SZCZECIOWATE (Dipsacaceae) SZKARŁATKOWATE

SZCZECIOWATE (Dipsacaceae)
„wanienka” ze
zrośniętych
nasadami liści
główka
WYSTĘPOWANIE: głównie obszar śródziemnomorski i zach. Azja, nieliczni przedstawiciele
w krainach o klimacie umiarkowanym. Zarośla, łąki,
lasy. Rodzina liczy około 300 gat. We florze polskiej
występuje 12 gat, np. świerzbnica polna (Knautia
arvensis).
MORFOLOGIA: rośliny zielne (przeważnie
byliny, rzadziej rośliny roczne), a także półkrzewy
(niektóre Scabiosa). Liście naprzeciwlegle ułożone,
o nie podzielonych lub pierzasto wcinanych blaszkach.
KWIATY: przeważnie drobne, obupłciowe, grzbieciste, zebrane w gęste, główkowate (kw. brzeżne
powiększone) lub kłosokształtne kwiatostany. Każdy
kwiat ma oprócz kielicha i zrosłopłatkowej korony
(po 4-5 listków) suchobłoniasty tzw. kieliszek, który
powstał przez zrośnięcie się 2 podkwiatków. Pręcików 4 lub mniej. Słupek dolny, zbudowany z owocolistków, o zalążni 1-komorowej. Owadopylne.
kieliszek
kielich
owoc
OWOCE: niepękający orzeszek opatrzony
organem lotnym lub czepnym powstałym
z rozrośniętego kielicha lub kieliszka (Scabiosa,
Pterocephalus).
UŻYTKOWANIE: rośliną przemysłową jest
szczeć sukiennicza (Dipsacus sativus), kwiatostany
używane są do gręplowania wełny. Głowaczek
syryjski (Cephalaria syriaca) dostarcza oleistych
nasion, które zmielone i zmieszane z mąką nadają
wypiekom specyficzny smak i powodują długie
zachowanie świeżości. Wiele gatunków ozdobnych.
JK
SZKARŁATKOWATE (Phytolaccaceae)
WYSTĘPOWANIE: krainy tropikalne, zwłaszcza
kontynentu amerykańskiego. Rodzina liczy około 17
rodzajów i 120 gatunków. Największym rodzajem
jest szkarłatka (Phytolacca) – około 35 gat.
MORFOLOGIA: rośliny bardzo różnorodne pod
względem pokroju, drzewa, krzewy, rośliny zielne,
czasem liany. Liście pojedyncze, całkowite, ustawione skrętolegle.
KWIATY: bardzo zróżnicowane. Drobne, niepozorne (mimo to owadopylne), zebrane w groniaste
lub wierzchotkowate kwiatostany. Okwiat przeważnie pojedynczy, 4-5-listkowy. Pręciki ułożone
zwykle w 2 okółkach (jest ich 2 razy więcej niż
listków okwiatu). U prymitywnych form owocolistki
często tworzą odrębne, nie zrośnięte ze sobą słupki
(słupki apokarpiczne). U większości jest jeden
słupek, górny, z licznymi szyjkami. Zalążnia 1- do
wielokomorowa.
OWOCE: jagoda, torebka lub niełupka.
kwiat
wolne słupki
zbudowane
z pojedynczych
owocolistków
owoc
kwiat
owoc
UŻYTKOWANIE: szkarłatka amerykańska (Ph.
americana) uprawiana jest jako roślina barwierska
(sok z jagód używany jest do barwienia na czerwono
w przemyśle cukierniczym i spirytusowym), lecznicza (korzeń), jadalna (młode pędy) i jako ozdobna
bylina parkowa.
JK
– 63 –