Małgorzata Świerad Studenckie Koło Naukowe COOLturoznawcy

Małgorzata Świerad
Studenckie Koło Naukowe COOLturoznawcy, działające przy Uniwersytecie Pedagogicznym
w Krakowie
„Problematyka praw człowieka we współczesnych tekstach kultury”
Gdzieś
w
przestrzeni
etyczno-filozoficznej
funkcjonuje
pojęcie
praw
człowieka.
Interdyscyplinarność tego terminu przysparza jednak pewne trudności w jego jednoznacznym
zdefiniowaniu. W zależności bowiem od płaszczyzny badawczej (prawoznawstwo,
socjologia, filozofia) zmienia się nieco koncepcja określająca. Podstawowym założeniem idei
praw człowieka jest teza, według której każdej jednostce ludzkiej gwarantowane są pewne
prawa wynikające z faktu niezbywalnej cechy godności przypisanej wszystkim w momencie
urodzenia. Wydawać by się mogło, że od czasów Deklaracji praw człowieka i obywatela
uchwalonej w 1789 roku jest już tylko lepiej w tej materii, jednak prawa człowieka są wciąż
tematem wielu dyskusji.
Niebagatelny w nich udział ma organizowany od 2003 roku festiwal filmowy WATCH DOCS.
Prawa Człowieka w Filmie. Helsińska Fundacja Praw Człowieka i Społeczny Instytut
Filmowy współpracują z organizacjami pozarządowymi na terenie całej Polski współtworząc
festiwal objazdowy, podczas którego – obok projekcji filmowych – organizowane są liczne
panele dyskusyjne, spotkania z ekspertami. Trwająca w dniach 23-27 października br.
krakowska edycja festiwalu gościła w Kinie Paradox i Bunkrze Sztuki, prezentując widzom
szerokie spektrum filmowe dotyczące wielu aspektów problematyki praw człowieka.
Wydarzeniem towarzyszącym festiwalowi była także sesja naukowa pt. „Problematyka praw
człowieka we współczesnych tekstach kultury”, która miała miejsce w Audytorium im. prof.
W. Danka na Uniwersytecie Pedagogicznym im. KEN.
Wśród zaproszonych gości był m.in. dr hab. Jacek Kochanowski, który zabrał głos na temat
kryzysu praw człowieka w Polsce. Zwrócił on uwagę na trzy etapy polskiej refleksji
dotyczącej praw człowieka. Po pierwsze – kolonizacji związanej z „wynalezieniem” narodu
polskiego i dominacją tradycji katolickiej w hegemonizacji mniejszości społecznych; po
wtóre – tzw. "kolonizacji wprost", związanej z przemianami ustrojowymi po 1989 roku
i bezrefleksyjnym przejęciem neoliberalnego modelu walki antydyskryminacyjnej, i wreszcie
– swoistym resentymentem związanym z brakami w edukacji o prawach człowieka.
W usuwaniu nierówności potrzebny jest aspekt dychotomiczny: obserwacja różnic wymaga
przełożenia na inny system prawny, na działania nie będące oderwaniem od nadwiślańskiej
rzeczywistości.
Prelekcję zatytułowaną „Ideologia w kinie a prawa człowieka” wygłosił prof. dr hab.
Bogusław Skowronek. Kino bowiem nie jest bezosobowym aparatem systemu przekonań, jest
ono nośnikiem znaczeń tym bardziej perswazyjnych, im bardziej wydają się być one
niewidoczne. Ciekawa w tym kontekście okazała się analiza kina popularnego, jako
najbardziej ideologicznego – nie ma tu mowy o niewinnych aktach reprezentacji. Jeśli film
wpływa na emocje (np. bawi), to nie buduje dyskursu krytycznego. Wydaje się być lekkim
"smaczkiem ludycznym", tymczasem jest cichym przemytnikiem jakichś założeń. Warto
przefiltrować sobie znane nam ekranizacje przez pryzmat problemów nierówności klasowej
lub też seksizmu. Być może (choć na pewno nie we wszystkich przypadkach) okaże się, że
w danej produkcji zobaczymy naddane poglądy, wcześniej zupełnie niedostrzegalne. Taki jest
właśnie mechanizm sprawnej ideologii działającej wtedy, gdy wcale jej nie zauważamy.
„Przemoc w mediach. Typy, geneza, formy profilaktyki edukacyjnej” to temat zagadnienia
omawianego przez prof. dr hab. Agnieszkę Ogonowską. Referentka zwróciła uwagę na coraz
bardziej powszechną nadreprezentację przemocy w mediach, związaną z chęcią zwrócenia
uwagi widza i jak najdłuższym jej zatrzymaniu. Kultura medialna, podobnie jak w koncepcji
społecznego uczenia się Alberta Bandury, to model naśladowania pokazywanych
i kreowanych wzorców ekranowych przez pasywnego odbiorcę. Tzw. „telenowela przemocy”
oddziałuje na widzów, manipulując i przyczyniając się do legitymizacji i usprawiedliwienia
obecnej w mediach przemocy.
Referat zamykający sesję wygłosiła Przewodnicząca Koła Pedagogów Uniwersytetu
Pedagogicznego. Joanna Hebda w swoim wystąpieniu „Wielkie prawa małego człowieka”
zwróciła uwagę na problemy najmłodszych i uzależnionych od decyzji swoich opiekunów –
dzieci. Wykorzystywanie nieletnich do pracy i przemoc fizyczna, choć wydają się być złym
wspomnieniem z odległej przeszłości, są niestety wciąż codziennością w wielu kręgach
kulturowych.
W ramach sesji naukowej odbywały się także projekcje filmowe: jako pierwszy pokazany
został dokument w reżyserii Deeyah Khan pt. „Banaz. Historia miłosna”. Obraz dotyka
kwestii honorowych zabójstw wciąż praktykowanych w społeczeństwie kurdyjskim. „Ziemia
niczyja” reżysera Michaela Graversena pokazuje życie podopiecznych duńskiego ośrodka dla
małoletnich uchodźców i pełne niepewności oczekiwanie na wymarzony azyl. Dokumentalna
animacja w reżyserii Kajsa Naess’a pt. „To zależy od Ciebie” pokazuje świat dziecka, którego
rodzic trafia do więzienia.
***
Komu potrzebna jest dziś debata na temat praw człowieka? Czy dyskusja przyniesie pomoc
lub wprowadzi konkretne zmiany? Ciężko o twarde efekty w tak delikatnej materii – warto
pamiętać, że wielkie zmiany zaczynają się w głowie. Im więcej osób zarazi się wrażliwością
na drugą osobę, tym mniej będzie pokrzywdzonych, wykluczonych.