nowy przekład principiów izaaka newtona

NOWY PRZEKŁAD PRINCIPIÓW IZAAKA NEWTONA
D
oktor Sławomir Brzezowski z Instytutu Fizyki UJ przełożył
z języka angielskiego na język polski trzecie wydanie Principiów Izaaka Newtona.
Napisane po łacinie Principia wkrótce po śmierci Newtona na
język angielski przetłumaczył Andrew Motte. Napisany w XVIII-wiecznej angielszczyźnie tekst został w latach międzywojennych
uwspółcześniony przez Floriana Cajoriego – historyka matematyki
ze Stanów Zjednoczonych. Autor polskiego tłumaczenia korzystał
głównie z tego tekstu. Ponadto bardzo pomocny okazał się powojenny przekład z łaciny na język angielski autorstwa Bernarda
Cohena i Anne Whitman. Nie obeszło się też bez wertowania
autentycznego XVIII-wiecznego wydania Philosophie naturalis
principia mathematica – trzeciej edycji po łacinie z roku 1726.
Rękopis (czyli w naszych realiach wydruk komputerowy) tego
przekładu doktor Sławomir Brzezowski przekazał na ręce dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej prof. Zdzisława Pietrzyka. Tekst
będzie dostępny w Oddziale Rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej
w zbiorze fotokopii i kserokopii, pod sygnaturą Fot. 546.
Red.
AKSJOMATY, CZYLI PRAWA RUCHU
Fragment tłumaczenia
Każde ciało pozostaje w stanie spoczynku albo ruchu jednostajnego wzdłuż prostej, dopóki przez siły do niego przyłożone
nie zostanie zmuszone do zmiany tego stanu.
Pociski zachowują swój ruch, pod warunkiem że nie są
hamowane przez opór powietrza albo przyciągane w dół przez
siłę ciężkości. Obręcz, której powiązane ze sobą części ciągle
odchylają się wzajemnie od swego prostoliniowego ruchu, nie
zaprzestaje rotacji, chyba że działa opór powietrza. Większe bryły
planet i komet, napotykające w pustej przestrzeni kosmicznej na
znikomy opór, przez znacznie dłuższy czas zachowują zarówno
swój ruch postępowy, jak i obrotowy.
PRAWO II
Ze zbiorów BJ
Zmiana pędu jest zawsze proporcjonalna do wywartej siły
napędzającej i dokonuje się w kierunku linii prostej, wzdłuż której
ta siła działa.
Sir Izaak Newton, rycina z XVIII-wiecznego wydania Principiów
Jeżeli jakakolwiek siła
wytwarza pęd, to siła dwukrotnie większa wytworzy
pęd dwukrotnie większy,
trzykrotnie większa siła –
trzykrotnie większy pęd,
niezależnie od tego, czy
siła ta była wywarta łącznie i naraz, czy stopniowo i kolejno. Jeżeli ciało
wcześniej poruszało się,
to ten pęd, będąc zawsze
skierowanym wzdłuż działającej siły, jest dodawany
do lub odejmowany od zastanego pędu, według tego,
czy obydwa pędy są wzajemnie zgodne, czy przeciwne;
lub też ukośnie dodawany,
gdy są ukośne, aby utworzyć
nowy pęd będący złożeniem
tych dwóch.
PRAWO III
Każdemu działaniu
przeciwstawione jest równe
mu przeciwdziałanie, to jest
wzajemne działania dwóch
ciał jednego na drugie są
zawsze równe i skierowane
ku tej drugiej części.
Ze zbiorów BJ
PRAWO I
Storna tytułowa Philosophie naturalis
principia mathematica, Londyn 1726 r.
Cokolwiek ciągnie lub naciska na coś innego, jest w równym
stopniu ciągnięte lub naciskane przez to coś. Gdy nacisnąć
kamień palcem, palec będzie również naciskany przez kamień.
Gdy koń ciągnie kamień uwiązany na linie, koń będzie w równym
stopniu ciągnięty do tyłu w stronę kamienia, ponieważ naprężona
lina, starając się z obu końców uwolnić, będzie ciągnęła konia
w kierunku kamienia tak, jak ciągnie kamień w kierunku konia,
i będzie przeszkadzała postępowi jednego w równym stopniu,
w jakim będzie sprzyjała postępowi drugiego. Jeżeli jedno ciało
uderza w drugie i swoją siłą zmienia jego ruch, to to pierwsze
ciało również (z powodu równości wzajemnych nacisków) zostanie
poddane takiej samej zmianie w swym własnym pędzie, w kierunku
tego drugiego. Jeżeli ciała nie są poddane innym zakłóceniom,
to zmiany dokonane przez to oddziaływanie są jednakowe; nie
zmiany w prędkościach, tylko w pędach ciał. Jako że skoro pędy
są jednakowo zmienione, to zmiany prędkości dokonane w kierunkach przeciwnych części są odwrotnie proporcjonalne do mas.
Jak pokażemy w kolejnych scholiach, prawo to obowiązuje też
dla przyciągania.
Przełożył Sławomir Brzezowski
ALMA MATER nr 120–121
127