KIERUNKI ROZWOJU PRZYWÓDZTWA W ORGANIZACJI

ZESZYTY NAUKOWE WSOWL
Nr 2 (160) 2011
ISSN 1731-8157
Jacek GIELATA∗
KIERUNKI ROZWOJU
PRZYWÓDZTWA W ORGANIZACJI WOJSKOWEJ
Artykuł ma na celu, zwrócenie uwagi na potrzebę wprowadzenia do programów kształcenia i szkolenia wszystkich szczebli dowodzenia, tematyki związanej z przywództwem i możliwościami jego stosowania. Zintegrowane szkolenia kursowe mogą być jednym z rozwiązań, tak
jak to się dzieje w armiach sojuszniczych. Uzyskanie pozytywnej opinii stanowiłoby przepustkę
do obejmowania coraz wyższych stanowisk dowódczych lub skierowania do pracy sztabowej.
Jednakże podstawą rozpoczęcia szkolenia jest wypracowanie odpowiedniego modelu
przywództwa, adekwatnego do zadań stawianych przyszłemu dowódcy w zmieniających się warunkach otoczenia. Do dzisiaj czerpiemy ze wzorców sojuszniczych nie wprowadzając własnych
rozwiązań, być może artykuł przyczyni się do głębszego spojrzenia na problem i wprowadzenia
zmian.
Słowa kluczowe: przywództwo, wojsko
Dynamizm rozwoju współczesnego świata, nowe wyzwania i zagrożenia implikują potrzebę przewartościowania dotychczas funkcjonujących zasad dowodzenia. Istnieje potrzeba wykształcenia nowej, dobrze przygotowanej i wyselekcjonowanej grupy
kreatywnych przywódców, którzy po objęciu stanowisk dowódczych zapewnią rozwój
i realizację zadań wojsk lądowych. Będą musieli sprostać nowym wymaganiom przyszłego pola walki, rejonu konfliktu, a w tym zadaniom na dzisiaj jeszcze nieokreślonym. Przezorna organizacja przygotowuje ludzi do takich wyzwań, problem więc polega na tym, że musimy dać im narzędzia przewodzenia i wykształcić odpowiednie cechy,
które pozwolą na optymalne wykorzystanie powierzonych sił i środków w najróżniejszych sytuacjach. Autor zakłada, że artykuł przyczyni się do wdrożenia przywództwa,
jako przedmiotu w ramach kształcenia kursowego.
-
-
WSTĘP
-
-
-
∗
ppłk mgr inż. Jacek GIELATA - dowódca batalionu szkolnego w Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk
Lądowych
KIERUNKI ROZWOJU PRZYWÓDZTWA W ORGANIZACJI WOJSKOWEJ
1. EWOLUCJA PRZYWÓDZTWA
Przywództwo stanowiło istotny temat zainteresowania już od czasów starożytnych, a co najmniej od kiedy zaczęto stosować pismo do rejestrowania wiedzy. Przykładem może być Platon, który ludzi dzielił na przywódców, ludzi ze ,,złota” i tych,
którzy nie są przeznaczeni do tej roli, ludzi z ,,brązu”1. Czasy późniejsze wykreowały
wizerunek przywódców, którzy zmieniali bieg historii świata. XX wiek to potężny przeskok technologiczny, polityczny, społeczny, kulturowy, a w związku z tym i militarny2.
Podział Europy po Konferencji Jałtańskiej spowodował zapaść cywilizacyjną naszego
kraju i centralizację władzy aż do początków lat dziewięćdziesiątych. Wolny rynek powoduje i wymusza natychmiastowy przepływ nowoczesnych technologii, a w tym metod zarządzania i przywództwa. Należy podkreślić, że podwładny staje się obiektem
zainteresowania, zarówno praktyków, jak i teoretyków zarządzania w naszym kraju.
Współcześnie następuje proces identyfikacji podwładnego z przełożonym –
przywódcą, co ma bezpośredni wpływ na działalność organizacji, w tym również wojska. Należy zaznaczyć, iż członkostwo w Pakcie Północnoatlantyckim staje się wydarzeniem o przełomowym znaczeniu dla Polski, a w szczególności sił zbrojnych, nie tylko z ważnego historycznego punktu widzenia jako pełnoprawnego członka NATO, ale
przewartościowania samego dowodzenia wojskiem i jego zadań oraz realizowanej misji
społecznej. Sprostanie nowego rodzaju wyzwaniom (terroryzm, asymetryczność działań
itp.) sprawia, że przekształceniu musiało ulec dotychczasowe zarządzanie wojskiem,
postrzeganym jako specyficzna, oparta na regulaminach i przepisach wykonawczych,
hermetycznie zamknięta organizacja. Odpowiedzią na taki stan rzeczy stało się wprowadzanie nowych technik zarządzania organizacją wojskową. Często rozwiązania zaczerpnięte z innych armii bez wypracowania własnych wzorców stały się zarzewiem
nieporozumień i konfliktów, ale również zmobilizowały środowisko akademickie, wojska i sztaby do głębszej analizy problemu. Dużo miejsca poświecono samemu zarządzaniu organizacją, wprowadzając nowe systemy dowodzenia i przeorganizowując proces decyzyjny. Został pominięty jednak problem nowoczesnego przywództwa opartego
na wiedzy. Wojskowa literatura przedmiotu marginalizuje rolę przywództwa, ograniczając się do porównań dokumentów doktrynalnych i przeglądu literatury fachowej.
Wprowadza się pojęcie lidera, kierownika, co nie jest jednoznaczne z pojęciem przywództwa. Należy jednak zwrócić uwagę, że trwają prace nad wprowadzeniem problematyki przywództwa do szkoleń kursowych. Stworzenie spójnego programu szkolenia
będzie wymagało weryfikacji dotychczasowych poglądów oraz współpracy, zarówno
wszystkich instytucji zajmujących się kształceniem, jak i szkoleniem przyszłych i obecnych dowódców.
W armiach NATO idea przywództwa ma szerokie odzwierciedlenie w dokumentach normatywnych i szkoleniowych, a nawet doktrynalnych. Amerykański dokument
normatywny FM 22-100 ,,Przywództwo w siłach lądowych. Być, Wiedzieć, Robić”
z sierpnia 1999 roku odnosi się do złożoności relacji przełożony – podwładny i jednocześnie uświadamia ideę przywództwa oraz wagę, jaką do problemu przywiązuje kie-
-
-
2. PRZYWÓDZTWO W ARMIACH SOJUSZNICZYCH
-
-
-
1
2
G. Avery, Przywództwo w organizacji. Paradygmaty i studia przypadków, Warszawa 2009, s. 21.
Por. L. Kanarski, P. Gawliczek, Przywództwo w armiach NATO, Warszawa 2002, s. 7.
357
Jacek GIELATA
rownictwo armii. Akademia w West Point na każdym etapie szkolenia, w ramach prowadzonych kursów z przywództwa wojskowego, stawia swoich studentów w sytuacjach
wyzwań przywódczych, których rozwiązanie często nastręcza wiele trudności, ucząc
jednocześnie kreatywności myślenia i umiejętności podejmowania decyzji. Brytyjczycy
tworząc Centrum ds. Przywództwa Obronnego, podjęli próbę usystematyzowania
kształcenia z zakresu przywództwa na wszystkich poziomach dowodzenia w oparciu
o stworzony model szkolnictwa. Problemem przywództwa w armii niemieckiej zajmuje
się Wydział Przywództwa i Opieki, który wychodzi z założenia, że przywództwa można
nauczyć, a sam proces przewodzenia jest dynamiczny i podlega presji czasu i otoczenia3. W Siłach Zbrojnych RP problem przywództwa jest dopiero identyfikowany i większość opracowań opiera się na rozwiązaniach innych armii sojuszniczych.
Udział w misjach wojskowych, a także nowy rodzaj zagrożeń wymusza potrzebę
stworzenia jednolitego systemu edukacji wojskowej, zajmującej się problemem przywództwa, tworzącej na wszystkich szczeblach spójną całość.
3. DOŚWIADCZENIA I WYZWANIA
Nowe wyzwania – nowe zadania – nowy model sił zbrojnych wymaga innego
spojrzenia na dowodzenie. Jest to szczególnie istotne na poziomie taktycznym (sekcja,
drużyna, załoga, pluton, kompania, batalion), czyli tam, gdzie występuje dowodzenie
w formie ,,osobistego kontaktu”. Doświadczenia innych armii, a także nasze (Irak,
Afganistan) wyraźnie wskazują, że współczesny dowódca musi być przywódcą. Ciągłe
zmiany w sposobie prowadzenia konfliktów nie polegają tylko i wyłącznie na wprowadzaniu nowych typów uzbrojenia oraz określaniu nowych strategii działania, ale również stanowią poligon doświadczalny do wprowadzania nowoczesnych metod dowodzenia i szkolenia, opartych na wiedzy. Być może rozwiązaniem byłby model R. Tannenbauna i W. H. Schmidta, gdzie styl przewodzenia zależy od sytuacji i ulega dynamicznym zmianom.
podejmuje decyzję samodzielnie i ogłasza ją,
Przełożony
Czas
namawia do akceptacji decyzji,
przedstawia pomysły i oczekuje pytań,
przedstawia przybliżone decyzje, które mogą się zmieniać,
referuje problem, oczekuje sugestii i podejmuje decyzję
-
Sytuacja
określa granice i proponuje grupie podjąć decyzję,
Rys. 1. Model podejmowania decyzji Tannenbauna i Schmidta
-
-
-
-
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Zarządzanie Teoria i praktyka, A. Koźmiński, 2004
3
Por. L. Kanarski, P. Gawliczek, Przywództwo w armiach NATO, Warszawa 2002, s. 96.
358
KIERUNKI ROZWOJU PRZYWÓDZTWA W ORGANIZACJI WOJSKOWEJ
Rozwiązania można również poszukiwać w badaniach i publikacjach K. H. Blancharda oraz P. Herseya, gdzie zależności pomiędzy kierownikiem a pracownikami wynikają od stopnia dojrzałości i doświadczenia grupy. Cztery fazy rozwoju pracowniczego
w modelu sytuacyjnym Blancharda w powiązaniu z przyjętym systemem szkolenia i dowodzenia na szczeblu taktycznym wojsk lądowych może stanowić podstawę do stworzenia modelu sytuacyjnego przywództwa w wojskach lądowych. Pod uwagę należy wziąć
i przebadać szereg determinantów mających wpływ na kształt modelu. Oczywiście kolosalne znaczenie będą miały uwarunkowania kulturowe oraz społeczne.
Style przywództwa
(Dużo)
Trenerski
Zachowanie wspierające
Partycypacyjny
(Mało)
Doświadczenie
Delegujący
Rozkazodawczy
Zachowanie dyrektywne
(Dużo)
Rys. 2. Style przywództwa
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Jednominutowy Menedżer, K. Blanchard, 2008
Kolosalne znaczenie ma oczywiście uwzględnienie wniosków z ostatnich konfliktów w Iraku i Afganistanie, gdzie diametralnie wzrosła rola małych struktur bojowych, przeznaczonych do wykonania określonego zadania. Tworzone w tym celu grupy
bojowe swoją skuteczność działania zawdzięczają przywództwu wśród załóg wozów
opancerzonych, a także grup rozpoznawczych. Umiejętne wykorzystanie informacji
i środków wsparcia bezpośredniego stało się podstawą dowodzenia. Wsparcie technicznymi środkami łączności wszystkich żołnierzy wymusza na dowódcach szybkie podejmowanie decyzji4, także podejmowanych w warunkach ryzyka i ukazuje znaczenie
przywódczych predyspozycji i następstw ich braku5.
-
Zgodnie z sentencją Petera Druckera ,,zmiany są nieuniknione można jedynie
próbować je przewidzieć i przygotować się do nich” 6 musimy wyprzedzić zmiany, dając dowódcom różnych szczebli narzędzia przewodzenia ludźmi z takim wyprzedzeniem, ażeby zdążyli się do nich przygotować, pomijając efekt niewiedzy i zaskoczenia.
Dotychczas wykorzystywane teorie przywództwa ulegają dewaluacji, hamując postęp
organizacji, ponieważ nie są oparte na nowych uwarunkowaniach funkcjonowania wojska, a jedynie na wcześniejszym doświadczeniu i przyjętych procedurach. Wojsko od
-
4
-
-
-
5
6
D. Skorupka, Metod of planning construction Project taking into account risk factors, [in:] “Operations Research and Decisions”, Nr 3/2009, s. 119.
Por. L. Kanarski, P. Gawliczek, Przywództwo w armiach NATO, Warszawa 2002, s. 18.
P. Drucker, Zarządzanie w XXI wieku, Warszawa 2000, s. 74.
359
Jacek GIELATA
początku istnienia opiera się na dowodzeniu. Różne formy i style przywództwa do niedawna łączono z najważniejszymi poziomami władzy. Badania dowodzą, że w praktyce
zarządzania i dowodzenia pojawił się problem przywództwa, który przewartościował
dotychczasowe formy kierowania organizacją, od autokratycznego przymusu, do partycypacji i zaangażowania zespołów, przy jednoczesnym rozwinięciu odpowiedzialności
pojedynczych ludzi za realizację wspólnego przedsięwzięcia. Problem przywództwa
w armii stanowi odzwierciedlenie ogólnoświatowych tendencji sprzyjających wzrostowi
organizacyjnej efektywności.
Przekształcenie armii z poboru w całkowicie zawodową wymusza na dowódcach
potrzebę akceptacji zmian i unowocześnienia swojego warsztatu przewodzenia. Przemiany zachodzące w wojsku - modernizacja uzbrojenia, reorganizacja struktur i szkolenia oraz przewidywane kolejne Plany Rozwoju Sił Zbrojnych RP, dają możliwość
wprowadzania nowoczesnego przywództwa i stają się wręcz konieczne do prawidłowego rozwoju organizacji wojskowej. Dynamika zachodzących zmian i zadań realizowanych na dzisiejszym nieprzewidywalnym teatrze działań militarnych i niemilitarnych
powoduje, że wybór metody przywództwa przez dowódców zależny jest od szeregu
czynników. Analiza ostatnich konfliktów i literatury przedmiotu pozwala wysnuć przypuszczenie, że podstawowa jednostka organizacyjna wojska, jaką jest batalion, powinna
być idealnym miejscem do wprowadzania i badania nowych modeli przywództwa, choć
bardzo często bataliony różnią się miedzy sobą specyfiką i otoczeniem, w którym działają, co na pewno nie ułatwia zadania. Sama definicja przywództwa nie jest do końca
określona, budzi kontrowersje wśród praktyków i teoretyków zarządzania. Skoro przywództwo jest nie do końca jasne, to na pewno analizie i usystematyzowaniu poddać
należy teorie przywództwa, ich typologię i możliwość stosowania na potrzeby organizacji wojskowej. Stworzenie i uzasadnienie modelu przywództwa sytuacyjnego pozwala
przypuszczać, iż problematyka ta stanie się przedmiotem badań na potrzeby wojska,
szczególnie na poziomie taktycznym.
Należy przyjąć, że wybór nowoczesnych metod przywództwa zależy od szeregu
czynników otoczenia, zadań i celów. Niebagatelne znaczenie ma również przyjęta struktura organizacyjna.
Wszystkie poglądy dotyczące wojsk lądowych sprowadzić można do jednego
stwierdzenia – wojska lądowe muszą się zmieniać. Otwarte pozostają pytania – w jaki
sposób (ewolucyjnie czy może rewolucyjnie?) i w jakim zakresie?
-
-
-
-
-
Tworzenie nowych sił zadaniowych, jak chociażby najnowszej, planowanej
przyszłościowo, Weimarskiej Grupy Bojowej implikuje potrzebę określenia zasad dowodzenia, a w związku z tym metody przywództwa czy też metod, w odniesieniu do
różnych nacji wchodzących w jej skład. Wprowadzenie systemu BMS (Battle Management System), w który mają być wyposażeni żołnierze pozwoli na bezpośrednie w realnym czasie podejmowanie decyzji na szczeblu taktycznym. Informatyzacja pola walki,
przepych danych, które otrzymuje współczesny dowódca, powoduje, że nawet najniższe
szczeble dowodzenia muszą zostać odpowiednio przygotowane do przewodzenia podwładnym.
360
KIERUNKI ROZWOJU PRZYWÓDZTWA W ORGANIZACJI WOJSKOWEJ
Rys. 3. BMS – elektroniczne odwzorowanie pola walki
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: [online] [dostęp: 2011]. Dostępny w Internecie:
www.gospodarka.gazeta.pl
Rys. 4 BMS – e- żołnierz. Wizja przyszłości
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: [online] [dostęp: 2011]. Dostępny w Internecie:
www.gospodarka.gazeta.pl
-
-
-
-
-
ZAKOŃCZENIE
Trwający proces profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP, realizacja zadań poza granicami kraju, powoduje potrzebę przewartościowania dotychczasowego dowodzenia
i szkolenia wojska, szczególnie na najniższym poziomie taktycznym. Decentralizacja
dowodzenia, nasycenie pola walki nowoczesnymi środkami wsparcia dowodzenia,
,,osobisty kontakt” przełożonego z podwładnym wymusza pełną decyzyjność i umiejętność doboru odpowiednich narzędzi przewodzenia w określonej sytuacji. Jest to jedyny
sposób, by zadania były realizowane na wysokim poziomie, skutecznie i adekwatnie do
zakładanych celów. Patrząc w przyszłość, dowódca musi mieć zapewniony określony
361
Jacek GIELATA
stopień swobody przy jednoczesnym poczuciu, ciążącej na nim odpowiedzialności.
Określenie tych warunków w powiązaniu z odpowiednim spójnym kształceniem i praktycznym szkoleniem, na wszystkich szczeblach dowodzenia, zwiększy jego kreatywność i pozwoli organizacji wojskowej płynnie reagować na wszystkie nowe wyzwania
i zagrożenia.
LITERATURA
[1] Avery G. C., Przywództwo w organizacji. Paradygmaty i studia przypadków, PWE,
Warszawa 2009.
[2] Blanchard K., Jednominutowy Menedżer i przywództwo, MT Biznes, Warszawa 2008.
[3] Kanarski L., Gawliczek P., Przywództwo w armiach NATO, AON, Warszawa 2002.
[4] Koźmiński A. K., Piotrowski W., Zarządzanie Teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2004.
[5] Krool R., Wróbel E., Citius Altius Fortius czyli rzecz o przywództwie, Studio Emka,
Warszawa 2009.
[6] Obłój K., Mikroszkółka zarządzania, PWE, Warszawa 1994.
[7] Skorupka D., Metod of planning construction Project taking into account risk factors, [in:] “Operations Research and Decisions”, Nr 3/2009.
LEADERSHIP DEVELOPMENT TRENDS IN MILITARY ORGANISATION
Summary
The ongoing professionalization of the Polish Armed Forces as well as the completion of tasks
abroad necessitate redefinition of the current process of troops commanding and training, particularly at the lowest tactical level. The decentralisation of command processes, the saturation
of the battlefield with state-of-the-art assets supporting command processes and “personal contact” between a superior and his/her subordinate require full decision-making and an ability to
select the right tools to lead in a particular situation. This is the only way to ensure that tasks
are carried out at a high level, efficiently and according to the objectives set. Looking into the
future, a commander needs to be provided with a certain degree of freedom while feeling the
responsibility he/she is shouldering. The specification of these conditions in conjunction with
appropriate cohesive education and practical training at all command levels will increase its
creativity and allow a military organisation to smoothly respond to new challenges and threats.
-
Key words: leadership, the military
-
-
-
-
Artykuł recenzował: płk dr hab. inż. Dariusz SKORUPKA, prof. nadzw. WSOWL
362