07 Wilczek.p65

Rajmund Wilczek
II Klinika Chorób Serca Akademii Medycznej w Gdańsku
Historia elektrostymulacji gdańskiej
The history of electrostimulation in Gdańsk
Gdański rozdział historii elektrostymulacji rozpoczął
się w 1963 roku wszczepieniem pierwszego w Polsce
elektrycznego rozrusznika serca u chorego z całkowitym
blokiem przedsionkowo-komorowym i napadami Morgagniego-Adamsa-Stokesa. Operację wykonano w najstarszym gdańskim szpitalu mieszczącym się u zbiegu ulic
Łąkowej i Śluzy (obecnie ul. Z. Kieturakisa). Szpital ten
powstał w 1853 roku w podarowanym miastu przez rodzinę Uphagenów pałacyku zbudowanym w 1800 roku
(ryc. 1). Opiekę medyczną, którą sprawowały Siostry Miłosierdzia Boromeuszki, sprowadzone do Gdańska z Trewiru
(Niemcy) [1], znajdowali w tym szpitalu przede wszystkim starcy i sieroty oraz wszyscy potrzebujący, bez względu na wyznanie.
Na bazie tego szpitala po II wojnie światowej powstał
Państwowy Szpital Kliniczny Nr 3. Pierwotną nazwę, Najświętszej Maryi Panny, przywrócono dopiero w latach 90.
XX wieku. Szpital ten z czterema klinikami — Chorób Wewnętrznych, Chorób Serca, Chirurgii Ogólnej i Urologii
— funkcjonował do 2004 roku, kiedy to ówczesne władze Akademii Medycznej w Gdańsku zdecydowały o jego
likwidacji.
Rycina 1. Szpital pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny (później przemianowany na Państwowy Szpital Kliniczny Nr 3)
w Gdańsku przy zbiegu ulic Łąkowej i Z. Kieturakisa (zdjęcie sprzed 1939 r.)
Adres do korespondencji: dr med. Rajmund Wilczek
II Klinika Chorób Serca AMG
ul. Dębniki 7, 80–211 Gdańsk
tel.: (0 58) 349 39 10
Cardiovascular Forum 2007, 12, 3–4, 111–115
Copyright © 2007 Via Medica, ISSN 1897–1180
www.cf.viamedica.pl
111
Cardiovascular Forum 2007, tom 12, nr 3–4
Wspomnianą operację wszczepienia rozrusznika
serca wykonał profesor Zdzisław Kieturakis, który był
wówczas kierownikiem III Kliniki Chirurgii Ogólnej, przy
wsparciu kardiologicznym dr. Wojciecha Kozłowskiego.
Dzięki tej operacji gdański ośrodek trwale wpisał się
w historię polskiej kardiologii i elektroterapii serca.
Dalszy, niezwykle istotny wkład w rozwój elektrostymulacji w Polsce wniosły dwie sąsiadujące ze sobą kliniki: II Klinika Chirurgii Ogólnej (do 1970 r. III Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej) i III Klinika Chorób Wewnętrznych.
W tym okresie zespołem chirurgów kierował prof.
Zdzisław Kieturakis, a jego kolejnymi następcami byli
profesorowie Zdzisław Wajda i Zbigniew Gruca. Skład
zespołu chirurgów uczestniczących we wszczepieniach
stymulatorów tworzyli: Zbigniew Śledziński, Jerzy Kossak,
Piotr Dembowski, Roman Marczewski, Osman Korycki,
Janusz Chybicki, Maciej Kieturakis, Piotr Juszkiewicz,
Tomasz Fiutowski, Marek Dobosz, Jacek Łachiński, Janusz
Głowacki, Aleksander Stanek, Janusz Orzelski, Tomasz
Wysocki, Andrzej Babicki i Rajmund Wilczek. Przez wiele
lat rozruszniki serca wszczepiano w znieczuleniu ogólnym przy współpracy zespołu anestezjologów, który
tworzyli: Andrzej Gryncewicz, Andrzej Basiński, Krystyna Basińska, Barbara Kwiecińska, Elżbieta Kołodziejczyk,
Jolanta Frydrych i Krystyna Koziełło-Stanke [2].
III Kliniką Chorób Wewnętrznych kierował wówczas
prof. Mieczysław Gamski, a zespół oddziału kardiologicznego stanowili: Tadeusz Dyk, Wojciech Kozłowski, Jan
Gręźlikowski, Celestyn Janukowicz i Grażyna Świątecka.
Od 1984 roku Kliniką kierowała prof. Irena Jabłońska-Kaszewska. Osobny, znaczący wkład w rozwój gdańskiej
elektrostymulacji wniósł zespół radiologów z Lechem
Markuszewskim na czele, który pracował z wielkim zrozumieniem, cierpliwością i poświęceniem.
W 1971 roku zespół III Kliniki Chorób Wewnętrznych
wraz z zespołem III Kliniki Chirurgii Akademii Medycznej
w Gdańsku otrzymały nagrodę II stopnia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej za badania i rozpowszechnianie
elektrostymulacji serca w Polsce.
Zainteresowania i pasję kardiologiczną prof. Mieczysława Gamskiego kontynuowała doc. Grażyna Świątecka,
ordynator oddziału kardiologicznego III Kliniki Chorób
Wewnętrznych. Jej wieloletnia działalność naukowa
w zakresie zaburzeń rytmu serca oraz pełna determinacji praca organizacyjna doprowadziły do powołania
w 1992 roku przez władze Akademii Medycznej w Gdańsku II Kliniki Chorób Serca [3]. Kierownikiem nowo utworzonej placówki została prof. Grażyna Świątecka.
Pierwotny zespół II Kliniki Chorób Serca, zajmujący się
elektrostymulacją serca, stanowili: Andrzej Lubiński, Andrzej Stanke, Jacek Kubica, Grzegorz Raczak i Rajmund
Wilczek. W późniejszym okresie dołączyli do nich: Dariusz
Zacharek, Elżbieta Krzymińska-Stasiuk, Ewa Lewicka-
112
-Nowak, Alicja Dąbrowska-Kugacka, Dariusz Kozłowski,
Justyna Staniewicz, Sławomir Sielski, Adam Sukiennik,
Maciej Kempa, Robert Krasowski, Dorota Zegrzda-Jackowiak, Anna Baczyńska, Ilona Stasiewska-Romanowska
i Elwira Stasiuk. Zespół uzupełniały instrumentariuszki
chirurgiczne: Joanna Prządka, Sławomira Zielińska, Katarzyna Kusz, Halina Książka oraz grupa techników medycznych: Halina Głowacka, Urszula Zygmuntowska,
Dorota Mudzińska, Barbara Zielińska, Przemysław Dmitrowski, Alicja Mściwojewska, a także kierująca sekretariatem Beata Dudzik-Richter.
Prace zespołu II Kliniki Chorób Serca pod kierownictwem prof. Grażyny Świąteckiej zdynamizowały rozwój
elektrostymulacji serca i elektrofizjologii polskiej. Początkiem badań naukowych w zakresie elektrostymulacji
w Klinice była opublikowana w 1984 roku praca habilitacyjna Grażyny Świąteckiej „Próba wyjaśnienia mechanizmu zmienności odcinka ST i załamka T elektrokardiogramu w zespołach rytmu zatokowego u chorych z wszczepionym sztucznym rozrusznikiem serca”. Na nowatorskie
wartości tej pracy jeszcze wiele lat później zwróciła
uwagę prof. Barbara Dąbrowska w liście do autorki, pisząc między innymi: „To zdumiewające, że Pani wnioski
dotyczące przypuszczalnego mechanizmu tego zjawiska
trafiły w 10-kę. Obecnie zmiany biologii komórkowej,
wywołane uprzednim odwróceniem kierunku depolaryzacji, przypisuje się ekspresji genów odpowiadających za
pamięć w komórkach, w procesie naśladującym pamięć
mózgu”.
W następnych latach Grażyna Świątecka wraz z zespołem opublikowała oryginalne prace dokumentujące
doświadczenia Kliniki w zakresie diagnostyki i zastosowania stymulacji między innymi w chorobie węzła zatokowego. Artykuły te przyczyniły się do rozpowszechnienia stymulacji przedsionkowej (AAI/R) w Polsce oraz podważyły zasadność stosowania stymulacji komorowej
u chorych z zachowanym przewodzeniem AV.
W II Klinice Chorób Serca powstało wiele prac na temat własnych doświadczeń ze stosowaniem stymulacji
fizjologicznej, zwłaszcza u chorych, u których stwierdzano
wsteczne przewodzenie AV. Propagowano również stymulację w trybie DDD/R w zaburzeniach przewodzenia
przedsionkowo-komorowego, doceniając znaczącą rolę
echokardiografii w ocenie hemodynamiki pracy serca,
między innymi poprzez programowanie opóźnienia
przedsionkowo-komorowego w zastosowanych stymulatorach (Jacek Kubica).
Natomiast autor niniejszego opracowania, z wykształcenia także chirurg, wychowanek III Kliniki Chirurgii Ogólnej, przeniósł ogromny dorobek i doświadczenie
tego zespołu w technice implantacji rozruszników serca, zdobyte w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, na grunt
gdańskiej, a także polskiej kardiologii. Zaowocowało to
www.cf.viamedica.pl
Historia elektrostymulacji gdańskiej
rozwojem nowych technik implantacji elektrod przedsionkowych i komorowych przy użyciu wenesekcji oraz
techniki Seldingera nakłucia żyły poobojczykowej. Implantowano elektrody epikardialne „wkrętowe” u chorych na przykład po bakteryjnym zapaleniu wsierdzia, wymagających stałej stymulacji serca, implantowane na
mięsień prawej komory poprzez dojście brzuszne przezprzeponowe lewe. W Klinice zaczęto powszechnie stosować elektrody endokardialne przedsionkowe i komorowe o aktywnej fiksacji w implantowanych układach
stymulujących oraz we wszczepialnych kardiowerterachdefibrylatorach serca (ICD, implantable cardioverter defibrillator).
Techniki te umożliwiały implantację elektrod w wybranym miejscu w sercu, z dowolnego dostępu żylnego,
w zależności od wskazań i potrzeb chorego. Przykładem
tego jest nowatorska implantacja elektrod do prawego
przedsionka i prawej komory z dojścia poprzez żyłę udową,
z ułożeniem rozrusznika w loży w prawym dole biodrowym.
Ten rodzaj zabiegu w Polsce stał się standardem postępowania u chorych z brakiem dostępu żylnego w górnej części klatki piersiowej, bez konieczności jej otwierania.
Udoskonalenie techniki implantacji pozwoliło na znamienne zmniejszenie częstości powikłań chirurgicznych,
takich jak mikrodyslokacje lub wypadnięcia wszczepionych elektrod, złamań oraz mechanicznych uszkodzeń
osłonki elektrod, występowanie exit block, krwiaków,
odleżyn skóry, zakażeń loży stymulatora, a także na ograniczenie przypadków infekcyjnego zapalenia wsierdzia.
Ponadto doświadczenie chirurgiczne autora współpracującego z zespołem Kliniki Kardiochirurgii Akademii
Medycznej w Gdańsku, kierowanej przez prof. Mirosławę Narkiewicz, a następnie prof. Jana Rogowskiego,
pozwoliło na efektywne leczenie chorych z powikłaniami stałej stymulacji serca z regionu północnego i całej
Polski. W Klinice wykonano dziesiątki operacji usunięcia
zainfekowanych elektrod i stymulatorów serca oraz zabiegów naprawczych u chorych z uszkodzonym układem
stymulującym.
Wieloletnia współpraca z Kliniką Kardiologii Dziecięcej i Wad Wrodzonych Serca, kierowaną przez prof. Jana
Erecińskiego, oraz doświadczenie autora niniejszej pracy w implantacji tysięcy rozruszników serca u dorosłych
umożliwiły otwarcie w 1998 roku pediatrycznego ośrodka
wszczepiania stymulatorów, a w 2005 roku — rozpoczęcie implantacji przezżylnych ICD u dzieci. Tu wykonano
pierwsze w Polsce implantacje przeżylnych układów stymulujących u dzieci po operacjach Senninga, z umieszczeniem
elektrod o aktywnej fiksacji w zmodyfikowanym przedsionku i systemowej prawej komorze. Podczas tych zabiegów
zastosowano fizjologiczną stymulację przedsionkową, co
stało się impulsem do wprowadzenia tej techniki implantacji w wielu pediatrycznych ośrodkach w Polsce.
www.cf.viamedica.pl
Tematem szczególnych zainteresowań autora niniejszej pracy i zespołu II Kliniki Chorób Serca było poszukiwanie alternatywnych miejsc stymulacji pozwalających
zmniejszyć negatywne skutki stymulacji wierzchołka prawej komory. Niewątpliwie dużą rolę odegrało tu szkolenie, jakie wspólnie z Justyną Staniewicz odbył autor
w 1996 roku w Klinice Val d’Or w St. Cloud w Paryżu,
w zespole prof. Jacques Mugica, Serge Cazeau, Philipa
Rittera i Daniela Grassa (ośrodek, który jako pierwszy
w świecie w 1994 r. zastosował stymulację resynchronizującą — CRT, cardiac resynchronization therapy — w leczeniu niewydolności serca.
Pozwoliło to na wprowadzenie nowej techniki implantacji elektrod o biernej fiksacji w drodze odpływu
prawej komory w trybie VVIR, VDD oraz DDD/R, ocenianej w randomizowanym badaniu klinicznym (grant KBN).
Zastosowano również dwupunktową stymulację przegrody międzykomorowej z użyciem elektrod o aktywnej
fiksacji u chorego, z niewydolnością serca. Standardem
postępowania stała się technika kontrastowania zatoki
wieńcowej przed wszczepieniem elektrody lewokomorowej do żył serca podczas zabiegu CRT, którą szeroko
rozpropagowano w całej Polsce. Wykonano również po
raz pierwszy w naszym kraju zabieg CRT z endokawitarną
stymulacją lewej komory, implantując elektrodę o aktywnej fiksacji z dojścia żylnego udowego i wykonując transeptalną punkcję przegrody międzyprzedsionkowej
z umieszczeniem stymulatora w loży na mięśniu uda prawego u chorego z brakiem anatomicznych możliwości
implantacji elektrody przez zatokę wieńcową. W zabiegu uczestniczył też zespół elektrofizjologów: Andrzej
Lubiński, Ewa Lewicka-Nowak i Maciej Kempa. Efektem
tej współpracy było powstanie wielu pionierskich prac
prezentowanych w kraju, a także za granicą. W Klinice
wykonywano także kosmetyczne zabiegi implantacji stymulatorów serca u kobiet, umieszczając rozrusznik w loży
pod piersią lub pachą.
W 2000 roku w II Klinice Chorób Serca implantowano rozrusznik dwuprzedsionkowy przy ścisłej współpracy
z prof. Andrzejem Kutarskim z lubelskiego ośrodka.
Badania Grzegorza Raczaka wniosły istotny wkład
w rozwój stymulacji przezprzełykowej i oceny mechanizmów nagłej śmierci sercowej. Unikalne prace na temat
wrażliwości baroreceptorów tętniczych zrealizowano we
współpracy z ośrodkiem o światowej sławie Centro Medico di Montascano we Włoszech.
Ewa Lewicka-Nowak i Alicja Dąbrowska-Kugacka
badały aspekty hemodymaniczne poszczególnych sposobów stymulacji w zależności od etiologii i charakteru
zaburzeń rytmu. Oceniały efekty stymulacji u pacjentów
z niewydolnością serca leczonych za pomocą CRT, a także u chorych z kardiomiopatią przerostową, ze zwężeniem drogi odpływu lewej komory. Ich badania na temat
113
Cardiovascular Forum 2007, tom 12, nr 3–4
hemodynamiki różnych sposobów stymulacji przedsionków, w tym przy zastosowaniu wielomiejscowej stymulacji przedsionków, należą do pionierskich nie tylko
w kraju, ale i na świecie.
Do ważnych osiągnięć Kliniki należą także wprowadzenie testu diagnostycznego na stole uchylnym (Łukasz
Stolarczyk) i terapii omdleń w zespole wazowagalnym za
pomocą rozruszników serca zawierających odpowiednie
algorytmy terapeutyczne (Dariusz Kozłowski). W latach
1995–1997 w Klinice zrealizowano międzynarodowe
próby kliniczne dotyczące skuteczności leczenia omdleń
wazowagalnych stałą stymulacją serca: VASIS oraz
PMVST, których koordynatorami krajowymi byli Dariusz
Kozłowski i Wojciech Krupa.
Dodatkowym osiągnięciem było wprowadzenie do
praktyki klinicznej nowych urządzeń diagnostycznych.
Autor niniejszej pracy wszczepił pierwsze w Polsce urządzenie Reveal (firmy Medtronic), monitorujące akcję serca i rejestrujące EKG chorego przez ponad 12 miesięcy.
Zastosowanie takich urządzeń jest szczególnie istotne
u osób z wielokrotnymi utratami przytomności o niewyjaśnionej etiologii.
W 1986 roku Andrzej Stanke wykonał w Klinice pierwsze inwazyjne badanie elektrofizjologiczne, co stało się
początkiem rozwoju w latach 90. przezżylnej ablacji prądem o wysokiej częstotliwości jako metody leczenia zaburzeń rytmu, między innymi u chorych z dodatkowymi
drogami przewodzenia AV.
Zabiegi przezżylnej ablacji prądem o wysokiej częstotliwości w Klinice wprowadził w 1994 roku Andrzej Stanke po odbyciu stażu u prof. Jorge Salerno na Uniwersytecie w Pavii (Włochy). Zastosowanie tej metody terapii
pozwoliło między innymi na wykonanie ablacji łącza AV
u chorych z przewlekłym migotaniem przedsionków,
z szybką czynnością komór oporną na farmakoterapię
oraz na implantację rozruszników z adaptowaną częstością rytmu typu VVIR, dzięki czemu uzyskiwano skuteczną
stabilizację i kontrolę rytmu serca.
Po 1998 roku pracę nad rozwojem elektrofizjologii
klinicznej kontynuowali Andrzej Lubiński, Dariusz
Kozłowski, Sławomir Sielski, Paweł Derejko i Tomasz
Królak. Innym wyrazem wkładu naukowego w dziedzinę elektrofizjologii były prace Dariusza Kozłowskiego
dotyczące opisu struktur anatomicznych będących substratem arytmii i zaburzeń przewodzenia.
W latach 90. na świecie rozpoczął się rozwój ICD nowej generacji w leczeniu chorych ze złośliwymi arytmiami komorowymi. Tę metodę leczenia wprowadzili do
praktyki klinicznej Andrzej Lubiński, zdobywając doświadczenie w Münster pod kierunkiem prof. Güntera
Breitharda, oraz autor niniejszej pracy, który wraz Justyną
Staniewicz odbył szkolenie w European Heart House we
114
Francji poświęcone wskazaniom, technice implantacji,
a także programowaniu ICD.
Stało to się impulsem do wszczepienia w Gdańsku
w 1995 roku pierwszego w Polsce przeżylnego kardiowertera-defibrylatora serca (Andrzej Lubiński, Rajmund
Wilczek).
To niezwykłe wydarzenie rozpoczęło nową erę implantacji ICD w Polsce, przyczyniło się do rozpowszechnienia techniki wszczepiania przezżylnych układów defibrylujących oraz potwierdziło zasadność tego sposobu
leczenia chorych po przebytym zatrzymaniu krążenia
z powodu groźnych komorowych zaburzeń rytmu serca.
W Gdańsku wykonano także pierwsze w Polsce zabiegi implantacji podskórnych elektrod defibrylujących
u pacjentów z ICD, u których stwierdzono podwyższone progi defibrylacji (Rajmund Wilczek), a następnie rozpowszechniono tę metodę leczenia w wielu ośrodkach
implantujących ICD w kraju. Konsekwencją dalszej pracy zespołu było wszczepienie w 2003 roku pierwszego
ICD z funkcją resynchronizacji skurczu komór (CRT-ICD)
oraz propagowanie przez autora niniejszego artykułu
nowatorskich implantacji epikardialnych CRT-ICD w licznych ośrodkach kardiochirurgicznych w Polsce.
Wyrazem uznania dla osiągnięć zarówno kierownika, jak i całego zespołu II Kliniki Chorób Serca Akademii
Medycznej w Gdańsku w zakresie elektroterapii serca
było wybranie prof. Grażyny Świąteckiej na przewodniczącą Sekcji Stymulacji Serca i Elektrofizjologii Klinicznej
Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego (tę funkcję
prof. Grażyna Świątecka pełniła przez dwie kadencje
w latach 1992–1998) oraz Andrzeja Lubińskiego na kierownika grupy roboczej ICD Sekcji i przewodniczącego
Sekcji Rytmu Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego w latach 2005–2007 (dawnej Sekcji Stymulacji Serca i Elektrofizjologii Klinicznej).
Niezwykła energia i przedsiębiorczość prof. Grażyny
Świąteckiej sprawiła, że po wielu latach w 1993 roku
wznowiono doroczną Wiosenną Konferencję Naukową
Sekcji. Dwie z tych konferencji, organizowane przez
II Klinikę Chorób Serca, odbyły się w Sopocie w 1995
i w 2007 roku.
Ponadto po raz pierwszy w Polsce zorganizowano
2-krotnie kurs dla lekarzy z całej Polski z zakresu elektroterapii serca, którego pomysłodawcami byli Rajmund
Wilczek i Justyna Staniewicz, wspólnie z zespołem II Kliniki Chorób Serca Akademii Medycznej w Gdańsku oraz
Sekcją Stymulacji Serca i Elektrofizjologii Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego: „Podstawy elektrofizjologii,
stymulacji serca oraz zasady programowania stymulatorów i defibrylatorów serca, Stawiska 1996/97”. Ogólnopolskie kursy z zakresu elektroterapii i zaburzeń rytmu
serca prowadzono dalej w Klinice do 2004 roku.
www.cf.viamedica.pl
Historia elektrostymulacji gdańskiej
II Klinika Chorób Serca była kuźnią kadr kardiologicznych. Grażyna Świątecka otrzymała tytuł profesora,
Jacek Kubica, Grzegorz Raczak, Dariusz Kozłowski i Andrzej Lubiński tytuły doktora habilitowanego, ponad
20 lekarzom przyznano tytuły doktora nauk medycznych
i ponad 30 osób zdobyło specjalizację z zakresu chorób
wewnętrznych oraz kardiologii.
W wyniku ścisłej współpracy dydaktycznej i naukowej
Kliniki i autora niniejszej pracy z lekarzami w Polsce powstało wiele nowych ośrodków implantacji stymulatorów oraz ICD. W regionie pomorskim takie ośrodki otwarto w Gdańsku (Szpital Miejski „Na Zaspie” i MSWiA),
Gdyni, Słupsku i Kościerzynie, natomiast w innych regionach kraju między innymi: w Olsztynie, Elblągu, Białymstoku, Radomiu, Szczecinie, Poznaniu, Krakowie, Rzeszowie, Łodzi, Wrocławiu i Warszawie.
Doświadczenia Gdańskiej Szkoły Elektrostymulacji Serca przeniósł na teren województwa kujawsko-pomorskiego
prof. Jacek Kubica, gdy został kierownikiem Katedry i Kliniki
Kardiologii i Chorób Wewnętrznych Akademii Medycznej
w Bydgoszczy (obecnie Collegium Medicum im. L. Rydygiera
w Bydgoszczy Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu), wraz z grupą lekarzy wywodzących się z II Kliniki Chorób Serca w Gdańsku — Sławomirem Sielskim, Wojciechem
Krupą, Adamem Sukiennikiem i Markiem Radomskim.
Z inicjatywy Grażyny Świąteckiej i zespołu II Kliniki
Chorób Serca w Gdańsku w 1994 roku powołano pierwsze w kraju czasopismo kardiologiczne z zakresu elektroterapii serca o nazwie „Elektrofizjologia i Stymulacja
Serca,” przekształcone później w „Folia Cardiologica”.
Obecnie jest ono wydawane pod tytułem „Cardiology Journal”, a jego redaktorem naczelnym jest prof. Wojciech
Zaręba (Rochester, Stany Zjednoczone).
www.cf.viamedica.pl
W latach działalności Kliniki powstały dziesiątki prac
poglądowych i oryginalnych oraz kilkaset doniesień naukowych zaprezentowanych na kongresach kardiologicznych krajowych i światowych, a także 5 publikacji
książkowych, w tym „Nagła śmierć sercowa. Etiologia,
diagnostyka i leczenie” pod redakcją Grażyny Świąteckiej i Andrzeja Lubińskiego.
Kontynuatorem gdańskiej szkoły elektrostymulacji
serca jest od 2004 roku Katedra i Klinika Kardiologii
i Elektroterapii Serca Akademii Medycznej w Gdańsku,
mieszcząca się w nowej siedzibie na terenie Akademii
Medycznej w Gdańsku przy ulicy Dębinki. Kierownikiem
Kliniki jest prof. Grzegorz Raczak, a w skład zespołu
wchodzą między innymi: Maciej Kempa — kierownik
pracowni, Tomasz Królak, Ewa Lewicka-Nowak, Dariusz
Zacharek, Marcin Gawrysiak i Anna Pazdyga. Mianowany
w 2006 roku konsultant ds. kardiologii w województwie
pomorskim prof. Grzegorz Raczak jest współautorem
(głównie części dotyczącej rozwoju elektrostymulacji)
unikalnego na skalę kraju „Programu Zdrowie dla
Pomorzan”, bardzo ważnego dokumentu zaakceptowanego przez sejmik wojewódzki, w którym określono
kierunki rozwoju kardiologii w województwie pomorskim w latach 2006–2013.
PIŚMIENNICTWO
1. Steffen F. Geschichte des Marienkrankenhauses in Danzing.
Danzing 1927; 10.
2. Wajda Z. Dzieje gdańskiej chirurgii akademickiej i dyscyplin
zabiegowych oraz anestezjologii w 60-leciu Akademii Medycznej w Gdańsku (1945–2005). Ann. Acad. Med. Gedan.
2005; 35 (supl. 9): 55.
3. Świątecka G. Wspomnienie o profesorze Mieczysławie
Gamskim. Kardiol. Pol. 1990; 1: 66.
115