Mię dzy na ro do wy Rok Lu dwi ka Bra il le`a

wielki jubileusz
Międzynarodowy Rok
Ludwika Braille’a
Otworzył niewidomym
bramy wiedzy – taki napis
umieszczono na domu,
w którym 4 stycznia
1809 roku urodził się
Ludwik Braille, twórca
pisma punktowego
dla niewidomych.
Czytanie brajlem
L
udwik Braille całkowicie stracił wzrok w wieku 4 lat. Stało się to, gdy w warsztacie rymarskim, naśladując pracę ojca, próbował szydłem
przebić kawałek skóry. Ostre narzędzie ześlizgnęło
się i ugodziło chłopca w oko. W wyniku zakażenia doszło do obuocznej ślepoty.
Mały Ludwik rozpoczął naukę w wiejskiej szkole
wraz z widzącymi rówieśnikami. Uczył się metodą pamięciową. Dopiero gdy miał 10 lat, jego rodzinie udało się załatwić mu stypendium, dzięki któremu został
przyjęty do królewskiego Instytutu dla Młodych Niewidomych w Paryżu. Szkoła ta została założona w roku 1784 przez zasłużonego tyflopedagoga Valentina
Haüy. Warunki w Instytucie były trudne, gdyż mieścił
się on w budynku pochodzącym jeszcze z XII wieku.
Wychowankowie uczyli się przedmiotów ogólnych,
gry na różnych instrumentach, a także brali udział
w zajęciach takich jak na przykład: koszykarstwo, powroźnictwo, dziewiarstwo ręczne lub naprawa obuwia, mających przygotować ich do wykonywania zawodu.
Ludwik Braille był człowiekiem bardzo utalentowanym. Już jako uczeń otrzymywał liczne nagrody za osiągnięcia w nauce i prace rękodzielnicze. Wcześnie zaczął
pracować jako organista, a w roku 1828 oficjalnie został
mianowany nauczycielem korepetytorem.
Niewielka liczba książek, jakimi dysponowała szkoła, pisana była wypukłymi, ale dużymi łacińskimi literami. Ich czytanie było bardzo uciążliwe. Pismo to nadawało się wyłącznie do czytania, nie sposób było nim pisać. Do tego służyła specjalna maszyna drukarska.
Ludwik Braille, będąc jeszcze uczniem, zapoznał
się z opracowanym przez kapitana Charlesa Barbier
de la Serre tzw. pismem nocnym (sonografią). Był to
10
biblioteka – szkolne centrum informacji nr 1/styczeń 2009
(fot. S. Dederko)
system kodowania dźwięków, który służył żołnierzom do pisania oraz odczytania meldunków i rozkazów w ciemnościach. Opierał się on na punktach
i kreskach wyrytych rylcem, których odczytanie nie
wymagało światła.
Opracowana w 1907 r. tablica Monniera pomogła uporządkować
znaki opracowane przez L. Braille’a, uwydatniając logiczność
systemu znaków brajlowskich. Umożliwiła ona także dodanie
13 znaków.
wielki jubileusz
Młody Ludwik zachwycił się tym wynalazkiem, ale
zauważył również wiele jego braków. Korzystanie
z niego utrudniały: zawiłość, niestosowanie zasad ortografii, wielkość znaku, a także duża liczba punktów.
Przez wiele miesięcy pracował nad jego ulepszeniem
i uproszczeniem. Nad warsztatem ojca urządził pracownię, w której całymi dniami opracowywał specjalne tabliczki – matryce, mające umożliwić nakłuwanie
wypukłych punktów na papierze.
W 1824 roku, gdy Ludwik miał zaledwie 15 lat, jego
alfabet dla niewidomych był całkowicie gotowy. Punkty zostały zredukowane do sześciu, tworzyły mały
prostokąt mieszczący się pod opuszką palca. Prostokąt miał postać dwóch pionowych kolumn, z których
każda składała się z trzech punktów. Z tych sześciu
punktów można tworzyć 63 kombinacje pozwalające
zapisać litery, cyfry, nuty, znaki matematyczne i chemiczne oraz interpunkcyjne. W 1829 roku ukazał się
podręcznik przedstawiający i omawiający pismo brajla – Procédé pour écrire les paroles, la musique et le plain-chant au moyen de points, à l’usage des aveugles et disposés pour eux, par Louis Braille, répétiteur à l’institution Royale des Jeunes Aveugles (tytuł ten w tłumaczeniu na polski brzmi Metoda pisania za pomocą punktów
wyrazów oraz nut do muzyki i śpiewu, ułożona do użytku niewidomych).
Początkowo władze szkolne nie godziły się na rozpowszechnianie pisma punktowego, uważając, że stanowi ono zamknięty szyfr, którym będą posługiwali
Czytanie mapy brajlowskiej dotykiem
(fot. S. Dederko)
się wyłącznie niewidomi, i przez to będą jeszcze bardziej izolowani od ludzi widzących.
Pismo brajla szybko jednak znalazło uznanie wśród
uczniów paryskiego Instytutu, a z czasem upowszechniło się, umożliwiając czytanie i pisanie niewidomym na całym świecie.
Miliony niewidomych wiele zawdzięczają Ludwikowi Braille’owi, który uczynił z nich ludzi czytających
i piszących, wzbogacając ich człowieczeństwo, wyzwalając z ciemności analfabetyzmu.
Przez stulecia niewidomi byli niższą kategorią społeczną, utrzymywali się z filantropii lub żebractwa.
Możliwość czytania i pisania dała im szansę
na uczestnictwo w życiu kulturalnym, zarówno
w charakterze odbiorcy, jak i twórcy. Pozwoliła również wybić się na niezależność, zdobyć wiedzę, wykształcenie i zawód. Umożliwiła osobisty kontakt z literaturą oraz przelewanie na papier własnych myśli
i uczuć.
W życiu codziennym pismo brajla pozwala niewidomym walczyć z chaosem otaczającego świata. Daje
możliwość jego uporządkowania i orientacji w nim,
na przykład przez opisanie lekarstw, umieszczenie
napisów na płytach, dokumentach, przetworach
i przyprawach kuchennych, programatorach różnych
urządzeń. Dzięki niemu można tworzyć własne spisy
telefonów czy adresów, co ułatwia codzienne funkcjonowanie. Już w szkole uczniowie posługują się „obrajlowionymi” pomocami szkolnymi (linijkami, ekierkami itd.) czy wypukłymi rysunkami i mapami.
Nawet w dobie technologii informatycznych pismo
brajla nie straciło swojej użyteczności.
Muszę przyznać, że mam dużą satysfakcję, kiedy
w czasie przeciągających się spotkań, mogę dyskretnie
sprawdzić na brajlowskim zegarku, która jest godzina.
Ludwik Braille całą swoją młodość i dorosłe życie
poświęcił niewidomym kolegom, a potem uczniom
paryskiego Instytutu. Zmarł na gruźlicę 6 stycznia 1852 roku. Spoczywa w paryskim Panteonie
wśród najbardziej zasłużonych Francuzów. W jego
domu, w Coupvray, otwarto muzeum.
Aby uczcić dwusetną rocznicę urodzin tego wybitnego człowieka, Europejska Unia Niewidomych ogłosiła rok 2009 Międzynarodowym Rokiem Ludwika
Braille’a.
Środowisko niewidomych w Polsce również planuje zorganizowanie wielu imprez okolicznościowych
mających na celu popularyzację wiedzy o piśmie
punktowym i możliwościach jego zastosowania. Obchody roku Ludwika Braille’a w Polsce zainaugurowała konferencja „Teraźniejszość i przyszłość pisma
brajla”, która odbyła się 3 grudnia 2008 roku w Bibliotece Narodowej w Warszawie.
Teresa Dederko
Biblioteka Centralna
Polskiego Związku Niewidomych
biblioteka – szkolne centrum informacji nr 1/styczeń 2009
11