opinię o projekcie tego dokumentu

POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
ul. Nowy Świat 49
00-042 Warszawa
Tel. (022) 826 52 46, fax (022) 551 54 55
www.eapn.org.pl
e-mail: [email protected]
Warszawa 23.03.2016
Opinia Polskiego Komitetu EAPN o projekcie aktualizacji Krajowego Programu Reform na lata 2016/2017
Poniżej zamieszczamy szczegółowe uwagi do poszczególnych punktów projektu oraz wskazujemy obszary według
nas niesłusznie pominięte.
Uwagi do poszczególnych punktów.
Punkt 2
1.
Proponujemy, aby do konsultacji przesyłano pełny dokument, zawierający także scenariusz
makroekonomiczny.
Punkt 3
2.
Projekt w tym punkcie w ogóle nie odnosi się do wyzwań jakie wskazała Komisja Europejska w obszarze
polityki społecznej i ubóstwa. W naszej opinii do „Sprawozdania krajowego – Polska 2016” właśnie te
wyzwania zostały podkreślone jako zasługujące na akceptację. Należy więc uzupełnić KPR o odniesienie się
rządu również do tych wyzwań. Przypomnijmy:
 Komisja podkreśliła, że „potrzebne są większe wysiłki w zakresie… ograniczenia ubóstwa” (s. 2).
Mimo, że oficjalny cel Polski w zakresie ubóstwa został osiągnięty, ubóstwo skrajne nie tylko nie
zmniejsza się, ale rośnie (s. 28, 46).
 Komisja wyraziła opinię, że „Polski system ochrony socjalnej ma niewielki zasięg i w
niewystarczający sposób przyczynia się do ograniczania ubóstwa” (s. 2, 28). System redystrybucji
dochodu narodowego, czyli „świadczenia społeczne, składki na ubezpieczenia społeczne i podatki
bezpośrednie” są mało skuteczne w przeciwdziałaniu ubóstwu (s. 2 i 28).
 Ponadto stwierdzono w Sprawozdaniu, że ubóstwo skrajne rodzin z niską intensywnością pracy i
bez osób pracujących jest wyjątkowo wysokie, co należy przypisać „wąskiemu zakresowi i
niewystarczającej adekwatności świadczeń z tytułu bezrobocia oraz stosunkowo surowym
kryteriom uprawniającym do świadczeń i niskiej stopie kompensacji dochodów” (s. 28).
 Komisja podkreśliła również, że „zasięg pomocy społecznej jest niewystarczający ze względu na
niskie progi dochodowe uprawniające do świadczeń społecznych oraz skomplikowane kryteria
kwalifikowalności”.
Punkt 4.1
3.
4.
W części wprowadzającej brak jest informacji na temat bardzo niskiej intensywności pracy w
gospodarstwach domowych. Pozytywny trend w postaci szybkiego spadku tego problemu zakończył się w
2009 r. W kolejnych latach liczba osób w takich rodzinach wynosiła 2 miliony, a w latach 2013 i 2014 widać
lekki wzrost, w roku 2011 było to 2,06 miliona, a w 2014 już 2,16 miliona. Należy więc wprowadzić te
informacje i zaproponować działania skierowane do tej szczególnej grupy rodzin.
Nie poświęcono żadnej uwagi bezrobociu długotrwałemu, które jest poważniejszym problemem niż
bezrobocie krótkotrwałe. Należy wprowadzić informacje na ten temat i zaproponować działania
dedykowane temu problemowi. Przypominamy, że Rada UE zaleca określone podejście w tym zakresie1.
1
Zalecenie Rady (UE) z dnia 15 lutego 2016 r. w sprawie integracji osób długotrwale bezrobotnych na rynku
pracy.
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
EAPN jest największą europejską siecią krajowych, regionalnych i lokalnych organizacji działających na rzecz walki z ubóstwem. W Polsce
obecny od 2007 roku, zrzesza 37 organizacji. EAPN Polska działa przy Wspólnocie Roboczej Związków Organizacji Socjalnych WRZOS. Celem
Komitetu jest m.in. monitorowanie i recenzowanie aktywności państwa w sferze walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz
współkształtowanie polityki społecznej w tym zakresie, na poziomie ogólnopolskim oraz europejskim.
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
ul. Nowy Świat 49
00-042 Warszawa
Tel. (022) 826 52 46, fax (022) 551 54 55
www.eapn.org.pl
e-mail: [email protected]
5.
Brak informacji o bardzo niskim poziomie aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnościami. W części
wprowadzającej należy umieścić informacje na ten temat. W planowanych działaniach uwzględniono
wspieranie zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Nie uważamy, aby to działanie było wystarczające dla
istotnej poprawy sytuacji w tym zakresie. Oczekujemy, że informacja o tym działaniu zostanie uzupełniona
o dokładne przewidywania dotyczące wzrostu wskaźnika zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami dzięki
ich podjęciu.
Punkt 4.3
6.
Pominięto problem ubóstwa energetycznego, które szacuje się w Polsce na ponad 6 milionów osób. Nie
przewidziano żadnych działań nastawionych na ograniczenie tego problemu. Należy więc zamieścić
informacje o ubóstwie energetycznym2 i działaniach, jakie są przewidywane dla jego ograniczenia3.
Punkt 4.4
7.
Nie dostrzeżono problemu dzieci z ubogich rodzin w opiece nad dziećmi do lat 3, edukacji przedszkolnej i
szkolnej. Wczesna interwencja edukacyjna w przypadku takich dzieci jest szczególnie pożądana w celu
wyrównywania szans i zapobiegania dziedziczeniu ubóstwa. Nie wyróżniono żadnych wyzwań w tym
zakresie, ani też działań podejmowanych i planowanych. Postulujemy więc uwzględnienie problemu
dostępności i jakości opieki nad dziećmi do lat 3, edukacji przedszkolnej i szkolnej dla dzieci z ubogich rodzin,
a także wprowadzenie działań ograniczających te problemy według zaleceń Komisji Europejskiej4.
Punkt 4.5
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Do części informacyjnej należy dodać informacje o ubóstwie i wykluczeniu społecznym osób starszych oraz
osób z niepełnosprawnościami.
Zgadzamy się z przewidywaniem, że zmiany w systemie podatkowym (ulga podatkowa na dzieci ze zwrotem
dla ubogich rodzin) i w systemie świadczeń socjalnych (świadczeni rodzicielskie, świadczenie wychowawcze)
mogą przyczynić się do zmniejszenia ubóstwa skrajnego wśród rodzin z dziećmi. Należy jednak uzupełnić te
informacje o dokładne dane na temat tego, o ile zmniejszy się w kolejnych latach ubóstwo skrajne rodzin z
dziećmi i dzieci.
Przy opisie determinant ubóstwa należy dodać informację, że ubóstwu sprzyja też niepełnosprawność w
rodzinie.
Interpretacja przeglądu wydatków publicznych w obszarze wsparcia rodzin o niskich dochodach jest za mało
szczegółowa i wprowadza w błąd, należy przypomnieć główne rekomendacje, które nie sprowadzały się
wyłącznie do podniesienia świadczeń:
 podjąć działania mające na celu dotarcie ze wsparciem do większej liczby potrzebujących rodzin,
 pomoc powinna być kierowana w większym stopniu także do osób poniżej relatywnej granicy
ubóstwa,
 wprowadzenie działań mających na celu zmniejszenie ryzyka ubóstwa, a nie tylko samego ubóstwa.
Programy projektowe Senior-Wigor i ASOS są to niewystarczające działania w zakresie przeciwdziałania
ubóstwu i wykluczeniu społecznemu osób starszych. Należy zasadniczo rozszerzyć zakres działań w tym
obszarze.
Pragniemy podkreślić, że jednym z zadań z zakresu zdrowia publicznego jest ograniczanie nierówności w
zdrowiu wynikających z uwarunkowań społeczno-ekonomicznych, oczekujemy wskazania konkretnych
działań, które będą ograniczały te nierówności. W szczególności dotyczy to dostępu do opieki zdrowotnej
osób ubogich i bezdomnych5.
2
A. Miazga, D. Owczarek, Dom zimny, dom ciemny – czyli ubóstwo energetyczne w Polsce, IBS 2015.
A. Szpor, Ubóstwo energetyczne w Polsce – temat zastępczy czy realny problem? IBS, 2015.
4
Zalecenie Komisji z dnia 20 lutego 2013 r. Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji.
5
Wystąpienie RPO ws. zapewnienia opieki zdrowotnej osobom bezdomnym oraz innym osobom
nieuzyskującym dochodu z 15.03.2016.
3
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
EAPN jest największą europejską siecią krajowych, regionalnych i lokalnych organizacji działających na rzecz walki z ubóstwem. W Polsce
obecny od 2007 roku, zrzesza 37 organizacji. EAPN Polska działa przy Wspólnocie Roboczej Związków Organizacji Socjalnych WRZOS. Celem
Komitetu jest m.in. monitorowanie i recenzowanie aktywności państwa w sferze walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz
współkształtowanie polityki społecznej w tym zakresie, na poziomie ogólnopolskim oraz europejskim.
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
ul. Nowy Świat 49
00-042 Warszawa
Tel. (022) 826 52 46, fax (022) 551 54 55
www.eapn.org.pl
e-mail: [email protected]
14. W projekcie nie wspomniano ani razu o Krajowym Programie Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu
społecznemu przyjętemu przez rząd w 2014 r.6 Przewidziano w nim między innymi reformę pomocy
społecznej7. Należy wprowadzić odrębny punkt dotyczący tego programu z informacją o stanie
zaawansowania jego realizacji, w tym zaplanowanej tam reformy pomocy społecznej.
Obszary niesłusznie pominięte
15. Sytuacja mieszkaniowa i polityka w tym zakresie
 Pierwszym pominiętym obszarem jest polityka mieszkaniowa. Sytuacja mieszkaniowa w Polsce jest
trudna co potwierdzają liczne raporty i literatura reportażu8. Ważną częścią problemu mieszkaniowego
jest ubóstwo energetyczne szacowane w Polsce na 6 milionów osób9. Polityka mieszkaniowa
poprzednich rządów była krytykowana i wytykano jej liczne błędy. Dotyczy to zarówno tej jej części,
która ma wspomagać obywateli w nabyciu mieszkania na własność, jak i tej, która ma ich wspierać, gdy
są niezamożnymi lub ubogimi najemcami10.
 Jednym z coraz częściej powtarzanych postulatów dotyczących reformy polityki mieszkaniowej jest
większy nacisk na rozwiązania w obszarze najmu. Nowy rząd na razie nie przedstawił konkretnych
propozycji, ale wydaje się, że zapowiedzi potwierdzają ten kierunek: „… resort [Ministerstwo
Infrastruktury i Budownictwa] zakłada, że w znacznie większym niż dotąd zakresie polityka
mieszkaniowa będzie opierała się o rozwiązania zwiększające udział segmentu dobrze zarządzanych,
dostępnych cenowo mieszkań czynszowych”11.
 PK EAPN popiera ten kierunek, w szczególności troszcząc się o instrumenty skierowane do ubogich
lokatorów. Uważamy, że rząd powinien w pracach nad Narodowym Programem Mieszkaniowym
uwzględnić wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich ws. pomocy mieszkaniowej dla osób
najuboższych oraz przygotować gruntowną reformę systemu pomocy mieszkaniowej nie tylko w
sektorze najmu komunalnego, ale również w prywatnego. Instrumenty pomocy mieszkaniowej powinny
być zintegrowane z usługami wspierającymi lokatorów (społeczne pośrednictwo najmu, społeczne
agencje najmu na wzór belgijski)12.
16. System aktywizacji zawodowej i zabezpieczenia społecznego osób z niepełnosprawnościami
 Drugim pominiętym obszarem jest system aktywizacji zawodowej i zabezpieczenia społecznego dla osób
z niepełnosprawnościami. Osoby te i ich rodziny są w większym stopniu zagrożone ubóstwem skrajnym,
a poziom zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami jest bardzo niski. Polska ratyfikowała Konwencję
ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, ale nie realizuje jej w wystarczającym stopniu13.
 Próby większej reformy w tym zakresie podjęte przez poprzednie rządy były nieudane. Jeżeli
przyjmiemy, że obecny system emerytalny ma zostać w swoim podstawowym kształcie z 1999 r., to
należy zreformować ubezpieczenie rentowe tak, aby uniknąć sytuacji, gdy przejście z renty na emeryturę
6
Uchwała nr 165 Rady Ministrów z dnia 12 sierpnia 2014 r. w sprawie przyjęcia programu pod nazwą „Krajowy
Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020. Nowy wymiar aktywnej integracji”.
7
Propozycje PK EAPN i innych interesariuszy w tym zakresie zob. Postulaty na rzecz Godnej Pienięzṅ ej Pomocy
Społecznej, 2015 www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2015/01/DeklaracjaEMIN.pdf
8
M. Salamon, A. Muzioł-Węcławowic red. Mieszkalnictwo w Polsce. Analiza wybranych obszarów polityki
mieszkaniowej. Habitat for Humanity, 2015; F. Springer, 13 pięter, Czarne 2015.
9
A. Miazga, D. Owczarek, Dom zimny, dom ciemny – czyli ubóstwo energetyczne w Polsce, IBS 2015.
10
I. Herbst, W poszukiwaniu rozsądnej polityki mieszkaniowej, 2016; Wystąpienie RPO do Prezesa Rady
Ministrów z 17 marca 2016, IV.7217.2.2016/JS.
11
http://www.kazimierzsmolinski.pl/mib-gov-pl-senacie-o-kasach-oszczednosciowo-budowlanych/
12
http://habitat.pl/portfolio-items/spoleczna-agencja-najmu/
13
Realizacja przez Polskę zobowiązań wynikających z Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych
Sprawozdanie Rzecznika Praw Obywatelskich, 2015. J. Zadrożny red. Społeczny Raport Alternatywny z realizacji
Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami w Polsce. Fundacja KSK 2015.
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
EAPN jest największą europejską siecią krajowych, regionalnych i lokalnych organizacji działających na rzecz walki z ubóstwem. W Polsce
obecny od 2007 roku, zrzesza 37 organizacji. EAPN Polska działa przy Wspólnocie Roboczej Związków Organizacji Socjalnych WRZOS. Celem
Komitetu jest m.in. monitorowanie i recenzowanie aktywności państwa w sferze walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz
współkształtowanie polityki społecznej w tym zakresie, na poziomie ogólnopolskim oraz europejskim.
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
ul. Nowy Świat 49
00-042 Warszawa
Tel. (022) 826 52 46, fax (022) 551 54 55
www.eapn.org.pl
e-mail: [email protected]



będzie korzystniejsze pod względem wysokości świadczeń, niż zwykłe przejście na emeryturę. W tym
kontekście trzeba rozważyć ponownie zmodyfikowane propozycje rządowe z 2008 r.14.
Ponadto niekonstytucyjność różnicowania prawa do świadczeń pielęgnacyjnych na podstawie wieku, w
którym podopieczny nabył niepełnosprawność sprawia, że konieczne są dalsze reformy w obszarze
świadczeń opiekuńczych. Po pierwsze, świadczenia należy przekierować do osoby z
niepełnosprawnością potrzebującej opieki. Po drugie, należy usunąć warunek wykluczający aktywność
zawodową opiekuna (co dotyczy również specjalnego zasiłku opiekuńczego). Po trzecie, należy rozwijać
usługi pozwalające opiekunom łączyć opiekę z pracą.
Należy podjąć zaproponowane w założeniach do projektu ustawy o pomocy społecznej rządu PO-PSL
rozwiązanie nastawione na zwiększenie zasiłków stałych dla osób z niepełnosprawnościami całkowicie
niezdolnych do pracy w zwykłych warunkach, poprzez niewliczanie do dochodu zasiłków i dodatków
pielęgnacyjnych. Należy również zastanowić się nad umożliwieniem pobierania tego świadczenia razem
z zarobkami z pracy w warunkach chronionych.
Partnerzy społeczno-gospodarczy w Międzyresortowym Zespole do spraw Strategii Europa 2020
sygnalizowali zainteresowanie tym tematem i ich stanowisko w tej sprawie powinno być uwzględnione.
Z wyrazami szacunku
Dr hab. Ryszard Szarfenberg
Przewodniczący Rady Wykonawczej Polskiego Komitetu
EAPN
14
J. Jabłonowski, C. Muller, Długookresowa ocena stabilności polskiego systemu rentowego oraz jego możliwej
reformy. Sprawne Państwo, Program EY, 2014.
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
EAPN jest największą europejską siecią krajowych, regionalnych i lokalnych organizacji działających na rzecz walki z ubóstwem. W Polsce
obecny od 2007 roku, zrzesza 37 organizacji. EAPN Polska działa przy Wspólnocie Roboczej Związków Organizacji Socjalnych WRZOS. Celem
Komitetu jest m.in. monitorowanie i recenzowanie aktywności państwa w sferze walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz
współkształtowanie polityki społecznej w tym zakresie, na poziomie ogólnopolskim oraz europejskim.