otwórz

Obcość w edukacyjnej strukturze bycia
Elżbieta Rogalska
Podstawowym założeniem tego artykułu jest twierdzenie, że obcość rodzi się w
umyśle człowieka. Umysły są zaprzątnięte myślami. Myśli są wytwarzane w procesie
przetwarzania
informacji
zdobytych
podczas
eksploracji
świata.
Doświadczenia
i
przemyślenia są konstruowane poprzez przebyte problemy, sytuacje, przeczytane książki,
artykuły, napotkanych ludzi, massmedia. Massmedia są kierowane przez większe lub
mniejsze władze, które są kierowane przez władze jeszcze większe. Obcość w edukacyjnej
strukturze bycia to zgoda lub niezgoda na założenia wysnuwane przez władzę. Narracje i
dyskursy wszechobecne w edukacji , zwłaszcza edukacji międzykulturowej, pozwalają na
namysł nad obcością w edukacyjnej strukturze bycia.
Struktura jako zbiór założeń; edukacja, jako znaczenie nadawane strukturze; bycie
jako wola istnienia, będąca opisem edukacji i konstruktem struktury, oraz obcość, jako
wszelkiego rodzaju odstępstwo od normy.
Obcość w edukacji ma wiele wymiarów jednym z nich jest nieuchronność pozostania
obcym będąc człowiekiem umierającym. Umieranie jest tak enigmatyczną formą bycia, że nie
wpisuje się w żadne poznane jego ramy. O umieraniu (które oddzielam od śmierci, żałoby,
cierpienia etc.) wiemy tyle, że ma pięć faz: Zaprzeczenie, Gniew, Targowanie się, Depresja,
Akceptacja1. W każdym z etapów umierający przeżywa różnego typu emocje. Wiemy
również, że obcości umierania towarzyszy lęk co się stanie gdy nastąpi śmierć. To pytanie co
zrobią bliscy, co zrobi dusza, czy jest coś więcej. Obcość umierania to również niewiadoma
co powiedzieć osobie, która umiera, jak się zachować wobec niej, co ona zrobi wobec nas,
czego osoba umierająca potrzebuje, o czym myśli, jak jej pomóc, co wypada a czego nie
wypada. Obcość rodzi obawy i niepokój – są one związane z faktem niewiedzy. Brak
informacji dotyczący umierających prowadzi do częstej ich izolacji, do wyobcowania, do
marginalizacji.
Obcość w kontekście umierania nasuwa pytanie jak obcość ma się do sytuacji osób
chorych. Choroba wyzwala w nas pokłady współczucia, empatii, włącza fundament moralny
troska2. Chory jest dla nas jak dziecko, którym trzeba się zaopiekować. Jest mniej obcy niż
umierający, ale nadal różniący się od osób w normie. Tyczy się to osób chorych na znane
1
E. Kubler-Ross (1979), Rozmowy o śmierci i umieraniu, przeł. I. Dołeżał-Nowicka, Poznań, Media
Rodzina, s. 66.
2
J. Haidt (2012), Prawy umysł. Dlaczego dobrych ludzi dzieli religia i polityka?, przeł. A. Nowak –
Młynikowska, Spoto, wyd. Smak słowa.
choroby, nie budzące zbytniej paniki. Rzecz ma się zupełnie inaczej w przypadku chorób
zakaźnych i mniej znanych. Zwłaszcza chorób typu Aids3. Chorych na tę zakaźną chorobę
izolujemy, marginalizujemy – boimy się, żeby nie przeniosła się na nas i osób bliskich. Nie
chcemy mieć styczności z obcością tej choroby. Nie trudno się domyśleć, że taka sytuacja
chorych na aids jest związana znowu z niewiedzą. Niewiedzą na temat jaki kontakt z osobą
chorą na aids jest niebezpieczny, co robić żeby się nie zarazić.
Zarówno obcość w odniesieniu do umierających, jak i obcość w odniesieniu do
chorych jest związana z brakiem wiedzy. Łatwiej jest zaakceptować inność osoby, która jest
chora na coś powszechnie występującego i znanego. Na coś co jest prezentowane w
massmediach, czy poruszane na lekcjach biologii, niż akceptować chorobę której nie znamy.
Akt poznania jest czynnikiem budującym zaufanie lub powodującym jego brak.
Doświadczenie sprawia, że wiemy co robić, jak się zachować, wiemy co mówić, jakie gesty
wykonywać. Brak doświadczenia opiera się o założenia musu wysilenia się na metodę prób i
błędów lub zasięgnięcie informacji. W dobie kultury nastawionej na szybkość, wysiłek ten
bywa niechętnie realizowany, bowiem łatwiej jest po prostu kogoś marginalizować lub
wykluczać, izolować i unikać. Edukacja ma więc nie lada zadanie – pozbyć się obcości w
imię poznania.
Wszystkie konteksty wysnuwane o obcości są dyktowane przez pryzmat spostrzeżeń,
które z kolei nie mogłyby istnieć bez konstruktów teoretycznych. Teoria ma to do siebie, że
stwarza światy. Światy te muszą mieć konkretną strukturę, nawet jeśli z założenia mają być
ujęte w niebyt – to jest to jakieś założenie, a więc zaczyn struktury. Istnieją piękne ideologie
fundamentalistów, którzy tworzą świat pełen hierarchii. Istnieją piękne teorie pedagogiki
emancypacyjnej, która pragnie wolności w tworzeniu. Wszystkie jednak te koncepcje zawsze
są oparte w stosunku władza/wiedza. Dzieje się tak bowiem każda teoria jest ugruntowana w
wiedzy, nie mogłaby bez niej istnieć. Natomiast wiedza nie mogłaby istnieć bez władzy – jak
dowodził Michel Foucault4.
Wszystko to co inne musi brać swój początek z teorii, myśli, doświadczenia. Kiedy
napotykamy na swojej drodze coś obcego mamy do wyboru dwa warianty: poznać lub unikać.
Poznanie opiera się na obserwacji i próbach zrozumienia. Unikanie opiera się na braku
konfrontacji, niechęci, z góry założonej porażki. Poznanie to chęć wymknięcia się uciskowi
władzy, fascynacja obcością, jako formą umożliwiającą zdobycie doświadczenia. Poznanie
3
P. Grzybowski, Obcy przeciw Aids. Projekt edukacyjno-terapeutyczny w Singureni (Rumunia,)
http://repozytorium.ukw.edu.pl/bitstream/handle/item/251/Grzybowski%20%20Obcy%20przeciw%20AIDS.pdf?sequence=1 06.06.2015r.
4
M. Foucault, Gry władzy, tłum. T. Komendant, [w:] Literatura na świecie, nr 6/1988.
umożliwia tworzenie nowych światów, nowych wariantów zaistnienia czegoś nowego – a
więc obcego. Poznanie to walka z władzą. Władza lubi utarte schematy, nie znosi nowości,
nie znosi obcości. Władza pragnie władać umysłami każdej jednostki, każdego obywatela,
każdego mieszkańca jej świata. Dlatego obce, a więc nieznane budzi jej sprzeciw. Wobec
tego to co obce zostaje nazywane oporem. Słowo opór w swojej konotacji zawiera przymus
walki z czymś, sprzeciw wobec czegoś, powstrzymywania. Unikanie natomiast to poddanie
się władzy. Unikanie w swoim założeniu ma zamiar braku sprzeciwu, braku konfrontacji, jest
z góry postanowioną zgodą na los wyznaczany przez władzę. Unikanie obcości leży w
interesie władzy. To brak obcości powoduje, że wyznaczona przez władzę struktura ma rację
bytu, często przez długie lata. Zostaje obalona dopiero kiedy pojawi się nowy wariant.
Podsumowując obcość ma dwa warianty bycia. Chęć poznania obcości i chęć jej
uniknięcia. Dany wariant powoduje różne następstwa. Władza chciałaby uznać obcość jako
rzecz której należy unikać. Natomiast chęć poznania jest wpisana w struktury edukacji. Bez
chęci poznania edukacja nie miałaby racji bytu. Poznanie rodzi chęć budowania teorii,
kreowania światów. Poznanie to pedagogika. Badania bez poznania czegoś nowego/obcego
nie miałyby sensu, byłyby powielaczami cudzych odniesień, byłyby kalkami, kopiami,
intertekstualnymi teoriami – argumentowanymi coraz wymyślniejszymi abstrakcjami. Obcość
jest kojarzona szczególnie z umieraniem i chorobą. Osoby chore wydają się obce. Nie
wiadomo jak się wobec nich zachować, nie wiadomo co mówić, powodują niepokój i lęk. Tak
samo jest w przypadku osób umierających. O umieraniu wiadomo niewiele, a i możliwość
poznania nie jest tak oczywista. Obcość jest więc bytem wymagającym poznania, szczególnie
badawczego, wbrew woli władzy.
Bibliografia:
E. Kubler-Ross (1979), Rozmowy o śmierci i umieraniu, przeł. I. Dołeżał-Nowicka, Poznań,
Media Rodzina, s. 66.
J. Haidt (2012), Prawy umysł. Dlaczego dobrych ludzi dzieli religia i polityka?, przeł. A.
Nowak – Młynikowska, Spoto, wyd. Smak słowa.
M. Foucault, Gry władzy, tłum. T. Komendant, [w:] Literatura na świecie, nr 6/1988.
P. Grzybowski, Obcy przeciw Aids. Projekt edukacyjno-terapeutyczny w Singureni
(Rumunia,)
http://repozytorium.ukw.edu.pl/bitstream/handle/item/251/Grzybowski%20-
%20Obcy%20przeciw%20AIDS.pdf?sequence=1 06.06.2015r.