Pobierz

Aktualności procesu prywatyzacji w Egipcie1
Sądowe orzeczenie o renacjonalizacji przedsiębiorstw
El Nasr Boilers, Misr Shebin El Kom Spinning & Weaving, Omar Effendi oraz
Tanta for Linen & Derivatives – to firmy egipskie symbolizujące obawy sektora
prywatnego, wyrażającego sceptycyzm wobec zapewnień rządu tymczasowego o
stabilnych perspektywach w okresie post-rewolucyjnym dla przedsiębiorstw publicznych
dotychczas sprywatyzowanych. W dniu 21 września 2011 r. egipski sąd administracyjny
unieważnił decyzje prywatyzacyjne 3 z wymienionych firm, co w istocie oznacza nakaz
ich zwrotu do sektora publicznego. Decyzja sądowa zainspirowała personel firmy Shebin
El Kom do ulicznego manifestowania poparcia dla renacjonalizacji oraz podjęta została
w następstwie unieważnienia w maju 2011 r. sprzedaży w 2006 roku sieci detalicznego
handlu Omar Effendi.
Skala i zakończenie programu prywatyzacji
Program prywatyzacji w gospodarce Egiptu został rozpoczęty w 1991 roku w
wyniku dążenia rządu do pozbycia się nierentownych przedsiębiorstw, wspierania
inwestycji prywatnych oraz pobudzania wzrostu i zatrudnienia. Dodatkowe wsparcie dla
procesu prywatyzacji udzielone zostało przez IMF oraz Bank Światowy, które wiązały
przyznanie pożyczek i innych form pomocy finansowej z postępem prywatyzacji jako
elementem reform ekonomicznych. Prywatyzacja przeprowadzana była głównie w
oparciu o Ustawę o Przedsiębiorstwie Sektora Publicznego /Public Sector Company Law/
nr 203 z 1991 roku. Ustawa zezwoliła na utworzenie 27 holdingów skupiających 314
firm sektora publicznego podlegających prywatyzacji w ramach oferty publicznej w
obrocie giełdowym, sprzedaży inwestorom strategicznym, w ramach pracowniczych
programów właścicielskich lub kontraktów leasingowych. Inne przedsiębiorstwa zostały
rozwiązane lub wchłonięte przez inne branże produkcyjne. Ostatecznie utworzono 16
przedsiębiorstw holdingowych podległych Ministerstwu Inwestycji, mających
zagwarantować eliminację monopoli w wyniku sprzedaży przedsiębiorstw państwowych
oraz zróżnicowanie własnościowe wewnątrz sektorów. Dla realizacji programu powołano
tzw. Komitet Czterech, w którym zasiadali przedstawiciele Biura Przedsiębiorstw
Publicznych, Zarządu Rynków Kapitałowych, Centralnej Agencji Audytu oraz giełdy
egipskiej.
1
na podstawie Business Monthly – The Journal of the American Chamber of Commerce in Egypt December 2011
1
Pierwotnym
zamierzeniem
było
sprywatyzowanie
wszystkich
314
przedsiębiorstw publicznych, lecz w okresie ponad 20 lat realizacji programu
sprywatyzowano około 50% firm. Wg danych US Bureau of Economic Affairs w marcu
2011 roku egipski sektor publiczny dysponował 150 przedsiębiorstwami. Inne duże
firmy, jak np. Telecom Egypt, zostały sprywatyzowane w ramach zarządzających nimi
ministerstw.
Latem 2010 roku rząd egipski poinformował, że sprzedaż aktywów państwowych
została efektywnie zakończona. W następstwie Rewolucji 25 Stycznia rząd tymczasowy
potwierdził to stanowisko oraz zlikwidował Ministerstwo Inwestycji, włączając je do
Ministerstwa Handlu i Przemysłu. Jako powód wstrzymania programu prywatyzacji
podano uzyskiwanie dochodowości przez przedsiębiorstwa przeznaczone do
prywatyzacji, będące w posiadaniu firm holdingowych. W międzyczasie problemy rynku
pracy powodowały społeczną ocenę, że aktywa państwowe zostały niedowartościowane
lub sprzedane na warunkach korupcyjnych.
W opiniach nt. programu prywatyzacji wskazuje się, że sprzedaż firmy
włókienniczej /Misr Shebin El Kom Spinning and Weaving, jednego z większych
pracodawców egipskich/, skutkująca zwolnieniami pracowniczymi, była niewłaściwa z
politycznego punktu widzenia. Negatywne komentarze o prywatyzacji w środkach
przekazu wzmocniły społeczne poparcie dla decyzji renacjonalizacyjnych. Podkreśla się,
że decyzje sądowe mogą powodować ocenę, że program prywatyzacji został podjęty dla
uzyskania ułatwień finansowych Banku Światowego, a obecnie uwaga jest skierowana na
legalność procesu prywatyzacyjnego. Sądowe decyzje renacjonalizacyjne są ocenianie
jako szczegółowe i kompletne, oparte o wiele powodów – w tym także wskazujące na
niedowartościowanie przedsiębiorstw. Niemniej analogie orzeczenia sądowego między
renacjonalizacją a prawem państwa do wywłaszczenia własności prywatnej /eminent
domain/ wywołują sporne reakcje.
Wycena sprywatyzowanych przedsiębiorstw – elementy orzeczenia sądowego
Egipskie Centrum Praw Ekonomicznych i Socjalnych /Egyptian Centre for
Economic and Social Rights/, pozywające do sądu o zwrot sprywatyzowanych firm
/Omar Effendi i pozostałych wymienionych/ do sektora publicznego jako główne
uzasadnienie podało, że zostały one sprzedane znacznie poniżej wartości. Firma El Nasr
Boilers została sprzedana w 1994 roku kanadyjskiej firmie Babcock and Wilcox za 16
mln dol. USA mimo, że Centralna Agencja Audytu /CAA/ wyceniła wartość firmy na
dwukrotnie więcej. Przedsiębiorstwo sektora włókienniczego Shebin Spinning and
Weaving wycenione na 600 mln funtów egipskich /EGP/ zostało sprzedane w 2006 roku
za 174 mln EGP firmie Indorama Group. Podobnie firma Tanta for Linen and Derivatives
została sprzedana w 2005 roku inwestorowi z Arabii Saudyjskiej Abdallah Saleh al-Ka’ki
za 83 mln EGP mimo, że 9 lat wcześniej Centralna Agencja Audytu wyceniła firmę na
211 mln EGP.
W dyskusji o programie prywatyzacji podkreśla się, że CAA nie sporządzała
wycen przedsiębiorstw, lecz przeprowadzała ich analizy, co w świetle poufności
raportów CAA inspiruje wątpliwości na temat warunków sprzedaży przedsiębiorstw.
Zaniechanie programu prywatyzacji w Egipcie dokonuje się w warunkach zarzutów
sprzedaży przedsiębiorstw poniżej wskazanej wartości /kwoty zalecanej - benchmark/.
2
Procedura szacowania wartości prywatyzowanych firm przeprowadzana była wg Ustawy
nr 203, na mocy której powołano Komitet Prywatyzacyjny gromadzący wyceny
przedsiębiorstw oraz wskazujący zalecaną wartość ich sprzedaży. Zalecenia
przekazywano do Biura Przedsiębiorstw Publicznych w celu oceny i sporządzenia
raportów dla firm holdingowych podejmujących ostateczną decyzję o sprzedaży
przedsiębiorstw.
Wniosek reprywatyzacyjny skierowany do sądu przytaczał obie wartości
przedsiębiorstw /wycenę oraz uzyskaną ze sprzedaży/ kwestionując rzetelność
prywatyzacji. W dyskusji o realizacji programu prywatyzacyjnego wskazuje się, że w
przypadku sprzedaży przez rząd aktywów przedsiębiorstw sektora publicznego wraz z
nieruchomościami, inwestor mógł odsprzedać nieruchomości z dużym zyskiem /jak to
miało miejsce w przypadku firmy Omar Effendi/. W efekcie zarzutów o sprzedaży
przedsiębiorstw poniżej ich wartości rząd zmienił reguły, pozbawiając inwestorów
możliwości odsprzedaży nieruchomości zakupionych wraz z aktywami firm.
Orzekając o wartości sprzedaży sprywatyzowanych przedsiębiorstw sąd wskazał,
że procedury nie były dotrzymywane, a ceny sprzedaży były niższe od zalecanych, co w
werdykcie renacjonalizacyjnym sądu uznane zostało jako złamanie Ustawy nr 89 z 1998
roku o przetargach. Werdykt renacjonalizacyjny sądu powołuje się także na zapis
wspomnianej Ustawy nr 203 z 1991 roku, wg której przedsiębiorstwo mogło zostać
sprzedane jeśli właściciel /firma holdingowa/ nie było w stanie efektywnie nim
zarządzać. Niemniej uzyskiwanie przez przedsiębiorstwo choćby niewielkiego przychodu
nie było dowodem braku efektywnego zarządzania, a ustawa nie sprecyzowała warunków
określających brak zdolności do efektywnego zarządzania, kreując w rezultacie szarą
strefę.
Do wyceny wartości przedsiębiorstw mogły być stosowane różne metody, także
uwzględniające czynniki powodujące obniżenie ich wartości /np. liczba zatrudnionych,
zadłużenie, nieprzydatne aktywa/. Wskazuje się także na nierentowność przedsiębiorstw
publicznych jako zasadniczy motyw ich prywatyzacji oraz realizację programu
prywatyzacyjnego niezgodnie z procedurami. Część przedsiębiorstw nie została poddana
restrukturyzacji, niektóre zostały zlikwidowane wbrew założeniom programu, a
inwestorzy nie dotrzymywali zobowiazań prywatyzacyjnych /np. inwerstor w firmie El
Nasr Boilers zamknął 7 z 9 zakładów produkcyjnych bez ich modernizacji i kreowania
miejsc pracy, a zakupioną z przedsiębiorstwem ziemię sprzedał firmie sektora
nieruchomości/.
Wskazuje się również, że dyskusja o sprzedaży przedsiębiorstw poniżej wartości
zaciemnia korzyści wynikające z prywatyzacji. Wg prezentowanych ocen na początku
procesu prywatyzacji dochodowe było ok. 75% przedsiębiorstw publicznych objętych
programem. Przedsiębiorstwa nierentowne zostały poddane restrukturyzacji w celu
sprzedaży poprzez konwersję lub umorzenie zadłużenia /przykładem jest Bank of
Alexandria, którego zadłużenie zostało przejęte przez banki państwowe/. W wyniku
restrukturyzacji lub przywrócenia dochodowości, choćby nominalnej, wiele
przedsiębiorstw sprywatyzowanych mogłoby zostać zakwalifikowane - zgodnie z
renacjonalizacyjnym orzeczeniem sądowym – jako posiadających możliwości ich
efektywnego zarządzania /zatem nie podlegających sprzedaży/.
Pojawiają się obawy o wynik zaskarżenia werdyktu renacjonalizacyjnego, tym
bardziej, że sąd wydając orzeczenie przytoczył art. 6 tymczasowej konstytucji
3
nakładającej na każdego obywatela obowiązek obrony i wspierania własności publicznej
stosownie do przepisów prawa /w przytoczonych czterech pozwach renacjonalizacyjnych
oskarżycielami byli byli pracownicy tych przedsiębiorstw/.
Sytuacja inwestorów zagranicznych
W dyskusji wskazuje się, że inwestorzy zaangażowani w prywatyzację
przedsiębiorstw publicznych w Egipcie wyrażają obawy o to, na ile decyzja
renacjonalizacyjna sądu może naruszać ich interesy. Podkreśla się obawę o możliwość
stosowania orzeczenia sądu do całego programu prywatyzacyjnego, niemniej wyrażana
jest nadzieja, że na szczeblu instancji odwoławczej sędzia unieważni renacjonalizacyjną
decyzję sądu. Wskazuje się jednocześnie na sprzeczność orzeczenia renacjonalizacyjnego
z precedensami prawnymi, które nigdy nie naruszały interesów inwestorów i
powodowały w podobnych sprawach nakładanie przez sąd administracyjny kar na rząd
bez anulowania transakcji. Wydane orzeczenie sądu obwinia w zasadniczej mierze stronę
rzadową bez interpretacji sugestii o niewłaściwym działaniu inwestorów.
Spodziewane jest zaskarżenie przez inwestorów decyzji sądu do egipskiego
Najwyższego Sądu Administracyjnego. Nie jest wykluczone, że część inwestorów nie
będzie zainteresowana dalszym posiadaniem firm /np. Indorama Group zamknęła zakłady
i podjęła negocjacje z rządem chcąc odzyskać poniesione nakłady i zamierzając wyjść z
rynku Egiptu/. W przypadku podtrzymania werdyktu sądowego wobec apelacji firm
Omar Effendi i pozostałych powstanie sytuacja wymagająca przywrócenia stanu sprzed
prywatyzacji przedsiębiorstw. Oznacza to dla rządu egipskiego obowiązek zwrotu
inwestorom nakładów poniesionych w związku z prywatyzacją przedsiębiorstw, jak
również prawdopodobnego pokrycia szkód wynikłych dla inwestora w rezultacie
unieważnienia transakcji prywatyzacyjnych oraz pokrycia zobowiązań zaciągniętych
przez firmę /zobowiązania firmy nie obciążają inwestora/.
Wobec przypuszczalnego skierowania przez inwestorów pozwów do arbitrażu
międzynarodowego spodziewane jest podjęcie przez rząd egipski postępowania
wyjaśniającego prawdziwość zarzutów o korupcji w procesie prywatyzacji. Wynik
postępowania będzie zasadniczo wpływać na sytuację inwestorów. Aktualnie po stronie
wnioskujących o renacjonalizację występuje stan wyczekiwania na decyzje sądowe w
związku ze spodziewanymi odwołaniami od wydanego orzeczenia reprywatyzacyjnego.
W kontekście wyniku postępowań odwoławczych zapowiadane jest złożenie kolejnych
25 wniosków zaskarżających prywatyzację przedsiębiorstw publicznych w Egipcie.
Prokuratorzy zaangażowani w pozwy renacjonalizacyjne oceniają, że bezpośrednie
inwestycje zagraniczne nie ucierpią znacząco z powodu powstałej obecnie sytuacji, gdyż
nowi inwestorzy nie będą powiązani z przedsiębiorstwami uprzednio
znacjonalizowanymi. W następstwie obecnej sytuacji prokuratorzy wskazują
perspektywę krótkookresową jako niekorzystną dla FDI oraz długookresową, w której
FDI nabiorą przekonania do nadrzędności rządów prawa.
Opracowanie: WPHI w Kairze
4