Sprawozdanie krajowe – Polska 2016

POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
ul. Nowy Świat 49
00-042 Warszawa
Tel. (022) 826 52 46, fax (022) 551 54 55
www.eapn.org.pl
e-mail: [email protected]
Warszawa 21.03.2016
Opinia Polskiego Komitetu EAPN o dokumencie roboczym Komisji Europejskiej pt. „Sprawozdanie krajowe –
Polska 2016”
Z czym się zgadzamy
Zgadzamy się w szczególności ze stwierdzeniem, że „potrzebne są większe wysiłki w zakresie… ograniczenia
ubóstwa” (s. 2). PK EAPN od 2013 r. zwracał uwagę na to, że cel w tym zakresie został wyznaczony w KPR z 2011
r. zbyt ostrożnie i postulował jego podniesienie z 1,5 miliona do 3 milionów oraz uzupełnienie o cele dla
szczególnie zagrożonych grup (np. dzieci, osoby z niepełnosprawnościami) oraz ustalone również za pomocą
polskich wskaźników o ustalonej interpretacji (np. ubóstwo skrajne według minimum egzystencji). Niepokoiło
nas szczególnie to, że oficjalny cel w zakresie ubóstwa został osiągnięty, a ubóstwo skrajne nie tylko nie zmniejsza
się, ale rośnie. Obecnie podobną opinię wyraża również Komisja Europejska (s. 28, 46).
Zgadzamy się z generalną opinią, że „Polski system ochrony socjalnej ma niewielki zasięg i w niewystarczający
sposób przyczynia się do ograniczania ubóstwa” (s. 2, 28). System redystrybucji dochodu narodowego, czyli
„świadczenia społeczne, składki na ubezpieczenia społeczne i podatki bezpośrednie” są mało skuteczne w
przeciwdziałaniu ubóstwu (s. 2 i 28) . Należało przy tym zauważyć, że Polska należy do krajów, w których różnica
między obciążeniem składkami i podatkami zarobków wysokich i niskich jest bardzo zbliżona1. Oznacza to, że
system ten jest niesprawiedliwy i należy wprowadzić większą progresję poprzez zwiększenie obciążeń zarobków
wysokich i zmniejszenie ich w przypadku niskich.
Zgadzamy się ze stwierdzeniem, że ubóstwo skrajne rodzin z niską intensywnością pracy i bez osób pracujących
jest wyjątkowo wysokie, co należy przypisać „wąskiemu zakresowi i niewystarczającej adekwatności świadczeń z
tytułu bezrobocia oraz stosunkowo surowym kryteriom uprawniającym do świadczeń i niskiej stopie kompensacji
dochodów” (s. 28). Zabezpieczenie społeczne dla osób bezrobotnych w Polsce jest niewystarczające i powinno
zostać zasadniczo zreformowane.
Zgadzamy się z opinią, że „adekwatność świadczeń społecznych jest niewielka”, w szczególności z tym, że „zasięg
pomocy społecznej jest niewystarczający ze względu na niskie progi dochodowe uprawniające do świadczeń
społecznych oraz skomplikowane kryteria kwalifikowalności”. PK EAPN wielokrotnie wskazywał, że reforma
pomocy społecznej jest konieczna. Podobną opinię miał również rząd PO-PSL, gdyż jej założenia zostały zapisane
w Krajowym Programie Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu. Byliśmy świadkami trwających
dwa lata sporów między Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej a Ministerstwem Finansów, które w końcu tę
reformę skutecznie zablokowało. Mamy nadzieję, że nowy rząd odpowiednio przygotuje, skonsultuje i
przeprowadzi tę reformę biorąc pod uwagę dotychczasowe opinie w tej sprawie2.
Co zostało pominięte
Sytuacja mieszkaniowa i polityka w tym zakresie
1
IBS Fundacja naukowa na podstawie raportu OECD „Taxing wages 2014”.
W szczególności chodzi o Postulaty Polskiej Sieci na rzecz Godnej Pieniężnej Pomocy Społecznej oraz
Ogólnopolskiej Federacji Pracowników Socjalnych i Pomocy Społecznej.
2
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
EAPN jest największą europejską siecią krajowych, regionalnych i lokalnych organizacji działających na rzecz walki z ubóstwem. W Polsce
obecny od 2007 roku, zrzesza 37 organizacji. EAPN Polska działa przy Wspólnocie Roboczej Związków Organizacji Socjalnych WRZOS. Celem
Komitetu jest m.in. monitorowanie i recenzowanie aktywności państwa w sferze walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz
współkształtowanie polityki społecznej w tym zakresie, na poziomie ogólnopolskim oraz europejskim.
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
ul. Nowy Świat 49
00-042 Warszawa
Tel. (022) 826 52 46, fax (022) 551 54 55
www.eapn.org.pl
e-mail: [email protected]
Pierwszym pominiętym obszarem jest polityka mieszkaniowa. Sytuacja mieszkaniowa w Polsce jest trudna co
potwierdzają liczne raporty i literatura reportażu3. Ważną częścią problemu mieszkaniowego jest ubóstwo
energetyczne szacowane w Polsce na 6 milionów osób4. Polityka mieszkaniowa poprzednich rządów była
krytykowana i wytykano jej liczne błędy. Dotyczy to zarówno tej jej części, która ma wspomagać obywateli w
nabyciu mieszkania na własność, jak i tej, która ma ich wspierać, gdy są niezamożnymi lub ubogimi najemcami5.
Jednym z coraz częściej powtarzanych postulatów dotyczących reformy polityki mieszkaniowej jest większy
nacisk na rozwiązania w obszarze najmu. Nowy rząd na razie nie przedstawił konkretnych propozycji, ale wydaje
się, że zapowiedzi potwierdzają ten kierunek: „… resort [Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa] zakłada, że
w znacznie większym niż dotąd zakresie polityka mieszkaniowa będzie opierała się o rozwiązania zwiększające
udział segmentu dobrze zarządzanych, dostępnych cenowo mieszkań czynszowych”6.
PK EAPN popiera ten kierunek, w szczególności troszcząc się o instrumenty skierowane do ubogich lokatorów.
Uważamy, że rząd powinien w pracach nad Narodowym Programem Mieszkaniowym uwzględnić wystąpienie
Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie mieszkań socjalnych oraz przygotować gruntowną reformę systemu
pomocy mieszkaniowej nie tylko w sektorze najmu komunalnego, ale również w prywatnego. Instrumenty
pomocy mieszkaniowej powinny być zintegrowane z usługami wspierającymi lokatorów (społeczne pośrednictwo
najmu, społeczne agencje najmu na wzór belgijski)7.
System aktywizacji zawodowej i zabezpieczenia społecznego osób z niepełnosprawnościami
Drugim pominiętym obszarem jest system aktywizacji zawodowej i zabezpieczenia społecznego dla osób z
niepełnosprawnościami. Osoby te i ich rodziny są w większym stopniu zagrożone ubóstwem skrajnym, a poziom
zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami jest bardzo niski. Polska ratyfikowała Konwencję ONZ o prawach
osób niepełnosprawnych, ale nie realizuje jej w wystarczającym stopniu8.
Próby większej reformy w tym zakresie podjęte przez poprzednie rządy były nieudane. Jeżeli przyjmiemy, że
obecny system emerytalny ma zostać w swoim podstawowym kształcie z 1999 r., to należy zreformować
ubezpieczenie rentowe tak, aby uniknąć sytuacji, gdy przejście z renty na emeryturę będzie korzystniejsze pod
względem wysokości świadczeń, niż zwykłe przejście na emeryturę. W tym kontekście trzeba rozważyć ponownie
zmodyfikowane propozycje rządowe z 2008 r.9.
Ponadto niekonstytucyjność różnicowania prawa do świadczeń pielęgnacyjnych na podstawie wieku, w którym
podopieczny nabył niepełnosprawność sprawia, że konieczne są dalsze reformy w obszarze świadczeń
opiekuńczych. Po pierwsze, świadczenia należy przekierować do osoby z niepełnosprawnością potrzebującej
opieki. Po drugie, należy usunąć warunek wykluczający aktywność zawodową opiekuna (co dotyczy również
specjalnego zasiłku opiekuńczego). Po trzecie, należy rozwijać usługi pozwalające opiekunom łączyć opiekę z
pracą.
3
M. Salamon, A. Muzioł-Węcławowic red. Mieszkalnictwo w Polsce. Analiza wybranych obszarów polityki
mieszkaniowej. Habitat for Humanity, 2015; F. Springer, 13 pięter, Czarne 2015.
4
A. Miazga, D. Owczarek, Dom zimny, dom ciemny – czyli ubóstwo energetyczne w Polsce, IBS 2015.
5
I. Herbst, W poszukiwaniu rozsądnej polityki mieszkaniowej, 2016; Wystąpienie RPO do Prezesa Rady
Ministrów z 17 marca 2016, IV.7217.2.2016/JS.
6
http://www.kazimierzsmolinski.pl/mib-gov-pl-senacie-o-kasach-oszczednosciowo-budowlanych/
7
http://habitat.pl/portfolio-items/spoleczna-agencja-najmu/
8
Realizacja przez Polskę zobowiązań wynikających z Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych
Sprawozdanie Rzecznika Praw Obywatelskich, 2015. J. Zadrożny red. Społeczny Raport Alternatywny z realizacji
Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami w Polsce. Fundacja KSK 2015.
9
J. Jabłonowski, C. Muller, Długookresowa ocena stabilności polskiego systemu rentowego oraz jego możliwej
reformy. Sprawne Państwo, Program EY, 2014.
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
EAPN jest największą europejską siecią krajowych, regionalnych i lokalnych organizacji działających na rzecz walki z ubóstwem. W Polsce
obecny od 2007 roku, zrzesza 37 organizacji. EAPN Polska działa przy Wspólnocie Roboczej Związków Organizacji Socjalnych WRZOS. Celem
Komitetu jest m.in. monitorowanie i recenzowanie aktywności państwa w sferze walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz
współkształtowanie polityki społecznej w tym zakresie, na poziomie ogólnopolskim oraz europejskim.
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
ul. Nowy Świat 49
00-042 Warszawa
Tel. (022) 826 52 46, fax (022) 551 54 55
www.eapn.org.pl
e-mail: [email protected]
Należy podjąć zaproponowane w założeniach do projektu ustawy o pomocy społecznej rozwiązanie nastawione
na zwiększenie zasiłków stałych dla osób z niepełnosprawnościami całkowicie niezdolnych do pracy w zwykłych
warunkach, poprzez niewliczanie do dochodu zasiłków i dodatków pielęgnacyjnych. Należy również zastanowić
się nad umożliwieniem pobierania tego świadczenia razem z zarobkami z pracy w warunkach chronionych.
Partnerzy społeczno-gospodarczy w Międzyresortowym Zespole do spraw Strategii Europa 2020 sygnalizowali
zainteresowanie tym tematem i ich stanowisko w tej sprawie powinno być odpowiednio przedyskutowane.
Wpływ świadczenia wychowawczego na ubóstwo rodzin i dzieci
W raporcie wspomniano o świadczeniu wychowawczym, które zostało już wprowadzone do porządku prawnego
i niedługo będzie realizowane. W komentarzu do tego działania pominięto możliwy wpływ tego świadczenia na
ubóstwo rodzin z dziećmi. Podzielamy wątpliwości Komisji dotyczące istotnego wpływu świadczenia
wychowawczego na dzietność. Spodziewamy się jednak pozytywnych skutków ubocznych w postaci znaczącego
ograniczenia ubóstwa dochodowego rodzin z dziećmi, w szczególności wielodzietnych.
Z wyrazami szacunku
Dr hab. Ryszard Szarfenberg
Przewodniczący Rady Wykonawczej Polskiego Komitetu
EAPN
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
EAPN jest największą europejską siecią krajowych, regionalnych i lokalnych organizacji działających na rzecz walki z ubóstwem. W Polsce
obecny od 2007 roku, zrzesza 37 organizacji. EAPN Polska działa przy Wspólnocie Roboczej Związków Organizacji Socjalnych WRZOS. Celem
Komitetu jest m.in. monitorowanie i recenzowanie aktywności państwa w sferze walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz
współkształtowanie polityki społecznej w tym zakresie, na poziomie ogólnopolskim oraz europejskim.