowanych wód na obszarze
województwa wynosi oko³o 67 mln m3. S¹ to wody gromadzone zarówno w zbiornikach wod40
Tabela 6. Œredni przep³yw (SSQ) wiêkszych rzek województwa œwiêtokrzyskiego
Powierzchnia
Œredni przep³yw
Okres
zlewni [km2]
SSQ [m3/s]
Wis³a
Szczucin
194,1
23 900,6
1951-90
233,00
Wis³a
Sandomierz
268,4
31 846,5
1951-90
292,00
Wis³a
Sandomierz
268,4
31 846,5
1997
372,00
Wis³a
Zawichost
287,6
50 731,8
1951-90
433,00
Bia³a Nida (Nida)
Mniszek
115,9
438,5
1966-90
2,52
Nida
Brzegi
97,8
2 259,2
1951-90
13,10
Nida
Piñczów
56,8
3 352,5
1951-90
18,70
Nida
Piñczów
56,8
3 352,5
1997
24,20
£ ososina
Bocheniec
3,9
300,2
1961-90
1,63
Belnianka (Cz. Nida)
Daleszyce
43,5
154,2
1971-90
1,16
Czarna Nida
Morawica
22,8
754,6
1971-90
3,80
Czarna Nida
Tokarnia
5,8
1 216,4
1951-90
6,71
Bobrza
S³owik
13,4
307,5
1961-89
1,76
Czarna Staszowska
Raków
43,7
220,6
1971-90
1,26
Czarna Staszowska
Staszów
22,8
572,9
1971-90
3,24
Czarna Staszowska
Po³aniec
4,5
1 353,5
1951-90
6,86
Wschodnia
Wilkowa
8,6
649,6
1961-90
3,02
Koprzywianka
Klimontów
34,6
247,6
1971-90
0,79
Koprzywianka
Koprzywnica
14,7
497,8
1951-90
2,21
Opatówka
Dwikozy
4,4
256,5
1951-90
0,96
Kamienna
W¹ chock
96,0
472,0
1951-90
3,17
Kamienna
Brody I³¿eckie
76,2
630,1
1974-90
3,88
Kamienna
Kunów
66,2
1 106,0
1951-90
6,08
Kamienna
Kunów
66,2
1 106,0
1997
6,80
Kamienna
Czekarzewice
14,7
1 878,4
1971-90
8,67
Œwiœlina
Rzepin
18,2
118,0
1976-90
0,52
Œwiœlina
Nietulisko D.
2,9
405,1
1961-90
1,99
Pilica
Szczekociny
280,9
352,8
1961-90
2,32
Czarna W³oszczowska
Januszewice
10,8
588,9
1973-90
3,41
ród³o: Atlas posterunków wodowskazowych dla potrzeb Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska BMŒW-wa
1995-96, Ochrona Œrodowiska 1998, GUS W-wa 1998.
Rzeka
Przekrój
km
nych, jak i w stawach rybnych. Iloœæ zretencjonowanej wody na obszarze województwa stanowi
oko³o 3,6% ogólnych zasobów wód powierzchniowych.
Uwzglêdniaj¹c niewielki stopieñ retencjonowania wód na terenie województwa, priorytetowym zadaniem jest budowa nowych zbiorników wodnych.
Do najbardziej znacz¹cych inwestycji z zakresu budownictwa wodnego na terenie województwa nale¿y budowa zbiornika „Wióry” na rzece Œwiœlinie, o pojemnoœci 35 mln m3. Przewidywany termin zakoñczenia jego realizacji to 2004 r.
Kontynuowano równie¿ budowê zbiornika „Szymanowice” w gminie Klimontów o pojemnoœci
ok.1 mln m3. Zakoñczono natomiast realizacjê zbiornika „Solec Zdrój” o pojemnoœci 103 tys. m3,
a tak¿e wielu stawów rybnych maj¹cych szczególnie znaczenie gospodarcze dla inwestorów, a mniejsze
w zakresie ogólnego bilansu gromadzonych wód powierzchniowych.
9. ZAGOSPODAROWANIE ZASOBÓW WODNYCH
Na obszarze województwa znajduje siê 16 znacz¹cych ujêæ wód powierzchniowych, s³u¿¹cych g³ównie celom przemys³owym. Do najwa¿niejszych nale¿¹ ujêcia na rzece Wiœle i Wschodniej dla potrzeb
41
Elektrowni Po³aniec, na Nidzicy i Ma³oszówce dla potrzeb Cukrowni £ubna, na £ososinie dla Cementowni Ma³ogoszcz, na Kamiennej dla potrzeb Huty Ostrowiec i Obszaru Przemys³owego Zak³adów Ostrowieckich. Najwa¿niejsze ujêcia komunalne to Nowy Korczyn na rzece Nidzie oraz bêd¹ce
w trakcie realizacji ujêcie w Starym Korczynie równie¿ na rzece Nidzie.
Wykorzystanie zasobów wód powierzchniowych zobrazowano na rys. 5. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludnoœci w województwie œwiêtokrzyskim w latach 2000-2001
obrazuje tabela 7.
Z danych GUS wynika, ¿e pobór wody podziemnej dla zaopatrzenia ludnoœci w 2001 roku
wyniós³ 54 568 tys. m3, co w porównaniu z rokiem 2000 stanowi spadek ca 3000 tys. m3. Najwiêkszy udzia³ w zu¿yciu wody podziemnej ma miasto Kielce, oraz powiaty: kielecki, starachowicki,
ostrowiecki i skar¿yski.
Tabela 7. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludnoœci w województwie
œwiêtokrzyskim w latach 2000-2001 (dane GUS)
Na cele
Wyszczególnienie
2000 11048539,1
2001 10683529,0
2000 1118531,8
2001 1119124,0
7637890,0
7432722,0
1020734,0
1030603,0
nawodeksploatacji sieci
nieñ
wodoci¹goweja
w roln.
leœnic.
wody
oraz
uzup.
powierzpodpowierzpodzrazem
stawów
chniowe
ziemne
chniowe
iemne
rybnych
w dekametrach szeœciennych
7221461,0
265815 1060597,0 2350052,1 868513,2
1481538,9
7070184,0
238187 1033262,0 2217495,0 795599,0
1421896,0
1007036,0
9973,0
38476,0
59321,8
2211,5
57110,3
1017944,0
9058,0
32042,0
56479,0
1911,0
54568,0
2000
2001
2000
2001
2000
2001
2000
2001
2000
2001
2000
2001
2000
2001
2000
2001
2000
2001
2000
2001
2000
2001
2000
2001
2000
2001
2000
2001
45,0
145,0
759,0
672,0
117,0
788,0
5179,0
4903,0
441,0
424,0
525,0
694,0
2404,0
1397,0
814,0
548,0
764,0
391,0
1357,0
969,0
15,0
1006192,0
1017750,0
926,0
970,0
1196,0
952,0
216,0
176,0
114,0
46,0
125,0
172,0
79,0
11,0
9,0
1152,0
379,0
329,0
23,0
1004946,0
1017120,0
41,0
42,0
Rok
Ogó³em
produkcyjne
(poza rolnictwem
i leœnictwem – z ujêæ w³asnych)
w tym wody
razem
Polska
województwo
powiaty:
buski
jêdrzejowski
kazimierski
kielecki
konecki
opatowski
ostrowiecki
piñczowski
sandomierski
skar¿yski
starachowicki
staszowski
w³oszczowski
m. Kielce
8873,2
8966,0
14569,4
13655,0
586,7
1102,0
18677,7
18209,0
3522,7
3536,0
2258,1
2452,0
8872,3
7329,0
3079,8
2755,0
3738,0
2940,0
6012,5
5071,0
6186,2
6221,0
1014921,0
1020675,0
14513,3
14384,0
12720,9
11830,0
a) pobór wód na ujêciach przed wt³oczeniem do sieci
42
45,0
145,0
543,0
491,0
3,0
742,0
1841,0
1718,0
362,0
424,0
514,0
685,0
1252,0
1018,0
380,0
442,0
764,0
391,0
1334,0
969,0
15,0
839,0
153,0
926,0
970,0
1155,0
910,0
6151,0
6390,0
11109,0
10406,0
750,0
750,0
295,0
295,0
1200,0
1200,0
6800,0
1080,0
12171,0
11921,0
-
2677,2
2431,0
2701,4
2577,0
469,7
314,0
12748,7
12556,0
2786,7
2817,0
1733,1
1758,0
6468,3
5932,0
1065,8
1007,0
2974,0
2549,0
4655,5
4102,0
6171,2
6221,0
1929,0
1845,0
1416,3
1493,0
11524,9
10878,0
390,9
355,0
27,0
31,0
1761,6
1525,0
32,0
-
2286,3
2075,0
2701,4
2577,0
442,7
283,0
10987,1
11031,0
2786,7
2817,0
1733,1
1758,0
6468,3
5932,0
1033,8
1007,0
2974,0
2549,0
4655,5
4902,0
6171,2
6221,0
1929,0
1845,0
1416,3
1493,0
11524,9
10878,0
Rys. 5. Wykorzystanie zasobów wód powierzchniowych województwa œwiêtokrzyskiego
43
44