liczne uwagi.

POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
ul. Nowy Świat 49
00-042 Warszawa
Tel. (022) 826 52 46, fax (022) 551 54 55
www.eapn.org.pl
e-mail: [email protected]
Warszawa 18.03.2015
Szanowni Państwo
Międzyresortowy Zespół do spraw Realizacji Strategii Europa
2020
Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce
Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia,
Spraw Społecznych i Integracji, Jednostka odpowiedzialna za
Polskę, Słowację i Czechy (EMPL.F4)
Dziękując za dotychczasowe starania o partycypację partnerów spoza administracji publicznej w
Semestrze Europejskim, przedstawiamy poniżej uwagi do dokumentu pt. „Sprawozdanie Krajowe Polska 2015” {COM(2015) 85 final}.
Część dotycząca podatków
1. W diagnozie problemów polskiego systemu podatkowego pominięto jego niesprawiedliwość,
polegającą na tym, że dochody osób ubogich są relatywnie bardziej opodatkowane niż osób
zamożnych. Z analiz wynika między innymi, że podatek VAT mimo obniżonych stawek na niektóre
towary bardziej obciąża wydatki gospodarstw ubogich niż osób zamożnych (raport CenEA o VAT).
Proponujemy, aby Komisja w większym stopniu opierała swoje rekomendacje na modelach
mikrosymulacyjnych i ich wynikach. Można na ich podstawie stwierdzić, jakie reformy w systemie
podatkowo-transferowym przyczyniają się w większym stopniu do ograniczenia ubóstwa i
nierówności, a tym samym służą wszechstronnemu rozwojowi Polski.
2. Zgadzamy się z poglądem, że do celów redystrybucji dobrze nadają się podatki dochodowe i w
szczególności świadczenia pieniężne. W sprawozdaniu zabrakło jednak analizy nierówności
ekonomicznych oraz oceny poziomu redystrybucyjności polskiej polityki podatkowej i
świadczeniowej (a wpływ transferów na zmniejszanie ubóstwa w Polsce słabnie według
EUROSTAT). Rekomendujemy, aby Komisja w przyszłych sprawozdaniach uwzględniała również
takie kluczowe informacje dla oceny polityki gospodarczej i społecznej.
Część dotycząca rynku pracy, edukacji i polityki społecznej
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
EAPN jest największą europejską siecią krajowych, regionalnych i lokalnych organizacji działających na rzecz walki z ubóstwem. W Polsce
obecny od 2007 roku, zrzesza 37 organizacji. EAPN Polska działa przy Wspólnocie Roboczej Związków Organizacji Socjalnych WRZOS. Celem
Komitetu jest m.in. monitorowanie i recenzowanie aktywności państwa w sferze walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz
współkształtowanie polityki społecznej w tym zakresie, na poziomie ogólnopolskim oraz europejskim.
Strona
3. Ze zdziwieniem odnotowaliśmy, że w rekomendacjach dla Polski z 2014 roku usunięto
przeciwdziałanie ubóstwu pracowników. Jako partnerzy w Międzyresortowym Zespole do spraw
Strategii Europa 2020
4. na tym właśnie zbudowaliśmy pakiet propozycji do rozważenia przez rząd. Uważamy, że
ograniczanie ubóstwa pracowników jest najlepszym sposobem na trwałe ograniczanie ubóstwa w
1
Rynek pracy
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
ul. Nowy Świat 49
00-042 Warszawa
Tel. (022) 826 52 46, fax (022) 551 54 55
www.eapn.org.pl
e-mail: [email protected]
5.
6.
7.
8.
ogóle, dlatego usunięcie tej rekomendacji jest zasadniczym błędem i należy ją przywrócić w
kolejnych rekomendacjach dla Polski.
Zaniżone koszty pracy być może korzystnie wpłynęły na polską gospodarkę (co jest wątpliwe, zob.
A. Krajewska, S. Krajewski, Opinie o kosztach pracy w Polsce i ich statystyczna weryfikacja, Polityka
Społeczna nr 1/2015). Pytanie jednak, czy gdyby nie były one zaniżone, to czy Polska gospodarka
nie rozwijałaby się szybciej, nie byłoby mniejszej emigracji po przystąpieniu do UE, mniejszej
segmentacji rynku pracy lub też wzrost gospodarczy byłby bardziej stabilny w dłuższym okresie.
Proponujemy, aby Komisja wzięła pod uwagę to, że zaniżone koszty pracy mogą mieć również
negatywne konsekwencje dla polskiej gospodarki w średnim i długim okresie.
Należy z uwagą śledzić konsekwencje reformy publicznych służb zatrudnienia. Profilowanie
niekoniecznie ma coś wspólnego ze zindywidualizowanym podejściem, gdyż są tylko trzy profile.
Uznanie, że nieefektywne zatrudnieniowo prace społeczno-użyteczne będą nośnikiem nowego
programu dla osób w III profilu (Program Aktywizacja i Integracja) wydaje się być bardzo
problematyczne. Prace te ogólnie rzecz biorąc nie są dobry rozwiązaniem problemów z
zatrudnieniem, ani też problemów zbyt niskich zasiłków z pomocy społecznej. W tym drugim
przypadku są po prostu za mało dostępne ze względu na niedostateczne finansowanie, brak
koordynacji między administracją rządową i samorządową oraz w ramach tej ostatniej miedzy
powiatami i gminami.
Nie wydaje się słuszna ocena, że w walce z segmentacją rynku pracy zaobserwowano ograniczony
postęp. Nie ma żadnego postępu w tym zakresie. Potrzebne do niego jest właściwe rozpoznanie
zjawiska i przyczyn segmentacji rynku pracy oraz dialog na temat rozwiązań z partnerami
społecznymi. Ze względu na brak diagnozy problemu oraz rozpad dialogu społecznego w Polsce
trudno przewidywać postęp w tym zakresie.
W sprawozdaniu pominięto sytuację osób z niepełnosprawnościami oraz osób ubogich na rynku
pracy. Najlepszym probierzem skuteczności polityki rynku pracy i polityki społecznej jest to, jakie
wyniki są osiągane w przypadku grup najsłabszych. Nie są nimi ani młodzież jako taka, ani też
kobiety jako takie, czy też osoby starsze w ogóle. Młodzież, kobiety czy osoby starsze, ale z
niepełnosprawnościami i/lub z ubogich rodzin, czy z niskimi kwalifikacjami to są grupy w gorszej
sytuacji na rynku pracy. To właśnie na nich należy koncentrować uwagę, aby sprawdzić jakość
polityki rynku pracy i polityki społecznej w zapewnieniu tym grupom odpowiedniej jakości
zatrudnienia i ochrony socjalnej.
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
EAPN jest największą europejską siecią krajowych, regionalnych i lokalnych organizacji działających na rzecz walki z ubóstwem. W Polsce
obecny od 2007 roku, zrzesza 37 organizacji. EAPN Polska działa przy Wspólnocie Roboczej Związków Organizacji Socjalnych WRZOS. Celem
Komitetu jest m.in. monitorowanie i recenzowanie aktywności państwa w sferze walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz
współkształtowanie polityki społecznej w tym zakresie, na poziomie ogólnopolskim oraz europejskim.
Strona
9. Podzielamy niepokój Komisji odnośnie tego, że istotnym czynnikiem wpływającym na wyniki w
nauce jest sytuacja społeczno-ekonomiczna uczniów. Nie widzimy jednak żadnych wniosków i
rekomendacji, które miałyby z tego faktu wynikać. Wśród celów edukacji, poza podnoszeniem
przeciętnej jakości kompetencji, jest też wyrównywanie szans. Jego wyrazem jest zmniejszanie
wpływu sytuacji społeczno-ekonomicznej na wyniki w nauce. Proponujemy, aby Komisja rozwijała
analizę w tym kierunku i pytała o to, w jaki sposób i z jakim skutkiem polska polityka edukacyjna
przyczynia się do zmniejszanie nierówności edukacyjnych.
10. Za problematyczne uznajemy zawężanie problemu braku współpracy uniwersytetów wyłącznie do
biznesu. Nie rozumiemy dlaczego pomija się znaczenie współpracy uniwersytetów z administracją
publiczną czy ze społeczeństwem obywatelskim. Uniwersytety w ramach strategii społecznej
odpowiedzialności powinny współpracować z zewnętrznymi interesariuszami, wśród których są
2
Edukacja i umiejętności
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
ul. Nowy Świat 49
00-042 Warszawa
Tel. (022) 826 52 46, fax (022) 551 54 55
www.eapn.org.pl
e-mail: [email protected]
administracja publiczna, lokalne i ponadlokalne społeczeństwo obywatelskie, biznes.
Rekomendujemy, aby w ten nowoczesny sposób Komisja patrzyła na obowiązki uniwersytetów.
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
EAPN jest największą europejską siecią krajowych, regionalnych i lokalnych organizacji działających na rzecz walki z ubóstwem. W Polsce
obecny od 2007 roku, zrzesza 37 organizacji. EAPN Polska działa przy Wspólnocie Roboczej Związków Organizacji Socjalnych WRZOS. Celem
Komitetu jest m.in. monitorowanie i recenzowanie aktywności państwa w sferze walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz
współkształtowanie polityki społecznej w tym zakresie, na poziomie ogólnopolskim oraz europejskim.
Strona
11. Słuszność krytycznych uwag Komisji na temat polskiej polityki społecznej potwierdza reakcja
przedstawiciela MPiPS na spotkaniu z Przedstawicielstwem Komisji w Polsce w dniu 9 marca 2015
r. Partnerzy społeczni na forum Zespołu do spraw Realizacji Strategii Europa 2020 od kilku lat
wskazują, że cel w zakresie ubóstwa został wyznaczony mało ambitnie (1,5 miliona z 11,5
milionów), a jego osiągnięcie nastąpiło dzięki ustaleniu roku bazowego na rok 2008. Na specjalnym
spotkaniu tego zespołu na temat celu w zakresie ubóstwa w dniu 5 marca przedstawiciel Głównego
Urzędu Statystycznego potwierdził, że ubóstwo w Polsce nie zmniejsza się, a wybrany przez rząd
wskaźnik jest niskiej jakości (za spadek odpowiada głównie pogłębiona deprywacja materialna).
Wiemy też, że wskaźnik celu zmniejszył się głównie przed przystąpieniem do realizacji Strategii
Europa 2020. Mimo tego wszystkiego przedstawiciel MPiPS podnosił na spotkaniu z
Przedstawicielstwem Komisji osiągnięcie celu w zakresie ubóstwa i wykluczenia jako główny
argument za tym, że Polska nie ma nic sobie do zarzucenia jeżeli chodzi o politykę społeczną. Z
kolei Ministerstwo Gospodarki odpowiedzialne za realizację Strategii Europa 2020, wspierane
przez MPiPS, odrzuciło postulaty partnerów, aby przy okazji śródokresowej ewaluacji Strategii
Europa 2020 i w KPR 2015/2016 zwiększyć cel do 3 milionów i dodać jeszcze cel na wskaźniku,
który w Polsce ma dobrze ugruntowaną metodologię i interpretację (zmniejszenie o połowę stopy
ubóstwa skrajnego z granicą minimum egzystencji). Bardzo niepokojący jest wzrost ubóstwa
skrajnego w Polsce między 2008 i 2013 roku o 34%, gdy wskaźnik przyjęty przez rząd w KPR 2011
do oceny postępów w zakresie ograniczania ubóstwa zmniejszył się w tym czasie o 15%.
Proponujemy, aby Komisja wzięła pod uwagę powyższe informacje i rekomendowała polskiemu
rządowi zmianę podejścia w tym zakresie.
12. Zgadzamy się, że do tej pory nie zaproponowano kompleksowej reformy systemu zabezpieczenia
społecznego, ale w szczególności dotyczy to zabezpieczenia społecznego dla osób z
niepełnosprawnościami. Partnerzy w Międzyresortowym Zespole do spraw Strategii Europa 2020
sygnalizowali ten problem (jako jeden z tematów do dyskusji na forum Zespołu). Rząd jednak
reagował głównie na protesty opiekunów osób niesamodzielnych i wyroki Trybunału
Konstytucyjnego i nie przedstawił dotąd żadnej ogólniejszej strategii reform czy modyfikacji
zabezpieczenia społecznego. Jest ona konieczna również ze względu na koordynację między
systemem emerytalnym, który radykalnie został zmieniony a systemem rentowym. Będzie to
trudne, gdyż znaczne obniżenie stopy zastąpienia dla emerytur będzie zapewne wymagało również
obniżenia tej stopy dla rent, co pogorszy i tak gorszą niż przeciętna sytuację materialną
gospodarstw domowych rencistów.
13. Podniesienie kwoty uprawniającej do świadczeń rodzinnych było działaniem zaplanowanym
jeszcze w 2012 r. Wtedy to rozłożono ówczesną niewielką podwyżkę na dwie części, zapewne ze
względu na opór Ministerstwa Finansów. Kluczowa będzie decyzja rządu w sprawie weryfikacji
kryteriów dochodowych i zasiłków rodzinnych w 2015 r. Nie są jasne zamierzenia rządu w tej
sprawie. Przedstawicielka MPiPS w Sejmie uzależniała ją od sytuacji budżetu (odpowiedź na
interpelację poselską nr 29019). Sytuacja ta jest jednak coraz lepsza więc należy spodziewać się
decyzji o podniesieniu, szczególnie że w przypadku kryteriów dochodowych decydujących o
uprawnieniach i wysokości zasiłków z pomocy społecznej są one obecnie poniżej minimum
egzystencji (czyli granicy ubóstwa skrajnego). Z drugiej strony rząd zaproponował rozmaite
3
Polityka społeczna
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
ul. Nowy Świat 49
00-042 Warszawa
Tel. (022) 826 52 46, fax (022) 551 54 55
www.eapn.org.pl
e-mail: [email protected]
działania przysłaniające problemy niskiej dostępności i wysokości zasiłków rodzinnych, np.
dobrowolne zniżki dla rodzin wielodzietnych (karta dużej rodziny) czy zwrot niewykorzystanej ulgi
na dzieci, czy też dopiero planowane zasiłki rodzicielskie (zapewne najwyższa pozycja jeżeli chodzi
o wzrost wydatków). Koszt tych działań oraz przedstawianie drugiej części podwyżki progów
świadczeń rodzinnych z 2014 r. jako nowego działania może być argumentem, żeby weryfikacja
odbyła się bez zwiększania progów i świadczeń. Ten scenariusz uprawdopodabnia zerwany dialog
społeczny, a to właśnie partnerzy społeczni domagali się w Komisji Trójstronnej, aby rząd podjął w
tej sprawie właściwe decyzje.
14. Dziwi nas, że Komisja całkowicie pominęła sprawę reformy pomocy społecznej, która została
zawarta w Krajowym Programie Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu
(przypomnijmy: jest to warunek ex-ante korzystania z EFS). Przez cały rok 2014 reforma ta była
blokowana przez Ministerstwo Finansów. Z pomocy społecznej korzysta w Polsce około 500 tysięcy
bezrobotnych (zasiłki okresowe) i liczba ta rośnie. Reintegracja zawodowa i zatrudnienie wspierane
przewidziane w ustawie o zatrudnieniu socjalnym są mało dostępne i rząd nie ma pomysłu na ich
rozwój poza wykorzystaniem środków EFS na dotowanie ekonomii społecznej (Krajowy Program
Rozwoju Ekonomii Społecznej).
Część dotycząca otoczenia biznesu
15. Dziwi nas jednostronność sprawozdania w tej części. Być może potrzeby rozwoju biznesu nie są w
skuteczny sposób zaspokajane, ale co z potrzebami społeczeństwa obywatelskiego, administracji
publicznej, czy ostatecznie samych obywateli? Według nas jest bardzo wątpliwym postawienie
znaku równości między potrzebami biznesu a potrzebami całej reszty gospodarki, do której należy
przecież także sektor publiczny i obywatelski.
16. W sprawozdaniu chwali się deregulację zawodów bez dostatecznych na to dowodów. Niedawne
analizy deregulacji zawodu ochroniarza przynoszą niepokojące informacje o konsekwencjach w
postaci wzrostu stosowania umów cywilnoprawnych i przerzucania kosztów szkoleń na
pracowników (zob. M. Szczęsny, Pracownicy ochrony w świetle ustawy deregulacyjnej, Polityka
Społeczna nr 1/2015). Deregulacja jak każda inna reforma zmienia bilanse kosztów i korzyści dla
różnych grup w społeczeństwie, jeżeli jednak tracą na tym grupy w najgorszej sytuacji (pracownicy
ochrony jest to jedna z grup najgorzej opłacanych na rynku pracy) wymaga to krytyki i korekty.
Trudno zaakceptować to, że Komisja przypisuje same pozytywne skutki zaniżonym kosztom pracy
czy deregulacji, gdy jednocześnie te zjawiska powiększają segmentację rynku pracy i utrwalają
ubóstwo pracowników. Rekomendujemy, aby w analizie działań polskiego rządu uwzględniać to,
że mogą one przynosić zyski tym, którzy są w lepszej sytuacji i straty tym, którzy są w gorszej
sytuacji. W analizie ekonomicznej nie tylko średni poziom zamożności jest ważny, ale również to
jak się ona rozkłada w społeczeństwie.
POLSKI KOMITET EUROPEJSKIEJ SIECI PRZECIW UBÓSTWU (EAPN POLSKA)
EAPN jest największą europejską siecią krajowych, regionalnych i lokalnych organizacji działających na rzecz walki z ubóstwem. W Polsce
obecny od 2007 roku, zrzesza 37 organizacji. EAPN Polska działa przy Wspólnocie Roboczej Związków Organizacji Socjalnych WRZOS. Celem
Komitetu jest m.in. monitorowanie i recenzowanie aktywności państwa w sferze walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz
współkształtowanie polityki społecznej w tym zakresie, na poziomie ogólnopolskim oraz europejskim.
Strona
Dr hab. Ryszard Szarfenberg
Przewodniczący Rady Wykonawczej
Polskiego Komitetu EAPN
4
Z wyrazami szacunku