do hospitacji diagnozującej?

Jak przygotować się
do hospitacji
diagnozującej?
n
DOROTA CHRUŚCIEL,
EWA ŻÓŁKIEWICZ
Wstęp. Uczniów kończących szkołę podstawową czeka pierwszy ważny w życiu egzamin – „Sprawdzian kompetencji ucznia
kończącego szkołę podstawową”. Jest to
sprawdzian interdyscyplinarny, łączący
wiadomości i umiejętności z różnych
przedmiotów szkolnych, dlatego tak ważna jest współpraca nauczycieli przedmiotów wiodących: języka polskiego, historii,
przyrody i matematyki. My podjęłyśmy
taką współpracę. Jednym z jej owoców
było przygotowanie i przeprowadzenie
lekcji powtórzeniowej dla szóstoklasistów
„Skala i plan – powtórzenie wiadomości”.
Była to okazja dla dyrektora do przeprowadzenia hospitacji diagnozującej.
Zgodnie z podstawą programową,
szkoła ponosi odpowiedzialność za rozwój ucznia, zatem przedmiotem hospitacji powinno być diagnozowanie jego
umiejętności, obserwacja wiedzy i postaw.
Nauczyciel interesuje hospitującego jako
osoba wspierająca rozwój dziecka, realizująca przyjęte przez szkołę zadania dydaktyczne i wychowawcze. Taką rolę ma
spełniać hospitacja diagnozująca –
monitoring rozwoju uczniów. Dyrektor
powinien więc badać jakość pracy nauczyciela w kontekście stopnia opanowania
3/2004
przez ucznia wiadomości i umiejętności.
Takiej hospitacji dyrektor nie powinien
dokonywać w dowolnym czasie, bo może
nie uzyskać rzetelnej informacji o osiągnięciach edukacyjnych uczniów. O jej
terminie powinien decydować nauczyciel,
który wie, kiedy jego uczniowie mogą
dokonać pokazu swoich wiadomości
i umiejętności.
Przygotowanie się nauczyciela do hospitacji diagnozującej. Przygotowanie nauczyciela do hospitacji diagnozującej wymaga z jego strony wiele wysiłku. Pomimo, iż to nie on jest głównym aktorem na
lekcji, musi pokierować działaniami
uczniów w ten sposób, aby założone cele
oraz diagnozowane standardy osiągnięć
edukacyjnych i egzaminacyjnych zostały
zrealizowane.
Warunkiem dobrego przygotowania
jest:
o przedstawienie celów lekcji w postaci
operacyjnej,
o wybór standardów i opracowanie do
nich wskaźników,
o odpowiedni dobór zadań.
Operacjonalizacja celów lekcji. Do dobrego uświadomienia sobie na czym polega przedstawienie celów lekcji w postaci
operacyjnej bardzo pomocną może być
I
książka: Bolesław Niemierko, Pomiar
wyników kształcenia, WSiP, Warszawa
1999.
Znajdujemy tam, że cele kształcenia
mają postać operacyjną gdy wskazują
czynność, jaka powinna być przez
ucznia opanowana, oraz (przynajmniej
w zarysie) warunki, w jakich ma być wykonana. Charakterystycznym sformułowaniem operacyjnego celu kształcenia
jest: „Uczeń potrafi ...” (s. 40–41). Operacyjne cele kształcenia są jednoznaczne, czytelne, adresowane do ucznia
i mobilizujące go do wysiłku, a nauczycielom ułatwiają budowanie zadań
sprawdzających, czy uczeń rzeczywiście
umie wykonać daną czynność w danych
warunkach.
Operacjonalizacja celów jest zamianą
celu sformułowanego w postaci ogólnej
na jeden lub więcej celów operacyjnych.
W procesie tym cele kształcenia ulegają
sprecyzowaniu, uszczegółowieniu i konkretyzacji. Przykładowe cele operacyjne
z podziałem na poziomy wiadomości
i umiejętności oraz kategorie A, B, C, D
(taksonomia celów wg B. Niemierki)
przedstawia tabela w dołączonym arkuszu hospitacji diagnozującej.
Poprawnie sformułowane cele operacyjne są podstawą do formułowania wskaźników standardów osiągnięć.
Standardy i wskaźniki. Standardy można podzielić na dwie grupy:
o
o
o
o
o
1. wymagań egzaminacyjnych:
czytanie,
pisanie,
rozumowanie,
korzystanie z informacji,
wykorzystywanie wiedzy w praktyce.
2. osiągnięć edukacyjnych – nie badanych podczas sprawdzianu po klasie VI
szkoły podstawowej:
II
o
umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, przyjmowania za nią coraz większej odpowiedzialności;
o umiejętność efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania
indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm;
o umiejętność rozwijania sprawności
umysłowych oraz osobistych zainteresowań;
o umiejętność przyswajania sobie metod
i technik negocjacyjnego rozwiązywania
konfliktów i problemów społecznych.
Obie grupy są zawarte w podstawie
programowej. Zaleca się do diagnozy
wybrać po jednym standardzie z każdej
grupy. Diagnozowanie dużej liczby standardów podczas hospitacji jest trudne do
realizacji.
Standardy zawarte w podstawie programowej mają szeroki zakres, można je
rozbić na poszczególne umiejętności, które zostaną poddane diagnozie, np. :
1. Standard egzaminacyjny: Korzystanie z informacji.
o Uczeń wskazuje źródła informacji,
posługuje się nimi.
o Uczeń analizuje oferty mediów kierowane do dzieci i młodzieży, wybiera
wśród tych ofert kierując się wskazanymi
kryteriami.
2. Standard osiągnięć edukacyjnych:
Umiejętność efektywnego współdziałania
w zespole i pracy w grupie, budowania
więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm.
o Uczeń potrafi współpracować w grupie.
o Uczeń przestrzega norm zachowań.
matematyka
o Umiejętność porozumiewania się w
czasie pracy w grupie.
o Umiejętność podejmowania grupowych decyzji.
o Umiejętność zacieśniania pozytywnych
więzi międzyludzkich.
Do wybranych standardów należy
opracować wskaźniki. Służą one hospitującym lekcję do określenia stopnie opanowania przez uczniów badanych umiejętności. Łatwo to ocenić, jeśli wskaźniki
mają postać pytań. Wskaźniki powinny
być tak sformułowane, aby były zrozumiałe dla każdego obserwatora, niekoniecznie specjalisty z danej dziedziny. Przykładowe wskaźniki znajdują się w arkuszu
hospitacji diagnozującej.
W konstruowaniu wskaźników pomocne są szczegółowe cele operacyjne.
Dobór zadań i przydział ról w grupie.
Lekcja podlegająca hospitacji diagnozującej powinna mieć charakter popisu
uczniów. Bardzo ważne jest, aby każdy
uczeń miał na niej możliwość „pokazania się”, zaakcentowania swojej obecności poprzez wykazanie się wiedzą i umiejętnościami. Aby to umożliwić potrzebny
jest właściwy dobór zadań o różnym stopniu trudności.
Jeśli diagnozie podlega umiejętność
współpracy w grupie, istotny jest odpowiedni przydział ról, tak, by każdy uczeń
czuł się potrzebny, a wkład jego pracy
doceniony przez grupę. Tutaj pomocną
może być książka: J. Grochulski, H. Ruszczyk, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie.
Scenariusze lekcji z wykorzystaniem metod aktywizujących. Matematyka. Szkoła
Podstawowa, Zakład Wydawniczy SFS,
Kielce 2001.
W jednym ze scenariuszy tam opublikowanych zaproponowano następujący
przydział ról:
3/2004
o Lider – uczeń, który sprawdza, czy każdy członek rozumie, czego się uczy, zachęca do działań.
o Łącznik – uczeń, który otrzymuje i przekazuje grupie przygotowane przez nauczyciela materiały potrzebne do pracy.
o Stoper – uczeń, który pilnuje czasu
ustalonego dla wykonywanej pracy.
o Prezenter – uczeń, który relacjonuje
rozwiązania ustalone w grupie na forum
klasowym.
o Pisarz – uczeń, który notuje pomysły
grupy dotyczące rozwiązania problemu.
Mając przydzieloną jedną z tych ról,
każdy uczeń może się wykazać, wykonując
powierzone mu odpowiedzialne zadanie.
Uwagi końcowe. Hospitacja diagnozująca – jako ważna informacja powinna być
przygotowana specjalnie, jako „popis
uczniów” przed dyrektorem, innymi nauczycielami, rodzicami, ... potwierdzający dobrą jakość uczenia się i nauczania.
Dla nauczyciela będzie refleksją nad tym,
co uczniowie już potrafią, a co jeszcze
muszą ćwiczyć.
Jako pierwsze w naszej szkole wspólnie przygotowałyśmy i przeprowadziłyśmy lekcję poddaną hospitacji diagnozującej. Zaprosiłyśmy na nią oprócz dyrektora, także wizytatora i nauczycieli naszej
szkoły. Swoimi doświadczeniami związanymi z przygotowaniem się do hospitacji
diagnozującej podzieliłyśmy się z całym
Gronem Pedagogicznym, prezentując
rady i wskazówki zawarte w tym opracowaniu. Zachęciłyśmy nasze koleżanki
i kolegów, aby do wybranego tematu lekcji związanego z ich specjalnością sformułowali cele operacyjne, wybrali standardy i opracowali do nich wskaźniki. Za
przykład posłużył przygotowany przez nas
„Arkusz hospitacji diagnozującej”, który
prezentujemy poniżej.
III
Arkusz hospitacji diagnozującej
w Szkole Podstawowej w Trześni
n Rodzaj zajęć
Blok matematyczno – przyrodniczy
Klasa VI b
n Nauczyciele
Dorota Chruściel, Ewa Żółkiewicz
n Temat
Skala i plan.
n Cel ogólny
Utrwalenie wiadomości i umiejętności
związanych ze skalą.
n Cele operacyjne
POZIOM WIADOMOŚCI
Uczeń potrafi:
1. Wymienia rodzaje skal i podaje ich
konkretne przykłady (A).
2. Zapisuje skalę (A).
3. Wyjaśnia pojęcie skali (B).
4. Rozróżnia poznane rodzaje skal na
mapach i planach (B).
5. Podaje przykłady zastosowania skali
w życiu codziennym (B).
6. Rozróżnia skalę powiększającą i pomniejszającą (B).
POZIOM UMIEJĘTNOŚCI
Uczeń potrafi:
1. Przelicza skalę liczbową na mianowaną i mianowaną na liczbową (C).
2. Przedstawia skalę w postaci liniowej (C).
3. Rysuje prostokąty w zadanej skali (powiększającej i pomniejszającej) (C).
4. Przelicza wymiary pomniejszone na
rzeczywiste (C).
5. Oblicza skalę mając dane wymiary rzeczywiste i wymiary w skali (C).
6. Dowodzi celowości zastosowania skali w różnych dziedzinach działalności
człowieka (D).
7. Analizuje plan, wyróżnia poszczególne elementy planu oraz dostrzega związki między nimi (D).
8. Przelicza wymiary rzeczywiste na wymiary w skali (D).
IV
n Standardy osiągnięć
Standard
Uczeń potrafi współpracować w grupie.
Wskaźniki
1. Czy wszyscy spełniają dobrze powierzone im role?
2. Czy wszyscy byli zaangażowani w pracę grupy?
3. Czy kulturalnie odnoszą się do siebie?
4. Czy uczniowie pomagali sobie wzajemnie?
5. Czy panowała przyjazna atmosfera?
6. Czy pracowali nie przeszkadzając innym?
7. Czy aktywnie słuchali innych grup?
n Standardy wymagań egzaminacyjnych
Standard
Rozumowanie. Uczeń opisuje sytuację
przedstawioną w zadaniu oraz ustala sposób jego rozwiązania.
Wskaźniki
1. Czy potrafi rozpoznać typ zadania?
2. Czy potrafi ułożyć plan jego rozwiązania?
3. Czy zapisuje skalę?
4. Czy przelicza różne rodzaje skal?
5. Czy rozwiązuje zadanie według planu?
Standard
Wykorzystywanie wiedzy w praktyce.
Uczeń wykorzystuje w sytuacjach praktycznych własności liczb, figur i stosuje je
do rozwiązania problemu.
Wskaźniki
1. Czy rysuje prostokąty w zadanej skali?
2. Czy dowodzi celowości zastosowania
skali w różnych dziedzinach działalności
człowieka?
3. Czy wyróżnia poszczególne elementy
planu i dostrzega związki między nimi?
4. Czy podaje przykłady zastosowania
skali w życiu codziennym?
q
O AUTORKACH
Dorota Chruściel, nauczycielka matematyki,
Ewa Żółkiewicz, nauczycielka przyrody,
w SP w Trześni k/Chorzelowa.
matematyka