Pojęcie niepełnosprawności intelektualnej

Pojęcie niepełnosprawności intelektualnej
Tizard (1971, s.16) podaje, że termin niepełnosprawności intelektualnej zamiennie
stosowany jest z pojęciami – „upośledzenie umysłowe”, „niedorozwój umysłowy”,
„obniżona bądź osłabiona sprawność umysłowa”, a także „oligofrenia”. Jako jeden z
pierwszych definicję oligofrenii próbował sformułować Kraepelin w 1915 roku.
Sękowska (2001, s. 114) wskazuje na trzy podejścia do definiowania upośledzenia
umysłowego:
1. Kliniczno- medyczne- upośledzenie traktuje się, jako objaw choroby, zwraca się uwagę na
etiologię i patogenezę. W podejściu medycznym używa się terminu oligofrenia (gr. oligosmały, phren- umysł). Sękowska (2001, s.116) do tego punktu widzenia zalicza definicję
Korzeniowskiego, który opisuje oligofrenię, jako „wrodzone oraz istniejące od wczesnego
dzieciństwa obniżenie zdolności rozwoju intelektualnego, uniemożliwiające lub opóźniające
naukę szkolną”.
2. Praktyczne- podejście to ma charakter administracyjno-prawny. Upośledzenie włączane
jest do zaburzeń psychicznych.
3. Psychologiczno-społeczne- definicje różnią się tu liczbą oraz rodzajem kryteriów, wg
których ocenia się upośledzenie. Do tej grupy zalicza się definicje:
-Tredgolda, który wyróżnia trzy kryteria tj.: wyniki w nauce, inteligencja, przystosowanie
-Dolla, który wyróżnił sześć podstawowych elementów składających się na niedorozwój
umysłowy, które należy traktować, jako ściśle ze sobą powiązane i wzajemnie się
warunkujące.
Są to: „(1) Niedojrzałość społeczna, (2) spowodowana niską sprawnością umysłową, (3) o
charakterze rozwojowym, (4) nieprzemijającą w miarę dojrzewania, (5) pochodzenia
konstytucjonalnego i (6) nieodwracalna” -Mazurkiewicza, który to wyróżnił trzy kryteria:
psychologiczne, ewolucyjne i społeczne. -Skinnera, wymienia on trzy kategorie:
nieadekwatne społeczne przystosowanie się, zmniejszona zdolność uczenia się i powolne
tempo dojrzewania.
A. Clarke (1971, s. 69) podaje, że Amerykańskie Towarzystwo do Badań nad Upośledzeniem
Umysłowym wskazało definicję niedorozwoju umysłowego, która pozwala odróżnić go od
innych zaburzeń w zachowaniu się jednostki. Definicja ta mówi, że „przez niedorozwój
umysłowy rozumie się niższą od przeciętnej ogólną sprawność intelektualną, która powstała
w okresie rozwojowym i jest związana z jednym lub więcej zaburzeniami w zakresie:
dojrzewania, uczenia się i przystosowania społecznego”.
W roku 1994 (por. Sękowska, 2001, s.114) wydano podręcznik diagnostyki i statystyki
(DSM- IV), który zawiera trzy kryteria potrzebne, aby można było rozpoznać upośledzenie
intelektualne. Kryterium A jest „istotnie niższy niż przeciętny ogólny poziom funkcjonowania
intelektualnego”. Kryterium B dotyczy występowania dodatkowych ograniczeń w
funkcjonowaniu przystosowawczym przynajmniej w dwóch wymienionych obszarach:
komunikacja werbalna, porozumiewanie się, samoobsługa, sprawności intelektualne, radzenie
sobie z obowiązkami szkolnymi, kierowanie sobą, troska o zdrowie, praca, sposób spędzania
wolnego czasu. Kryterium C mówi o tym, że wyżej wymienione zaburzenia muszą pojawić
się do 18 roku życia jednostki.
Kirejczyk (1981, s. 65) natomiast definiuje “upośledzenie umysłowe, jako istotnie niższy od
przeciętnego w danym środowisku, globalny rozwój umysłowy jednostki, z nasilonymi
równocześnie trudnościami w zakresie uczenia się i przystosowania, spowodowany we
wczesnym okresie rozwojowym przez czynniki: dziedziczne, wrodzone i nabyte po
urodzeniu, wywołujące trwałe zmiany w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego”.
Kostrzewski i Wald (1981, s. 71) dokonali rozróżnienia w terminologii, między pojęciem
upośledzenia umysłowego a niedorozwoju umysłowego. W opinii tych autorów
„upośledzenie umysłowe to istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania
intelektualnego łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się ze zmianami w
ośrodkowym układzie nerwowym a niedorozwój umysłowy natomiast (inaczej też
oligofrenia) to uszkodzenia i dysfunkcje powstałe w okresie rozwojowym”.
H. Spionek (1985) z upośledzeniem wiąże pojecie otępienia inaczej demencji. Dziecko do
pewnego momentu rozwija się prawidłowo, jego procesy intelektualne przebiegają w normie.
Na skutek procesu chorobowego pojawia się regres, czyli stopniowe obniżanie się poziomu
intelektualnego dziecka.
Lausch- Żuk (2007) wskazuje na istotę upośledzenia, która zawiera się w kilku istotnych
aspektach. Po pierwsze upośledzenie nie dotyka tylko intelektu człowieka, ale rzutuje na
szereg innych sfer rozwoju tj. emocje, motoryka, uspołecznienie, percepcja. Po drugie jest to
stan, który da się poprzez różne działania i zabiegi poprawić, natomiast nie da się go usunąć z
życia jednostki, nie można go wyeliminować. Należy jednak nauczyć się z nim żyć i
funkcjonować.
Kolejnym istotnym elementem jest fakt, że upośledzenie intelektualne tworzy się do 18 roku
życia jednostki, w tzw. okresie rozwojowym. Powoduje je wiele czynników. Należy w tym
miejscu zaznaczyć, że im upośledzenie jest głębsze, tym bardziej za jego występowanie
odpowiedzialne są czynniki biologiczne. Czynniki biologiczne wiążą się z uszkodzeniem
somatycznym człowieka np. może prowadzić do uszkodzenia ośrodkowego układu
nerwowego. Ostatni aspekt dotyka kwestii upośledzenia intelektualnego, jako wyraźnego
obniżenia możliwości intelektualnych i przystosowawczych jednostki.
Opracowanie: Beata Kozłowska
http://www.sds24.pl/pojecie-niepelnosprawnosci-intelektualnej/