Odpowiedzialność członków zarządu – regulacja art. 483 (293) KSH

Odpowiedzialność członków zarządu – regulacja art. 483 (293) KSH jako
autonomiczna podstawa odpowiedzialności
ius.focus, komentarz mec. Łukasza Beraka
Przepis art. 483 § 1 KSH (analogicznie art. 293 KSH) stanowi autonomiczną podstawę dochodzenia roszczeń
odszkodowawczych względem piastunów. W tym przypadku wyłączone zostały tzw. zasady ogólne wynikające z
Kodeksu cywilnego. Spółka mogłaby dochodzić od danego członka zarządu roszczeń wynikających z
niewykonania lub nienależytego wykonania np. kontraktu managerskiego ale tylko w zakresie wykraczającym
poza obowiązki wynikające z nawiązania stosunku organizacyjnego.
Wyrok SA w Gdańsku z 23.1.2013 r. V ACA 1016/12
Wyrok SA dotyczył umowy sprzedaży udziałów zawartej przez członka zarządu reprezentującego spółkę
akcyjną. Zgodnie ze stanowiskiem powodowej spółki umowa ta okazała się dla niej niekorzystna. W
konsekwencji, spółka domagała się zapłaty odszkodowania od swojego członka zarządu powołując się na
nienależyte wykonanie obowiązków wynikających z umowy zlecenia. Pozwany bronił się m.in. zarzutem
przedawnienia roszczenia na podstawie art. 488 KSH. Powodowa spółka kwestionowała stosowanie zasad
przedawnienia roszczeń określonych w tym przepisie.
Sąd I instancji uznał, że podstawą roszczenia jest art. 483 KSH, a w konsekwencji kwestię przedawnienia
reguluje art. 488 KSH. W tym stanie rzeczy SO zgodził się z pozwanym, że roszczenie uległo przedawnieniu.
Powyższe stanowisko w całości podzielił SA i oddalił apelację powódki.
Na tle powyższego sporu, sądy obydwóch instancji zaakcentowały autonomiczność uregulowania w Kodeksie
spółek handlowych odpowiedzialności odszkodowawczej funkcjonariuszy spółki, którego celem było przede
wszystkim ścisłe określenie przesłanki niewykonania lub nienależytego wykonania łączącego ich ze spółką
stosunku organizacyjnego. Niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania musi się łączyć z
naruszeniem przepisów obowiązującego prawa lub postanowień statutu spółki. Kontynuując tę myśl SO zwrócił
uwagę, że członek zarządu odpowiada na podstawie art. 483 KSH jedynie za niezastosowanie się do takich
uchwał organów spółki, które mają umocowanie w przepisach prawa lub w umowie spółki. W przeciwnym
razie, tzn. w przypadku naruszenia uchwał wydanych bez upoważnienia ustawowego lub umownego,
członkowie zarządu nie odpowiadają. W tym kontekście sąd I instancji przywołał wyrok SA we Wrocławiu z
1.12.2010 r. (II AKA 326/10, OSAW 2011, Nr 3, poz. 223), w którym wyrażono pogląd, że sam fakt zawarcia
przez zarząd spółki umowy sprzedaży nieruchomości za cenę odbiegająca od rynkowej nie oznacza
sprzeczności takiego działania z prawem. Sąd Apelacyjny – potwierdzając wyłączenie zasad ogólnych ex
contractu w zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej członków zarządu na podstawie art. 483 KSH –
dodał, że spółka mogłaby dochodzić od członka zarządu roszczeń wynikających z ww. ogólnych zasad, np. z
kontraktu managerskiego ale tylko w zakresie wykraczającym poza obowiązki wynikające z nawiązania
stosunku organizacyjnego.
Komentarz
Najistotniejszą część obydwu orzeczeń stanowią tezy dotyczące autonomiczności odpowiedzialności piastunów
na podstawie art. 483 KSH i wykluczenia stosowania w tym zakresie ogólnych zasad odpowiedzialności
przewidzianych w art. 471 i nast. KC. Stanowisko sądów jest bez wątpienia emanacją orzeczenia z 9.2.2006 r.
(V CSK 128/05, MoP 2006, Nr 5 s. 226), w którym SN uznał, że uchybienie członka zarządu spółki z o.o.
nakazowi postępowania ze starannością wynikającą z zawodowego charakteru jego działalności (art. 293 § 2 i
art. 483 § 2 KSH) nie kwalifikuje się samo w sobie jako działanie sprzeczne z prawem ani postanowieniami
umowy spółki. Bezprawność działania członka zarządu powinna być wykazana przez odesłanie do konkretnego
przepisu prawa lub postanowienia umowy spółki (statutu), które zostały naruszone. Stanowisko to wyznacza
obecnie kierunek wykładni art. 293 i 483 KSH, która została powielona w wielu orzeczeniach sądowych
(szczególnym wyrazem tego stanowiska jest wyrok SA w Warszawie z 18.7.2011 r., I AC 54/11 niepubl., w
którym sąd uznał, że wspólnicy powinni zawrzeć w umowie (statucie) spółki katalog działań i zaniechań
uznawanych przez nich za niedopuszczalne, jeśli chcą zabezpieczyć spółkę przed podejmowaniem przez zarząd
działań niegospodarnych).
Zarówno powyższe stanowisko sądów orzekających w analizowanej sprawie, jak i SN skłania do zdecydowanej
krytyki, ponieważ w praktyce zwalania członków zarządu z odpowiedzialności odszkodowawczej za swoje
działania, ograniczając tę odpowiedzialność do nadzwyczajnych sytuacji sprowadzających się do naruszenia
przepisów prawa lub postanowień umowy (statutu) spółki. Niewątpliwie przyczyną tej marginalizacji
odpowiedzialności piastunów jest niefortunna redakcja art. 293 i 483 KSH. Wbrew poglądom judykatury,
odpowiedzialności funkcjonariuszy spółki nie można postrzegać jako autonomicznego reżimu
odpowiedzialności, lecz jako jeden z przejawów ogólnych zasad odpowiedzialności ex contractu. Stąd
odpowiedzialność członków zarządu nie powinna wymagać wykazania naruszenia odrębnych przepisów prawa
lub umowy (statutu) spółki, co byłoby odpowiednie w przypadku odpowiedzialności deliktowej. Zważywszy, że
członka zarządu łączy ze spółką stosunek zbliżony do zlecenia, naruszenie przez niego wzorca starannego
działania wskazanego w art. 483 § 2 KSH (293 § 2 KSH) powinno stanowić jego działanie bezprawne,
wystarczająco uzasadniające pociągnięcie go do odpowiedzialności odszkodowawczej. Nie ma potrzeby
wykazania innych naruszeń przepisów prawa lub umowy spółki.
Niestety, w świetle wyżej zaprezentowanych poglądów judykatury należy przyjąć, że w chwili obecnej trudno
byłoby przeforsować powyższą wykładnię systemową art. 483 (293) KSH. W rezultacie praktyczną próbą
rozwiązania tego problemu, częściowo zabezpieczającą spółkę przed niestarannym działaniem piastunów,
może być jedynie odpowiednie uregulowanie zasad współpracy z członkiem zarządu i jego odpowiedzialności
względem spółki w ramach stosunku kontraktowego zawiązanego pomiędzy spółką i piastunem.
Źródło: ius.focus, 10/2013.
Komentarz opublikowany na platformie "Legalis.pl".