czytaj PDF - Endokrynologia Pediatryczna

Vol. 3/2004 Nr 3(8)
Endokrynologia Pediatryczna
Pediatric Endocrinology
Porównanie wyników zawartości procentowej tłuszczu uzyskanych trzema
metodami: antropometryczną, impedancją bioelektryczną i densytometrią
(DEXA) u dzieci otyłych
Results of percent of body fat contents in children with obesity estimated by
authropometric, electrical impedence and densytometry methods
Anna Majcher, Izabela Rogozińska, Barbara Rymkiewicz-Kluczyńska
Katedra i Klinika Pediatrii i Endokrynologii Akademii Medycznej w Warszawie
Adres do korespondencji:
dr Anna Majcher, Klinika Pediatrii i Endokrynologii Akademii Medycznej w Warszawie, 00-576 Warszawa, ul. Marszałkowska 24,
[email protected]
Słowa kluczowe:dzieci, otyłość, procent tłuszczu całkowitego, metoda impedancji elektrycznej, DEXA, fałdy skórno-tłuszczowe
Key words: children, obesity, percent of body fat, electrical impedance, DEXA, skinfold thickness
STRESZCZENIE/
STRESZCZENIE/ABSTRACT
Celem pracy było porównanie wyników zawartości procentowej tłuszczu otrzymanych różnymi metodami u dzieci z
otyłością. Metody: Do oceny składu ciała zastosowano metodę antropometryczną wg wzoru Slaughtera, uwzględniającą
dwa fałdy skórno-tłuszczowe – na ramieniu (nad triceps brachii) i pod łopatką. Pacjenci mieli wykonywane badanie
impedancji elektrycznej, aparatem MALTRON BF-905, oraz badanie densytometryczne, metodą podwójnej
absorpcjometrii (DEXA). Materiał: Badania przeprowadzono u 100 dzieci, pacjentów Poradni dla Dzieci z Otyłością
przy Klinice Pediatrii i Endokrynologii AM w Warszawie. Wiek pacjentów wahał się od 6,17 lat do 17,25 lat. Dzieci
podzielono na cztery grupy ze względu na płeć i stadium dojrzewania. Liczebność w każdej grupie wynosiła 25 osób.
Wyniki: Stwierdzono istotne statystycznie różnice między metodami określającymi zawartość tłuszczu całkowitego w
grupach dzieci z otyłością. Najmniejszą zawartość tłuszczu uzyskano metodą antropometryczną, największą metodą
DEXA (p < 0,0001). Największe różnice uzyskano między tymi metodami w grupach dzieci młodszych, najmniejsze
w grupach dzieci starszych. Różnice w wynikach zawartości procentowej tłuszczu uzyskane metodą impedancji i wg
wzoru antropometrycznego nie były duże i metody te mogą być stosowane zamiennie.
Material: Our aim was to compare of results the percentage of total body fat estimated by the skinfold thickness
measurements (on triceps brachii and subscapular), electrical impedance analysis and densitometry (DEXA – Dual
Energy X-ray Absorpcjometry) in children with obesity. Methods: We measured 100 children with simplex obesity.
Their age was from 6.17 years to 17.25 years. We devided the whole group into 4 subgroups: girls and boys and before
Vol. 3/2004, Nr 3(8)
51
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 3/2004;3(8):51-58
or during puberty. In each subgroup were 25 person. In estimating total body fat by anthropometry method we used
equation by Slaughter. Results: The results of total body fat estimating by three methods were statisticaly different.
The densitometry method showed the biggest percentage of total fat as compared with other methods used. I obtained
the smallest percentage of total body fat by anthropometry method using the Slaughter equation(p < 0.0001).The
biggest differences were between these methods (DEXA and impedance) in the younger groups, the smallest
differences were in the older groups. The differences between the impedance and anthropometry method was not big
and we can use both methods interchangable in children with obesity.
Wstęp
Wzrastające otłuszczenie ciała, mierzone różnymi wskaźnikami, związane jest z licznymi chorobami przewlekłymi i od wielu lat badacze przedmiotu zajmują się technikami i metodami obliczającymi skład ciała i procent tłuszczu całkowitego, konsekwencjami metabolicznymi i zdrowotnymi nadwagi. Otyłość wieku dziecięcego to podwyższone
ryzyko późniejszych powikłań sercowo-naczyniowych [1-5], stąd duże zainteresowanie okresem
dziecięcym i młodzieńczym osób otyłych.
Badania w dziedzinie oceny składu ciała zapoczątkowane zostały przez anatomów niemieckich – Bischoffa w 1863 roku i Wolkmanna w 1874
roku. Pochodziły z analiz sekcyjnych. Znaczny postęp metod oceny składu ciała rozpoczął się dopiero po ogłoszeniu prac Behnkego i wsp. w latach
1941–1942. Prace te dotyczyły fizjologii nurkowania głębinowego [6, 7]. Metody szacowania składu ciała ludzkiego zaczęły rozwijać się bardzo intensywnie. Metody dwuskładnikowe umożliwiają określenie masy beztłuszczowej i masy tłuszczowej ciała. Należy do nich, pochodząca z końca
XIX wieku, metoda antropometryczna (pomiary
grubości fałdów skórno-tłuszczowych, obwodu ramienia itp.) [8-11] oraz metoda densytometryczna
wynaleziona w 1942 roku. Metod tych używano do
porównań międzygrupowych oraz do konstruowania norm. Do metod wieloskładnikowych, stosowanych rzadko, zalicza się m.in. tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, ultrasonografię, metodę z wykorzystaniem izotopów, promieniowanie podczerwone oraz analizę aktywacji neuronów
in vivo jak również coraz powszechniej stosowaną
metodę impedancji bioelektrycznej – BIA (Bioelectrical Impedance Analysis) i metodę podwójnej absorpcjometrii rentgenowskiej – DEXA (Dual Energy X-ray Absorptiometry) [6, 7, 9, 11].
Cel
Celem pracy jest porównanie wyników zawartości procentowej tłuszczu u dzieci z otyłością otrzymanych trzema różnymi metodami: antropometryczną (Fat 1), impedancji elektrycznej (Fat 2) i
densytometrią DEXA (Fat 3).
Tabela I. Charakterystyka grup dzieci otyłych
Table I. The characteristic of the groups in the children with obesity
Grupy
Wiek
kalendarzowy
Wysokość
ciała
w cm
Wysokość
ciała
w SDS
Masa
ciała
w kg
Masa
ciała
w SDS
BMI
Dziewczynki
młodsze
n = 25
9,25
±1,17
7,17–11,0
140,42
±7,42
125,7–155,4
0,67
±0,75
-0,8–+2,0
52,02
±10,23
36,0–79,5
+3,08
±0,89
+1,8–+5,1
26,15
±2,81
22,5–33,0
3,51
±0,85
2,6–5,4
Dziewczynki
starsze
n = 25
15,32
±1,09
13,33–17,25
164,71
±6,42
153,8–176,9
0,18
±1,18
-2,0–+2,3
79,92
±7,77
65,3–102,5
+3,22
±1,08
+1,4–+6,3
29,48
±2,63
26,5–39,0
3,48
±0,96
2,4–6,8
Chłopcy
młodsi
n = 25
9,61
±1,45
6,17–11,33
143,09
±7,58
124,0–156,0
0,84
±0,96
-1,3–+2,8
54,28
±9,44
38,0–74,0
+2,88
±1,13
+0,7–+6,2
26,34
±2,62
22,0–34,7
3,34
±1,05
1,7–6,4
Chłopcy
starsi
n = 25
14,58
±0,97
13,0–16,75
171,30
±7,54
158,8–185,6
0,31
±0,88
-1,3–+1,5
86,08
±11,55
68,6–110,9
+2,54
±1,16
+1–+4,9
29,23
±2,33
25,7–34,2
3,05
±0,85
1,7–5,0
52
BMI
w
SDS
Majcher A. i inni – Porównanie u dzieci otyłych wyników zawartości procentowej tłuszczu...
Materiał i metody
Badaniami objęto 100 dzieci z otyłością pozostających pod opieką Poradni dla Dzieci z Otyłością przy Klinice Pediatrii i Endokrynologii
Akademii Medycznej w Warszawie. U wszystkich
stwierdzono otyłość prostą.
Podział na grupy: 1 – dziewczęta młodsze, przed
okresem dojrzewania (1 stopieńwg skali Tannera); 2
– dziewczęta starsze, w okresie dojrzewania (≥ 2 stopień wg Tannera); 3 – chłopcy młodsi, przed okresem dojrzewania (1 stopień wg Tannera); 4 – chłopcy
starsi, w okresie dojrzewania (≥ 2 stopień wg Tannera). Liczebność w każdej grupie wynosiła 25 osób.
Pomiary antropometryczne
Obejmowały: wysokość ciała, pomiar wykonywany był przy użyciu Stadiometru firmy Holtain Limited z dokładnością do 0,1 cm, badany stał
w pozycji antropometrycznej, swobodnie wyprostowany, z głową ustawioną w płaszczyźnie frankfurckiej; masę ciała – mierzona była na wadze lekarskiej, z dokładnością do 100 gramów, pacjent
był rozebrany do bielizny. Pomiary fałdów skórno-tłuszczowych na ramieniu (nad triceps brachii)
i pod łopatką wykonywano fałdomierzem Harpenden firmy Holtain Limited, wywierającym nacisk
10 g/mm2, po prawej stronie ciała zgodnie z wartościami referencyjnymi (IMiDz).
Obliczanie zawartości procentowej tłuszczu całkowitego wg wzoru antropometrycznego
Wartości fałdów skórno-tłuszczowych na ramieniu i pod łopatką posłużyły do oszacowania procentu tłuszczu całkowitego. Wobec braku polskich
wzorów przeliczeniowych do oceny masy tłuszczowej posłużono się równaniem amerykańskich
autorów – wzorem wg Slaughter i wsp. [10]:
Dla dziewcząt: Jeśli suma fałdów na ramieniu i
pod łopatką ≤ 35 mm, to: % masy tłuszczowej =
1,33 x (R+Ł) – 0,013 x (R+Ł)2 + 2,5. Jeśli suma fałdów na ramieniu i pod łopatką > 35 mm, to: % masy
tłuszczowej = 0,546 x (R+Ł) + 9,7.
Dla chłopców: Jeśli suma fałdów na ramieniu i
pod łopatką ≤ 35 mm i stopień dojrzałości płciowej wg Tannera ≤ 2, to % masy tłuszczowej = 1,21
x (R + Ł) – 0,008 x (R + Ł)2 – 1,7. Jeśli suma fałdów na ramieniu i pod łopatką ≤ 35 mm i stopień
dojrzałości = 3, to: % masy tłuszczowej = 1,21 x (R
+ Ł) – 0,008 x (R + Ł)2 – 3,4. Jeśli suma fałdów na
ramieniu i pod łopatką > 35 mm, to: % masy tłuszczowej = 0,783 x (R + Ł) – 1,7 (≤ 2) –3,4 (>2)
Pomiar składu ciała metodą impedancji bioelektrycznej
Pomiar impedancji bioelektrycznej wykonany
został aparatem MALTRON BF – 905 (MaltronBody Fat Analyzer). Technika pomiaru opiera się na
pomiarze oporu elektrycznego ciała (impedancji).
Mierząc całkowity opór ciała wyznacza się zawartość tłuszczu i wody. Po dwie elektrody umieszcza
się na dłoni powyżej i poniżej śródręcza oraz na stopie powyżej i poniżej śródstopia. Według programu
wykonanego dla populacji angielskiej prawidłowa
zawartość procentowa tłuszczu wynosi u dziewcząt
19%, a u chłopców 15%. Wprowadzany jest słaby,
o niskim napięciu (12V) prąd zmienny o wysokiej
częstotliwości. Beztłuszczową masę tkankową w
organizmie cechuje wyższa przewodność elektryczna w porównaniu z tkanką tłuszczową, ponieważ
zawiera ona więcej wody oraz elektrolitów. Impedancja, czyli tzw. oporność pozorna wobec prądu
zmiennego ma dwa składniki: rezystancję – będącą opornością (tzw. opór Ohma) i reaktancję – oporność bierną, powstającą w błonach komórkowych;
rezystancja jest to oporność będąca induktywnym
składnikiem oporu prądu zmiennego. Koreluje ona
silnie z objętością ciała i służy do obliczania zawartości wody, jest odwrotnie proporcjonalna do całkowitej zawartości wody. Ilość wody szacowana jest
tą metodą z błędem do 1,5% [12-16].
Badania densytometryczne (DEXA)
Badanie densytometryczne wykonano aparatem
LUNAR DPX-L (Lunar, Madison, WI) za pomocą specjalnego programu pediatrycznego oceniającego ilość FBM ((Fat Body Mass – masę tłuszczową ciała) i LBM ((Lean Body Mass – masę ciała
szczupłego). Zasada działania opiera się na pomiarze osłabiania podwójnej wiązki promieni rtg, które jest różne dla tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej. Metoda jest powtarzalna, a stosowane dawki
promieniowania minimalne (0,05 do 0,10 μGy). Badanie wykonano w Pracowni Densytometrii Samodzielnego Publicznego Centralnego Szpitala Klinicznego przy ul. Banacha 1 w Warszawie.
DEXA zapewnia dobre oszacowanie całkowitej
masy tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej w organizmie [17, 18].
Wyniki
Metodą antropometryczną (Fat 1) uzyskano
średnio 30,06% tłuszczu ± 3,97% u dzieci z otyłością.
53
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 3/2004;3(8):51-58
Tab. II. Wyniki składu ciała u dzieci z otyłością wyznaczony metodą antropometryczną wg wzoru Slaughtera (Fat 1)
Tab. II. The results of components of body from anthropometric method by Slaughter’s (Fat 1) in children with obesity
Parametry
Dziewczynki
młodsze
Dziewczynki
starsze
Chłopcy
młodsi
Chłopcy
starsi
Zawartość procentowa
tłuszczu
27,80 ± 3,11
24,6–34,3
30,70 ± 3,60
23,9–42,5
30,50 ± 3,25
24,4–36,8
30,24 ± 5,42
18,5–38,4
Zawartość
tłuszczu w kg
15,1 ± 4,04
9,3–24,6
26,5 ± 2,58
21,7–68,5
16,7 ± 4,31
9,3–25,5
26,1± 6,38
14,6–42,6
(LBM) masa ciała
szczupłego w %
71,20 ± 3,11
65,7–75,4
69,3 ± 3,60
57,5–76,1
69,5 ± 3,25
63,2–75,6
69,76 ± 5,42
61,6–81,5
(LBM) masa ciała
szczupłego w kg
36,9 6,57
26,7–54,9
53,4 5,19
43,6–68,5
37,50 5,52
28,1–48,5
60,00 8,54
46,6–73,5
Tabela III. Wyniki uzyskane metodą impedancji bioelektrycznej (Fat 2) u dzieci z otyłością
Table III. The results of bioelectric impedance method (BIA) [Fat 2] in children with obesity
Grupy
n = 25
Dziewczynki
młodsze
Dziewczynki starsze
Chłopcy
młodsi
Chłopcy
starsi
Procent tłuszczu
całkowitego
34,95 ± 6,89
14,7–44,3
35,28 ± 6,69
22,1–47,5
34,51 ± 5,36
27,3–48,5
32,52 ± 8,90
12,7–51,1
Tłuszcz całkowity
w kg
18,56 ± 6,65
7–35
28,32 ± 6,74
17–40
19,08 ± 6,04
11–33
28,08 ± 9,10
11–51
Zawartość wody
w litrach
23,14 ± 3,51
17–29,4
37,44 ± 4,61
30–46
24,60 ± 3,65
18–31
42,48 ± 8,23
33–62
Zawartość
wody w %
45,10 ± 4,83
37–60,4
47,04 ± 5,00
37,5–57,1
45,67 ± 3,53
36,8–50,8
49,36 ± 6,80
35,9–65,5
Masa ciała szczupłego
(LBM) w %
65,05 ± 6,80
55,7–85,3
64,30 ± 7,44
47–77,9
65,49 ± 5,36
51,5–72,7
67,48 ± 8,90
48,9–87,3
Masa ciała szczupłego
(LBM) w kg
34,16 ± 7,72
25,0–65,0
51,89 ± 6,02
42,0–62,0
35,16 ± 4,53
27,0–43,0
58,00 ± 10,61
45,0–83,0
Basic Metabolic Rate
(BMR) w kcal
1180,04 ± 99,17
1002–1356
1604,40 ± 135,92
1385–1857
1226,04 ± 107,79
1031–1415
1752,92 ± 242,52
1474–2328
Metodą impedancji bioelektrycznej (Fat 2)
otrzymano średnio 34,32% tłuszczu ± 7,05%. Wyniki badania przedstawia tabela III.
Metodą podwójnej absorpcjometrii – DEXA
(Fat 3) otrzymano średnio 41,83% tłuszczu ±
5,99%. Wyniki badania składu ciała metodą DEXA
zawiera tabela IV.
W wynikach uzyskanych metodą impedancji bioelektrycznej otrzymaliśmy jeden fałszywy pomiar
w grupie dziewcząt młodszych. Zawartość procentowa tłuszczu 14,7% w jednym przypadku jest istotnie niższa nie tylko od wyników uzyskanych dwoma innymi metodami, ale także niezgodna z pozostałymi danymi antropometrycznymi, takimi jak
fałdy skórno-tłuszczowe lub obwody ciała. W grupie dziewcząt młodszych ze średniej arytmetycznej
uzyskanej metodą impedancji bioelektrycznej został
wyłączony wynik fałszywy (n = 24), tab. V.
54
Omówienie wyników i dyskusja
Uzyskaliśmy różnice istotne statystycznie między metodami określającymi zawartość procentową tłuszczu u dzieci otyłych, z wyjątkiem dziewcząt młodszych i chłopców starszych. W grupie
dziewcząt młodszych uzyskaliśmy nieistotne różnice między impedancją a wzorem antropometrycznym. W grupie chłopców starszych różnice były
nieistotne między impedancją i antropometrią oraz
impedancją a densytometrią. Także różnice między
wzorem antropometrycznym a DEXA w tej grupie
były niewielkie. U 12 chłopców różnica nie przekraczała 5%, u 18 (72%) była mniejsza niż 10%.
W literaturze przedmiotu jest bardzo wiele prac porównujących nowe techniki oceniające skład ciała u człowieka [7, 9, 11, 18, 19, 21-27]. Grupa autorów Mast i wsp. [23] podaje, że w 54 publika-
Majcher A. i inni – Porównanie u dzieci otyłych wyników zawartości procentowej tłuszczu...
Tab. IV. Wyniki pomiaru metodą densytometryczną DEXA u dzieci z otyłością (Fat 3)
Tab. IV. The results of densitometry (DEXA) method in children with obesity (Fat 3)
Grupy
n = 25
Dziewczynki
młodsze
x ± SD, zakres
Dziewczynki starsze
x ± SD, zakres
Chłopcy
młodsi
x ± SD, zakres
Chłopcy
starsi
x ± SD, zakres
Procent tłuszczu
całkowitego
44,51 ± 4,48
33,9–50,7
41,95 ± 4,15
34,8–48,2
43,79 ± 4,76
33,6–53,3
37,07 ± 7,29
20,6–50,3
Procent tłuszczu
na ramieniu
39,03 ± 7,17
27,3–56,4
37,88 ± 6,11
28,6–50,8
37,84 ± 4,08
30,1–46,9
32,67 ± 8,77
15,8–46,2
Procent tłuszczu
na udzie
44,97 ± 5,45
33,5–52,9
42,24 ± 5,70
30,5–53,6
44,74 ± 5,39
30,2–54,6
36,90 ± 7,85
19–52,6
Procent tłuszczu
na tułowiu
45,16 ± 4,04
35,1–51,2
42,98 ± 3,83
35,9–48,9
44,35 ± 4,87
35,4–53,8
38,00 ± 7,12
21–49,9
Tłuszcz całkowity
w kg
22,86 ± 6,28
13,9–37,3
33,33 ± 5,38
25,6–44,3
23,67 ± 6,59
14,1–38,2
31,23 ± 6,97
18–46,8
Masa ciała
szczupłego w kg
27,72 ± 4,27
20,1–38,5
45,73 ± 4,37
39,0–54,9
29,54 ± 3,35
22,5–35,8
53,37 ± 10,03
39,7–71,7
Gęstość mineralna
kości (BMD)
0,94 ± 0,07
0,80–1,08
1,21 ± 0,06
1,05–1,30
0,94 ± 0,07
0,81–1,06
1,15 ± 0,08
1,03–1,32
BMD
w SDS
+1,19 ± 0,87
-1,15–+2,79
+1,67 ± 0,73
+0,01–+3,24
+0,89 ± 0,62
-0,47–+2,03
+1,75 ± 1,14
-0,12–+3,8
Tab. V. Różnice między wynikami otrzymanymi trzema metodami obliczającymi zawartość procentową tłuszczu u dzieci
z otyłością
Tab. V
V. The differences between the results of three methods calculated percent of total body fat in children with obesity
Fat(2) – Fat(3)
Fat(2) – Fat(1)
Fat(3) – Fat(1)
średnia + zakres
średnia + zakres
średnia + zakres
Dziewczynki
młodsze
n = 24
8,7
od 2,4 do 14,5
p < 0,000001
6,7
od 1,3 do 14,9
NS
15,7
od 8,1 do 22,6
p < 0,000001
Dziewczynki
starsze
n = 25
6,7
od 0,6 do 16,9
p < 0,0002
4,6
od 0 do 14,3
p < 0,005
11,2
od 2,2 do 18,9
p < 0,000006
Chłopcy
młodsi
n = 25
9,3
od 4,8 do 15.1
p < 000006
4,0
od 0,6 do 11,9
p < 0,003
13,3
od 6,9 do 18,4
p < 0,000001
Chłopcy
starsi
n = 25
4,6
od 0,7 do 12,6
NS
2,3
od 0,2 do 21,3
NS
6,8
od 0,4 do 20,5
p < 0,0005
Grupy
cjach, które ukazały się w latach 1985–1996 z zastosowaniem różnych metod szacujących procent
tłuszczu u dorosłych ludzi rasy kaukaskiej autorzy
zwracają uwagę na niesystematyczne niedoszacowanie lub przeszacowanie procentu tłuszczu uzyskanego innymi metodami w porównaniu do ważenia podwodnego. W badaniach składu ciała metodą impedancji stwierdziliśmy jeden fałszywy wy-
nik w oznaczeniu zawartości procentowej tłuszczu
w grupie dziewcząt młodszych. Roche [25] zwraca uwagę na dużą zależność wyniku impedancji
od wody i możliwość wyników fałszywych. Według tego autora, u dzieci w około 11% przypadków można otrzymać nieprawidłowy wynik zawartości procentowej tłuszczu i masy ciała szczupłego,
stosując metodę impedancji bioelektrycznej. Propo55
Praca oryginalna
nuje powiązanie wyniku z pomiarami antropometrycznymi, takimi jak: obwody ciała i powierzchnia przekroju ramienia. Lukaski [7] podaje, że metody przewodnictwa charakteryzują się dużą wariancją wskazań i powinny być stosowane u dorosłych i dzieci powyżej 10 roku życia. W naszej pracy zgodność wyników impedancji z antropometrią wydaje się być dobra w grupie chłopców starszych i dziewcząt młodszych. Z przeprowadzonych
przez nas badań wynika, że zawartość procentowa
tłuszczu całkowitego wyznaczona metodą densytometryczną (DEXA) istotnie różniła się od wyników uzyskanych pozostałymi metodami. W każdej
grupie badanych dzieci z otyłością procent tłuszczu
wyznaczony tą metodą był największy. Średnia zawartość procentowa tłuszczu wyznaczona metodą DEXA w każdej grupie dzieci była większa
od zawartości tłuszczu uzyskanej innymi metodami
od 4,6 do 15,7%. Największe różnice stwierdziliśmy między wzorem antropometrycznym a metodą DEXA w obu grupach dzieci młodszych, przed
okresem dojrzewania. Stosunkowo najmniejsze
różnice wystąpiły w grupie chłopców starszych.
Różnice procentowej zawartości tłuszczu między metodą DEXA a impedancją nie przekraczały
średnio 10%, największe stwierdziliśmy w grupie
chłopców młodszych, najmniejsze w grupie chłopców starszych. Według Piersona i wsp. [ 9 ] u dzieci istnieje ścisła zgodność między danymi otrzymanymi metodą DEXA i impedancją, a średnie różnice w procencie tłuszczu w tych metodach wynoszą
tylko 5%. Autorzy sugerują, że impedancja może
być stosowana zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, zwracając uwagę na zgodność metod oraz stosunkowo niewielkie koszty i nieszkodliwość badania składu ciała metodą impedancji oraz niezależność od badającego. W pracy Okasora i wsp. [24]
porównywano wyniki BIA i DEXA u dzieci. Zbadano 60 chłopców i 44 dziewczęta (w tym 10 dzieci otyłych); dzieci podzielono na 5 grup w zależności od procentu nadmiaru masy ciała. Stwierdzono w grupach dzieci szczupłych większe wartości procentu tłuszczu w metodzie impedancji niż w
DEXA, a w grupie z nadwagą wartości uzyskane
z BIA były mniejsze niż w DEXA. We wnioskach
autorzy podkreślają użyteczność techniki BIA, ale
zwracają uwagę na kłopoty z właściwą interpretacją wyników. Lapillonne i wsp. [20] podkreślają, że metoda impedancji nie jest przydatna np. u
noworodków, także pomiary fałdów skórno-tłuszczowych są trudne do zmierzenia u małych dzieci
i mówią głównie o tłuszczu podskórnym. Metoda
56
Endokrynol. Ped., 3/2004;3(8):51-58
DEXA jest (wg różnych autorów) najlepszą techniką pomiarową z wyboru dla pediatrów. Jest bardzo
użyteczna, gdyż przy okazji podawana jest gęstość
mineralna kości (BMD). DEXA jest jedyną metodą,
w której uzyskaliśmy istotną statystycznie różnicę
w procentowej zawartości tłuszczu między dziewczętami i chłopcami w grupie dzieci starszych. U
dziewcząt starszych metodą DEXA stwierdziliśmy wyższy procent tłuszczu niż u chłopców. Metodą DEXA stwierdziliśmy także większą zawartość procentową tłuszczu w grupach dzieci młodszych niż u dzieci z grup starszych. Badanie densytometryczne metodą DEXA dostarcza również informacji o procentowej zawartości tłuszczu na ramieniu, udzie i na tułowiu, potwierdzając wyniki
antropometryczne otrzymane z obwodów i fałdów
skórno-tłuszczowych u poszczególnych pacjentów.
Najmniejsze otłuszczenie ramienia, uda i tułowia
stwierdziliśmy u chłopców starszych. Wyniki badania zawartości procentowej tłuszczu metodą antropometryczną i metodą impedancji nie potwierdzają większej zawartości tłuszczu u dziewcząt w
grupie młodszej w porównaniu do chłopców. W metodzie antropometrycznej u dziewcząt młodszych
zawartość procentowa tłuszczu jest nawet mniejsza niż u chłopców. Na stwierdzone istotne różnice między wynikami densytometrii a metodą antropometryczną i impedancją w grupach dzieci młodszych ma wpływ różnorodne rozłożenie cech morfologicznych i stopień uwodnienia tkanek. Grupa
dzieci starszych, a zwłaszcza grupa chłopców, w
której zgodność między metodami jest najlepsza,
znajduje się blisko średniej dla dzieci zdrowych
pod względem wysokości ciała. W tej grupie dzieci stopień dojrzałości płciowej może mieć większy
wpływ na wysokość i budowę ciała.
W podsumowaniu można stwierdzić, że każda z
zastosowanych metod badawczych, oceniających
skład ciała, wydaje się być przydatna do stosowania w praktyce klinicznej. Metoda obliczania procentowej zawartości tłuszczu wzorem antropometrycznym wymaga zmierzenia dwóch fałdów skórno-tłuszczowych, co ogranicza jej stosowanie do
osób posiadających sprzęt i dostateczną wiedzę dotyczącą przeprowadzania pomiarów. Wzory stosowane w pracy są wyznaczone przez autorów amerykańskich w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych i często cytowane przez badaczy z innych
krajów. Metoda impedancji elektrycznej jest prosta,
dostępna i nowoczesna. Nie ma tu wysokich wymagań wobec osoby wykonującej badanie. Niezła
zgodność wyników impedancji z antropometrią u
Majcher A. i inni – Porównanie u dzieci otyłych wyników zawartości procentowej tłuszczu...
dzieci z otyłością daje możliwość szybkiego oszacowania składu ciała bez wykonywania pomiarów
fałdów. Metoda densytometryczna DEXA, oceniając zawartość procentową tłuszczu, podaje wiele informacji, które są przydatne dla wniosków klinicznych. Stosowanie tej metody w codziennej praktyce jest ograniczone ze względu na koszty i małą dostępność.
Wnioski
1. Stwierdzono różnice w procentowej zawartości tłuszczu obliczonej metodą antropometryczną,
impedancji elektrycznej i densytometrią (DEXA).
2. Zawartość procentowa tłuszczu określana metodą antropometryczną wg Slaughtera była najniższa
ze wszystkich analizowanych metod i nie wykazywała różnic między badanymi grupami dzieci z otyłością w zależności od płci i wieku. 3. Impedancja
elektryczna jest prostą, nieinwazyjną metodą oceny
procentowej zawartości tłuszczu porównywalną z
metodą antropometryczną, ale obciążoną ryzykiem
błędu. 4. Największą zawartość procentową tłuszczu u dzieci z otyłością stwierdza się metodą densytometryczną.
PIŚMIENNICTWO/REFERENCES
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
Zwiauer K.F. et al.: Cardiovascular risk factors in obese children in relation to weight and body fat distribution. J. Am. Coll.
Nutr. 1992:11, suppl. 41–50.
Dietz W.H.: Childhood weight affects adult morbidity and mortality. The J. Nutr., 1998:128, suppl. 2, 411S – 414S.
Dwyer J.T. et al.: Predictors overweight and overfatness in a multiethnic pediatric population. Child and Adolescent Trial for
Cardiovascular Health Collaborative Research Group. Am. J. Clin. Nutr. 1998:67, 602–610.
Teixeira P.J. et al.: Total and regional fat and serum cardiovascular disease risk factors in lean and obese children and
adolescents. Ob. Research 2001:9(8), 432–442.
Wabitsch M.: Overweight and obesity in European children: definition and diagnostic procedures, risk factors and
consequences for later health outcome. Eur. J. Pediatr., 2000:159, suppl. 1, 58–65.
Bergman P., Janusz A.: Bioelektryczna metoda określania składu ciała człowieka. [w:] Biologia populacji ludzkich
współczesnych i pradziejowych. 1992, 29–38.
Lukaski H.C.: Methods for the assessment of human body composition: Traditional and new. Am. J. Clin. Nutr., 1987:46,
437–456.
Brook C.G.D.: Determination of body composition of children from skinfold measurements. Arch. Dis. Child., 1971:46,
182–184.
Pierson R.N., Wang J., Thornton J.C.: Measurement of Body Composition: Applications in Hormone Research. Horm. Res.,
1997:48, suppl. 1, 56–60.
Slaughter M.H. et al.: Skinfold equations for estimation of body fatness in children and youth. Hum. Biol., 1988:60, 709–723.
Broeck den J.V., Witt J.M.: Anthropometry and Body Composition in Children. Horm. Res., 1997:48, suppl. 1, 33–42.
Cochran W.J. et al.: Total body water estimated by measuring total body electrical conductivity. Am. J. Clin. Nutr., 1988:48,
946–950.
Davies P.S.W., Jagger S.E., Reilly J.J.: A relationship between bioelectric impedance and total body water in young adults.
Annals of Hum. Biol., 1990:17, 445–448.
Kushner R.F. et al.: Validation of bioelectric impedance analysis as a measurement of change on body composition in
obesity. Am. J. Clin. Nutr., 1990:52, 219–223.
Lukaski H.C. et al.: Validation of tetrapolar bioelectrical impedance method to assess human body composition. J. of Applied
Physiology, 1986:60, 1327–1332.
Ross R. et al.: Sensitivity of bioelectrical impedance to detect changes in human body composition. J. of Applied Physiology,
1989:67, 1643–1648.
Ellis K.J. et al.: Accuracy of dual-energy x-ray absorptiometry for body-composition measurements in children. Am. J. Clin.
Nutr., 1994:60, 660–665.
Going S.B. et al.: Estimation of total body composition by regional dual photon absorptiometry. Am. J. Hum. Biol., 1990:2,
703–710.
Guo S., Roche A.F., Houtkooper L.: Fat-free mass in children and young adults predicted from bioelectrical impedance and
anthropometric variables. Am. J. Clin. Nutr., 1989:50, 435–443.
Lapillonne A. et al.: Dual Energy X-ray Absorptiometry in Early Life. Horm. Res., 1997:48, suppl. 1, 43–49.
Gutin B. et al.: Body-composition measurement in 9-11-y-old children by dual-energy X-ray absorptiometry, skinfold-thickness
measurements and bioimpedance analysis. Am. J. Clin. Nutr., 1996:63, 287–292.
57
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 3/2004;3(8):51-58
[22] Mazess R.B. et al.: Dual-energy X-ray absorptiometry for total-body and region bone- mineral and softtissue composition.
Am. J. Clin. Nutr., 1990:51, 1106–1112.
[23] Mast M. et al.: Gender differences in fat mass of 5-7-year old children. Int. J. Obesity, 1998:22(9), 878–884.
[24] Okasora K. et al.: Comparison of bioelectrical impedance analysis and dual energy X-ray absorptiometry for assessment of
body composition in children. Ped. Int., 1999:41 (2), 121–125.
[25] Roche Alex F.: Methodological Considerations in the assessment of childhood obesity. Annals New York Academy of
Sciences, 1997, 7–17.
[26] Segal K. et al.: Estimation of human body composition by electrical impedance methods: A comparative study. J. Appl. Phys.,
1985:58, 1565–1571.
[27] Wattanapenpaiboon N. et al.: Agreement of skinfold measurement and bioelectrical impedance analysis (BIA) methods
with dual energy X-ray absorptiometry (DEXA) in estimating total body fat in Anglo-Celtic Australians. Int. J. Ob., 1998:22,
854–860.
58