O Eucharystii

EUCHARYSTIA
Skrót podstawowych informacji
W Wielkim Poście 2007 roku, Diakonia Liturgiczna przygotowała cykl katechez liturgicznych, jako przygotowanie do
przeŜywania Triduum Sacrum. Jednym z tematów była Eucharystia. Omawialiśmy szczegółowo symbolikę wszystkich
gestów i symboli tej najwaŜniejszej celebracji. Chcemy przedstawić skrót podstawowych informacji o Mszy św. jako
propozycję do pogłębienia przeŜywania misterium Eucharystii przez jej lepsze poznanie, ale takŜe jako zaproszenie do
naszej Diakonii, by dalej wchodzić w bogactwo tradycji liturgicznej Kościoła.
• OBRZĘDY WSTĘPNE
Procesja wejścia pojawiła się wraz z powstawaniem kościołów. W starach bazylikach rzymskich budowano
zakrystie obok wejścia głównego. Dlatego celebrans z asystą udawał się procesjonalnie do ołtarza przez cała długość
nawy. Procesji tej towarzyszył śpiew psalmu. Wprowadzenie śpiewu na wejście przypisuje się Celestynowi I († 423).
Śpiew na wejście rozpoczyna celebrę liturgiczną, jednoczy zebranych wiernych w jednomyślne zgromadzenie,
kieruje myśli zebranych na obchodzone misterium, towarzyszy procesji celebransa z asystą do ołtarza. Odpowiednio
zorganizowana procesja wejścia ma następującą symbolikę: krzyŜ jest znakiem przychodzącego Chrystusa, księga
Ewangelii zawiera jego Słowo, kapłan jest Jego „ręką”, płonące świece mówią o Nim jako o Światłości, a kadzielnica
zachęca do wielbienia Go1.
Pozdrowienie ołtarza dokonuje się przez trzy akty czci: pokłon, ucałowanie i okadzenie.
Znak krzyŜa i pozdrowienie ludu. KaŜda liturgia rozpoczyna się znakiem naszego zbawienia. Następnie kapłan
przez pozdrowienie oznajmia obecność Chrystusa. Odpowiedź ludu: „I z duchem twoim” wyraŜa Ŝyczenie ludu
wobec kapłana, by Pan był z jego duchem. Przez „ducha” rozumie się tu Ducha Świętego, działającego w kapłanie.
Pozdrowienie kapłana i odpowiedź ludu ujawnia takŜe misterium zgromadzonego kościoła.
Wprowadzenie do liturgii dnia. Celebrans lub komentator moŜe w bardzo krótkich słowach wprowadzić wiernych
w tajemnice liturgii dnia.
Akt pokutny ma na celu uświadomienie sobie swojej grzeszności, obudzenie szczerego Ŝalu za grzechy, aby godnie
przyjąć Słowo BoŜe. Mszał przewiduje róŜne formy aktu pokutnego, między innymi, przewidzianą na niedzielną
sumę, aspersję.
Kyrie eleison.
Gloria jest staroŜytnym hymnem wielbiącym. Pierwsza część hymnu zaczerpnięta jest ze śpiewu anielskiego (Łk
2,14) i zawiera uwielbienie Trójjedynego Boga. Druga część jest hymnem na część Chrystusa.
Kolekta. Określa się tę modlitwę jako zbiór cichych modlitw. „Kapłan wzywa lud do modlitwy; wszyscy razem z
kapłanem trwają przez chwilę w milczeniu, aby uświadomić sobie, Ŝe stoją w obecności Boga i by w modlitwie
osobistej wypowiedzieć swoje prośby. Po czym kapłan odmawia modlitwę”2. W kaŜdej kolekcie wyróŜniamy:
inwokację skierowaną do Boga, uzasadnienie prośby, często ze wzmianką o obchodzonym misterium, samą prośbę i
dłuŜsze zakończenie.
• LITURGIA SŁOWA
Składa się z trzech czytań biblijnych i psalmu responsoryjnego. Ciąg tematyczny zastosowano przy drugim czytaniu
(z Nowego Testamentu) oraz przy Ewangelii. Czytanie pierwsze (ze Starego Testamentu) jest tak dobrane, by
harmonizowało z Ewangelią. Na dni powszednie przewidziane są dwa czytania. NaleŜy dbać o staranny wybór i
solidne przygotowanie lektorów, świadomych sprawowanej przez nich funkcji proklamacji Słowa BoŜego. Przed
ewangelią wykonuje się śpiew Alleluja z wersetem. Jeśli Msza jest recytowana Alleluja śpiewa się lub opuszcza,
gdyŜ sama jego natura domaga się śpiewu. Po Ewangelii celebrans głosi homilię. Praktykowana była takŜe w
synagodze. Jest wyjaśnieniem tekstów biblijnych i jest integralną częścią Liturgii Słowa. Tylko w wyjątkowych
sytuacjach moŜna ją zastąpić kazaniem.
Wyznanie wiary. Sformułowane na Soborze w Nicei (325) i ponownie zatwierdzone na Soborze w Konstantynopolu
(381) stąd jego nazwa: Symbol Nicejsko – Konstantynopolski.
Modlitwa powszechna kończy Liturgię Słowa. Ze swej natury modlitwa ta naleŜy do ludu, stad nie powinna być
odmawiana przez celebransa. NaleŜy zadbać o jej hierarchiczny, prawidłowy układ.
• LITURGIA EUCHARYSTYCZNA
Przygotowanie darów ofiarnych. W procesji z darami przynosi się dary, są nimi przede wszystkim chleb i wino –
materia Eucharystii. Umieszcza się je w odpowiednim miejscu. Chleb i wino podaje się na ołtarz, pozostałe
umieszcza się poza ołtarzem. Następnie odbywa się ofiarowanie darów. Kapłan miesza wino z wodą. Według
Apokalipsy (17,15) oznacza to zjednoczenie Chrystusa z wiernymi. Oznacza takŜe zjednoczenie boskiej i ludzkiej
1
2
T. Schnitzler
OWMR 32
natury w Chrystusie, albo teŜ krew i wodę z przebitego boku Chrystusa3. Następnie kapłan okadza ołtarz i dary,
okadza się celebransa i lud oraz kapłan obmywa ręce na znak pragnienia wewnętrznego oczyszczenia.
Modlitwa nad darami kończy obrzęd przygotowania darów. Następnie kapłan wzywa lud do modlitwy słowami:
Módlcie się, aby moją i waszą modlitwę przyjął Bóg, Ojciec wszechmogący. W związku z licznymi samowolnymi
zmianami tej formuły wydano dodatkowy zakaz jej zmieniania, gdyŜ jest to dogmatycznie błędne ze względu na
identyfikację władzy święceń z kapłaństwem powszechnym wiernych4.
Modlitwa Eucharystyczna. W niej liturgia Eucharystii osiąga swój szczyt. Jest kulminacyjną i centralną częścią
całej akcji liturgicznej. Składają się na nią:
Dialog przed prefacją rozpoczynający modlitwę i zwracający uwagę na obecność Pana a takŜe, poprzez dialog
włącza całe zgromadzenie w modlitwę. Sięga swymi korzeniami czasów Hipolita Rzymskiego.
Prefacja. Podobnie staroŜytna jak poprzedzający ja dialog. Zawiera w sobie określony motyw dziękczynienia za
zbawcze działa BoŜe, dokonane w historii zbawienia. Stąd oprócz funkcji uwielbienia i dziękczynienia takŜe poucza
lud. W prefacji kapłan w imieniu całego ludu wysławia Boga Ojca i dziękuje Mu za dzieło zbawienia w coraz innym
aspekcie, stosownie do charakteru obchodu liturgicznego. Na budowę prefacji składają się trzy elementy: przejście od
dialogu wstępnego do motywu dziękczynienia, motyw dziękczynienia zharmonizowany z obchodzonym misterium,
zakończenie wyraŜające łączność liturgii ziemskiej z liturgią w Niebieskim Jeruzalem, sprawowaną przez aniołów i
świętych. Zakończenie jest jednocześnie przejściem do śpiewu „Sanctus”.
Aklamacja Sanctus składa się ze słów wyjętych z Izajasza (6, 1-13), z okrzyku ludu przy wjeździe Jezusa do
Jerozolimy (Mt 21, 9; J 12, 13) i z wersetu psalmowego (117, 26). Aklamacje tą śpiewano juŜ w Synagodze. Jako
uŜywane takŜe w Kościele (Trishagion) zanotowano je po raz pierwszy w Euchologion Strapiona z Thumis (†363).
Benedictus i Hosanna wprowadził później prawdopodobnie Kościół jerozolimski.
Przejście od śpiewu Sanctus i wspomnienie tajemnicy dnia
Epikleza jest prośbą skierowaną do Boga Ojca, aby mocą Ducha Świętego przemienił dary chleba i wina w Ciało i
Krew Chrystusa.
Opowiadanie o ustanowieniu i słowa przeistoczenia
Aklamacja po przeistoczeniu jest wyznaniem wiary w obecność Chrystusa w Postaciach Eucharystycznych.
Anamneza (pamiątka) jest wspominaniem pamiątki Chrystusa. Wypełniając Jego polecenie: „to czyńcie na moją
pamiątkę”, Kościół wspomina błogosławiona mękę, chwalebne Zmartwychwstanie i Wniebowstąpienie Pana,
oczekując Jego powtórnego przyjścia.
Modlitwa ofiarnicza przez która Kościół, który reprezentuje zebrana jego cząstka, składa, przez Ducha Świętego,
niepokalaną ofiarę Ojcu, a wraz nią ofiarowuje samego siebie. Przedmiotem tej ofiary jest sam Chrystus. Kościół jako
Jego Ciało Mistyczne włącza się w te ofiarę.
Modlitwy wstawiennicze za Ŝywych i zmarłych wyraŜają jedność Kościoła pielgrzymującego z Kościołem
zbawionych.
Wielka doksologia jest uwielbieniem Boga w Trójcy. Oparta jest na tekście anafory Hipolita Rzymskiego. Końcowe
„Amen” po doksologii jest najwaŜniejszym w liturgii. jest jakby podpisaniem się pod Modlitwą Eucharystyczną i
potwierdzeniem jej.
• OBRZĘDY KOMUNII
Modlitwa Pańska rozpoczyna obrzęd Komunii. Ma ona swoją oprawę modlitewną złoŜoną z trzech części:
Wezwanie (wstęp) podkreśla godność Modlitwy Pańskiej.
Embolizm (przydatek) jest rozwinięciem ostatniej prośby (stąd po Ojcze nasz nie dodaje się Amen). Zawiera prośbę
o uwolnienie wspólnoty od zła, o zwycięstwo nad pokusami. Embolizm zakończony jest Aklamacją zaczerpniętą z
Didache.
Obrzęd pokoju wprowadzony został w V wieku. Jest przygotowaniem do przyjęcia Komunii. Chrystus ustanowił
zasadę, Ŝe słuŜbę BoŜą ma poprzedzać pojednanie z braćmi (Mt 5, 23-24). Kto pragnie przyjąć Pana musi być
człowiekiem pokoju i przebaczenia. Nie istnieje w Mszale formuła: „Pokój nam wszystkim”, choć w wielu miejscach
rozpowszechniła się i jest wypowiadana przez wiernych w odpowiedzi na wezwanie kapłana: „PrzekaŜcie sobie znak
pokoju”. NaleŜy jej zaniechać.
Łamanie chleba miało miejsce juŜ w Wieczerniku. Chrystus połamał chleb i podał uczniom. Gest ten powtarzamy w
Eucharystii.
Zmieszanie postaci. Gest te wywodzi się od rytu „Sancta”. Polegał on na tym, Ŝe papieŜ po łamaniu chleba, jedną
cząstkę zostawiał, by w czasie następnej Mszy wpuścić ją do kielicha. Ryt ten oznaczał ciągłość ofiary
Chrystusowej5.
Agnus Dei śpiewa się w czasie łamania chleba. Śpiew wprowadził papieŜ Sergiusz I (†701).
Komunia święta. Rozpoczyna się ukazaniem Postaci Eucharystycznych z formułą: „Oto Baranek BoŜy...” Podobnie i
przy tej formule, ze względu na liczne naduŜycia Episkopat zakazał samowolnego wprowadzania zmian w jej
brzmieniu. Bardzo waŜne jest aby w przyjmowaniu Komunii św. zachować jednolitość w przyjętym zwyczaju. Nie
3
Sobór Trydencki S.XXII c. 7
Instrukcja Episkopatu Polski z 11 grudnia 1980 r.
5
Ordo Rom. II nr 6
4
jest wyrazem poboŜności, gdy Komunia jest przyjmowana np. procesjonalnie, a pojedyncze osoby uparcie klękają
przy balustradzie, manifestując swoją negację. Jest to raczej przejaw pychy i nieposłuszeństwa. Nie znaczy to, Ŝe
któryś ze sposobów jest lepszy, a inny gorszy, chodzi o jedność znaku liturgicznego i porządek w liturgii.
Dziękczynienie po Komunii moŜe odbywać się w formie śpiewu lub świętego milczenia.
Modlitwa po Komunii ma charakter dziękczynny. Często zawiera prośbę o trwałe skutki przyjętego Sakramentu.
• OBRZĘDY KOŃCOWE
Błogosławieństwo poprzedzone jest wezwaniem „Pan z wami” zapewniającym o Jego obecności i
błogosławieństwie.
Rozesłanie. Chrześcijanin, w którym jest obecny Chrystus, posłany jest, by nieść Go światu.