Skuteczność startowa a polityka startowa pływaków

Moloda Sportywna Nauka Ukrainy. L’viv State University of Physical Culture. Lwów 2007
Marcin Siewierski
Zakład Teorii Sportu, Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie
Skuteczność startowa a polityka startowa pływaków najwyższej klasy.
Przyczynek do optymalizacji obciążeń startowych 1
Wzrost
poziomu
rywalizacji,
nieustanna
walka
o
poprawianie
rekordowych rezultatów, które już wydają się być szczytem ludzkich
możliwości, szczególnie wymaga rzeczowego i rozsądnego postępowania
w procesie treningu. Zatem zindywidualizowany proces szkolenia poparty
doświadczeniami praktyki i wspierany zapleczem naukowym wydaje się jedyną
racjonalną drogą pozwalającą odnosić sukcesy pływakom na arenie krajowej
i międzynarodowej.
Śledząc
zmagania
pływaków
(o
różnym
poziomie
sportowym)
w zawodach krajowych i międzynarodowych (mityngi, zawody Grand Prix,
mistrzostwa kraju, Europy, świata, Igrzyska Olimpijskie) dostrzegamy dużą
różnorodność w liczbie startów.
W zależności od poziomu sportowego zawodników, który warunkuje
charakter przygotowań do zawodów głównych (dla jednych mogą być to
Mistrzostwa Polski dla innych Mistrzostwa Świata) pływacy startują
kilkadziesiąt razy w roku w kilkunastu zawodach różnej rangi. Oczywiście
uwzględniono tu także starty selekcyjne czy kontrolne. Jednak potrzeba
gotowości startowej w każdym z nich wymaga realizacji przez zawodnika
odpowiedniego planu przygotowań.
Doświadczenia praktyki oraz wyniki badań w tym zakresie [np. 1, 2]
wskazują na potrzebę określenia liczby i częstotliwości startów w sezonie
w zależności od poziomu sportowego zawodnika, specjalności stylowej
1
Praca wykonana w Zakładzie Teorii Sportu AWF w Warszawie w ramach projektu DS. 102, finansowana
z funduszy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
1
i dystansowej, warunkując tym samym kierunek i charakter przygotowań do
startów w zawodach głównych.
Makrocykl treningowy w pływaniu, obejmuje dwa lub trzy okresy
przygotowawcze i startowe oraz jeden okres przejściowy, który występuje po
zawodach głównych międzynarodowych, odbywających się w okresie letnim.
Po Letnich Mistrzostwach Polski, zawodnicy, którzy uzyskali minimum
kwalifikacyjne uczestniczą w przygotowaniach do zawodów międzynarodowych
(ME lub MŚ – długi basen) w bezpośrednim przygotowaniu startowym (BPS).
Pływacy wysokiej klasy (kadra narodowa) startują w dwóch głównych
zawodach krajowych tj. Zimowych Mistrzostwach Polski (ZMP) i Letnich
Mistrzostwach Polski (LMP).
Pierwsze z nich odbywają się na przełomie listopada i grudnia a termin
drugich przypada z reguły na maj-czerwiec. Pływacy, którzy uzyskają w w/w
zawodach minima kwalifikacyjne (określone przez polski Związek Pływacki)
startują w zawodach międzynarodowych (w latach parzystych - grudzień ME –
25 m, ME, IO - 50 m lipiec-sierpień, w latach nieparzystych MŚ – 50 m lipiecsierpień).
Należy dodać, iż w pływaniu od 1993 roku co dwa lata odbywają się
również MŚ na krótkim basenie (z reguły w okresie marzec-kwiecień lub
październik-grudzień). Badani zawodnicy Polskiej Kadry Narodowej z uwagi na
kierunek przygotowań do imprezy głównej (zawody w okresie letnim na długim
basenie) oraz na odpowiednio skonstruowany w tym celu kalendarz startów nie
uczestniczą w MŚ na krótkim basenie.
W makrocyklu rocznym pomiędzy zawodami głównymi pływacy
realizują plan przygotowań jednocześnie startując średnio co dwa tygodnie
w zawodach różnej rangi, rozgrywanych w kraju i zagranicą (zawody serii
Grand Prix, Puchary Świata czy mitingi). Starty w tym czasie z reguły mają
charakter treningowy i kontrolny dostarczając trenerom wielu informacji
2
o aktualnym stanie przygotowania zawodnika oraz dynamice i kierunku zmian
jego dyspozycji startowych.
Trener znając optymalną liczbę startów (na długim i krótkim basenie) dla
poszczególnych zawodników (w zależności od ich poziomu sportowego),
opracowując roczny plan szkolenia może trafniej opracować kalendarz
zawodów uwzględniając starty zasadnicze, selekcyjne czy kontrolne.
Takie informacje zgromadzone na przykładzie obecnie najlepszych
polskich pływaków wzbogacają wiedzę specjalistyczną i mogą posłużyć
w opracowywaniu trafniejszych przesłanek optymalizacyjnych w zakresie
prowadzenia polityki startowej.
Opierając się na powyższych założeniach dokonano próby określenia
skuteczności startowej, liczby i częstotliwości startów w grupie pływaków
najwyższej klasy na podstawie ustanowionych rekordów i osiągnięć
w zawodach krajowych i międzynarodowych w sezonie 2005/2006.
Materiał i metody badań
Badaniami objęto 20-osobową grupę pływaków (6 kobiet i 14-tu
mężczyzn), prezentujących wysoki poziom sportowy. Posiadają oni pierwszą
klasę sportową (I), mistrzowską (M) oraz mistrzowską międzynarodową (MM).
Wśród nich są finaliści i medaliści igrzysk olimpijskich, mistrzostw świata,
Europy, wielokrotni rekordziści i medaliści mistrzostw Polski.
U każdego z badanych określono liczbę startów eliminacyjnych,
półfinałowych i finałowych w zawodach krajowych i międzynarodowych
w sezonie 2005/2006.
Zbadano skuteczność startową wg dwóch kryteriów. Pierwszym za nich
był wynik sportowy. W tym celu określono ogólną liczbę rekordów sezonu
uzyskanych przez badanych w zawodach krajowych i międzynarodowych na
krótkim i długim basenie. Następnie wyznaczono % najlepszych rezultatów
w sezonie (rekordów sezonu) uzyskanych podczas zawodów głównych. Drugim
kryterium oceny skuteczności startowej pływaków był poziom osiągnięć
3
sportowych. Określono więc % zajmowanych miejsc na podium w startach
finałowych podczas zawodów krajowych i międzynarodowych na krótkim
i długim basenie.
Wyniki
Wyniki sportowe w obrębie poszczególnych cykli dostarczają trenerowi
cennych
informacji
szkoleniowych.
Umożliwiają
ocenę
efektywności
realizowanych zadań treningowych, pozwalając na wprowadzenie zmian
dotyczących przebiegu procesu szkolenia.
Jednym ze sposobów zwiększania gotowości startowej zawodników jest
trening połączony z serią startów o charakterze kontrolnym w zawodach
o różnej randze (np. zawody Grand Prix, mitingi). Udział w takich zawodach dla
pływaków najwyższej klasy, przygotowujących się do mistrzostw kraju, europy,
świata czy Igrzysk Olimpijskich ma na celu jedynie podwyższenie dyspozycji
startowych. Zajęcie wysokiego miejsca czy uzyskanie rekordowego rezultatu
staje się celem dopiero w zawodach głównych sezonu.
Wydaje się istotne, aby określić najbardziej odpowiednią w danym
sezonie liczbę startów (na krótkim i długim basenie) kierując się specyfiką
i terminem startu głównego. Jako przykład można podać Mistrzostwa Europy
rozgrywane na pływalni pięćdziesięciometrowej. Zatem konieczne jest, aby
zawodnicy wcześniej odbyli odpowiednią liczbę startów na długim basenie,
który różni się w swej specyfice od basenu krótkiego.
W tabeli 1 przedstawiono liczbę startów, łącznie w zawodach krajowych
i międzynarodowych oraz liczbę odbytych zawodów przez badanych pływaków.
Dostrzegamy u nich znaczne różnice w liczbie startów (od 11 do 117),
wynikające m.in. z odmiennych celów szkoleniowych. Dla zawodnika D.P.
celem był udany występ w mistrzostwach kraju, a dla P.K złoty medal
Mistrzostw
Europy.
Zatem
pływacy
prezentujący
wysoki
poziom
międzynarodowy z uwagi na kierunek przygotowań uczestniczyli w większej
4
liczbie startów w odróżnieniu do pozostałych badanych, co jak wspomniano
uwarunkowane było celem szkoleniowym.
Jednocześnie należy podkreślić, iż nie liczba startów, a poziom dyspozycji
gwarantuje wysokie wyniki sportowe, czego przykładem jest zawodniczka O.J.,
która wystartowała 31 razy w 7 zawodach zdobywając tytuł mistrzyni Europy,
podczas gdy zawodnik P.K, uzyskując takie samo osiągnięcie w tym samym
sezonie wystartował 117 razy w 21 zawodach.
Należy
przypuszczać,
iż
liczba
startów
w
sezonie
zależy
od
indywidualnych możliwości zawodnika, warto, więc ją uwzględniać przy
zwiększaniu dyspozycji startowych.
Tabela 1. Liczba startów eliminacyjnych, półfinałowych i finałowych zawodników
Kadry Narodowej i Olimpijskiej w zawodach krajowych (k)
i międzynarodowych (mm) sezonie 2005/06.
Zawodnicy
Kobiety
Mężczyźni
Ł.D.
P.K.
S.K.
Ł.G.
M.R.
Ł.G.
M.S.
M.W.
W.M
J.K.
B.M.
D.P.
R.K.
P.B.
O.J.
P.B.
A.G.
A.S.
A.U.
J.G.
Średnia
Liczba
startów w
finale
(k + mm)
Liczba
startów w
elimin.
(k + mm)
Liczba
startów w
półfinale
(k + mm)
Liczba
startów
ogółem
59
87
40
16
25
45
33
30
32
18
25
6
36
16
17
61
40
47
71
51
37,8
22
29
18
6
11
12
13
13
12
6
4
5
6
3
12
19
6
7
29
8
12,1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
2
0
0
4
0
0,6
82
117
59
22
36
57
46
43
44
24
29
11
42
19
31
82
46
54
104
59
50,4
Średnia
liczba
startów w
kolejnych
zawodach
3,9
5,6
3,7
4,4
3,6
3,2
3,3
3,3
2,8
3,0
3,6
3,7
3,8
3,8
4,4
4,1
3,3
3,9
5,8
4,5
3,9
Liczba
odbytych
zawodów
21
21
16
5
10
18
14
13
16
8
8
3
11
5
7
20
14
14
18
13
12,8
Zróżnicowany poziom osiągnięć pomimo realizacji tych samych założeń
szkoleniowych, świadczy o zróżnicowanych możliwościach zawodników.
5
Należy jednak dążyć do indywidualnej maksymalizacji osiągnięć sportowych
u poszczególnych pływaków szczególnie w okresie startów głównych sezonu.
Mając więc na względzie zwiększenie poziomu przygotowania startowego
zawodników należy nie tylko określić optymalną liczbę startów na basenie 25
i 50-metrowym, ale także rozgraniczyć starty w zawodach o charakterze
kontrolnym, selekcyjnym czy priorytetowym określając jednocześnie poziom
osiągnięć w poszczególnych zawodach o różnej randze.
W tabeli 2 przedstawiono skuteczność startową badanych pływaków na
podstawie osiągnięć (zajmowane miejsca na podium) w odniesieniu do startów
finałowych, rozegranych podczas zawodów krajowych i międzynarodowych.
Tabela 2. Liczba startów finałowych na krótkim i długim basenie oraz odsetek osiągnięć
(zajmowane miejsca na podium) w odniesieniu do startów finałowych
w zawodach krajowych i międzynarodowych w sezonie 2005/06.
Mężczyźni
Ł.D.
P.K.
S.K.
Ł.G.
M.R.
Ł.G.
M.S.
M.W.
W.M
J.K.
B.M.
D.P.
R.K.
P.B.
Kobiety
Badani
O.J.
P.B.
A.G.
A.S.
A.U.
J.G.
Zawody Krajowe
Liczba zajętych
Liczba startów
miejsc (1-3) w
(finały)
stosunku do
liczby startów
25 m
50 m
w finałach
[%]
34
12
89,1
49
16
93,8
22
8
93,3
13
0
92,3
17
5
36,4
30
8
50,0
13
2
53,3
15
8
69,6
22
7
75,9
11
7
16,7
17
8
32,0
4
2
16,7
27
9
13,9
16
0
0,0
0
37
28
32
33
40
6
10
9
12
14
11
100,0
100,0
73,0
68,2
93,6
23,5
Zawody międzynarodowe
Liczba startów
Liczba zajętych
(finały)
miejsc (1-3) w
25 m
50 m
stosunku do liczby
startów w finałach
[%]
4
11
3
3
0
0
8
0
0
0
0
0
0
0
9
11
7
0
3
7
10
7
3
0
0
0
0
0
23,1
81,8
70,0
0,0
0,0
0,0
61,1
42,9
33,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0
7
0
0
12
0
11
7
3
3
12
0
100,0
64,3
33,3
0,0
62,5
0,0
6
Najwyższą skuteczność startową w zawodach krajowych wg kryterium
osiągnięć (miejsce na podium) uzyskali O.J. (100 %), P.B. (100 %), P.K. (93,8
%), A.U. (93,6), S.K. (93,3) i Ł.G. (92,3 %).
W zawodach międzynarodowych obserwujemy niższą skuteczność
uwarunkowaną m.in. wyższym poziomem współzawodnictwa. Mimo tego
zawodnicy startujący za granicą kraju prezentowali stosunkowo wysoki poziom
skuteczności O.J. (100 %), P.K. (81,8 %), S.K. (70,0 %), P.B. (64,3 %),
A.U.(62,5 %), M.S. (61,1 %) odnosząc sukcesy na arenie międzynarodowej,
mimo wyższego poziomu współzawodnictwa.
Drugim kryterium, według którego oceniano skuteczność startową
badanych pływaków był wynik sportowy uzyskany w zawodach krajowych
i międzynarodowych.
Tabela 3. Zestawienie liczby startów i rekordów ustanowionych podczas zawodów
głównych (krajowych) w sezonie 2005/2006.
Zawody krajowe
Zimowe MP (Gorzów Wlkp.) -25 m
Liczba
ustanowionych
rekordów *
Liczba
startów
Liczba
ustanowionych
rekordów *
% wszystkich
rekordów
sezonu -basen
50 m
Liczba
startów
1
14,3
4
2
33,3
7
P.K.
3
27,3
9
2
28,6
10
S.K.
2
50,0
6
1
33,3
6
Ł.G.
0
0,0
6
0
0
0
M.R.
3
60,0
6
3
75,0
6
Ł.G.
2
40,0
5
2
66,7
5
Badany
Mężczyźni
Ł.D.
Kobiety
Letnie MP (Ostrowiec Św.) -50 m
%
wszystkich
rekordów
sezonu basen 25 m
M.S.
3
75,0
6
0
0,0
4
M.W.
3
100,0
6
3
100,0
6
W.M
2
50,0
4
2
66,7
4
J.K.
3
75,0
6
3
75,0
6
B.M.
2
66,7
4
3
75,0
6
D.P.
3
100,0
6
2
100,0
4
R.K.
3
50,0
6
3
100,0
6
P.B.
3
60,0
6
2
100,0
0
O.J.
0
0
0
0
0,0
6
P.B.
2
40,0
6
0
0,0
4
A.G.
3
100,0
6
2
66,7
6
A.S.
1
20,0
6
3
60,0
8
A.U.
2
16,7
8
2
33,3
8
J.G.
4
57,1
8
4
66,7
* rekordy sezonu 2005/2006 ustanowione w zawodów głównych - krajowych.
8
7
W tabeli 3 przedstawiono ogólną liczbę rekordów sezonu (krótki i długi
basen) oraz % uzyskania rekordowych wyników podczas zawodów głównych
w kraju.
Wysoki % uzyskanych rekordów sezonu podczas krajowych zawodów
głównych - Zimowych i Letnich Mistrzostw Polski na krótkim i długim basenie
- świadczy o wysokim poziomie przygotowania pływaków, którzy prezentowali
wysoką formę w tym czasie. Część badanych zawodników, głównie startujących
w zawodach krajowych uzyskała 100 % skuteczność (M.W., D.P., A.G., R.K.,
P.B.).
Część badanych (M.S., Ł.G.) jednak najwyższy poziom gotowości
startowej osiągnęła podczas zawodów międzynarodowych, ustanawiając w nich
rekordy sezonu (tabela 4).
Tabela 4. Zestawienie liczby startów i rekordów ustanowionych podczas zawodów
głównych (międzynarodowych) w sezonie 2005/2006.
Zawody międzynarodowe
ME (Trieste) -25 m
Liczba
ustanowionych
rekordów **
% wszystkich
rekordów
sezonu -basen
25 m
Liczba
startów
Liczba
ustanowionych
rekordów **
%
wszystkich
rekordów
sezonu basen 50 m
Liczba
startów
Ł.D.
1
14,3
3
1
16,7
3
P.K.
2
18,2
6
3
42,9
5
5
Mężczyźni
Badany
Kobiety
ME (Budapeszt) -50 m
S.K.
2
50,0
2
1
33,3
Ł.G.
0
0,0
0
0
0
0
M.R.
0
0,0
0
0
0,0
1
Ł.G.
0
0,0
2
2
66,7
2
M.S.
1
25,0
2
2
100,0
4
M.W.
0
0,0
0
0
0,0
2
W.M
0
0,0
2
0
0,0
2
J.K.
0
0,0
0
0
0,0
0
B.M.
0
0,0
0
0
0,0
0
D.P.
0
0,0
0
0
0,0
0
R.K.
0
0,0
0
0
0,0
0
P.B.
0
0,0
0
0
0,0
0
O.J.
2
0
0
0
0,0
6
2
P.B.
0
0,0
4
1
20,0
A.G.
0
0,0
0
0
0,0
0
A.S.
0
0,0
0
0
0,0
0
A.U.
2
16,7
8
1
16,7
5
J.G.
0
0,0
0
0
0,0
0
** rekordy sezonu 2005/2006 ustanowione w zawodów głównych - międzynarodowych.
8
Niemniej jednak większość badanych zawodników najlepsze wyniki
sportowe
ustanowiła
podczas
zawodów
głównych
krajowych
i międzynarodowych (tabela 3 i 4).
Podsumowanie i wnioski
W zależności od dyscypliny i etapu wieloletniego przygotowania, czas
trwania kolejnych okresów i podokresów w obrębie makrocyklu jest
zróżnicowany [3].
W pływaniu czas trwania okresu startowego jest krótki i trwa średnio ok.
5-6 dni. Tym samym zmienia się liczba i charakter startów głównych oraz czas
trwania pozostałych okresów: przygotowawczego i przejściowego. W pływaniu
(w zależności od struktury makrocyklu) okresy przygotowawcze trwają ok. 3-4
miesięcy. Stosunkowo krótkie okresy startowe wymuszają specyficzny dla tej
dyscypliny sposób przygotowań. Z uwagi na potrzebę stopniowego zwiększania
gotowości startowej, na początku okresu przygotowawczego zawodnicy
w poszczególnych zawodach startują wielokrotnie pływając dłuższe dystanse,
dążąc tym samym do poprawienia możliwości tlenowych. Charakter
i zadania poszczególnych startów zmieniają się wraz ze zbliżaniem się do
startów głównych sezonu. Wówczas zawodnicy startują zgodnie ze swoja
specjalizacją stylową i dystansową.
W zależności od specyfiki rozgrywanych zawodów priorytetowych (basen
25 lub 50 m) w konkretnym okresie przygotowań do imprezy głównej odbywają
większą liczbę startów na pływalni o długości odpowiadającej najbliższym
zawodom głównym. Z reguły jednak starty na krótkim basenie występują
w pierwszej połowie makrocyklu (ZMP, ME - basen 25 m), na długim basenie
starty rozpoczynają się w drugiej połowie makrocyklu, stanowiąc podstawę
przygotowania startowego do zawodów w okresie letnim (LMP, ME lub MŚ –
basen 50 m).
9
Struktura makrocyklu oraz wynikająca z niej liczba okresów startowych
uzależniona jest od poziomu sportowego zawodnika. Zawodnicy wysokiej klasy
startują częściej w sezonie, z uwagi na bardziej rozbudowany kalendarz startów.
Przedstawione wyniki badań pozwalają sformułować następujące
wnioski:
ƒ Liczba startów w sezonie zależy od indywidualnych możliwości
zawodnika. Badani pływacy, uczestnicząc w zawodach odbywają średnio
ok. 4 starty, co wpływa na optymalne zwiększanie ich dyspozycji
startowych.
ƒ Wybierając kierunek przygotowań do zawodów głównych konieczne staje
się wskazanie optymalnej liczby startów, która jak zbadano w grupie
pływaków najwyższej klasy wynosiła średnio ok. 50 (ok. 31 startów
basen 25 m i 19 startów – basen 50 m) w ok. 13 zawodach różnej rangi.
ƒ Badani pływacy najlepsze wyniki sportowe w sezonie (w tym również
rekordy życiowe) ustanawiali podczas zawodów głównych, co świadczy
o wysokim poziomie formy sportowej w tym czasie. Warto, więc
uwzględniać
liczbę
i
częstotliwość
startów
w
sezonie
przy
opracowywaniu przesłanek optymalizacyjnych w zakresie prowadzenia
polityki startowej.
Piśmiennictwo
1. Siewierski M.: Rozwój karier zawodników i zawodniczek Polskiej Kadry
Olimpijskiej w pływaniu do Igrzysk Olimpijskich w Atenach (2004). [w:]
Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Proces doskonalenia
treningu i walki sportowej. T.2, AWF, Warszawa 2005.
2. Siewierski M., Adamczyk J.: Dynamics and character of sports level
changes of Polish Olympic Team competitors in swimming until the
World Championships in Montreal (2005). [w:] Kobrinsky M.E.: Second
International Scientific – practical conference for young scientists.
10
Belarusian State University of Physical Culture, Ministry of Sport and
Tourism of Belarus Republic. Minsk 2006.
3. Płatonow W.N.,
Sozański
H.:
Optymalizacja
struktury
treningu
sportowego. RCMSzKFiS, Warszawa 1991.
11