Orlo v V., Tajny polockoj istorii, Minsk 1995. P i r o ż y ń s ki 1 ., Z

http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
180
Orlo v V., Tajny polockoj istorii, Minsk 1995.
P i r o ż y ń s ki 1., Z dziejów obiegu informacji w Europie XVI wieku.
Nowiny z Polski w kolekcji Jana Jakuba Wieka w Zurychu ;: lat
1560-1587, ,;aszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace
Historyczne", t. MCLIV, z. 115, Kraków 1995.
P i war ski K., Niedoszła wyprawa tzw. radoszkowicka Zygmunta
Augusta na Moskwę (Rok 156718), ,,Ateneum Wileńskie, t. V. 1928.
P l e w czyński M., Wojny i wojskowość polska w XVI wieku. t. ID.
Zabrze-Tarnowskie Góry 2013.
Rap p o p ort P. A., Drevnyje russkije kreposti. Moskva 1965.
Raz i n E., Historia sztuki wojennej, t. II, Warszawa 1960.
S a h a n o v i c H., Polackaja vajna l 563-1579. ,,Adradienne. His­
tarycny Almanach", vyp. l, Minsk 1995.
Sapunov A. P., Vitebskaja Starina, t. IV, cz. I. Vitebsk 1885.
S a p u n o v A. P.. Risunki kriepostiej postrojennych po powieleniu
cara Ivana Vasylevicza Groznago poste zavojemnia Polocka
v 1563 gadu, ,,Polocko-Vitebskaja Starina", t. II, 1912.
Ser czy k W. A., Iwan N Groiny, Wrocław 1986.
Skry n n i k o w R., Iwan Groźny, Warszawa 1979.
S o l o v i e v S. M., 1staria Rossii s drevniejszich 1·remien. t. VI.
Moskva 1960.
S p i er a l ski Z., Mielecki Mikołaj, [w:] PSB. t. XX. Wroc­
ław-Warszawa-Kraków 1975.
Tkać o u M. A., Abaroncyja :.:.budavanni zachodnich z,jamel Belarusi
XIII-XVIII st., Minsk 1978.
Tkać o u M. A., Zamki Belorussii. Minsk 1987.
U m i a s t o w s ki R., Geografja wojenna Rzeczpospolitej Polskiej
i ziem ościennych, Warszawa 1924.
W i m m er J., Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa
1978.
W i s ner H., Król i car. Rzeczpospolita i Mosirn·a w XVI i X\'/l
wieku, Warszawa 1995.
Ż y g u l s k i Z., Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europ_,.
i Bliskiego Wschodu, Warszawa 1975.
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
WYKAZ \LUS"TRA.CJ\
Iwan IV
Groźny
Bojarzy moskiewscy z XVI s.
Strzel= moskiewski z XVIIXVll s.
Poselstwo moskiewskie XVIIXVll s.
Jazda moskiewska z XVI s.
Stefan Batory
Jan Zamoyski
Żołnierze polscy i węgierscy z XVI s.
Plan Połocka z 1579 r.
Piechur i husarz polski z XVI s.
Żołnierz piechoty węgierskiej z XVI s.
Żołnierz piechoty wybranieckiej z XVI s.
Husaria z początku XVII s.
Zbroja przypisywana hetmanowi Krzysztofowi Radziwi\\owi.
Szable węgiersko-polskie z XVIJXVll s.
Zbroja i szyszak Stefana Batorego
Bechter z XVI s.
Fragment mapy ziemi połockiej z 1579 r.
Oblężenie Połocka w 1579 r. wg G. Macka
Plan szturmu Połocka 29 Vlll 1579 r. wg P. Zumthorna
Oblężenie Połocka w 1579 r. wg S. Pacho\owieckiego
Obóz polski pod Po\ockiem
Zamek Wysoki i Zamek Strzelecki w \ 519 r.
Zapołocie w 1579 r.
Zamek Krasne zdobyty w 1579 r.
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
182
Zamek Turowla zdobyty w 1579 r.
Zamek Koziany zdobyty w 1579 r.
Zamek Sitno zdobyty w 1579 r.
Zamek Susza zdobyty w 1579 r.
Zamek Sokół zdobyty w 1579 r.
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
SPIS TREŚCI
Wstęp
........................................... 3
Armia Iwana IV Groźnego ........................... 8
Armia polska i litewska w drugiej połowie XVI w. . ...... 20
Geneza konfliktu. Utrata Połocka w 1563 r.............. 32
Walki o Inflanty w latach 1575-1578 .................. 61
Przygotowania do kampanii połockiej ................. 84
Marsz na Połock w 1579 r.......................... 108
Oblężenie ...................................... 122
Szturm i kapitulacja twierdzy ....................... 142
Epilog kampanii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Bibliografia ..................................... 176
Wykaz ilustracji ................................. 181
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
WSTĘP
W 1575 r. Iwan Groźny łamiąc warunki rozejmu zajął polską
Parnawę, a dwa lata później całe Inflanty aż po Dźwinę.
W rękach polskich pozostała jedynie Ryga, a Szwedzi
utrzymali się w Rewlu. Nigdy jeszcze państwo moskiewskie
nie odniosło takich sukcesów w toczonej od lat wojnie
inflanckiej.
11 sierpnia 1579 r. pod Połockiem stanęła armia Stefana
Batorego rozpoczynając dwudziestodniowe oblężenie, za­
kończone zdobyciem jednej z największych twierdz nad
Dźwiną. Był to kulminacyjny moment pierwszej (spośród
trzech. jakie miano przeprowadzić za panowania tego
władcy) kampanii moskiewskiej. Zdobycie Połocka przez
armię polsko-litewską było pierwszym poważnym sukcesem
w zmaganiach z Moskwą. Otworzyło drogę do odcięcia
Inflant od państwa moskiewskiego i złamania potęgi Iwa­
na IV Groźnego.
Oblężenie Połocka zasługuje na uwagę z kilku powodów.
Po pierwsze, dopiero tutaj wykazana została w całej pełni
trafność reform Stefana Batorego zapoczątkowanych w dzie­
dzinie polskiej wojskowości. Po drugie, kampania zwraca
uwagę swoją metodycznością i starannością zarówno pod
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
4
względem całokształtu przygotowań militarnych, jak i szyb­
kiego oraz efektywnego zakończenia walk. Na głównym
teatrze działań wojennych toczono wyłącznie walki oblęż­
nicze, w których znaczną wartość wykazała piechota i ar­
tyleria. Jazda służyła w tym wypadku do działań osłonowych
oraz dywersyjno-wywiadowczych, co było rzadkością w do­
tychczasowych zmaganiach z Moskwą.
Pierwsza wyprawa Batorego przeciw Moskwie ma już
m.in. odrębny szkic historyczny
autorstwa K. Górskiego i mniejszy artykuł w Encyklopedii
wojskowej 1• Wszystkie trzy kampanie Batorego przedstawił
O. Laskowski 2. Wysiłek militarny Rzeczypospolitej i cało­
kształt przygotowań wojskowych do kampanii 1579 r. znamy
też dzięki obszernym studiom H. Kotarskiego 3• Pozostałe
opracowania, cytowane w dalszej części książki, zawarte
zostały bądź to w szerszych pracach dotyczących historii
wojskowości, bądź w biografiach Batorego. mają więc z ko­
nieczności charakter bardziej ogólny. Na uwagę zasługuje tu
przede wszystkim praca K. Olejnika. przedstawiająca króla
pod kątem jego działalności wojskowej~.
Historycy rosyjscy poświęcili jak dotąd o wiele więcej
miejsca zdobyciu Połocka przez Iwana Groźnego w 1563 r..
niż odzyskaniu go przez Batorego w 1579 r. Jako pierwszy
szerzej opisał zwycięską kampanię Batorego M. Karamzin.
swoją obszerną literaturę,
1 K. G 6 r ski, Pierws~a 11"1>}11<1 &ec:",\pospolitej : Wielkiem Księstwem
Moskiewskit·m ~a Batorego . .. Biblioteka Warszawska"". t. II. 189~. s. 93-117:
Encyklopediall'l>jskowa, red. O. Laskowski. t. VI, Warszawa 1937. s. 66~-«>-1.
2 O. L a s k o w ski. Les rampagnes de Batory emu re la Mosrorie. [w:]
Etienne Batory, roi de Pologne, Cracovie 1935.
J H. Kot ar ski, Wojsko polsko-litewskie podczas wojny injkl!lckiej
1576-1582. Sprall'y organizacxjne, cz. 1-ll, "Studia i Materiały do Historii
Wojskowości", t. XVI. 1970, s. 64--123; i cz. U, t. XVII, 1971, s. 51-124.
4 K. O lej n i k, Stefan Batory 1533-1586, Warszawa 1988.
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
5
nie szczędząc przy tym krytycznych uwag pod adresem cara 5•
Najwięcej miejsca wyprawie połockiej 1579 r. poświęcił V.
Novodvorskij (a właściwie W. Nowodworski), historyk
polski z przełomu XIX i XX s. piszący większość swych
prac po rosyjsku 6 . W ZSRR tematyka związana z ob­
lężeniem Połocka przez Batorego nie cieszyła się zbyt
wielką popularnością i dopiero ostatnio powrócili do niej
historycy białoruscy 7•
Wśród licznych źródeł poświęconych wyprawie połockiej
na pierwszym miejscu należy wymienić relacje urzędowe
powstałe z polecenia króla: Edictum Regium de supplica­
tionibus ob captam Polociam oraz Rerum post captam
Polociam contra Mascum gestum narrafio 8 . Mimo że
powstały one na potrzeby propagandy wojennej, ich zwięzła
treść oraz przejrzystość relacji czyni z nich źródło wielce
wiarygodne.
Kolejnym cennym źródłem do dziejów oblężenia Połocka
są prace J. Bielskiego (kontynuatora i wydawcy dzieł
swego ojca M. Bielskiego), M. Stryjkowskiego i R. Heiden­
steina. Bielski, uczestnik kampanii połockiej zawarł
w swej pracy wiele szczegółów z przebiegu oblężenia 9 •
Heidenstein co prawda pod Połockiem nie był, ale poprzez
' M. Kar a m z i n. Historya państwa Rossyjskiego, przeł. G. Buczyński, t.
IX. Warszawa 1827.
' V. N o v o d v o r ski j. Borba za Livaniu mel.du Moskvoju i Reću
Pospolitoju (/570-1582), Petersburg 1904.
' Chodzi tu o populamonaukowy szkic H. Sahanovića, Polackaja vajna
1563-1579. ,,Adradżenne. Histaryćny Almanach", vyp. l, Minsk 1995,
~- 61-82. Walkami o Połock zajęli się też D. Aleksandrov i D. Volochin,
niestety z ich obszernej pracy opublikowano jak dotąd tylko fragment
traktujący o oblężeniu w 1563 r.
' Oba opublikowano w: Relacye nuncyuszów apostolskich i innych osób
o Polsce, wyd. E. Rykaczewski, t. l, Berlin-Poznań 1864, s. 317-328, a także
w innych cytowanych w niniejszej pracy.
9 M. B i e l ski, Kroni/w po/siw, wyd. K. J. Turowski, t. II, Sanok 1856.
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
6
Jana Zamoyskiego miał dostęp do kancełarii królewskiej
i szeregu nieznanych nam dokumentów, korzystał ponadto
z pracy Bielskiego 10 • Również Stryjkowski, choć du­
chowny, ale w młodości obeznany ze służbą wojskową,
korzystał w swym opracowaniu z wielu źródeł i relacji
uczestników oblężenia 11 • Pewnych wiadomości uzupe­
łniających dzieje oblężenia Połocka dostarczają też inne
relacje polskie i obce, a ze źródeł rosyjskich przede
wszystkim urzędowa Razriadnaja kniga 12 • Można na­
tomiast pominąć zupełnie pracę A. Gwagnina. która jest
kompilacją Stryjkowskiego i innych autorów.
Mankamentem wszystkich źródeł dotyczących oblężenia
Połocka w l 579 r. jest niewielka ilość zawartych w nich
dat. Nie odnaleziono dotąd żadnego diariusza oblężenia
twierdzy, który by przedstawiał kolejne dni walki. Stąd
też istnieje spora luka między wydarzeniami z 12 sierpnia.
a podpaleniem umocnień Zamku Wysokiego 29 sierpnia.
Oczywiście wiemy, jakie działania podejmowano w prze­
ciągu owych 16 dni. ale nie wszystkie jesteśmy w stanie
odpowiednio uszeregować.
Rekonstrukcja przebiegu oblężenia nie byłaby możliwa
bez współczesnych rycin i planów. Szesnastowieczne ryciny
odbiegają oczywiście od współczesnych map. jednak ilustrują
układ umocnień, ukształtowanie terenu. rozmieszczenie
wojsk, a nawet starają się w sposób plastyczny przedstawić
kluczowe momenty walk. Podstawowe źródła ikonograficzne
dotyczące oblężenia Połocka były wykorzystywane już przez
historyków dziewiętnastowiecznych. Tym niemniej staraniem
S. Alexandrowicza odkryto kilka nowych planów. pozwala10 R. H e i d e n s t e i n. Parnięmiki wojny nwskiewskiej. oprac. J. Czubek.
Lwów 1894.
11 M. Stryjkowski. Kronika polska. litewska. jnudzka i ws:ystkiej
Rusi, wyd. M. Malinowski. t. 11, Warszawa 1846.
12 Razriadnaja kniga 1475-1605, red. B. I. Bogdanov, t. lll. cz. l. Moskva
1984.
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
7
dostrzec wiele faktów pomijanych dotąd przy opisie
itwy o Połock 13 • Dopiero konfrontacja źródeł ikonograficz­
.ych z przekazami pisanymi pozwala na, w miarę pełne,
tdtworzenie przebiegu oblężenia Połocka w 1579 r.
łCych
n S. A l e x a n dr o w i c z, Nowe źródło ikonograjicme do oblężenia
w 1579 r., .,Kwartalnik Histońi Kultury Mateńalnej". r. XIX, 1971,
s. 3-29; T e n że, ir6dła kanograjicme do wyprawy połockiej Stefana
Batorego roku 1579, [w:] Od armii komputowej do narodowej (XVI-XX w.),
red. z. Kalpus i W. Rezmer, Toruń 1998, s. 17-43; Także A. B e l y, Polack
u njameckich .. ljatućich listkach" XVI st. lnfljanckaja vajna na staronkach
perlych europejskich hazet, .,Spadćyna", nr VI, 1997, s. 213-219.
Połocka
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.