opis zwierzat

Opis zwierząt
wykorzystano materiał Wigierskiego Parku Narodowego
Płytkie zbiorniki, porośnięte roślinnością wodną, stwarzają optymalne warunki do życia
i rozwoju wielu gatunków owadów wodnych, takich jak: ważki, jętki czy chruściki. Larwy
tych ostatnich łatwo można odnaleźć, gdyż budują bardzo charakterystyczne domki, w
których spędzają całe swoje życie (rys. 9).
Jednymi z
najczęściej
spotykanych tu
owadów są różne
gatunki ważek
Odonata (rys. 10).
Są to owady silnie
związane ze
środowiskiem
wodnym, przy
czym w wodzie
żyją postacie
larwalne,
natomiast owady
dorosłe prowadzą
lądowy tryb życia.
Dorosłe ważki
polują na inne
Rys. 9. Larwy chruścików
owady. Lot ważek
z podrzędu
w domkach
Rys. 10. Ważka (a) i jej larwa (b)
Anisoptera
przypomina lot helikoptera, mogą one gwałtownie zmieniać kierunek lotu, lub zawisać w
powietrzu. Larwy ważek posiadają specyficzny aparat gębowy - dolna warga jest silnie
rozrośnięta i przekształcona w tzw. „maskę”, stanowiącą narząd chwytny.
W mulistym dnie występują liczne larwy owadów wodnych, m.in. jętek Ephemeroptera (rys.
21). Są to owady o dość niezwykłym cyklu rozwojowym: postacie dorosłe żyją tylko od kilku
godzin do kilku dni, podczas gdy rozwój ich larw trwa od 1 do 3 lat. Larwy jętek żyją na dnie
rzek i strumieni oraz w rożnych zbiornikach wody stojącej. Postacie dorosłe nie odżywiają się
podczas swojego krótkiego życia, a ich jelito wypełnione jest powietrzem, co ułatwia im
utrzymanie stabilności w czasie lotu.
Rys. 21. Jętka
Rys. 22. Chrabąszcz majowy
W okresie wiosennym masz szansę zaobserwować masowe występowanie chrabąszcza
majowego Melolontha melolontha (rys. 22). Nie zawsze będzie to możliwe, gdyż chrząszcz
ten występuje tak licznie jedynie co 3-4 lata. Wówczas na gałęziach drzew, głównie dębów,
zobaczysz setki żerujących owadów. Samice składają do gleby jaja, z których po 5 tygodniach
wylęgają się larwy, zwane pędrakami. Spędzają one w ziemi 2-3 lata. Latem larwy
przechodzą przepoczwarzenie, po czym jeszcze rok pozostają w glebie. Wylot chrabąszczy
następuje wiosną. W ten sposób generacja chrabąszcza majowego jest zwykle czteroletnia.
Stojąc na brzegu torfowiska
zwróć uwagę na różnego
rodzaju owady poruszające
się pomiędzy kępami roślin.
Żyją tu zarówno ich
postacie dorosłe, jak i larwy
- m.in.: jętki, chruściki,
chrząszcze i pluskwiaki
różnoskrzydłe. Przyjrzyjmy
się dokładniej tym
ostatnim. Pluskwiaki
różnoskrzydłe Heteroptera
(rys. 28) stanowią liczną
grupę owadów, wśród
których znajdują się
Rys. 28. Nartnik (a), płoszczyca (b) i pluskolec (c)
gatunki lądowe i wodne.
Niektóre pluskwiaki
wodne, takie jak np.: płoszczyca szara Nepa cinerea, pluskolec pospolity Notonecta glauca
czy topielnica Ranatra linearis, prowadzą całkowicie wodny tryb życia, podczas gdy inne, np.
nartniki Gerris i poślizgi Hydrometra, związane są jedynie z powierzchnią wody. Aparat
gębowy pluskwiaków - typu kłująco-ssącego - jest przystosowany do wysysania ofiar.
Atakują głównie bezkręgowce wodne i narybek, formy nawodne zaś żywią się owadami
spadającymi na powierzchnię wody.
Aby dokładniej móc przyjrzeć się temu,
co żyje w wodzie możesz, stojąc na
pomoście, zaczerpnąć do siatki
(wykonanej np. z tiulu lub gazy) trochę
wody i zawartość przenieść do kuwety
lub jakiegokolwiek innego naczynia.
Teraz masz okazję zaobserwować
różnorodność form bezkręgowców
wodnych i larwy płazów. Po
zakończeniu obserwacji całość materiału
wpuść z powrotem do stawu. Pamiętaj,
aby wykonując te czynności zachować
szczególną ostrożność aby nie wpaść do
wody.
Rys. 34. Pływak żółtobrzeżek (a) i jego larwa (b)
Wśród owadów wodnych występujących w stawie łatwo jest odróżnić larwy i postacie
dorosłe chrząszczy wodnych, takich jak pływak żółtobrzeżek Dytiscus marginalis (rys. 34),
topień Cybister lateralimarginalis, czy krętak pospolity Gyrinus natator.
Chrząszcze wodne wykazują szereg przystosowań do życia w wodzie: ich ciało jest
spłaszczone grzbieto-brzusznie, głowa, tułów i odwłok ułożone są w jednej płaszczyźnie,
powierzchnia ciała jest gładka i lśniąca, a u niektórych gatunków występują komory do
przechowywania zapasu powietrza. Występują głównie w wodach płytkich, zarośniętych
roślinnością, np. w stawach, rowach i jeziorach, rzadziej większych kałużach, rzekach i
strumieniach. Chrząszcze są rozdzielnopłciowe, często spotyka się u nich dymorfizm płciowy
- samiec różni się wyglądem od samicy, np. u samca pływaka żółtobrzeżka odnóża pierwszej
pary zaopatrzone są w specjalne przyssawki służące do przytrzymywania samicy w czasie
kopulacji. Samice chrząszczy wodnych składają jaja na roślinach wodnych lub w ich
tkankach. Chrząszcze przechodzą rozwój zupełny, z jaja wylęga się larwa różniąca się
znacznie od postaci dorosłej, żyje w wodzie, przechodząc kilka wylinek, po czym
przepoczwarza się zwykle na lądzie.
Na koniczynie możesz spotkać gąsienice motyli z rodziny
kraśnikowatych Zygaenidae. Łatwiej jednak dostrzeżesz
ich formy dorosłe - niewielkie motyle o jaskrawym
ubarwieniu (rys. 44), siedzące na polnych kwiatach. Są to
owady mało ruchliwe, zazwyczaj poruszające się w
promieniu kilkudziesięciu metrów. Są wyjątkowo
niesmaczne, dlatego ptaki szybko uczą się pozostawiać je
w spokoju. Najczęściej możesz tu zobaczyć
czerwonoczarnego kraśnika sześcioplamka Zygaena
filipendulae oraz szmaragdowozielonego lśniaka
szmaragdzika Procris staticus.
Rys. 44. Kraśnik
Przy okazji, warto zwrócić uwagę na częstego gościa łąk
i zabagnień, jakim jest bocian biały Ciconia ciconia (rys.
45). Ten duży ptak stał się nierozłącznym elementem
krajobrazu wiejskiego. Bociany przylatują do nas w
kwietniu, samiec zwykle trochę wcześniej, niż samica,
zajmując najczęściej zeszłoroczne gniazdo.
Para powiększa gniazdo wplatając w nie gałęzie, kępy
traw, mech, czasem także papier i różne tkaniny. Pod
koniec kwietnia - na początku maja samica znosi 3-4 jaja,
Rys. 45. Bocian biały
które wysiadywane są na zmianę przez oboje rodziców, aż
do wyklucia się piskląt (około 34 dni). Przed odlotem do
miejsc zimowania bociany zbierają się w wielkie stada i razem odbywają wędrówki na
odległość wielu tysięcy kilometrów. Bociany odżywiają się głównie pokarmem zwierzęcym,
na który składają się: owady, mięczaki, dżdżownice, ryby, płazy, gady i drobne ssaki.
Rozpiętość skrzydeł dorosłego bociana wynosi ponad 1,5 m, a waga ciała od 2,7 do 4,4 kg.
Bociany żyją średnio 10 lat, niektóre jednak dożywają nawet 26 lat.
Na kwiatach wielu roślin, zwłaszcza z
rodziny baldaszkowatych, przez cały
sezon obserwować możesz liczne,
barwne owady, przypominające
wyglądem pszczoły lub osy. Są to
przedstawiciele rodziny bzygowatych
Rys. 54. Bzyg pospolity (a) i gnojka trutniowata (b)
Syrphidae, takie jak np. bzyg
pospolity Syrphus ribesii, czy gnojka
trutniowata Eristalis tenax (rys. 54). Dorosłe bzygowate odwiedzają kwiaty w poszukiwaniu
nektaru i pyłku, którymi się odżywiają. Ich larwy prowadzą drapieżny tryb życia, będąc
śmiertelnymi wrogami mszyc.
Często na tych samych kwiatach możesz
spotkać inne gatunki owadów, należące do
nadrodziny pszczołowatych Apoidea (rys.
55). Błonkówki te odżywiają się pyłkiem i
nektarem kwiatów zarówno jako larwy, jak
i postacie dorosłe. Okresowo pszczoły
odżywiają się również produkowaną przez
mszyce spadzią. Na terenie Wigierskiego
Parku Narodowego, oprócz hodowanej
przez człowieka pszczoły miodnej, możesz
spotkać około 200 gatunków tzw. „pszczół
dziko żyjących” (z 450 gatunków
Rys. 55. Lepiarka (a), pszczolinka (b),
występujących w Polsce). Pszczoły, obok
wielu innych owadów wchodzą w skład
murarka (c), trzmielec (d)
pożywienia płazów. Warto przy tym
wspomnieć, że żaby są wyjątkowo odporne
na użądlenia pszczół, bez żadnych widocznych konsekwencji mogą pożreć nawet 20 robotnic
pszczoły miodnej.
Rys. 56. Jaszczurka zwinka
Na suchych stokach pobliskich łąk możesz spotkać
wygrzewającą się jaszczurkę zwinkę Lacerta
agilis, jedynego występującego na trasie ścieżki
przedstawiciela gromady gadów. Jaszczurka
zwinka (rys. 56) jest najpospolitszym polskim
gadem, występującym na otwartych trawiastych
łąkach i nasłonecznionych polanach leśnych, na
skraju dróg i wrzosowisk, na zboczach wzgórz i
podmiejskich rumowiskach. Zwinka wykazuje
wybitnie dzienną aktywność, noce spędza ukryta w
norce. Na pokarm zwinki składają się głównie:
prostoskrzydłe, gąsienice motyli, chrząszcze
biegaczowate, wije, pająki i ślimaki, a w
mniejszych ilościach również małe jaszczurki i
płazy. Jej naturalnymi wrogami są: duże żaby,
zaskrońce, żmije, inne jaszczurki, sowy, czaple,
kruki, wrony, sroki, jastrzębie, krety, lisy i inne
ssaki.
Wędrując możesz zaobserwować na pobliskich łąkach liczne kopce ziemne, tzw. kretowiska.
Są to ślady obecności kreta Talpa europaea (rys. 57), który kopie skomplikowane systemy
korytarzy i nor. Spotkać go można na polach,
łąkach, w ogrodach i na skraju lasów.
Kret doskonale przystosował się do życia pod
ziemią. Krótkie kończyny przednie, zaopatrzone w
szerokie i mocne pazury, służą mu do kopania.
Podziemne chodniki kreta dzielą się na mieszkalne
i łowieckie. Właściwe mieszkanie mieści się pod
największym kretowiskiem i składa się z kilku
komór lęgowych oraz spiżarni. Kret ma
intensywną przemianę materii, dziennie zjada tyle,
ile sam waży. Samica kreta rodzi średnio 5
młodych, które są małe i ślepe. Samodzielność
uzyskują dopiero po dwóch miesiącach, a
dojrzałość płciową po roku.
Rys. 57. Kret i jego nora