Agresja i przemoc wśród młodzieży

Agresja i przemoc wśród młodzieży
Opracowała mgr Zofia Reterska Psycholog Poradni Psychologiczno –
Pedagogicznej Nr 2 w Łomży
„Agresja i przemoc wśród młodzieży – przyczyny,
profilaktyka”.
Posyłając dzieci do szkoły rodzice ufają, że będą one bezpieczne.
Nauczyciele biorą na siebie odpowiedzialność za pobyt dzieci w szkole.
Dyrektorzy dbają o organizacyjną i merytoryczną stronę edukacji, zwracając
uwagę na dobór personelu, jego doskonalenie, relacje między szkołą a rodzicami
oraz ogólny wizerunek szkoły. Jedną z najważniejszych kwestii, która powraca
w nieregularnym rytmie zdarzających się drastycznych incydentów jest
bezpieczeństwo uczniów, personelu. Nikt nie musi rodzicom mówić, ile robią
dla swoich dzieci, które rosną, przekraczają nowe etapy w ich życiu. Nie trzeba
też udowadniać, ile ciężkiej pracy, czasu i wysiłku, nieskończonej cierpliwości –
wymaga wychowanie każdego dziecka. To przecież Wy – rodzice nauczyliście
dziecko, żeby zwracało uwagę na swe własne bezpieczeństwo w domu,
na podwórku, w szkole, na ulicy. Dbacie by dostatecznie długo spało i dobrze
się odżywiało. Tulicie je, gdy ma koszmarne sny, bandażujecie, gdy
ma przecięty palec, pocieszacie z powodu trudnych chwil. Ale w waszym życiu,
tak jak w życiu prawie każdej rodziny, może zdarzyć się coś, co wystawi
na próbę rodzicielskie siły, wywoła lęk, sprawi, że poczujecie się
bezradni,…Jaka to będzie próba - nie wiadomo. Wiadomo jednak, że mogą
to być zachowania ryzykowne: agresja, przemoc, czy alkohol itp.Współczesne
podejście do profilaktyki zakłada, że u podstaw przejawiania przez młodzież
i dzieci zachowań ryzykownych leżą te same lub podobne motywy.
Zachowania te służą:
 Zaspokojeniu najważniejszych potrzeb psychicznych takich jak miłości,
akceptacji, uznania, bezpieczeństwa, przynależności;
 Realizacji ważnych zadań rozwojowych, np. określenie własnej tożsamości,
a nawet uzyskanie niezależności od dorosłych;
 Radzeniu sobie z przeżywanymi trudnościami życiowymi /redukcja lęku,
frustracji/.Badania wykazały, że zachowania ryzykowne mogą się również
nawzajem zastępować i najczęściej ze sobą współwystępują. Zachowanie
młodego człowieka zależy od jego indywidualnych cech oraz od czynników
występujących w środowisku. Mogą one mieć charakter chroniący /czynniki
chroniące/ lub zwiększający możliwość podjęcia określonego zachowania
/czynniki ryzyka/.
Do czynników chroniących należy:
 Silna więź emocjonalna z rodzicami,
 Zainteresowanie nauką szkolną,
 Regularne praktyki religijne,

Poszanowanie prawa, norm, wartości i autorytetów rodzinnych
i społecznych,
 Przynależność do pozytywnej grupy. Prawdopodobieństwo podjęcia
zachowania ryzykownego jest tym większe, im więcej czynników ryzyka,
im bardziej są one szkodliwe, im dłużej trwa ich działanie, /dlatego tak ważna
ścisła i szybka, powiedziałabym natychmiastowa współpraca
z rodzicami/.Czynniki ryzyka to cechy, sytuacje, warunki sprzyjające
powstawaniu zachowań ryzykownych, np.: wysoki poziom lęku i niepokoju,
niska samoocena, niedojrzałość emocjonalna i społeczna, brak zainteresowania
nauką szkolną, zaburzenia więzi z rodzicami, nieprawidłowa struktura rodziny,
itd. Skuteczne działania profilaktyczne powinny koncentrować się
na wzmocnieniu czynników chroniących i eliminowaniu lub osłabieniu
czynników ryzyka. Działania te powinne być adresowane do całego środowiska
szkolnego, tj. uczniów, rodziców i nauczycieli.
Co to jest agresja i przemoc?
Zdefiniowanie pojęcia agresji i przemocy jest trudnym i złożonym zadaniem.
W psychologii oznacza „działanie skierowane przeciwko osobom lub
przedmiotom, wywołującym u jednostki niezadowolenie lub gniew”. Agresja
może występować w postaci fizycznej lub słownej. Może występować w formie
bezpośredniej – skierowanej na osobę lub rzecz wywołującą uczucie wrogości
i w formie przemieszanej – skierowanej na obiekt zastępczy.
Przemoc – to zachowanie agresywne i jednocześnie destruktywne w stosunku
do innej osoby lub grupy osób w wyniku, czego inne osoby ponoszą uszczerbek
na ciele lub w zakresie funkcji psychicznych. Oddziaływania te zmuszają inne
osoby do zmiany zachowań, zmiany systemu wartości bądź poglądów w jakiejś
sprawie.
Są cztery źródła agresji:
1. instynkt,
2. reakcja na frustrację,
3. nabyty popęd,
4. zachowanie wyuczone przez wzmocnienie.
Przemoc powstaje zwykle na podłożu emocjonalnym, ale czasem jest
działaniem ściśle i dokładnie zaplanowanym zarówno pod kątem doboru ofiar,
zastosowanych form przemocy, a także celów, które napastnik zamierza
osiągnąć. Według J. Melibrudy przemoc jest zawsze intencjonalna, narusza
prawa i dobra osobiste jednostki, zawsze powoduje szkody. Przemoc
ma tendencję do powtarzania się. Za przemoc odpowiedzialny jest sprawca, bez
względu na to, co zrobi ofiara. Czynniki ryzyka zachowań agresywnych
i przemocowych mogą tkwić w środowisku rodzinnym, szkolnym lub
rówieśniczym. Mogą być też wzmacniane przez środki masowego przekazu, gry
komputerowe albo wynikać z cech osobowych jednostki. Środowisko rodzinne
Jest to pierwsze środowisko wychowawcze w życiu dziecka. Stwarza podstawy
do rozwoju społecznego i w dużej mierze wpływa na zachowanie dziecka.
W środowisku rodzinnym niekorzystnymi czynnikami wywołującymi
zachowania agresywno – przemocowe są:

niewłaściwa postawa wychowawcza ojca /zbytnia pobłażliwość lub
rygoryzm/,
 brak opieki i kontroli ze strony matki,
 wrogi lub obojętny stosunek uczuciowy jednego z rodziców,
 brak zgodności rodziców lub odmienne poglądy dotyczące sposobów
wychowywania dziecka,
 brak harmonijnego współżycia w rodzinie,
 brak jasnego przekazu co jest dobre, a co złe,
 wychowanie w duchu „dziecko nie ma głosu”,
 kryzysy domowe /kłótnie, rozwody rodziców/,
 podwójne wzorce zachowań /co innego się mówi, co innego się robi/,
 dzieci często mają do czynienia z agresją i przemocą w rodzinie,
 brak jasno wyznaczonych granic – jak dziecku wolno się zachować, a jak nie
wobec rodziców, rodzeństwa, rówieśników i dorosłych,
 brak reakcji ze strony rodziców w rozpoznawaniu i akceptowaniu zachowań
dziecięcych,
 w rodzinie obserwowany jest brak zainteresowania sprawami dziecka,

brak ciepła rodzinnego, chłód emocjonalny wobec dziecka, przede
wszystkim w pierwszych latach jego życia.
Objawy agresji skierowanej na rodziców:
 izolowanie się od domu rodzinnego,
 agresywny bierny opór,
 aroganckie zachowanie w stosunku do rodziców,
 wyzwiska,
 oszukiwanie, nagminne kłamstwa.
Środowisko rówieśnicze:
Im starsze dziecko, tym wpływ grupy rówieśniczej staje się bardziej znaczący.
Grupy uczą współdziałania, dają poczucie bezpieczeństwa i przynależności,
stwarzają możliwość wymiany poglądów. Stwarzają warunki do podejmowania
bardziej śmiałych i odważnych zachowań. Mogą też zachęcać do podejmowania
zachowań ryzykownych, w tym agresywno – przemocowych.
Objawy agresji skierowanej na swoich rówieśników:
 zamierzone znęcanie się nad kolegami, psychiczne, społeczne, wymuszanie
pieniędzy,
 zmuszanie do palenia, picia , a nawet narkotyków,
 przemoc fizyczna, bicie, kopanie, zamykanie, popychanie,
 ośmieszanie, zastraszanie,
 szykanowanie, wulgaryzmy, szantaż, groźby,
 izolowanie od grupy,
 plotkowanie, namawianie się, przezwiska, dowcipy, zastraszanie.
Środki masowego przekazu
Przeprowadzone badania wskazują, że pokazywane i publikowane obrazy
i informacje mają wpływ na modelowanie zachowań agresywnych,
w szczególności u dzieci i młodzieży. Im młodsze dziecko tym większe
prawdopodobieństwo, że będzie ono miało trudności w odróżnieniu treści
medialnych, fikcji od realiów otaczającego środowiska.
Media a agresja:
 eksponowanie i gloryfikacja przemocy,
 brak wzorców i wartości – głupio i śmiesznie,
 lansowanie wzoru człowieka osiągającego sukces bezwzględnym często
brutalnym postępowaniem,
 pokazywanie świata w krzywym zwierciadle, wszyscy kradną,
 uczenie bierności – gotowych rozwiązań,
 wczesna inicjacja agresją – bajki, gry,
 obniżają poziom empatii, współczucia u dzieci dla ofiar,
 podwyższają próg tolerancji,
 mało pokazują cierpienia, krzywdy ofiar przemocy,
 nie ukazują negatywnych skutków przemocy, a napięcie u napastnika po
zastosowaniu przemocy znika, napastnik rozluźnia się.
Dzieci uczą się przemocy, gdy reakcja:
 przynosi sprawcy satysfakcję, nagrodę lub nie jest ukarana,
 jest demonstrowana przez atrakcyjna osobę, z którą dziecko może się łatwo
utożsamić,
 jest dokonywana przez wiele osób,
 jest usprawiedliwiona wyższymi racjami społecznymi,
 jest przedstawiona jako aprobowana społecznie,
 jest pokazywana realistycznie i atrakcyjnie, można ja naśladować.
Sposoby przezwyciężania agresji i przemocy:
 usprawnić umiejętność słuchania i rozmawiania z własnymi dziećmi, a może
rozpocząć naukę rozmowy z własnym dzieckiem /cieszcie się wszyscy rodzice,
z którymi wasze dzieci chcą rozmawiać i opowiadać o swoich problemach,
a was traktują jako ekspertów/,
 wzmocnić naukę słuchania i mediacji oraz uwrażliwiania na uczucia innych
osób,
 tworzenie klubów zainteresowań, których celem jest wyrażanie postaw
i uczenie nieagresywnych strategii rozwiązywania problemów,
 muzykoterapia to forma rozładowania napięcia emocjonalnego,
 zmiana metod wychowawczych rodziców, jeśli wskutek otrzymywanych kar
, dziecko zachowuje się agresywnie,
 ograniczyć oglądanie filmów ukazujących obrazy agresji, a starać się
zainteresować filmami o odpowiedniej dla nich treści,
 wytwarzanie właściwych postaw społecznych oraz rozwiązanej z nimi
hierarchii wartości,

w przypadku agresji patologicznej powinno się zapewnić jednostce
odpowiednią opiekę lekarską,
Rady dla dziecka:
 spróbuj ignorować to co mówi sprawca,
 staraj się wyglądać na pewnego siebie,
 ćwicz swój głos by brzmiał pewnie i zdecydowanie,
 jeśli dokuczają odejdź, im dłużej będziesz stał i słuchał , tym większą
satysfakcję i zabawę będą mieli sprawcy,
 miej przygotowaną odpowiedź,
 nie daj się sprowokować, sprawcy działają przeważnie w grupie,
 powiedz krótko i stanowczo, że nie zgadzasz się na takie traktowanie,
 powiedz komuś o tym do kogo w tym czasie masz zaufanie, rodzicom
zawsze mówi się wszystko i o wszystkich,
 nie jesteś sam, są osoby które cię kochają,
 nie zasługujesz na takie traktowanie. Na zakończenie chciałabym przytoczyć
fragment homilii Jana Pawła II wygłoszonego 14 czerwca 1999 roku w Łowiczu
do rodziców. „Pierwszym miejscem, gdzie zaczyna się proces wychowawczy
młodego człowieka jest dom rodzinny. Każde dziecko ma naturalne,
niezbywalne prawo do posiadania własnych rodziców, rodziny i rodzeństwa,
wśród których rozpoznaje się, iż jest osobą potrzebującą uczucia miłości i tym,
że tym uczuciem może obdarzać sam innych. Ponieważ rodzice dają życie
swoim dzieciom, dlatego przysługuje im prawo do tego, by byli uznani
za pierwszych i głównych ich wychowawców. Oni też mają obowiązek
stworzenia takiej atmosfery rodzinnej, przepojonej miłością i szacunkiem dla
Boga, która sprzyjałaby osobistemu i społecznemu wychowaniu dzieci”.
Bibliografia:
1. Surzykiewicz J. „Agresja i przemoc w szkole”, CMPPP, Warszaw
20002. Mellibruda J. „Oblicza przemocy”, remedium XII 19933. Vogler
Roger E „Nastolatki i alkohol”, PARPA, Warszawa 1999.