Znaczenie opinii biegłych Strony procesu, dążąc do udowodnienia

Znaczenie opinii biegłych
Strony procesu, dążąc do udowodnienia swoich racji, niejednokrotnie przedstawiają
przed sądem ekspertyzy sporządzone na ich zlecenie przez specjalistów z określonych
dziedzin nauki. Warto zapoznać się z poglądami orzecznictwa w przedmiocie takich
opinii.
Zgodnie z art. 278 § 1 k.p.c. w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych
sąd, po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru, może
wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii. Opinie zlecane przez
sąd na podstawie tego przepisu należy jednoznacznie odróżnić od opinii prywatnych
przeprowadzanych na zlecenie samych stron przez specjalistów z określonych
dziedzin nauki (np. rzeczoznawców majątkowych, geodetów).
Charakter opinii prywatnej
Nie budzi wątpliwości w orzecznictwie sądów, iż opinie prywatne nie są tożsame z
opiniami sporządzanymi na polecenie sądu przez biegłych sądowych. Nie mogą
zatem takie prywatne ekspertyzy zastępować opinii biegłych sądowych, a co za tym
idzie nie są one dowodem na okoliczności wymagające wiadomości specjalnych.
Warto jednak prześledzić kierunki orzecznictwa co do znaczenia procesowego tego
rodzaju opinii pozaprocesowych.
Opinia prywatna to jedynie "wzmocnione" stanowisko strony
Nie budzi wątpliwości w orzecznictwie, że prywatna opinia nie stanowi dowodu na
okoliczność wymagającą wiadomości specjalnych, w rozumieniu art. 278 § 1 k.p.c.,
choćby jej autorem była osoba wpisana na listę biegłych sądowych. Zauważa się
bowiem, że opinia prywatna jest w zasadzie jedynie "wzmocnieniem" stanowiska
strony wiadomościami specjalnymi. Może ona ewentualnie stanowić asumpt do
przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego sądowego. I tak Sąd Apelacyjny w
Katowicach w wyroku z dnia 9 maja 2014 r. w sprawie V ACa 895/13 (LEX nr
1474065) uznał, że „opinie opracowane na zlecenie stron (stanowiące dokument
prywatny w rozumieniu art. 253k.p.c.) traktowane są jako element materiału
procesowego wyrażający stanowiska stron. Zawarta w takiej opinii argumentacja
może stanowić jedynie podstawę dopuszczenia przez sąd orzekający dowodu z opinii
biegłego.” Z kolei Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 26 marca 2013 r. w
sprawie VI ACa 1079/12 (LEX nr 1362939) przyjął, iż opinia zlecona ekspertowi przez
jedną ze stron procesu stanowi poparcie jej stanowiska procesowego, z
uwzględnieniem wiadomości specjalnych. Natomiast Sąd Apelacyjny w Łodzi w
wyroku z dnia 19 lutego 2013 r. w sprawie I ACa 1121/12 (LEX nr 1311975) stanął
na stanowisku, że oparcie rozstrzygnięcia sporu stron na prywatnych ekspertyzach
byłoby naruszeniem przepisów procedury cywilnej.
Ekspertyza prywatna to dokument prywatny podlegający ocenie sądu
Sądy zwracają przy tym uwagę, że opinia zlecona przez stronę procesu posiada walor
dowodowy jako dokument prywatny i w tym charakterze może zostać zaliczona przez
sąd w poczet materiału postępowania. Oznacza to, że jak każdy dokument prywatny
może mieć znaczenie dla oceny innych dowodów zaoferowanych w sprawie.
Zaznacza się jednocześnie, iż jeśli treść ekspertyzy prywatnej jest kwestionowana, a
ustalenia okoliczności sprawy wymagają wiadomości specjalnych, to konieczne jest
przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego. Stanowisko takie przedstawił
Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 25 stycznia 2013 r. w sprawie I ACa
894/12 (LEX nr 1299005) stwierdzając, iż „pozasądowa ekspertyza rzeczoznawcy
sporządzona na zlecenie strony podlega ocenie sądu jako dowód z
dokumentu prywatnego, a nie jako dowód z opinii biegłego.” Z kolei Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie I CSK 57/10 (LEX nr 688661) uznał,
iż „dowód z opinii biegłego nie może być zastąpiony przez opinię wykonaną przez
biegłego na zlecenie prywatne strony, gdyż nie jest to tryb przewidziany w kodeksie
postępowania cywilnego. Opinia taka jest dokumentem prywatnym, a nie jest
dowodem z opinii biegłego. Jako dokument prywatny potwierdza jedynie, że osoba,
która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie (art. 245 k.p.c.)."
Opinia "pozasądowa" może uzasadnić sporządzenie opinii przez biegłego sądowego
W orzecznictwie dostrzec można pogląd, zgodnie z którym przedstawienie przez
stronę kwestionującą opinię biegłego sądowego, opinii prywatnej przeciwstawnej do
ekspertyzy sporządzonej na polecenie sądu, stanowi uzasadniony argument
przemawiający za potrzebą zlecenia sporządzenia opinii uzupełniającej bądź opinii
innych biegłych lub instytutu. I tak Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 11
lutego 2013 r. w sprawie I ACa 720/12 (LEX nr 1289783) wskazał, iż „ rodzące się
wątpliwości sądu wskutek poważnych rozbieżności pomiędzy opiniami biegłych w
rozumieniu art. 278 k.p.c. a dokumentami prywatnymi, których autorami są osoby,
co do których kwalifikacji zawodowych w zakresie wydanych ekspertyz nie ma
żadnych wątpliwości, winny być rozstrzygnięte bądź wskutek dopuszczenia dowodów
z opinii uzupełniających, bądź wskutek dopuszczonej z urzędu lub na wniosek nowej
opinii wydanej przez innego biegłego. Jeżeli bowiem wątpliwości dotyczące opinii
biegłego przeprowadzonej na podstawie art. 278 k.p.c. dotyczą wiedzy specjalnej,
której sąd procedujący w sprawie nie posiada, jedynym dowodem mogącym
skutecznie podważyć wnioski opinii wcześniejszej, jest dowód z opinii innego
biegłego.” Natomiast Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie II
CSK 323/10 (LEX nr 738542) przyjął, że opinie prywatne nie będąc dowodem z opinii
biegłego stanowią element materiału procesowego, a co za tym idzie „ powinny być
udostępnione stronie przeciwnej. [...] Prywatna ekspertyza może stanowić przesłankę
przemawiającą za koniecznością dopuszczenia przez sąd dowodu z opinii innego
biegłego.”
Opinia prywatna posiada doniosłe znaczenie w postępowaniu zabezpieczającym
Warto odnotować także stanowisko, na podstawie którego odmiennie należy
traktować opinie prywatne w postępowaniu zabezpieczającym. W tym postępowaniu
rozstrzygnięcie opiera się na instytucji uprawdopodobnienia, co oznacza, iż
zaoferowanie sądowi opinii prywatnej jest realnym środkiem uwiarygodnienia
twierdzeń, stanowiących podstawę wniosku. Pogląd taki wyraził Sąd Apelacyjny w
Białymstoku w postanowieniu z dnia 16 września 2009 r. w sprawie I ACz 739/09
(LEX nr 517363) „postępowanie zabezpieczające jest postępowaniem przyśpieszonym
i względnie odformalizowanym, w związku z tym nie wymaga powołania przez
wnioskodawcę dowodu z opinii biegłego w ścisłym rozumieniu przepisów
postępowania cywilnego. Dlatego nie można zgodzić się z poglądem, że opinia
prywatna sporządzona na zlecenie wnioskodawców nie uprawdopodobnia
roszczenia.”
Podsumowanie
Przedstawione orzeczenia pozwalają na wysnucie tezy, iż opinie prywatne nie mogą
w procesie cywilnym być traktowane na równi z opiniami biegłych sądowych i nie
mogą ich zastąpić. Nawet jeśli opinia pozasądowa została przygotowana przez osobę
pełniącą funkcję biegłego sądowego, to nie stanowi ona opinii sądowej, skoro nie
została sporządzona na zlecenie sądu. W orzecznictwie jest natomiast spornym to,
czy opinia zlecona poza procesem cywilnym może być zaliczona w poczet materiału
dowodowego sprawy. Aktualnie dominuje pogląd, uznający tego rodzaju ekspertyzy
jedynie za uzupełnienie twierdzeń procesowych stron o wiadomości specjalne. Nie
można jednak pominąć i tych orzeczeń sądów, zgodnie z którymi tego rodzaju opinia
jest dokumentem prywatnym i może być dowodem w sprawie, a także może ona
uzasadnić zlecenie wykonania opinii przez biegłego sądowego w trybie art. 278 k.p.c.